Mühendis kelimesi çok eskilere dayanan teknik bir kavramı ifade ederdi. Hendese (geometri) tahsil eden kişi demektir
|
|  Yüklə 4.97 Mb.
|
3.İthal mallarına katma değer ilavesi; Dışarıdan mamul mal ithal edilmekte ise, bunun yerine yarı mamul veya ham madde ithalatı yaparak yurt içinde üretim veya montaja geçmek, uygun bir yatırım sahası olabilir. Gelişmekte olan ülkelerde sanayi önce montajla başlamış bilahare bunun imalat sanayine dönüşmesi için tedbirler alınmıştır. Burada en büyük faktör, işgücü pahalı olan bir memleketten, işgücünün nispeten ucuza olduğu bir memlekete doğru montaj -imalat sanayinin kayabilme potansiyelidir. 4.Büyük kapasite ile devreye girme imkânı: Bazı faaliyet kollarında küçük işletmeler mevcutsa, bunların yerine büyük kapasitede tesisler kurmak cazip olabilir. Büyük kapasitede genellikle prodüktivite yüksek olduğundan maliyetler düşük olur. İstisnai olarak, küçük işletmelerin en az büyük işletmeler kadar prodüktif olduğu sahalarda büyük kapasite ile devreye girmek, hem istihdam ve hem de büyük kapitalin bağlanması yönünden mahzurlu görülür. Zaruret olmadıkça böyle büyük bir kapasite için yatırım yapılmaz. Kalitenin yükseltilmesi ,teknoloji gerektiriyorsa, böyle bir yatırımdan kaçınmamak lazımdır. 5.Ulaşım imkânları: Ulaşım alt yapısı (yol, liman, hava alanı, haberleşme)bulunmayan bölgelerde sanayinin kurulması çok güçtür. Güçlük birim maliyetlere intikal eden yol, haberleşme masrafları ve atıl işletme zamanından ileri gelmektedir. Hammaddenin ağır ve hacimli olup uzaktan nakli mevzubahis ise ve ulaştırma masrafları toplam masraflar içinde büyük pay tutuyorsa, böyle bir sanayi kolunun o bölgede kurulması güçtür. Mesela; İzmir’de bir çimento fabrikasına Uşak’tan hammadde nakli gerekse, böyle bir tesisi İzmir’e kurmak hatalı olur. Yine üretim esnasında mal hacmi ve ağırlığı çok büyüyorsa mamul pazarı da üretim bölgesinin çok uzağında ise, böyle bir sanayi kolunun yine o bölgede kurulması makul olacaktır. Mesela köpük üretan ,İzmit bölgesinde üretilip Kars’a nakli ve orada pazarlaması pek zordur. O halde Kars, köpük üretan için iyi bir Pazar ise, Kars’a yakın bir çevrede köpük üretan imalatı düşünülmelidir. 6. Kalkınma planları ve sektör etüt neticeleri: Genellikle kalkınma planları hangi sektörde üretim boşluğu olduğu, tüketimin hangi istikametlerde gelişmesi beklendiği hakkında bilgi verirler. Bu bilgilerin değerlendirilmesiyle uygun yatırım alanlarının seçimi yapılabilir. Kalkınmakta veya kalkınmış ülkelerdeki durum: Ekonomik ve sosyal bünyeleri memleketimize benzeyen ülkelerdeki sanayi ve yatırım trendleri incelendiğinde uygun yatırım alanları tespitine yardımcı olabilir. Kalkınmış ülkelerde emek-yoğun sanayinin tasfiyesine gidileceğine göre, bu kollarda geri kalmış veya gelişmekte olan ülkelerde yatırım yapılabilir. Bu imkânların değerlendirilmesi uygun yatırım sahaları hakkında bir bilgi verebilir. Yukarıda yedi alt bölümde verilen ana inceleme unsurları için tabiatıyla sıhhatli bilgilere ihtiyaç vardır. Bu bilgiler , yayınlanan milli gelir, üretim-tüketim iç, dış ticaret istatistikleri ile milletler arası kuruluşların periyodik olarak yayınladığı ekonomik durum raporlarından elde edilebilir. Ayrıca işgücü ve doğal kaynak potansiyelleri hakkında hazırlanmış raporlar bu konuda aydınlatıcı olabilirler. Uygun yatırım sahalarının kabaca tespiti yapıldıktan ve sayısı en çok iki üçe indirildikten sonra bunlar arasında ya seçim yapılır veya kestirme yolla yatırım tutarları hesap edilerek mali, ekonomik ve teknolojik yönden uygun gelen yatırım sahası seçilir. Yatırım sahasının seçimi yapıldıktan sonra, ön yatırım projesi hazırlanır, bu proje için gerekli sabit yatırım ve işletme sermayeleri ve bunun finansman kaynakları tespit edilir. Projenin işletme dönemi gelir-gider durumları ve borç ödemeleri hesap edilir. Projenin işletme rant oranları, riskleri ve diğer faaliyet kolları ile girişimleri göz önünde tutularak yatırım yapıp yapmamağa karar verilir. Yukarıda ana hatları ile verilen yatırım planlaması aynı zamanda bir fizibilite etüdü ile iç içedir. Böyle bir etüdün yapısı ileriki bölümlerde sırası ile verilmektedir. 5.3 ARZ TALEP ETÜDÜ Bir yatırımın planlanabilmesi için ürününün alıcı bulup bulamayacağı araştırılmak durumundadır. Ürün fevkalade olabilir, alıcısı yoksa o tesis çalıştırılamaz. Böyle durumda kaynak israfı ve kaybı ortaya çıkacaktır. Düşünülen bir yatırımın öncelikle ne üreteceği çok net olarak tarif edilmelidir. İşe ürünün tarifi ile başlanır ve bu ürün için bir Pazar etüdü planlanır. Proje hazırlanması için bazı ön çalışmaların yapılmış olması gerekmektedir. Bunlar, Pazar etüdü, yer seçim etüdü, proje teknik hizmetlerinin nerelerden alınabileceğinin tespiti, proses seçimi, kapasite seçimi ve makine seçimidir. Bu çalışmaların nasıl yapıldığını kısaca görelim. 5.3.1 Arz İmkanlarının Etüdü ve Projeksiyonu Uygun yatırım sahaları aranırken ,yapılan Pazar etütlerinin, detaya inmeden genel bir çalışma olduğu unutulmamalıdır. Aksi halde ön etütlerin çok pahalıya çıkacağı açıktır. Mal veya hizmet üretimi konusu tespit edildiği takdirde işletmeye geçişte talep, arz, ithalat ve ihracatın nasıl değişeceğini ve değişim paterni ile beraber bunu kontrol imkanlarının olup olmadığının tespiti gerekir. Etüdün sıhhatli olması ve doyurulamayan talebi karşılayacak şekilde üretimin planlanması, işletmenin aralıksız çalışmasını sağlar. Bunun için donelerin birincil ve ikincil kaynaklardan doğrudan doğruya sağlanmasında fayda vardır. Pazar etüdünde gerekli done anket soru formu mülakat yolları ile elde ediliyor ise ikincil kaynaklardan elde ediliyor kabul edilir. Bir Pazar etüdünde esas olarak, geçmiş yıllarda (mesela 5-10 yıl) tüketimin, stokların, ithalatın, ihracatın değişimleri incelenir, grafikleri çizilir bunlarda doğmuş olan anormal yükselme veya düşüş nedenleri araştırılır. Eğer bu düşüş ve yükselişler arızi ( yani çok kötü veya çok iyi bir devre geçirilmiştir) ise analize dahil edilmez. Tekerrür eden bir hal gösteriyorsa bunlar piyasanın belli bir periyodunun olduğuna işarettir. Tüketimi etkilemiş olan faktörler ortaya çıkarılarak bu faktörlerin ileriki yıllarda geçerli olup olmayacağını tespit etmek gerekir. Çizilecek tüketim, arz ve stok eğrileri için analitik olan denklemler (doğru, parabol, üstel fonksiyon, trigonometrik fonksiyon gibi) bulunur. Bu denklemlerde yıllara göre talep, arz, stok projeksiyon değerleri çıkarılır. Doymamış talep (talep-arz) ve detayları hesap edilerek projedeki üretim paterni ortaya çıkarılır. Bu üretim paternine göre makine ve proses seçimi yapılabildiğinden, pazarlama etüdü büyük bir ağırlık kazanır Yarı kapalı ekonomilerde talep normal değildir. ithalatın serbest ve ithalat maliyetlerinin düşük ve fert başına düşen milli gelir ve dağılımı normal seviyelerde olan cemiyetlerde normal talepten bahsedilir. Aksi halde baskı altında bulunan bir talep vardır. Üretimin yurt içinden ve nispeten ucuza satılma durumu ortaya çıktığında baskı altında tutulan talebin normale yaklaşacağı tabiidir. Yurt dışı talep ve yeni pazarların incelenmesinin yine aynı yöntemle yapılacağı açıktır. Pazarlama etüdünce, fiyatlarla talep arasında bir bağlantı bulanmalı ve bu bağlantının değişimi incelenmelidir. Bunun üretime geçildiğinde fiyat politikasına yardımı büyük olmaktadır. Detaylı bir Pazar etüdünün yapılması konumuzun dışında kalmaktadır. Bu etüdün ana hatları verilmekle yetinilmiştir. Bazı bankalarca hazırlanan yatırım projelerinin hazırlanması ve değerlendirilmesi çalışmalarında verilen pazarın ekonomik etüt formu böyle bir araştırmaya kolaylık olması yönünden burada verilmiştir. Piyasa etüdü örnek formu
1.yurtiçi toplam üretim-tüketim (arz/talep) Proje konusu mal ve hizmetlerin yurtiçi üretim, tüketim, ithalat, ve ihracat miktarları, projenin hazırlandığı zaman mümkün olduğu kadar geriye doğru ve asgari 5 yılı kapsamak üzere aşağıdaki şekilde düzenlenecek bir tabloda gösterilebilir. 
2.Üretilecek Mal Veya Hizmetlerin Kullanım Yerleri: Mümkün olan hallerde üretilecek mal veya hizmet ara malı ise veya çeşitli yerlerde kullanılan tüketim malı ise, diğer ülkelerdeki kullanım veya tüketim yerleri ile Türkiye’deki kullanım veya tüketim yerleri, miktarları veya oranları aşağıdaki gibi bir tabloda verilmelidir. 
Üretim sınırlı sayıda teşebbüs arasında dağılmış ise (örneğin 5-10) her teşebbüsün kurulu kapasitesi ile fiili üretim miktarları aşağıdaki örneğe göre tespit edilmelidir. YURTİÇİ ÜRETİM KAPASİTELERİ VE ÜRETİM 
Üretilen malın yurt dışı üretimiyle ilgili istatistikler aşağıdaki tabloda olduğu gibi topluca gösterilebilir. 
Temin edildiği takdirde tüketim istatistikleri de üretim istatistikleri gibi benzer bir tabloda gösterilir. Üretilecek mal veya hizmet dış ticarete konu bir maddeyse Birleşmiş Milletler, OECD dış ticaret istatistiklerinden, devletlerin resmi istatistik bültenlerinden, özel araştırmalardan sağlanacak ihracat ve ithalat bilgileri aşağıdaki tabloda olduğu gibi bir araya getirilebilir.
Not: 1. Çeviride kullanılan resmi döviz kuru açıkça gösterilmelidir.2. Mukayesede yerli üretimin emsali olan mal ve ölçü esas alınmalıdır.3. Çeşitli ülkeler arasında büyük fiyat farkları varsa en az 5 büyük piyasadaki (Türkiye ile ilgili olabilecek) fiyatlar ayrı bir tablo halinde verilmelidir. 4. yurtiçi fiyatlarda bölgelere göre büyük değişmeler varsa bu bölge fiyatları bir tablo halinde ayrıca gösterilmelidir5. Eğer üretim çeşitli ise (örneğin demir çelik projelerinde olduğuı gibi) veya aynı mal piyasada çeşitli fiziki şekil veya standartlarda (külçe, çubuk, levha vb. ) satılmakta ise bu çeşitlere ve standartlara göre ayrı ayrı fiyatlar ve bu fiyatların gelişmesi gösterilmelidir. İthal edilen maddelerin tabi olduğu rejim ( liberasyon, kota, anlaşmalı, tavizli listeye dahil olup olmadığı gibi) açıklanmalıdır. İthal edilen maddelerin yurtiçi satış fiyatlarının teşekkül tarzı aşağıdaki tablodaki gibi bir tabloda gösterilmelidir. 
Aşağıdaki hususların açıklanması suretiyle talebi etkileyen diğer faktörler belirtilmelidir.
5.3.2. Talep Etüdü Ve Projeksiyonu Talebin iyi değerlendirilmesi, yani o konudaki geleceğin iyi okunması projeyle başlar, aksi ise yatırımcısına hüsran getirir. Yukarıda verilen bilgilere dayanarak talebin, projenin teknik ömrünü veya gelecek asgari 10 yılı kapsayacak şekilde, çeşitli istatistiki ve ekonometrik modellerden faydalanılarak projeksiyonu incelenmelidir. Burada tek bir metot veya modelle yetinilmemeli çeşitli metotlar birbirini kontrol edecek tarzda kullanılmalıdır. Proje için son derece önemli olan bu konuda varılan sonuçlar diğer ülkelere ait bilgiler ve Türkiye’deki diğer araştırmalarla karşılaştırılmalı ve bu konu yetkili uzmanlarla tartışılmalıdır. Kullanılan projeksiyon metotları ve hesaplamalar ayrıntılarıyla gösterilmeli, sonuçlar projenin işletmeye başlamasından itibaren projeksiyon dönemi sonuna kadar, her yılı ayrı ayrı gösterecek şekilde bir tablo haline getirilmelidir. Kapasite tayini projenin karlılığı, üretim programı, tamamen bu çalışmaların sonuçlarına bağlı olduğu için, çeşitli mal veya aynı maldan ayrı standartların (örneğin 10 cm çapında çelik boru, 15 cm çapında çelik boru gibi) üretiminin öngörüldüğü projelerde, bu projeksiyonlar her mal çeşidi ve başlıca standartları için ayrı ayrı yapılmalıdır. Üretim projeksiyonunda ihracat imkânı daima araştırılmalı ve dikkate alınmalıdır. Üretim için bildirilen esaslara göre fiyat serileninde gelecek asgari 10 yılı (mümkünse proje ömrünü) kapsayacak şekilde projeksiyonu yapılmalı ve bir tablo halinde gösterilmelidir. Proje konusu malın AB’ne dahil ülkelerdeki üretim, tüketim, ihracat, ithalat, fiyat, kurulu kapasite, gümrük tarifesi, yurtiçi vergi durumları ve topluluk içindeki piyasanın özellikleri ( serbest rekabet, oligopol, monopol gibi) gösterilmelidir. Özellikle imalat sanayi projelerinde ihracat imkanı daima en önemli noktalardan biri olarak göz önünde tutulmalıdır. Madde 1 de toplanan bilgilere göre AB ve komşu ülkelerden başlamak suretiyle, ihracat yapılması mümkün ülkeler tespit edilmeli, bu ülkelere hangi fiyat üzerinden ne miktarda ihracat yapılabileceğinin tahminine çalışılmalıdır. Varılan sonuçlar bir tablo halinde gösterilmelidir. Özetlersek, 1. Üretim nedir, 2. Fiyatlar nedir, 3.AB ülkelerinde durum nedir, 4.Ürünün dış ticaret imkanları nelerdir sorularına doğru ve tutarlı cevaplar vermek gerekir. Talep Projeksiyonunun, Yaratılacak Kapasite Dahil Üretimle Karşılaştırılması sorusuna doğru cevap aranmalıdır. Projenin üretim projeksiyonu yapılırken diğer teşebbüslerin projeksiyon dönemi içinde yapacakları yatırımlarla sağlanacak üretim de dikkate alınmalıdır. Karşılaştırma aşağıdaki gibi bir tabloda verilebilir. 
5.4 DIŞ TİCARET ETÜDÜ Bu gün hızlı bir şekilde globalleşme yaşamaktayız. Bundan önceki dönemlerde toplumda yapmak ve rekabetten korumak fikri yaygındı . Bugün ise tüketiciyi korumak, yapılan üretimin kalitesinin fiyatını açık pazarda bulması fikri ön plana çıkmıştır. Bu tercih değişimi kalite ve fiyat karşılığı yüksek ürünlerin dış ticaretini büyütmektedir. Rekabetin olacağı ve koruma altında olunmayacağı varsayımı altında proje şekillendirilmelidir.Bu arada Çin Halk Cumhuriyetinin, düşünülen alandaki dış ticareti mutlaka değerlendirilmelidir. Dış ticaret etüdü yaparken, ürünün doğru gümrük tarife ve istatistik pozisyon numarasını tespit ederek, istatistiklerin incelemesine başlanmalıdır. Komşu ülkelerden başlayarak potansiyel pazarlar işaretlenmeli, o ülkelerin dış ticaret rejimleri etüt edilmelidir. AB ile gümrük birliğinde olmamız dolayısı ile, bu ülkelerin taleplerini hangi ölçüde ithalat ile karşıladığı bulunmalıdır. Büyük ölçüde İhracat a dayandırılmış bulunan projenin, karlılığı yüksek olmaz ancak zamanla kararlı bir üretim programı ve fiyat politikası oluşur. Ülkemizde ürünlerinin tümünü ihraç eden bir çok tesis var. Bunlar, iç pazarın dalgalanmasından etkilenmez. Dış Pazar talepleri, onların kalite ve fiyatta oto kontrolüdür. 5.5. YER SEÇİM ETÜDÜ Bir fabrikanın kuruluş yeri o fabrikanın temel atımından başlayarak çalışma süresi boyunca işletmenin karlılığını etkileyen bir faktördür. İsabetsiz bir yer seçimi tesisin ekonomisine büyük ölçüde etkileyerek, rekabet gücünü azaltacaktır. Bir proje çalışmasında önce bölge sonra tesis yeri seçimi yapılır. Tesis için kuruluş yeri seçiminde genel olarak 2 grup faktör göz önünde bulundurulur. Bunlar sayısal olarak değerlendirilebilen ve sayısal olarak değerlendirilemeyen faktörler diye adlandırılır. Tabiatıyla bu faktörler projenin karakterine göre değişiktir. Örnek olarak aşağıdaki gibi bir sınıflama yapılmıştır. Sayısal olarak değerlendirilen faktörleri şöyle sıralamak mümkündür
Sayısal olarak değerlendirilemeyen faktörler de;
Burada anlatılanlar, yukarıda sayılan faktörlerin değerlendirme yöntemleridir. Sayısal olarak değerlendirilen faktörlerin değerlendirilmesi, ilk maliyete ve işletme maliyetine olan etkileri yönünden yapılır. Tabiatıyla değerlendirme tesis ilk maliyeti ve işletme giderlerinin minimum olması yönünden de yapılacaktır. Bu değerlendirme genel olarak bir optimizasyon problemi şeklinde formüle edilir. İncelenen faktörler sayısından fazla bağ şartları mevcutsa; doğrudan doğruya çözüm (analitik çözüm) az ise, doğrusal programlama metotları ile çözüm yapılır. Kuruluş yerlerinin son mukayesesi bütün bu faktörlerin toplamı dikkate alınarak yapılmalıdır. bu faktörlerin değerlendirilmesinin ana hatları şöyle özetlenebilir. - Arsa, inşaat ve alt yapı maliyeti: Bu faktör tesisin ilk maliyetine tesir eder. Makine imalat sanayinde proje bedelinin %40 ına kadar ulaşabilir. Bu yatırım kaleminin yüksek olması bazı projelerde mali fizibiliteyi ortadan kaldırabilir. Bu yatırım kaleminde kuruluş yerleri mukayesesi arsa bedeli ile belli bir projeyi bu arsada yapma maliyeti ve tesis yerine yol, su, elektrik, gaz, telefon, telex imkanlarının getirilmesi için yapılacak masrafların tümü dikkate alınarak yapılır. Tabiatıyla iklim şartlarından dolayı bina ve alt yatırım projeleri farklı olma durumunda ise mukayesenin tam olması bakımından ekonomik ömür içinde yıllık işletme masraflarının da göz önüne alınması gerekir. Bunu bir örnekle açıklayalım. Örnek: Bir A şirketinin kuracağı tesis için 5 hektar arazi 1 hektar kapalı alan gereklidir. Kuruluş yeri olarak 4 lokasyon incelenmektedir. Aşağıdaki tabloda verilen bilgi altında 4 kuruluş yerini mukayese ediniz. Kuruluş Yerleri
Tablo (1) Bir A şirketinin arsa, inşaat ve alt yapı proje bedelleri (milyon TL) Problemde mukayese şöyle yapılmalıdır. ilk yatırımlar ve projeler kuruluş yerlerine göre farklı olmalarından dolayı projenin ekonomik ömrü n yıl olduğu varsayımıyla toplam yatırımlar şöyle olacaktır. TY= İY + YG  = IY + YGf
Burada İY , ilk yatırım, YG yıllık giderler, n projenin ekonomik ömrü, i beklenilen rant oranı, f de indirgeme çarpanıdır. Burada n= 15 i= 0.15, i=0.20 i=0.25 i=0.30 için hesaplamaları yaparsak şu neticeleri buluruz. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
