Mühendis kelimesi çok eskilere dayanan teknik bir kavramı ifade ederdi. Hendese (geometri) tahsil eden kişi demektir
|
|  Yüklə 4.97 Mb.
|
Ulaştırma Yatırım Giderleri Ulaştırma yatırım giderleri, yol köprü, liman, demiryolu bağlantısı için gereken harcamaları içine alır. Projenin durumuna göre gereken yol uzunluğu köprü adedi, varsa yapılacak liman özellikleri ve demir yolu miktarları bulunur. Takribi usullerle veya imkan dahilinde ise metraj hesapları ile maliyet çıkarılır.
Bundan önceki bölümde proses ve makine seçimini görmüştük . Makine seçiminde tabiatıyla bir faktörde bedel meselesidir. Aynı kapasite, hassasiyet ve kalitede olan makineler arasından tabiatıyla en ucuz olan seçilecektir. Aynı kalitede olmayan yani ekonomik ömrü farklı olan makineler için şöyle hareket edilir. Projenin tüm olarak ekonomik ömrü, ana fabrika makine ve donanımdan kısadır. Bu zaman içinde, makinelerin amortismanı ve proje ekonomik ömrü sonundaki değeri diğer makineler ile mukayese edilir. Mukayese sonunda bugünkü değer fiyatları ile hangisinin daha uygun olduğu tespit edilir. Örnek olarak şunu inceleyelim; bir inşaat firması buldozer satın almak istemektedir. Aldığı teklifte A buldozeri için bir milyon, B buldozeri için 0,6 milyon TL istenmektedir. A buldozeri 15000 saat çalıştıktan B buldozeri ise 10000 saat çalıştıktan sonra hurdaya ayrılması ekonomik olmaktadır. Firma 5000 saatlik çalışma yapacaktır. Bu çalışma 3 yıl sürecektir. Acaba hangi buldozeri seçmelidir. Bul dozerlerin özellikleri aynı olup sadece dayanıklılık yönünden farklıdırlar. Yıllık işletme masrafları A için 0,1 B için 0,15 milyondur. Çözüm: bu buldozerin hurda değeri amortisman ayrıldıktan sonra kalan değeri ile bulunduğunu kabul edelim. Buna göre amortisman on yıl n=3 ise 
Çeşitli faiz oranları için toplam maliyetleri hesap edip aşağıdaki tabloyu oluşturalım Faiz oranı Toplam maliyet A B
%5 396 492 %10 474 531 %15 540 561 %20 595 585 %25 642 605 %30 682 622 Bu tabloda görüldüğü gibi yatırılacak paraya %18 kadar bir rant düşünülmesi halinde, A buldozeri seçilmelidir. Eğer paraya %19 ve yukarısında bir rant düşünülüyorsa B buldozeri satın alınmalıdır. Problemde (n) in büyük olması halinde hurda değer göz önüne alınmaz çünkü bu süre içinde değerlerin nasıl değişeceği ve hurda malzemenin nasıl değerlendireceğini kestirmek kolay olmaz. Tesis için alınması düşünülen makinelerin teknik, mali ve idari yönden tabi olacakları şartlar tespit edilir. Bu şartnamelere göre proforma fatura getirtilerek makine bedelleri buradan alınarak projede kullanılır. Makineler yerli veya yabancı orijinli olmasına göre maliyet hesap edilir. Genellikle yabancı menşeili makine bedelleri FOB olarak alınır. Buna sandıklama, nakliye ve sigorta eklenir. CIF değeri elde edilir. Projede nakliye ve sigorta bedelinin ayrı gösterilmesinde yarar vardır. Bundan sonra ithalat ve gümrükleme giderleri hesap edilir ve yine ayrı bir kalemde gösterilir. (Teşvik tedbirlerin tatbikinde, kolaylık olması bakımından) ithal edilen makinelerin gümrükleme işleminden sonra fabrika sahasına kadar taşınması için gerekli taşıma ve sigorta ücretleri de yine bir alt kalem olarak hesap edilir. Bu noktadan sonra makinelerin montajı gerekir. Montaj giderleri çeşitli makineler için farklıdır. Tatbikattan alınacak örneklemelerle bulunur. Mesela ağır makine sanayinde montaj giderleri, bedelin %10 una kadar çıkar. Yerli temin edilecek makinelerin bedelleri ve taşıma, sigorta bedelleri ayrı ayrı hesap edilir. Sigorta bedelinin %0,2 si civarında, taşımada 35 kr/ton/km olarak alınabilir. Bu kabullerle yapılan hesaplama sonucunda ek (1) de verilen yatırım tablosunun 7 nolu kalemi hesap edilmiş olur.
Yardımcı makine ve donanım adı altında; su, elektrik, yakıt, buhar, takım hane vb. gibi ana fabrika ile aynı seviyede tutulamayacak yardımcı tesisler düşünülür. Bu kalem giderler hesap edilirken projelere göre hassas olmasa da metraj hesapları yaptırılır ve ilk tahmin bedel ortaya çıkarılır. İhale usulü ile yaptırılacak ise zaten böyle bir hesaplamanın ihale dosyasının hazırlanması için yapılmış olması gerekir. Elektrik Tesisatı: İki ana bölümde mütalaa edilir. Bunlar kuvvet devresi ile aydınlatma devreleridir. Kuvvet devresinden büyük enerji çekiliyorsa, trafoların takat ve yerleri, spesifikasyonları önem kazandığı için bunların tekrar kontrolü lazımdır. Su Tesisatı: Kullanılacak su, kullanma ve içme suyu, besleme suyu, soğutma suyu ve üretim(proses) suyu olarak kısımlara ayrılıyorsa bu su kaynaklarının farklı olması mümkündür. Su kaynaklarının tespiti, ilk yatırım ve işletme maliyetlerinin bugünkü değere dönüştürülmesi lazımdır. Yakıt Tesisatı: Çeşitli yakıtların depolanmasından sonra kullanılma noktasına kadar olan tesisi içine alır. Katı sıvı ve gaz şeklinde olan yakıtlar kullanılmadan önce arıtma, ölçme gibi işlemlere tabi tutulabilirler. Basınçlı Hava Tesisleri: Sabit ve seyyar basınçlı hava üretim depolama, nakil tesisleri yanında bu havanın kullanılacağı takım tezgahı avadanlık ve muhtelif aletlerin de göz önünde bulundurulmuş olması gerekir. Havalandırma Ve Isıtma Tesisleri: Isıtma, sıcak hava , sıcak su buharı ve münferit ısıtma aletleri ile yapılır. Eğer işletme yerinde havalandırma ve ısıtma yapılıyorsa bunların maliyet dökümü ayrı çıkarılır. Şayet idari bina ve lojmanlarda bir ısıtma gerekiyorsa, bina projeleri ile beraber düşünülür ve projede ısıtma ile ilgili yatırım kalemleri ayrı bir başlık altında bulundurulmaz. Yükleme Ve Boşaltma Tesisleri: İşletme içinde veya liman, iskele, demir yolunda bulunacak gezer veya sabit yükleme tesisleri , konveyör, asansör gibi yükleme ve boşaltmaya yarayacak makinalar yine projedeki ehemniyetlerine göre ayrı bir kalemde gösterilir. Atölye Ve Laboratuar Makineleri: Çevrede yeterli atölye ve laboratuarın maksada uygun bulunması ve kafi olması halinde projede bu gibi tesisler , asgari bir seviyede tutulmalıdır. Yan sanayinin az gelişmiş olduğu bir bölgede bu tip yatırım yapılma zorunluluğu vardır. Artıkların Atılma Tesisleri: Pis su, katı artıklar ve zararlı gaz artıkların zararsız bir hale getirilerek atılması gerekir. Bunu teminen yapılacak yatırım önemli bir meblağ tutuyorsa, ayrı bir kalemde bunlarda gösterilir. Demirbaşlar: Üretim, inşaat ve tamir işleri dışında kullanılmak üzere alınan, amortisman süreleri bir yılın üstündeki makine ve malzemelerdir. (tek başına 1000 TL yi geçerse demirbaşı kaybetmek aksi halde masrafa almak mümkündür). Bunlar masa , sandalye dolap ve yazı makineleri ,vantilatör, buzdolabı, mutfak malzeme ve takımları, yatak, mefruşat ölçü ve tartı aletleri vb. dir. Nakil vasıtaları da demirbaş olarak sınıflandırılmakla beraber miktarı mühim olan projelerde bu ayrı bir kalem olarak gösterilir. 5.8.8 Taşıt Araçları Giderleri Proje için lüzumlu, forklift, kamyon, kamyonet, otomobil, otobüs gibi motorlu vasıtalar tespit edilir. Bunların temini halinde gerekli yatırım miktarı hesap edilir. Motorlu vasıtaların satın alınmaması ancak, tevsi yatırımlarda düşünülebildiği için böyle bir gider kalemi projeye ayrıca ithal edilmektedir. Bu kaleme yatırım yapma yerine kiralama yolu seçilebilir. Böylece başlangıç yatırımı küçülür, kira doğrudan maliyet unsuru olacağından vergi avantajı doğurabilir. Tabiatıyla kira bedeli kararda önemli rol oynar.
Tesislerin bir günde tam olarak işletmeye alınması birçok hallerde imkansızdır. Projenin karakterine göre bir süre tayin edilir. Bir pamuk iplik üretim tesisi 15 günde işletmeye alınabileceği gibi bir dökümhane 3 yılda ancak tam kapasiteye çıkartılabilir. Yalnız burada işletmeye alma terimi, tesisin yeterli kalitede ve miktarda üretime geçebilmesi için gereken zaman süresini kapsamalıdır. Mesela bir dökümhanede işletmeye alma süresi 6 ay, bir cam fabrikasında 2 ay, bir torba ve kese kağıdı üretim tesisinde 1 hafta olabilir. İşletmeye alma giderleri bu zaman aralığında gerekli enerji yakıt, yağlar, hammadde, yarı mamul, mamuller, işçilik, personel için harcanan paranın toplamı olarak hesap edilir (fiziki girdilerin maliyeti ile işçilik giderleri). İşletmeye alma dönemi çok kısa ve alınma sırasında yapılacak üretim tamamen zayi olmayacak nev’iden ise , projeye böyle bir gider kalemi açma zorunluluğu yoktur. Eğer işletmeye alma giderleri mühim bir toplam tutuyorsa ve bu dönem zarfında yapılacak üretim kısmen veya tamamen değerlendirilebiliyorsa üretimin değer farkları alınarak hesaplama yapılmalıdır. 5.8.10 Yatırım Dönemi Genel Giderleri Yatırım süresi uzun olan projelerde bu kalem ağırlık taşımaktadır. Bu giderler şöyle sıralanabilir: PTT giderleri, ofis masrafları, iç seyahat, dış seyahat masrafları, çeşitli vergi, kira, eğitim masrafları (iç ve dış) kredi masrafları, taşıt masrafları, kırtasiye masrafları, ağırlama ve temsil masrafları gibi. Bu masrafların bir kısmı yaklaşık olarak tahmin edileceği gibi maktuen (global) olarak bazı rakamları örnekleme ile vermek mümkündür. 5.8.11 Beklenmeyen Giderler Böyle bir gider kaleminin konulmasındaki zorunluluk şöyle sıralanabilir.
Yukarıda yapılan açıklamada ilk üç adeti için kolaylıkla bir tahmin kriteri bulmak mümkün değildir. Projedeki hassas davranışa göre bu miktar sabit yatırım bedelinin %5 ile %10 unu arasında alınır. Fiyat artışlarından doğacak olan beklenmeyen giderler yurt içi ve dışı fiyat artışları bulunarak hesap edilir ve her kalem yatırım için bunlar ayrı ayrı bulunur. Örnek olarak 100 milyon sabit yatırım tutarından bir proje 2 yılda gerçekleştirmek istensin. Bunun 50 milyon TL lik kısmı dış harcama bulunsun. Dış harcamanın 40 milyon kısmı birinci yılda gerisi ikinci yılda, yapılan projedeki gayri melhuz-tahmin edilemeyen gider olarak %5 bir miktar düşünelim. Yurt içi fiyatları yılda %8, yurt dışı fiyatları yılda %6 artıyor bulunsun. Beklenmeyen giderler aşağıdaki gibi alınabilir. Yıllar 1. Yıl 2.Yıl Toplam Toplam yatırım miktarı 72.65 42.15 114.8 İç 25 25 50 Dış 40 10 50 Beklenmeyen Giderler 7.65 7.15 14.7 Gayri melhuz %5(25+40)=3,25, % 5(25+10)=1,75 3,25+1,75=5 Fiyat artışları %8(25) + %6 (40) = 4,4, %16,6 (25) +%12,4(10) =5,4 5,4+4,4=9,8 Toplam beklenmeyen giderler: 7,65 + 7,15 ya da 5,00 + 9,80=14,7 olarak bulunur. Demek ki 100 milyon tutarında olan projede 2 yıl içinde 14,8 milyon TL beklenmeyen giderlere ihtiyaç vardır. O halde küçümsenmeyecek olan bu miktar projeye ilave edilmelidir. Böylece sabit yatırım artık 114,8 milyon TL olarak ele alınmalı ve finansmanı yapılmalıdır. Tatbikatta beklenmeyen giderler ilk sabit yatırımın %10 ile %20 si arasında olmaktadır.
Projenin finansmanı ile sıkı sıkıya bağlı olan bu yatırım kalemi finansman tablosunun alınacak kredi kullanım zaman çizelgesi ile kredi şartlarının beraber düşünülmesi sonucu elde edilir. Proje finansmanında öncelikler öz kaynakların kullanılışına verilmesi halinde faiz yükü azalacaktır. Aşağıda verilen yatırım ve harcama tablosu ile kaynaklar tablosu denkleştirilmesinde kullanılması lüzumlu krediler ortaya çıkarılabilmektedir. Kullanılması düşünülen kredilerin temininde gerekecek olan resim, harç, noter ve komisyonlar(uzun vadeli krediler için ipotek gerekmektedir.) ile teminat mektup masrafları(orta vadeli kredilerin kullanılmasında aranır) finansman masrafları olarak ayrı bir alt kalem şeklinde gösterilmelidir. Bu kredilerin işletme dönemine kadar olan faizleri cari faiz hadleri kullanılarak hesap edilir. Eğer yatırım döneminde ana para ödemesi varsa bu hiçbir şekilde faiz ile birleştirilmemelidir. Yatırımla ilgisi yoktur. Faiz hesapları için aşağıdaki örneği inceleyelim.
Burada yatırım dönemi 3 yıl olan bir projede 100 milyon TL kredi alınmaktadır. Yarısı iç kredi olan krediye yatırım döneminde 17 435 000 TL faiz ödenecektir. Toplam yatırım tutarında küçümsenmeyecek bir kalem olduğu için projede bu hesaplar gösterilir.
Yukarıda açıklanan 12 ana gider kalemi toplanarak, yıllara göre ve orijin memlekete göre yatırım miktarı bulunur. Yatırım tablosunda yatırım harcamalarının zamanlaması elde edilir. Bu tablo yatırımın finansmanının elde edilmesine esas teşkil eder. Aslında büyük harcamalar yapılacaksa yatırım dönemi sadece yıllara değil üçer aylık altışar aylık devrelere ayrılarak, finansman probleminin uygun bir şekilde çözülebilmesi sağlanır. Böyle bir tablo ek 1 de gösterilmiştir. Sabit yatırım toplamı bulunduktan sonra genel bir kontrol yapılır. Kontrol mesela ton başına yatırım veya birim imalat başına yatırım, işçi başına yatırım gibi oranlar bulunarak benzeri yerli ve yabancı kuruluşların oranları ile karşılaştırılır. Tabiatıyla tutarlılık elde edilmesi lazımdır. Örnek bir tesis için hazırlanmış yatırım harcaması tablosu aşağıda verilmiştir.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||