Mühendis kelimesi çok eskilere dayanan teknik bir kavramı ifade ederdi. Hendese (geometri) tahsil eden kişi demektir
|
|  Yüklə 4.97 Mb.
|
5.YATIRIM ve PLANLANMASI Tasarruf edilen kaynakları tek başına veya birleşerek bir alanda değerlendirerek çoğaltmak (kar etmek) içgüdüsü insan tabiatının ayrılmaz bir parçasıdır. Kaynakları iş gücü ile doğru yer ve zamanda karşılaştırmak yatırım olarak tanımlanabilir. Bazı yatırımlar, fiziki imkanlar gerektirmez, tahvil, bono, hisse senedi almak gibi, bunlara menkul yatırımlar denilir. Bazı yatırımlara da yer ve mekan lazımdır, içine tesis makine ve ekipman koymak gerekir. Bu yatırımlardan ürün elde edilir ve sınai yatırımlar olarak adlandırılır. 5.1 MENKUL YATIRIMLAR PLANLAMASI Menkul yatırımlar iki sınıfa ayrıldığı daha önce belirtilmişti, bunlar, baz ve türev menkul kıymetlerdi. Bu iki sınıfı biraz açalım, Baz Menkul Kıymetler Baz menkul kıymet olarak hisse senedi, tahvil, bono ve banka hesabı vardır. Baz menkul kıymetleri kısa kısa tarifleyelim. HİSSE SENEDİ: Bir sermaye şirketinin kuruluş yapısında gerçek veya tüzel kişilerin sermaye miktarlarını gösteren belgedir. Genelde hamiline yazılı hisse senedi ve nama yazılı hisse senedi olarak iki gruba ayrılırlar. Hisse senetleri üzerinde, Nominal ihraç fiyatı, hisse senedinin varsa ayrıcalığını, temettü kuponları ve seri numaraları bulunur. Nama yazılı ise, sahibinin adı ve kimliğinin yazıldığı yer olur. Senedin üzerinde kaç pay olduğu, dolayısıyla şirket genel kurulunda kaç oyu temsil ettiği yazılıdır. Hisse senedi kıymetli evrak hükmünde olup, basımı belli bir prosedüre bağlıdır.Hisse senedi sahibi genel kurulda ne kadarlık bir oy hakkına sahip, yönetim kuruluna dahil olup olamayacağını, temettü dağıtımında kendisine bir ayrıcalık tanınıp tanınmadığını bilir.Şirket sermayesi artırılırken, kendi pay oranında iştirak etme hakkını kullanabilir. İştirak kendisinin kararına kalmıştır. Anonim şirketteki hissedar şirkete koymuş olduğu sermaye kadar sorumludur. Banka kuruluşları da anonim şirket olmasına rağmen, bankacılıktan doğan risklerden hem yönetim ve hemde hakim ortak sorumludur. Halka açık şirketler (ikiyüzden fazla ortağın bulunması hali) Sermaye Piyasası Kurulu na karşı da sorumludur. Bu şirketlerin yönetiminde denetim birikimi olan bir iki yönetim kurulu üyesi bulundurmak mecburiyetindedir. Yönetimde bulunanlar şirketin hisselerini borsaya bilgi vererek alabilirler. Hisse senetlerinde yapacakları bir manüpülasyonun ağır müeyyideleri vardır. İçerden şirket ile ilgili bilgi sızdırmak (insider trading) ağır cezalık bir davranıştır. Hisse senetlerinin değerleri zamanla değişir. Bu değişikliği etkileyen dış etkenler ( antitröst kanun ve mevzuatı, çevre koruma mevzuatı, çalışma güvenliği mevzuatı, işgücü mevzuatı, merkez bankalarının para politikaları,uluslar arası hukuk kuralları), şirket içi politika ve kararlar( üretilen ürünler,üretim metodu, ARGE çalışmaları, borç yönetimi, kar dağıtım politikası), kurumlar vergisi mevzuatı, beklenen nakit akımı, nakit akımının zamanlaması nakit akımındaki riskler, sıralanabilir .Bütün menkul kıymetler içinde getirisi ve de riski en büyük olan baz menkul kıymettir. TAHVİL: Getirisi belli olan kıymetli bir evraktır. Üzerinde ihraç fiyatı (nominal değer, TL, $, euro, yen gibi) ve faiz miktarıyla ödeme dönemlerine göre düzenlenmiş faiz kuponları vardır. Ayrıcalıkları varsa, (belirli bir süre sonunda hisse senedine dönüşebildiği veya süresinden evvel belli bir dönem sonunda paraya çevrilebildiği gibi) üzerinde yazılı bulunur. Tahvil genelde iki yıl ve daha uzun süre için borçlanma için kullanılan bir araçtır. Nama veya hamiline yazılmış olurlar. Genelde hamiline yazılım tercih edilmektedir. Tahvilin değeri, beklenen getirinin indirgenmiş değeri olarak kabul edilir. Getirinin yanında tahvili çıkaran devletmi özel sektörmü önemlidir. Ayrıca tahvilin itfa (ana parasının ödenme tarihi) de fiyata etki eden unsurlardır. Bazı tahviller faiz kuponsuz olurlar, bunlar tahvilin itfa süresindeki indirgenmiş değeri ile alınıp satılırlar.Genelde indirgeme oranı banka faizinin iki üç puan üzerinde olur. Tahvil aslında toplumdan alınan bir borçtur. Kuponlu tahvil ve pür ıskontolu tahvil olarak iki genel sınıfa ayrılabilir. Kuponlu tahviller, kupon üzerinde gösterilen oran ve vadede faiz ödemeyi öngörür. Vade sonunda ana para da itfa (geri ödeme) edilir. İskontolu tahviller, sadece vade sonunda ödenecek miktar üzerinde yazılıdır. Tahviller borsa da işlem gören menkul kıymet olduğu için, getiri oranı ,vadeye göre getiri parametreleri ile tanımlanırlar. t= 0 anında, yani tahvilin ihraç anında üzerinde yazılı değer (par value) ihraç değeri adını alır. Bu bedel tahvilin süresi sonunda ödenecek bedeldir. Kupon ise her faiz ödeme dönemi için (genelde altı aylık, yıllık) bir kupon olup ödenecek faiz miktarını gösterir. t= t0 anında satın alınan bir tahvil, t=0 anında yani üzerinde yazılı nominal değerden farklıdır. Tahvilin herhangi bir t anıdaki değeri A ise satın alındığı bedel A0 ise bu tahvilin getirisi iki türden oluşur. Birincisi süre sonunda alınacak ana paranın değeri , diğeri de satın alma değerine göre kuponların getirisidir. Tahvilin piyasadaki geçerli olan iskonto oranı ile iskonto edilmiş değeri onun cari piyasa fiyatıdır. Bunu ispat edelim. Tahvilin yıllık getirisi r olsun. Yıllık düzenli getirisi, A0r olur. Bu durumda gelirin iskontolu toplam değeri
Kuponsuz, iskontolu tahviller, kendi vade sonunda ödenecek bir borç gibi algılandığından, onun ( t) anında ki değeri piyasada geçerli olan iskonto oranıyla, indirgendiğinde elde edilen değerdir. Tahvilin ihracında süre T ise, tahvilin t anındaki getirisi Tahvilin değeri itfa süresi içindeki getirilerinin iskonto edilmesi ile
Olarak yazılabilir. Bu formülden iki önemli gözlem yapılabilir. Birincisi, dönem n büyüdükçe tahvilin bugünkü değeri büyümektedir. İskonto oranı(piyasada geçerli olan faiz) büyüdükçe tahvilin değeri küçülmektedir. Burada (n ) büyüdükçe limit değer Ao/r oranına yakınsar Tablo(5.1) bir birimlik bir tahvilin itfa süresi ile reeskont oranının değişimi ile oluşan değerini göstermektedir. Bu tablodan görülebileceği gibi beş yıllık bir tahvilin %10 ile iskonto edildiğinde fiyatı 3.79 iken %20 iskonto oranına çıkıldığında iskontolu fiyatı 2.99 a gerilemektedir. Tahvil değerinden 0.8 birim kaybetmektedir (%21.1 değer kaybı). Yirmi yıl vadeli tahvilde ise bu faiz değişikliği ile 10 birimden 5 birime gerilemektedir (%50 değer kaybı)
Tablo (5.1) Değişik kupon faiz oranlarına göre nominal değeri 1 birim olan bir tahvilin iskontolu değeri. Tahvillerin ortalama süreleri: Tahviller uzun vadeli oldukları için, piyasa iskonto oranının değişimi ile oynak değerlere sahip olmaktadır Bir tahvil altı ayda bir faiz ödemesi yapıyorsa 3 yıllık itfa dönemi için ağırlıklı süresi dönemler itibarı ile getirisinin iskonto edilmesi ile ortalama süresi hesabedilir. Tablo(5.2) bu hesaplamayı göstermektedir.
Tablo(5.2) Tahvillerin Ağırlıklı Süre Hesabı. Bu tablodan itfa müddeti 3 yıl olan bir tahvilin ağırlıklı süresi 2.665 yıldır. Tahviller için dönüştürülmüş süre tarifi olup, bu da
Menkul kıymetler, banka hesabı, hazine bonosu, hazine tahvili, şirket tahvili, şirket hisse senedidir. Bu kıymetlerden türetilen, Türev Menkul Kıymet ler dediğimiz, vadeli kontratlar, futures, forwards, opsiyon lar sayılabilir. Bu kıymetlerden banka hesapları ile hazine kağıtları riskli sayılmaz. Riski olmayan yatırımları sadece getirisine bakarak yapmak yeterlidir. Şirket tahvil ve hisse senedi değişik oranlarda risk taşır. Riski minimize ederken beklenilen karı maksimum etme hedeftir.Bu tür yatırımda nekadar risk taşınacağı kararının verilmesidir.Türev menkul kıymetler baz menkul kıymetlerin taşıdığı riskleri asgariye indirmek için kullanılırlar. Bir Hisse senedi piyasaya yeni çıkıyorsa, bu menkul kıymeti çıkaran kişi veya guruba bakarak buna yatırım kararı verilir. Bu yatırımdaki risk, hisse senedini çıkaran kişinin veya gurubun riski kadardır. Yatırımcı piyasada var olan ve geçmişi az çok bilinen bir işletmenin hisse senedini almak isteyebilir. Bir hisse senedi borsada işlem görüyorsa, onun zaman içinde değerinin değişmesi ve dağıttığı kar payları bellidir. Burada yapılacak iş, hisse senedinin geçmişteki performansı ile dağıtılan karın birlikte değerlendirerek yatırıma karar verilmesidir. Ayrıca bu hisse senedi ne kadar süre ile elde tutulacağı kararı ile taşıdığı risk nedir sorusunun cevabının bulunmasıdır. Buna bir örnek verelim, Örnek: Bir X şirketinin yıllar içindeki hisse değer değişimi ile dağıttığı kar payları aşağıdaki tabloda verildiği gibidir
Menkul kıymetlerden Tahvil veya bono için de ayni değerlendirilmeleri yapmak gerekir. Tahvilin kupon faizli olup olmadığı önemlidir. Tahvil sadece üzerinde yazılı bedeli vade sonunda verecekse, beklenilen gelir oranında kalan süre için iskonto işlemi yapılarak, o tahvilin alınabilecek maksimum değeri bulunur. Tahvil üzerinde yıllık veya her altı dönemler itibrı ile bir (i) faizi verecekse, alınacak faizler ile vade sonundaki tahvil üzerindeki değer beraberce beklenti rant oranı ile iskonto edilerek, o tahvilin alınabileceği maksimum fiyatı bulunur. Örnek1. Bir tahvilin üzerinde 7 yıl sonunda alınacak bedel olarak 1000 TL yazılıdır. Banka mevduat faizi %10 dur. Ancak benim bu yatırımımdan %12 bir beklentim var. Bu tahvili en fazlakaça alabilirim. Çözüm, Maksimum bedel 1000 TL nin %12 ile 7 yıl için indirgenmiş değeridir. 1000/(1+0,12)7 =452,35 TL ye alınabilir(azami) Örnek2. Yukarıdaki tahvil her yıl 100 TL faiz verecekse, yine ayni beklenti kar oranı ile tahvili en çok kaç liraya alabilirim. Çözüm 7 yıl alınacak olan 100 er liranın %12 den iskontolu değeri 100(1-1/1,127)/0,12 = 456,38 TL olup 1000 liralık değerin de iskontolu değeri (bir önceki problemden ) 452,35 lira olduğuna göre tahvile verilebilecek en fazla 908,73 TL dir 5.2 SINAİ TESİS YATIRIMLARI PLANLAMASI Tesis kurmak, kaynakların bir araya getirilip teknoloji ve emek ile karşılaştırılarak yeni ürünler elde etmek uğraşısıdır. Tesisin kurulmasında yapılacak binlerce iş ve aksiyon vardır. İşte bu işleri mantıklı bir biçimde sıraya koyup onları belirli bir zaman içinde yapmak gerekir. Bu sıralama, ilgili işlerin birbiri ardınca gelmesini, birbirine bağımlı olan işlerin belli bir zaman dilimi içinde belirli kişiler tarafından ardışık olarak yapılmasını içerir.Bu işlem topluluğuna planlama denilir. Teknik yönden bir yatırım için yatırım planlaması-fizibilite yapmak gerekirken, işletme açısından bir iş planı (business plan) yapmak lazım ki kaynakları tahsis ve işletiminde verimliliği yakalayalım. Yatırım ister kamu ister özel sektörce ister kamu sektörünce gerçekleştirilsin mutlaka bir yatırım planlamasına ihtiyaç gösterir. Planlama yapmadan yola çıkmak başarısızlığın habercisidir. Bir mal alımında dahi basit de olsa bir planlama vardır. Paranın tedariki malın taşınması, bu malın yerine yerleştirilmesi gibi az da olsa planlama gerektirir. Menkul kıymetlere yapılacak bir yatırım önemli bir planlama gerektirmez. Yatırım kararı yeterlidir gibi görünse de beklenen getiriye ulaşmak için bir mühendislik çalışması lüzumludur. Bu bölümde menkul kıymetler dışında fiziki yatırımların gerçekleştirilmesi için gerekli planlama çalışmaları açıklanacaktır. 5.2.1. Uygun Sınai Yatırım Alanlarının Tespiti Bir yatırımın planlanabilmesi için önce uygun faaliyet alanlarının tespit edilmiş olması gerekir. Bu alan tespitinden sonra proje hazırlanır, ekonomik, teknik ve mali fizibilite etüdü yapılır. Bu etüt gerek yatırımcı gerekse Devlet/Hükümet kuruluşları veya bankalar, finansörler tarafından değerlendirilir. Bu değerlendirme yapıldıktan sonra sonuç projenin finanse edilmesi şeklinde ise yatırım kararı alınır. Yatırımın yapılması projenin uygulanmaya geçişi ile başlar ve genellikle projenin ekonomik ömrü içerisinde devam eder. Üretim ünitesinin ilk defa faaliyete geçişi, yatırımın birinci kademesini teşkil eder. Genellikle fizibilite (yapılabilirlilik) etütlerinde yatırım projenin ekonomik ömrü içerisinde bir devamlılık göstermez. Ancak kesintili ve gayri muntazam bir şekilde yatırım devam edebilir. Yenileme yatırımları bazı hallerde periyodik olabilir. Yıllık yapılan iş planlarında, yenileme yatırımları, inovasyon yatırımları,verimlilik yatırımları gösterilir. Şimdi kısaca uygun faaliyet alanlarının tespitini açıklayalım ve esas konumuz olan yatırımın planlamasına geçelim. Faaliyet sahası tespitinde şu kriterler göz önünde bulundurulur. 1.Karşılanmamış Talep Analizi. 2.Ülke Kaynakları 3.İthal Mallarına Katma Değer İlavesi 4.Büyük Kapasiteyle Devreye Girme İmkânı 5.Ulaşım İmkanları 6.Kalkınma Planları ve Sektör etüt neticeleri 7.Kalkınmakta veya Kalkınmış Ülkelerdeki Durum Bu kriterlerden nelerin kastedildiğini özetleyelim;
Ayrıca yapılan ön seçimle çok büyük kapasitede kurulabilen bazı sanayi kollarını elimine etmek gerekir. Mesela demir çelik kağıt entegre tesisi v.s. uygun faaliyet sahası seçiminde talep analizi detaylı olmamalıdır, Üretim konusu tespit edildikten sonra proje yapımına karar verildiği takdirde detaylı pazar araştırması yapılmalıdır. Tabiatıyla talep analizi iç talep ve dış talep olarak iki bölümü kapsayacaktır önce iç talebin karşılanış şekli, muhtemel kapasite artırımları, mevcut talebin karşılanış şeklin teknolojisi, birimlerin kapasiteleri gibi konular tespit edilmelidir. Mesela kamyon montaj-imalat tesisi kurulması istensin, müteşebbis iç talebin (en az on yıl) bu talebin karşılanış şekli (tamamen yerli, ithalatı yok) mevcut kamyon fabrikalarının muhtemel tevsi planlarını bilmesi gerekir. Ayrıca mevcut kamyon fabrikaları içerisinde en büyüğünün 5000 adet/yıl bir üretimde küçüğünün ise 1000 adet/yıl üretimde bulunduğunu tespit etmesi, kuracağı tesis için kaba bir fikir, bunun ekonomisi hakkında bir ön bilgi edinilmesine yardımcı olur.
Enerji kaynakları; bilhassa imalat sanayinin vazgeçilmez bir girdisidir. Elektrik, fuel-oil, gaz, doğal gaz, sıvı petrol gazları gibi yakıt kaynaklarının varlığı, maliyetleri, temin güçlükleri, devamlılık ihtimali gibi unsurlar incelenmeli ve riski en az, maliyeti uygun ve teknolojinin gerektirdiği gibi enerji kaynağı seçilmelidir. İşgücü kaynakları; düşünülen faaliyet sahasında temin edilebilecek işçi, teknisyen, usta gibi işgücü arz imkânı varsa, bu faaliyet kolunda uygun yatırım sahalarının seçilmesi veya bulunması ihtimali kuvvetlidir. |
+
+…..+
+ 
= 
, 
=A0
ise iskonto edilen 100 birim için 
olarak yazılabilir.