Yargi kurumlarinin kentsel yerseçİMİ: bursa örneğİ
|
|  Yüklə 10.73 Mb.
|
4. “Bursa’da Yeni Adliye Binası Yerseçimi” Konusunda Gereksinmenin Tanımlanması ve Önerilen Seçeneklerin İrdelenmesi 4.1. Bursa’da Yeni Bir Adliye Binasına Olan Gereksinime İlişkin Sürecin Gelişimi Bu bölümde, öncelikle Bursa Adliyesi’nin mekan gereksinmesinin tanımlanması ile ilişkili resmi yazışmalar özetlenecektir. 16.02.2006 Bursa Barosu Başkanlığı’nın, Adalet Bakanı’na 16.02.2006 tarih ve 1306 sayılı yazısı Yazıda Bursa'da Adliye Sarayı’nın ihtiyaca cevap vermediği, binanın fıziksel koşullarının yetersizliği yeni mahkeme açılmasında olumsuz unsur haline geldiği, iş yüküne paralel olarak yeni mekan gereksinimlerinin karşılanamadığı, bu nedenle, yeni bir binanın çok kısa bir süre içinde zorunluluk haline geldiği ve sorunun çözümü için, Adliye Sarayı’nın karşısında bulunan Askerlik Şubesi ile yanındaki parselde mevcut binayla bağlantı kurulma olanağı bulunan yeni bir bina yapılmasının uygun olacağı dile getirilmektedir. Yazıda, bu amaçla Askerlik Şubesi için takas, yanındaki diğer yer için ise kamulaştırma imkanının araştırılması ya da farklı çözümlerle bu sorunun giderilmesi konusu gereği için Adalet Bakanlığı’nın bilgisine sunulmaktadır. 16.02.2006 Bursa Barosu Başkanlığı’nın, Cumhuriyet Başsavcılığı’na 16.02.2006 tarih ve 1307 sayılı yazısı Yazıda Bursa'da Adliye Sarayı’nın ihtiyaca cevap vermediği, binanın fıziksel koşullarının yetersizliği yeni mahkeme açılmasında olumsuz unsur haline geldiği, mevcut mahkemeler, savcılık, CMK. birimleri, kalemler, icra daireleri ve Baronun iş yüküne paralel olarak yeni mekan gereksinimlerinin karşılanamadığı, bu nedenle, yeni bir binanın çok kısa bir süre içinde zorunluluk haline geldiği ve sorunun çözümü için, Adliye Sarayı’nın karşısında bulunan Askerlik Şubesi ile yanındaki parselde mevcut binayla bağlantı kurulma olanağı bulunan yeni bir bina yapılmasının uygun olacağı dile getirilmektedir. Yazıda, bu amaçla Askerlik Şubesi için takas, yanındaki diğer yer için ise kamulaştırma imkanının araştırılması ya da farklı çözümlerle bu sorunun giderilmesi konusu gereği için Başsavcılığın bilgisine sunulmaktadır. 15.02.2008 Bursa Barosu Başkanlığı’nın, Adalet Bakanı’na 15.02.2008 tarih ve 540 sayılı yazısı Avukatlık mesleği ve Bursa Adliyesi’nin bir kısım sorunları ile ilgili olarak Bursa Barosu’nun görüşlerinin dile getirildiği yazıda, Bursa Adliyesi’nde artan dava ve iş hacmi nedeniyle yeni mahkemeler açılması gerektiği halde, Adalet Sarayı’nda hiçbir ihtiyaç için yer bulunamadığı, Bursa'da açılacak olan Bölge Adliye Mahkemesi için de yer ihtiyacının bulunduğu, bu nedenle yeni bir adliye binasının acil gereklilik taşıdığı, Adalet Sarayı’nın hemen karşısında bulunan boş arsanın kamulaştırılması ve halen Askerlik Şubesi olarak kullanılan binanın takas yoluyla kazanılması ile oluşacak alanın yeni bir Adliye binası için çok uygun olacağı, her iki bina arasında üst veya alt geçitle bağlantı sağlanma olanağının da olacağını, ikinci bir alternatif olarak Adalet Sarayı’na 300 metre mesafede bulunan ve boşaıtılacak olan Sebze Halinin uygun bir yer olduğu, 43 dönümlük arazinin mülkiyetinin Hazine ve belediyeye ait olduğu, Sosyal Güvenlik il Müdürlüğü'ne ayrılan binaya 100 metre kadar mesafede bulunan bu alan üzerinde yapılacak binanın tüm ihtiyaçları karşılayacak kapasitede olabilmesi yanında bölgede bir kamusal hizmet bütünlüğünün sağlanacağı belirtilmiştir. 5.03.2008 Bursa Barosu Başkanlığı’nın, Adalet Bakanı’na 5.03.2008 tarih ve 762 sayılı yazısı Avukatlık mesleğinin yürütülmesi sırasında ülke çapında ve Bursa'da yaşanan sorunları kapsayan yazıda, ayrıca Bursa Adalet Sarayı'nın mekan yetersizliği, bu nedenle ihtiyaç olduğu halde yeni mahkemelerin açılamaması, mevcut mahkeme ve kalemlerde çalışmanın zorluğu konuları yinelenmiş, yeni Adliye binasının yeri için bir takım değerlendirmeler yapıldığı ve Adliye’nin kent dışına çıkarılması üzerinde durulduğu konusunda alınan duyumlar dile getirilmiş ve AdIiye ve Bölge Adliye Mahkemesinin yeri konusunda verilecek bir karar sürecinde, Bursa Barosu ve üyelerinin görüşünün alınmaması eleştirilmiş, alınan duyumların doğru olması durumunda her gün Adliye binasında dava ve iş takip eden yüzlerce avukat ve binlerce vatandaşımız için takip zorluğunun çıkacağı, vatandaşlar için adalete erişimin, fiziksel ve maddi zorluklar nedeniyle güçleşeceği dile getirilmiştir. 7.07.2008 Bursa Barosu Başkanlığı, Bursa Büyükşehir Belediye Başkanlığı’na 7.07.2008 tarih ve 2512 sayılı yazısı Yazıda, Osmangazi Belediye Başkanlığı'nca Osmangazi ilçesi Altınova Mahallesi 3199 ada 137 parsel sayılı taşınmazda yeni Adalet Sarayı yapılmak üzere 1/5000 ölçekli Nazım Imar Planı'nda değişiklik yapılması ve Bursa Büyükşehir Belediye Meclisi'nin 15 Mayıs 2008 günlü toplantısında, bu değişiklikle birlikte 1/25000 ölçekli Merkez Planlama Bölgesi Nazım Imar Planı'nda değişiklik yapılmasına karar verilmesinin yaratacağı sorunlara işaret edilmiştir. Belirlenen yerin adliye binası için uygun olmadığı, taşınmaz çevresindeki sosyal ve fiziksel dokunun incelenmediği, yapı ile oluşacak değişimlerin tartışılmadığını, çevresel etkinin araştırılmadığı, büyük kütleli olması gereken Adalet Sarayı'nın dere yatağına bitişik olarak inşaasının deprem riski vb. açılardan güçlük çıkarabileceği, Adalet Sarayının bugünkü yerinin kolay ulaşılabilir, merkezi konuma sahip olduğu, hem yurttaşlar hem de, diğer resmi kurumlarla ilişkisi yoğun olan yapının şehir dışına çıkarılmasının doğru olmadığı, yeni belirlenen yere şehrin merkezinden, doğu ya da batısından ulaşımın güç olacağı, özel araç kullanıcıları dışındaki yurttaşların doğrudan gelmesinin güçleşeceği, bu yer için ulaşım planlamasının yapılmadığı, daha önce yeşil alan olarak işaretlenen taşınmazın yeni bir yapı yığınına dönüştürülmesinin gerekçesiz bırakıldığı belirtilmektedir. 30.05.2008 TMMOB Şehir Plancıları Odası Bursa Şube Başkanlığı’nın Bursa Barosu Başkanlığı’na, 30.05.2008 tarih ve 16.08.0272 sayılı yazısı Yazıda, Bursa Büyükşehir Belediye Meclisince, Osmangazi ilçesi Altınova Mahallesi 3199 ada 137 parselde onaylanan 1/25.000 ölçekli Nazım İmar Planı ve 1/5000 ölçekli Nazım imar Planı değişikliği ile, kentsel sosyal donatı alanının kaldırıldığı, resmi kurum alanına dönüştürüldüğü, kaldırılan kentsel sosyal donatı alanına eşdeğer büyüklükte yeni bir alanın ayrılmadığı, planın sosyal donatı dengesinin bozulduğu, yapılan plan değişikliği ile Osmangazi İlçesi Altınova Mahallesi 3199 ada 137 parselin Adliye Alanı olarak tariflenmesi ile, Adliyenin tetikleyeceği bir çok fonksiyonun (büro kullanımları, ticaret kullanımları) çevre parsellerde kullanım baskısı oluşturacağı, bu durumda ilgili parselin çevresi için 1/25.000 ölçekli Merkez Planlama' Bölgesi Nazım İmar Planında tariflenen konut kullanımında, fonksiyon değişikliğine. sebep olunacağı, bu durumda bölgede yeni yer seçecek olan kullanımlar için gerekli alt ve üst yapı fonksiyonlarına hazırlıksız olan bölgede ihtiyaçlara cevap verilemeyeceği, bölgede ciddi bir ulaşım ve otopark sorununun ortaya çıkacağı, 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planının, Merkez Planlama Bölgesi için öngördüğü Ulaşım Master Planı yapılmadan konunun noktasal çözülmeye çalışılmasının yeni bir kaosun doğmasına sebep olacağı, 1/25.000 ölçekli Merkez Planlama Bölgesi Nazım İmar Planının ana kararlarının bütünlüğünün zedeleneceği belirtilmiştir. 9.07.2008 Bursa Barosu Başkanlığı’nın, Adalet Bakanı’na 9.07.2008 tarih ve 2446 sayılı yazısı Yazıda, yeni Adliye Sarayı için en uygun yer olarak mülkiyeti Hazineye ve Bursa Büyükşehir Belediyesi’ne ait olan ve halen Büyükşehir Belediyesi tarafından yıkımı yapılan Sebze halinin Adalet sarayı inşaatı için tahsisi konusu dile getirilmiştir. 9.07.2008 Bursa Barosu Başkanlığı’nın, Bursa Büyükşehir Belediye Başkanlığı’na 9.07.2008 tarih ve 2545 sayılı yazısı Yazıda, yeni Adliye Binası yeri olarak düşündükleri eski Sebze Halinin bulunduğu yerin yeşil alan olarak tahsis edileceğinin basın yoluyla öğrendiklerini, yeşil alanların arttırılmasının kent ve kentli açısından büyük bir önem taşıdığı tartışılmaz olmakla birlikte, kent ihtiyaçlarını belirleme ve planlama yapılırken yeşil alanlar kadar adliye gibi vatandaşın doğrudan ilişki içinde olması gereken kamusal hizmet binasının kent ve kentli için verdiği hizmetin önemine uygun olarak, öncelikler arasına alınması gerektiği belirtilmekte ve söz konusu yerin Adalet Sarayı yapımı için tahsis edilmek üzere, kararın yeniden gözden geçirilmesi talep edilmektedir. 3.12.2008 Bursa Barosu Başkanlığı’nın, Adalet Bakanlığı’na 3.12.2008 tarih ve 4680 sayılı yazısı Yazıda, Bursa İlinde Adalet Sarayı'nın mekan yetersizliği konusunda çözüm üretilememiş olması eleştirilmiş, yegane çözümün yeni bina yeri olmaya elverişli Adliye Sarayının hemen karşısında bulunan taşınmazların Adliye Sarayına dahil edilmesi olduğu, aksi durumda dava ve iş takip eden avukat ve vatandaşlar açısından takip zorluğunun çıkacağını, adalete erişim, fiziksel ve maddi zorluklar nedeniyle güçleşeceği, Bursa Adliyesi’nin hem çalışma koşulları, hem personel yetersizliği hem de fiziki yetersizlik nedeniyle tıkanma noktasına geldiği, Adliye’de ağır işlemenin adalete olan güveni sarsacağı dile getirilmiştir. 5.01.2009 Adalet Bakanlığı İdari ve Mali İşler Dairesi Başkanlığı’nın 5.01.2009 tarih ve B.03.0.İ.M.İ.00.00.01/16/70 sayılı Yazısı Yazıda, Baro Başkanlığı’nın 17/12/2008 tarih ve 22577 sayılı dilekçelerine yanıt olarak, Bursa Adliyesi’nin fiziki şartlarının yetersizliğinin Bakanlıkça da bilindiği, ancak Türkiye genelinde adliyelerin yetersizliği konusunun öncelik durumuna göre değerlendirildiği belirtilmiştir. 3.03.2009 Bursa Barosu Başkanlığı’nın, TMMOB Şehir Plancıları Odası Bursa Şube Başkanlığı’na 3.03.2009 tarih ve 970 sayılı başvurusu Yazıda, Bursa'da kurulma aşamasında bulunan İstinaf Mahkemeleri ve halen kullanılan Adliye binasının yetersizliği nedeniyle yaşanılan sıkıntıların giderilmesi amacıyla uzun süredir devam eden "yeni adliye binasının nerede inşa edileceğiline ilişkin belirsizliğin devam ettiği, Baro Başkanlığı bünyesinde oluşturulan Komisyon tarafından yürütülen çalışmalar kapsamında, Adliye için tahsis edilmesi uygun görülen yerler konusunda bazı bilgilere ihtiyaç duyulduğu belirtilmekte ve yeni Adliye Sarayı için düşünülen Eski Sebze Halinin bulunduğu alanın; şimdiki Adliyenin karşısındaki inşaat malzemeleri satışının yapıldığı özel mülk ile Burulaş Otoparkı ve Osmangazi Askerlik Şubesi'nin bulunduğu alanın Adliye için tahsis edilmesi olanağının bulunması halinde olası sakıncaların neler olduğu konusunda bilgi istenmiştir. 9.12.2009 tarihli, Bursa Barosu’nun Yeni Yapılacak Bursa Adliye sarayı’nın Yeri Konusundaki Görüşleri Raporu: Raporda, Yeni Adliye Binası'nın Bursa'nın merkezine veya merkezine yakın bir bölgeye yapılmasının daha uygun olacağı belirtilmiş ve ana ulaşım arterlerine, toplu taşıma sistemine yakınlık, yeterli otopark alanının varlığı, çevresindeki kentsel dokuyla uyumluluk, Adliyenin ihtiyaç duyduğu mekansal büyüklüğe uygun arsanın bulunabilirliği, kentin üst ölçekli planlarında tariflenen kentsel kullanım ve genel gelişim yönüne uygunluk gibi kıstasların ışığı altında yeni Adliye Sarayı yeri için önerilerde bulunulmuştur. 4.2. Bursa’da Mevcut Adliye Binası ile Çalışanlar ve Kullanıcılara İlişkin Genel Veriler: Bursa’da Yeni Adliye Binasına Neden Gereksinme Duyulmaktadır? Bursa’da halk arasında “yeni adliye” olarak bilinen yapı Ulucadde üzerinde yer almakta olup yapımına 1976 yılında karar verilmesine karşın ancak 21 yıl sonra 1997 yılında hizmete girmiştir ve o günden bu yana kentin ana adliye binası olarak işlev görmektedir. 2010’da hizmete açılması planlanan ve Bursa'da kurulması için yoğun çaba harcanan İstinaf Mahkemeleri (Bölgesel 1. Derece Temyiz Mahkemesi) için ortaya çıkan yer gereksinimi var olan adliye ile ilgili olarak da yeni bir tartışmanın başlamasına yol açmıştır. Burada ortaya atılan temel sav, mevcut adliyenin yerel mahkemelere yetmediği görüşünden hareketle, mevcut yapının İstinaf Mahkemelerine terkedilmesi ve Bursa için yeterli büyüklükte başka bir adliye binası yapılması yönünde gelişmiştir. Bunun üzerine yeni bir adliye binası için yer seçim çalışmaları yapılmış ve nihayet Yıldırım Belediye Meclisi’nin 03.09.2008 tarihli toplantısında Fidyekızık-Esenevler Uygulama İmar Planı’nda yapılan değişiklikle bu alanda 90. 000 m2 kapalı alanlı Adalet Sarayı inşaatı yapılabilmesi için gerekli plan değişikliğine karar verilmiştir. Ancak, bu karar başta Bursa Barosu olmak üzere ilgili sivil toplum örgütlerinin görüşlerinin alınmamış olması nedeniyle tepki çekmiş ve yasal girişimler başlatılmıştır.
Bursa’da yeni bir adliye binasına olan gereksinimi irdelemek için yararlanılacak olan verilerin dökümüne geçmeden önce, özetle de olsa Türkiye’de hakimler ve mahkemelere ilişkin sayısal verilerin AB ülkeleri ile karşılaştırılmasında yarar vardır. Bu bağlamda ATO Başkanı Sinan Aygün tarafından 2006 yılında yapılan bir açıklamayı aktarmakla yetinilecektir: “Türkiye'de hakimlerin gelir seviyesinin düşüklüğüne karşın iş yükü ağır. Türkiye, Avrupa ülkeleri arasında en fazla mahkemeye sahip ülkesidir. Türkiye'de toplam 2 bin 508 adet genel nitelikli ilk derece mahkemesi bulunuyor. Türkiye'yi 2 bin 249 mahkeme ile İspanya, bin 47 mahkeme ile İtalya izliyor. Geri kalan ülkelerde bulunan genel nitelikli ilk derece mahkeme sayısı bini geçmiyor. İhtisas mahkemelerinde de aynı tablo söz konusu. Çocuk mahkemeleri, trafik mahkemeleri, icra ceza mahkemeleri, icra tetkik mahkemeleri, iş mahkemeleri, aile mahkemeleri, tüketici mahkemeleri, idare mahkemeleri, vergi mahkemeleri, fikri ve sinai haklar ceza mahkemelerinden oluşan ihtisas mahkemesi sayısı Türkiye'de bin 440 iken, Avrupa ülkelerinde ihtisas mahkemelerinin sayıca en fazla bulunduğu ülke 611 mahkeme ile Fransa. Fransa'yı 545 mahkeme ile İspanya izliyor. Danimarka' da bir adet ihtisas mahkemesi bulunuyorken, Hollanda'da sadece iki adet ihtisas mahkemesi görev yapıyor. Mahkeme sayıları hizmet edilen nüfusla oranlandığında da Türkiye'nin durumu ön sıralarda yer alıyor. Her 1 milyon kişiye düşen mahkeme sayısında 66 mahkeme ile İspanya ilk sırada yer alırken, 56 mahkeme ile Türkiye ikinci sırada bulunuyor. Türkiye'de mahkeme sayısı Avrupa ülkelerine kıyasla sayıca fazla olmasına karşın bu mahkemelerde görev yapan hakimlerin sayısı dikkate alındığında Türkiye gerilerde yer alıyor. Türkiye, Almanya, Polonya, İtalya ve Fransa'dan sonra sayıca en fazla hakime sahip ülke durumunda ancak, hizmet ettiği nüfusa oranlandığında bu sayı geride. Hırvatistan'da 20 bin kişiye bir hakim düşerken, Almanya'da ve Macaristan'da 5, Polonya'da 4 hakim düşüyor. Türkiye'de ise 20 bin kişiye ancak bir hakim hizmet verebiliyor. Mahkeme başına düşen hakim sınıflandırmasında da Türkiye Avrupa'nın gerisinde. Hollanda'da mahkeme başına 64 hakim, Çek Cumhuriyetinde 28 hakim, Polonya'da 22, Almanya'da 19, İsveç'te 13 hakim, Estonya ve Slovenya'da 11'er hakim düşerken, Türkiye'de her bir mahkemeye sadece bir hakim düşüyor. Hakim sayısının az dava sayısı çok olunca mahkemelerdeki iş yükü artıyor, iş yüküne bağlı olarak da ortalama yargılama süresi uzuyor. Hakimler aşırı iş yükü nedeniyle davaları kısa sürede sonuçlandıramayınca adalet de geç tecelli ediyor. Adalet İstatistiklerine göre, Türkiye'de ceza mahkemelerinde bir davanın ortalama yargılama süresi 2003 yılı verilerine göre 241 gün. Bu süre Çocuk Mahkemelerinde 422, Ağır Ceza Mahkemelerinde 354, Asliye Ceza Mahkemelerinde 400 günü buluyor. Ceza dosyalarının Yargıtay'dan dönme süresi ise ortalama 283 gün olarak ifade ediliyor. Dava temyiz edilmiş ve en başa dönmüşse süre 2 yılı aşıyor. Dünyanın bütün ülkelerinde, hukuk uyuşmazlıklarında, maddi yetersizlik içinde olan vatandaşların davalarını yürütmek amacıyla devlet tarafından avukat atanması için "Adli Yardım Bütçesi" ayrılıyor. 2002 yılı verilerine göre, Türkiye adli yardım için 9.1 milyon Euro bütçe ayrılırken, toplam 242 bin 252 davada adli yardım yapıldı. Avrupa ülkelerinde yardım için ayrılan bu bütçe, dava başına 400 Euro'nun altına düşmezken, Türkiye'de bu rakam sadece 38 Euro olarak gerçekleşti. Avrupa ülkelerinde dava başına yapılan ortalama adli yardım miktarı şöyle: Danimarka 2 bin 433 Euro, Belçika 670 Euro, İtalya 608 Euro, İsviçre 437 Euro, Finlandiya 617 Euro, İrlanda bin 561 Euro, İspanya 639 Euro, İsveç bin 98 Euro, Hollanda 617 Euro, Fransa 405 Euro, Almanya 932 Euro, İngiltere bin 53 Euro Dava başına adli yardımda Avrupa ülkeleri arasında sonuncu sırada yer alan Türkiye, kişi başına mahkeme bütçesi ve adli yardımda da son sırayı tutuyor. Avrupa ülkeleri arasında kişi başına mahkeme bütçesi en düşük ülke 12.24 Euro ile Estonya iken, Türkiye'de bu rakam 3.66 Euro. Kişi başına adli yardımda da Türkiye 0.13 Euro ile, Avrupa'nın en düşük adli yardım yapan Estonya'nın gerisindedir.” (www.atonet.org.tr) Ülkemizde yargı kurumlarının karşılaştırmalı olarak/görece geri kalmış durumunu sergileyen yukarıdaki genel arka plan akılda tutularak Bursa Adliyesi özelinde bir değerlendirme yapabilmek için öncelikle konuya ilişkin olarak kentsel ölçekte ulaşılan veri tabanına göz atmak da yarar bulunmaktadır. Aşağıda Bursa Adliyesi’nde çalışan personel ile Bursa merkez mahkemelerinin yetki bölgeleri ve görülen dava sayılarına ilişkin veriler sunulmaktadır. Tablo 2. Adliye Sarayı’nda çalışan personele ilişkin sayısal veriler
Tablo 3. Bursa merkez mahkemelerinin yetki bölgeleri
|
