İkinci bölüm: Fİnansal serbestleşme pOLİTİkasi ve fİnansal kriZ iLİŞKİSİ

2.3.2.2.3.Finansal Serbestleşme Politikaları ve Ardından Yaşanan Finansal Krizler

Finansal serbestleşme politikaları, genellikle gelişmekte olan ülkelerde 1980’li yıllarda uygulanmaya başlamıştır. 1980’li yıllarda 18 gelişmekte olan ülke, 1990’lı yıllarda ise, 16 gelişmekte olan ülke, ticaret ve döviz kuru politikalarını serbestleştirmiştir. Yaklaşık olarak, Merkez ve Batı Avrupa’da 15-20 gelişmekte olan ülke, sosyalizmi ret ederek, sermaye ve ticaret işlemlerini serbestleştirmiştir.

1980’li yıllardan sonra gelişmekte olan ülkelerde uygulanan serbestleşme dalgası finansal sistemi kırılganlaştırmasına karşılık, özellikle Latin Amerika ülkelerinde finansal reformlar, Batı Asya ülkelerinden farklı sonuçlar vermiştir. Buna göre:

1. Finansal serbestleşmeyi kapsayan reform politikalarının ortak özellikleri incelendiğinde, Asya ülkelerinde reformlar ekonomik istikrarsızlık ve durgunluğa karşı bir politika olarak uygulanmıştır. Asya bölgesinde finansal serbestleşme politikaları, başarılı sanayileşme politikaları ardından uygulanmıştır. Latin Amerika ülkelerinde finansal serbestleşme politikaları, hızlı büyüme ve sanayileşme amacıyla uygulanan ithal ikameci kalkınma stratejisinin başarısız olmasına karşı bir reaksiyon olarak uygulanmasına karşılık Asya ülkelerinde korumacı politikalar, gereksinim duyulmadığı için kaldırılmıştır. Ancak, her iki bölge ülkelerinde de finansal kırılganlığı artırarak kriz duyarlılığını yükseltmiştir.

2. Asya ülkelerinde serbestleşme politikaları kontrolü, selektif ve aşamalı bir süreçte uygulanmıştır. Latin Amerika ülkelerinde finansal reformlar Orta Avrupa ülkelerinde olduğu gibi büyük patlama (big bang) anlamında gerçekleşmiştir (Milberg, 1998 : 85-86). Latin Amerika ülkelerinde 1980’lerin ikinci yarısından sonra, finansal serbestleşme politikaları borç krizlerinden kurtulmak amacıyla uygulamışlardır. Bölge ülkeleri piyasa mekanizmasına dayalı ve dünya ekonomine entegre olabilmiş, istikrarı içinde büyüyebilen bir ekonomi hedeflemişlerdir (Akyüz, 1996: 6-7). Asya bölgesinde hükümetlerin hızlı büyüme hedefleri finansal serbestleşme sürecinin aşırı ödünç verme ve performans dışı kredi kullanımı sonuç olarak finansal krizle sonuçlanmıştır.

3. 1990’lı yıllarda Meksika’da kredi piyasalarında yaşanan gözetim sorunu (monitoring problem) eforik yatırımcı davranışları ve aşırı ödünç alma eğilimi şiddetlendirmiştir. Yabancı sermaye akımları, kamu oyuna gerçekçi olamayan olumlu sinyaller vererek, finansal piyasalarda aşırı iyimser bir ortam yaratarak finansal sistemi kırılganlaştırmıştır (Gruben and McComb, 1997 :13).

1994 Meksika krizi, uluslar arası ekonomi çevrelerine, serbestleşme aşamasının zayıf finansal sisteme sahip olan ülkelerde dış ticaret işlemlerinde kriz duyarlılığını artırdığını ve finansal sistemi kırılganlaştırdığını göstermiştir. Meksika’da faiz tavanları, aşırı rezerv zorunluluğu; idari kredi tahsisi ve sermaye akımları üzerindeki kontrollerin kaldırılması, ancak zayıf bankacılık sektörünün finansman desteği ile gerçekleşmiştir. Buna göre, Meksika krizi, finansal serbestleşme politikaları ardından, beklenen bir kriz olmuştur (Von Furstenberg, 1996 : 8). Meksika’ da finansal serbestleşme sürecine eşlik eden ultra liberal (laissez faire) ekonomi politikaları, reel ekonomide ücretleri düşürerek, gelir dağılımını bozmuş; borç ödeme sisteminde yapısal açıklar yaratmıştır. Öte yandan serbestleşme politikaları ve sermayeyi spekülatif finansman araçlarına yönlendirerek, yapısal krize yol açan ekonomik bir durgunluğu başlatmıştır. Sonuç olarak, Meksika’da finansal serbestleşme politikaları zayıf finansal sistem sorunlarına eşlik ederek finansal sistemin kriz duyarlılığını yükselmiştir (Cypher, 1996: 451).

4.Asya ülkelerinden Japonya, Kore ve Tayvan’da finansal serbestleşme politikaları, mevduat ve kredi faizlerinin kontrolü; selektif kredi politikaları; piyasa düzenlemeleri ve kamu mülkiyetinin ağırlıkta olduğu finansal baskı politikaları ile bir arada uygulanmıştır. Finansal serbestleşme politikaları ardından yaratılan finansal kaynaklar, Japonya ve Kore’de kamu-özel sektör ortaklıkları (conglomerate) ile Tayvan’da küçük ve orta ölçekli firmalar tarafından kullanılmıştır (Kishi, 1996 : 3). Tayvan finansal serbestleşme ardından ulusal mevduat stokunu kullanmasına karşılık, Kore, yabancı krediler ve fonlar yoluyla kalkınma hamlesini dışa açık sanayileşme stratejisi içinde gerçekleştirmiştir. Buna karşılık, Tayvan finansal serbestleşme politikalarını en çok kısıtlama ve kontrollerle uygulayan ülke olmuştur.

5. Güney Kore’de kalkınma amacı ile uygulanan finansal serbestleşme politikaları, uluslar arası sermaye piyasalarından soyutlanarak uygulanmıştır. Güney Kore hükümetinin finansal serbestleşme sürecinin her aşamasında sıkı kontrol politikaları uygulamaları, faiz ve döviz kurunda büyük fiyat oynaklığına yol açmıştır (Park, 1996a : 3). Güney Kore’de finansal serbestleşme politikaları ihracata yönelik sanayileşme stratejisine dönüşmüştür (WTO, 1999a : 6).

Güney Kore’de finansal serbestleşmeden önce yasaklayıcı devlet (prohibitive state) yerini, serbestleşmeden sonra koruyucu devlete (preventive state) bırakmıştır. Bu süreçte, finansal sektör devletle mülkiyet hakları açısından daha karmaşık ilişkilere girmiştir. Devletin finansal piyasalara müdahaleleri informel kanallara kaymıştır (Amsden and Euh, 1993 : 381).

6. Asya’da finansal serbestleşme politikalarının başarıyla uygulandığı ülkelerde Malezya ve Singapur’da bankacılık sektörü, serbestleşmeden önce kartel düzeyinde yoğunlaşmıştır. 2000’li yıllarda Singapur, uluslararası bankacılık sistemine sahip olmasına karşılık, serbestleşme ardından Malezya’nın faiz oranlarına karşı esnekliği çok fazla değişmemiştir. Özellikle, kredi faiz oranlarının mevduat oranlarına göre düzenlemelere daha kolay uyum sağlaması sonucunda dışarıdan yeterince kredi girişi sağlanamamıştır (Scholnick, 1996 : 423, WTO,1999b:8).

Malezya’da finansal sektör reformları ile finansal serbestleşme politikaları, gerek 1980’li yılların başında, gerekse 1997 yılında finansal krizlere yol açmıştır. Malezya’da zayıf bankacılık sektörü sorunlarına ek olarak, piyasanın yeterince açık ve şeffaf olmaması ve bankacılık sektöründe denetim mekanizmalarının oluşturulmaması nedeniyle finansal serbestleşme politikalarının başarı şansı azalmıştır (WTO, 1999c : 2).

7. Endonezya’da finansal serbestleşme politikaları iki aşamada uygulanmıştır. İlk aşamada, mevduat faizlerindeki tavanlar ve faiz kısıtlamaları kaldırırken, ikinci aşamada, finansal rekabeti sağlamak amacıyla finansal piyasalar, ulusal ve uluslar arası sermaye akımlarına açılmıştır. Ancak, Endonezya’da finansal piyasalar çok hızla serbestleştirildiğinden, yabancı ve kısa vadeli borç yükü yükselmiş ve finansal sistem kırılganlaştırılmıştır (WTO, 1999d : 4). Endonezya’da 1997 G.D. Asya krizinde en çok zarara uğrayan ülkelerden birisi olmuştur.

8. Tayland, 1990 yılında finansal sistemde istikrarı sağladıktan sonra finansal serbestleşme sürecine girmesine karşılık, kısa sürede bölgede uluslararası finansal kurumların merkezi haline gelmiştir. Buna ek olarak, uzun yıllar uygulanan sabit kura dayalı istikrar politikaları ile finansal sistemin yeterince gelişmemesi, finansal sistemin kırılganlığını ve kriz duyarlılığını artırmıştır (WTO, 1999e : 4).

9. Asya bölgesinde hızlı kalkınma amacıyla, finansal serbestleşme politikaları ile tarifeler, kotalar ve sermaye girişlerine getirilen kısıtlamalar ile devletin sanayi teşvik politikaları bir arada uygulanmıştır (Park, 1996b : 6). Finansal serbestleşme politikaları yoluyla yakalanan yüksek büyüme hızının, 1997 G.D. Asya krizi ardından, devam edebilmesi amacıyla sermaye akımlarının finansman desteğinin sürdürülmesi gerekmektedir. Buna göre; Batı Asya ülkelerinde, Çin’ de ve yeni sanayileşen ülkelerde krizin etkilerini kaldırmak amacıyla, sermaye akımlarının kontrol altına alınması zorunludur.

Kriz ardından, daralma eğilimine giren ekonomide sıkı para ve maliye politikaları, faiz oranlarını yükselterek krizi derinleştirmiştir. Oysa, krizle birlikte maliye ve para politikalarının gevşetilmesi, reel faiz oranlarını düşürerek, kriz sonrasında reel ekonominin daralma eğilimini, yavaşlatmaktadır. IMF’ in G.D. Asya krizinde uyguladığı sıkı para politikaları finansal krizi derinleştirmiştir ( Furman and Stiglitz,1998 : 23).

Genel olarak 1980’li yıllarda başlayan finansal serbestleşme politikaları pek çok gelişmekte olan ülkede finansal krizle sonuçlanmıştır. Finansal serbestleşme politikalarının yarattığı finansal kırılganlık ortamı bazı ülkelerde parasal krizlerle bazılarında ise bankacılık krizleriyle sonuçlanmıştır. İktisat yazınında bir grup akademisyen finansal serbestleşme politikaları ile para krizi ve bankacılık krizi ilişkisini incelemiştir.

Demirgüç-Kunt ve Detragiache (1997), Fry ( 1987) ve Bandiesa (1997), bazı kriz değişkenleri aracılığıyla, bankacılık krizi ve finansal serbestleşme politikaları arasında ki nedensellik ilişkisini incelemişlerdir. Demirgüç-Kunt ve Detragiache (1998, 15-18), bankacılık krizi ve serbestleşme ilişkisini test etmek amacıyla;

1. 
   Bankacılık sektörü performansı açısından, performans dışı kredilerin toplam kredilere oranı, reel GSMH oranı, dış ticaret hadleri, enflasyon oranı ve kısa vadeli reel faiz oranı gibi temel makro ekonomik göstergelerden oluşan birinci gurup kontrol değişkenleri kullanmıştır.
   
2. 
   Bankacılık sektöründe piyasa yapısı açısından, M₂Y/döviz rezervi oranı, banka paralarının ve rezervlerinin oranı, özel sektöre açılan kredi ve ertelenen kredi oranı ve kişi başına düşen GSMH oranına ek olarak, bankacılık krizi ve finansal serbestleşme ilişkisini veren kişi başına GSMH oranı, bürokratik gecikmeler, sözleşme ve anlaşmaların kalitesi, bürokrasinin niteliği ve yolsuzluk düzeyi biçiminde ikinci grup kontrol değişkenlerini kullanılarak logit regresyon analizi yapılmıştır.
   

Çizelge 48: Çeşitli Asya Ülkelerinde1970-1995 Döneminde Para ve Bankacılık Krizleri ile Finansal Serbestleşme İlişkisi