Mühendis kelimesi çok eskilere dayanan teknik bir kavramı ifade ederdi. Hendese (geometri) tahsil eden kişi demektir
|
|  Yüklə 4.97 Mb.
|
Kuruluş Yerleri İçin Toplam Yatırım Değişimleri
Burada rant oranları değiştikçe kuruluş yer seçiminde öncelik alanlarında değiştiğini görmekteyiz. Tabiatıyla yalnız bir faktöre göre bir seçim yapılmayacaktır. Diğer parametrelerin de önceliği göz önünde bulundurulacaktır. --Fiziki Girdiler Ve Mamullerin Taşınma Mesafeleri Bir tesiste üretim ancak fiziki girdiler işgücü ve yatırım malları ile gerçekleştirilir. Fiziki girdiler ham, yarı mamul, mamul maddeler, su ve elektrik sayılabilir. İşletme malzemeleri tesis bünyesine göre değişik miktarlarda olur. Mamullerin pazarlara sevki tabiatıyla kaçınılmazdır. İstisnai hallerde, işletmenin fiziki girdileri fabrika teslimi ve mamullerin satışı fabrika çıkışında yapılır. Diğer hallerde işletmeci fiziki girdilerin ve mamullerin taşınması problemi ile karşı karşıyadır. Tesis işletmesinden maksimum kar yapılabilmesi için maliyet unsurlarının minimum olması gereklidir. Taşıma giderleri bir maliyet unsuru olduğundan taşıma giderlerinin minimum yapılması istenir. Genellikle fiziki girdilerin ve mamullerin birim taşıma ücretleri farklı olduğu gibi, taşınma mesafeleri de değişiktir. Taşıma ücreti birim taşıma ücreti ve yolun bir fonksiyonu olduğu için Toplam Ulaşım Maliyeti (T.U.M) T.U.M=f(Ct ,St)
Şekil-1: Dik doğrultular şeklinde taşıma Taşıma ücreti de; 
Şeklinde yazılır ve bunun minimum olabileceği x,y değerleri aranır. Çözümü için;
nin ayrı ayrı minimum yapılması mümkündür. Bu hesaplamayı bir örnekle açıklayalım. Örnek Problem: Bir işletme için fiziki girdilerin ve mamullerin taşındığı dört ana merkez (4,2) (8,12) (11,8) (20,4) koordinatlarına sahip olsun. Bu merkezlere olan taşımanın birim ücretleri sırası ile 2,4,3,8 TL/km ise, kuruluş yerini ,taşıma ücretinin minimum olması hali için tespit ediniz. Çözüm: Taşıma ücreti olarak ; 
Bu iki fonksiyonun minimumunu analitik ve geometrik olarak bulabiliriz. Kolaylığı bakımından geometrik yolla, Şekil(3) de verilen grafikleri çizelim. Bu grafiklerden (T.Ü)x’ in x=11 civarında (T.Ü)y nin de y=4 te minimum  
Şekil:3 0≤x≤4 4≤x≤8 8≤x≤11 11≤x≤20 20≤x‹∞ 0≤y≤2 
2≤y≤4 4≤y≤8 8≤y≤12 12≤y‹∞ Bu durumda taşıma ücreti; 
olduğunu görmekteyiz. O halde taşıma ücretlerinin minimum olması isteniyorsa, tesis (11,4) noktasına kurulmalıdır. Bu tür bir çözümde kuruluş yerinin herhangi bir yer olacağı ön kabulü var. Halbuki çözüm arazi üzerinde uygun olmayan bir yer verebilir. Örneğin bir göl, bir dağ, bir yol kavşağı, bir park v.s kuruluş yeri olarak elde edilebilir. Bu tür çözümlere sürekli metot adı verilir. Kuruluş yerleri önceden tespit edilebiliyorsa ;ki bunlara sınırlı sayıda kuruluş yeri adı verilir, bu metot da sınırlı sayıda kuruluş yeri metodu adı ile bilinir. Birim taşıma maliyetlerinin doğrusal mesafenin karesi ile doğru orantılı olması: Bu kabul ile de yeni bir kuruluş yeri bulmak mümkündür. Bu tür problemler bilhassa yanıcı, patlayıcı malların taşınmasında ortaya çıkar. Çünkü yangın ihtimali taşınan yolun karesi ile değiştiği kabul edilmekte, dolayısıyla taşıma ücreti buna göre tahakkuk ettirilmektedir. Böyle bir problemde taşıma ücreti: 
Şeklinde yapılır. Yine gaye bu taşıma ücretinin minimum yapılmasıdır. Taşıma ücreti fonksiyonu sürekli bir fonksiyon olduğu için minimum değerin bulunmasında,  olması kafidir. Bu türevler alındığında;
Ve buradan   değerleri elde edilir.
Yukarıda verilen problemi bu anlayış içinde çözecek olursak kuruluş yerini x=13.7 , y=6.4 koordinatları ile tespit ederiz. Bu tür varsayımla çözüme ağırlık merkezi metodu da denilir. Birim Taşıma Ücretlerinin Doğrusal Mesafe ile Orantılı Olma Hali : Böyle bir kabulde taşıma ücreti; 
Yazılır. Bunun minimumunu bulmak için, 
Burada x=xi y=yi olması halinde kısmi türevler tarifli değildir. Bu kısmi türevler sıfıra eşitlenerek ; 
Bu denklemlerin çözümünün büyük olması halinde bilgi işlem makineleri ile yapılır. Yukarıdaki problemi bu yolla çözecek olursak;
x≈ 11.7
y≈5.8
Yer seçiminin sınırlı sayıda uygun kuruluş yerleri arasından yapılması halinde problemin çözüm yolları değişmektedir. Mevcut bir kuruluşun belirli yerlerde kurulu tesisleri varken, yeni bir tesis kurmak istenmesi ve bu tesisin mevcut kuruluşlarına mal sevk etmesi ve mal alması halinde yerçekimini lineer programlamada uzun olarak anlatılan taşıma problemi şeklinde çözmek mümkündür. Kendi başına büyük bir konu olan Taşıma Problemini burada anlatmak mümkün değildir. Yerçekiminde her zaman taşıma giderlerinin minimum yapılması kriterini kullanmak doğru değildir. Örneğin, bölgesel bir okulun, bir hastanenin kurulmasında, öğrencinin veya hastanın çok uzun mesafeler kat etmesi istenmez. Aynı şekilde şehre çok yakın büyük bir işletmede çalışan işçilerin şehrin değişik kesiminden gelmesi halinde, bu işçilerinde çok uzun mesafeler kat etmesi arzulanmayabilir. Bu takdirde yer seçiminde MİNİMAKS Prensibi kullanılır. Bu prensiple herhangi bir kuruluşun maksimum maliyeti minimum yapılır. İstatistik ve ihtimal hesaplarında etraflıca görülen bu metodu da burada vermek mümkün değildir.
şeklinde yazılabilir. Burada Artıkların Atılması : Tesiste üretilen katı, sıvı ve gaz artıkların atılması basit bir taşıma problemi olmayabilir. Bu artıkların meskûn yerlerde fiziksel veya kimyasal yolla temizlenerek atılması gerekebilir. Bazı hallerde çevre kirlenmesi yönünden kuruluş yerleri için büyük bir ilave işletme masrafı gerekebilir. Kuruluş yerleri olarak çevre kirlenmesi yönünden değişken bir masraf görünümü varsa, bu parametrenin de diğerleri yanında dikkate alınması gerekir.Bu günkü düzenlemeye göre , atıkların zararsız hale getirilmesi ve yok edilmesi, bu işlemleri yapmaya yetkili kurumlara ücreti mukabili yaptırtmak mümkündür. İklim Şartları : Bölgelere göre iklim şartları değişiktir. İşçinin randımanlı çalışması yönünde çalışma şartlarını, konfor şartlarına ,suni yoldan getirme durumundayız. Örneğin fazla sıcak bir yerin serinletilmesi, fazla soğuk bir yerin ısıtılması, ,rüzgarlı bir yerin rüzgarına siper yapılması gibi.Bundan başka üretim girdisi olarak iklim proseste rol oynayan bir faktör de olabilir. Mesela tabii kurutma, tabii soğutma, nemlendirme, buharlaştırma gibi operasyonlar varsa bunlar çevredeki iklime bağlı olacak şekilde bir maliyet doğururlar. İklimin işletme masraflarına yapacağı katkının minimum olması arzu edilir. Teşvik Tedbirleri : Üretim ve hizmet arzını mali, ekonomik ve idari tedbirler yönünden teşvik etme politikası dünyada yaygındır. Mali ve ekonomik teşvik tedbirlerinin işletme gelirlerine olan etkisi hesap edilir ve işletme gelirlerini maksimum yapan bölge seçimde öncelik alır. Mali tedbirler genellikle aktifleştirilen kıymetler üzerinden amortisman yükü ve finansman yükünün değişmesi şekline yansır. Ekonomik teşvik tedbirleri de doğrudan doğruya işletme gelirlerine veya belli bir kar marjı ön görülüyorsa endirekt olarak maliyetlere yansır. Yukarıda sayısal olarak ifade edilebilen faktörlerin bir çelik üretim tesisine olan uygulaması aşağıda verilecektir. Bu parametrelerin dışında sayısal olarak ifade edilemeyen parametreleri inceleyelim. Sayısal Olarak İfade Edilemeyen Parametreler -Su, Elektrik ve Yakıt Temin Etme İmkânları: Bazı bölgelerde su temini idari kısıtlamalar yüzünden zor olabilir. Su vardır, kesilir, devamlı olmayabilir. Su vardır, içinde arzu edilmeyen mineral veya katı maddeler olabilir. Bu gibi stabil olmayan karakterde su teminini bir riski vardır.Fakat sayısal olarak ifade edilemez. Su ihtiyacının büyüklüğüne göre bu risk değişir. Mesela 1 kg borik asit üretimi için,1 kg su lazım iken,1 kg Askorbik asit için, 7000kg su lazımdır. Kullanma ve proses sularını ayrı ayrı düşünmekte yarar vardır. -Pazara Olan Yakınlık : Tesisin istendiği anda pazara mal sürebilmesi tüketicinin emniyet duygusunu tatmin eder. Yakın olma durumunda bu emniyet duygusu her zaman daha fazladır. -Rakip Firmalara Olan Yakınlık: Üretim tesisinin rakip firmalara yakın olması Pazar hinterlandını daralttığı gibi müşteriye büyük seçme imkânı tanımakta, dolayısıyla büyük bir rekabete girme ihtimali artmaktadır. Rakiplerin yakın olması kanibalizmi ortaya çıkarır. -İş Düzenleyici Kanun, Yönetmelik ve Kararlar : Üretim tesislerinin iş düzenleyici kanunların çok karışık çeşitli kısıtlamaların bulunduğu bölgelerde kurulması beklenemez. Çünkü çeşitli mevzuatlardan hangi gün ve zamanda üretimin direkt veya endirekt olarak engelleneceği kestirilemez. İş düzenleyici kanun ve kararların sıkı olmadığı bölgeler tercih edilmelidir. -Sosyal İmkânlar : Çevrede sosyal imkânlar varsa, işgücünün bu çevrede barınması mümkün olur ve işgücünün devir sayısı küçülür. Sayısal olarak ifade edilemeyecek bu faktör işletmeye büyük bir moral ve çalışma azmi getirebilir. -Tabii Afetlere Açıklık : Tesisin tabi afetlere açık olan yerlerde kurul ması onun çalışmasını engelleyecek riskler taşır. Temel bakımdan sağlam, yangından mahfuz, selden korunmuş bir bölge daima seçilebilecek bir yerdir. -Harp Halinde Bölgenin Durumu : Üretim tesislerinin mevzii harplerde hemen etkilenmeyecek yerlerde kurulmasına dikkat edilmelidir. Sayısal Olarak Değerlendirilemeyen Faktörlerde Şöyle Tespit Edilir: Bölge ve yer seçiminde yukarıda açıklanan kriterlerin işletmeye ve ilk yatırıma yapacağı tesirler düşünülerek kritere ağırlıklar tanınır. Ağırlıkların tespiti konunun uzmanlarından yararlanılarak yapılmalıdır. Bütün faktörlerin ağırlığı tespit edildikten sonra aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi bir sıralama yapılır. Bu tabloda fiktif olarak beş bölgenin değerlendirmesi mevcuttur. Bu tabloya göre bir numara ile gösterilen bölge fazla puan alınmıştır.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
, J kuruluş yerinin işçi ve personel masraflarının toplamıdır. Bu masrafların en küçüğünü veren, kuruluş yeri tercih edilen yerdir.