Ders notlari

Ticaretin kanunlara uygun yapılmasıyla ilgili düzenlemeleri kapsar. Anlaşmazlıkların hangi yollarla çözüleceğine ait çalışmaları takip eder. Ticaretin hukukla ilgili kısmıdır.

1-     Ticari bir işletmenin var olması,

Tacirler kanun karşısında kişilik olarak ikiye ayrılır:

a)      Gerçek Kişi Tacirler,

b)      Tüzel Kişi Tacirler: Tüzel kişi sayılan ticaret şirketleri ile ticari bir işletme işleten devlet, vilayet, belediye gibi kamu tüzel kişileri tarafından kurulan işletmeler ile derneklerin kurdukları işletmelerdir. Örnek: Ziraat Bankası, Etibank, TC. Şeker Fabrikaları gibi.

Vergi Kanunları Bakımından Tacirler

Vergi kanunları bakımından tacirler iki sınıfa ayrılır.

1-     Birinci Sınıf Tacirler: Satın aldıkları malları olduğu gibi ve işledikten sonra satan ve yıllık alımlarının tutarı 65. 000 YTL.yi veya satışlarının toplamı 85.000 YTL.yi aşanlar,

2-     Birinci bentte yazılı olanların dışındaki işlerle uğraşıp da bir yıl içinde elde ettikleri gayri safi iş hasılası ....................YTL.yi aşanlar,

3-     Bir ve ikinci bentlerde yazılı işlerin birlikte yapılması halende, ikinci bentte yazılı iş hasılatının beş katı ile yıllık satış tutarının toplamı 65.000 YTL.yi aşanlar,

4-     Her türlü ticaret şirketleri,(Adi şirketler iştigal çeşidi yukarıdaki bentlerden hangisine giriyorsa o bent hükümlerine tabidir.)

5-     Kurumlar vergisine tabi olan diğer tüzel kişiler, birinci sınıf tacir sayılır.

6-     İhtiyari olarak bilanço esasına göre defter tutmayı tercih edenler birinci sınıf tacir sayılır.

İkinci Sınıf Tacirler

İşletme hesabına göre defter tutan ve aşağıdaki özellikleri taşıyanlar ikinci sınıf tacir sayılırlar,

1-     Vergi usul kanununun 177. maddesinin dışında kalanlar,

2-     Kurumlar vergisi mükelleflerinden işletme hesabı esasına göre defter tutmalarına Maliye Bakanlığınca müsaade edilenler,

3-     Yeni işe başlayan tacirler, yıllık iş hacimlerine göre sınıflandırılıncaya kadar ikinci sınıf tacir gibi hareket edebilirler.

Tacirlerin Sınıf Değiştirmesi

Tacirler birinci sınıftan ikinci sınıfa veya ikinci sınıftan birinci sınıfa geçiş yapabilirler. Buna göre:

İş hacmi bakımından birinci sınıfa dahil olan tacirlerin durumları aşağıdaki şartlara uyduğu takdirde, bunlar bu şartların tahakkukunu takip eden hesap döneminden başlayarak ikinci sınıfa geçebilirler. İkinci sınıf tacir olmanın şartları şunlardır.

İkinci sınıfa dahil tacirlerin iş durumları aşağıdaki şartlara uyduğu taktirde bunlar, bu şartların tahakkukunu takip eden hesap döneminden başlayarak birinci sınıfa geçerler.

1-     Bir hesap döneminde iş hacmi kanundaki hadleri %20 oranında aşarsa,

2-     Arka arkaya iki dönem iş hacmi kanundaki hadleri %20 oranına kadar aşarsa

3-     İkinci sınıf tacirler kendi istekleri ile bilanço esasına göre defter tutmak isterlerse (ihtiyari sınıf değiştirme) sınıf değiştirirler.

Tacirin Sorumlulukları

Türk Ticaret Kanununa göre tacirlerin 2 çeşit sorumlulukları vardır. Bunlar:

1-     İflasa tabi olmak,

2-     Ticaret ünvanı seçmek ve kullanmak,

3-     Ticaret siciline kayıt olmak,

4-     Ticaret defterleri tutmak.

İkinci Derece Sorumluluklar

1-     Basiretli bir iş adamı gibi hareket etmek,

2-     İhbar ve ihtarlara belirli şekillerde uymak,

3-     Fatura ve makbuz verme mecburiyeti,

4-     Her çeşit borçlarının ticari sayılması,

5-     Ücret ve cezanın indirilmesini isteyememek,

Tacirlerin sorumlulukları yanında kanundan doğan hakları da vardır. Tacir hakları Türk Ticaret Kanunu ve diğer ilgili kanunlarla güvence altına alınmıştır. Tacir hakları şunlardır.

1-     Ücret isteme hakkı,

2-     Faiz isteme hakkı,

3-     Faiz oranını serbestçe tayin etme hakkı

4-     Gecikme faizi alma hakkı,

5-     Oda seçimlerine katılma hakkı.
Tacirlerin Yükümlülükleri
Tacirlerin genel sorumluluk ve hakları dışında çeşitli kamu kurumlarına karşı yükümlülükleri bulunmaktadır. Bunlar:

Maliyeye Karşı Yükümlülükler

1-      İşe başlama bildirimi,

2-      İşi bırakma bildirimi

3-      İş ve konu değişikliği bildirimi,

4-      Defter tutma yükümlülüğü,

5-      Beyanname verme Yükümlülüğü

6-      Vergi levhası asma yükümlülüğü,

7-      Ödeme kaydedici cihaz kullanma yükümlülüğü,

8-      Vergi karnesi alma yükümlülüğü,

9-      Katma değer vergisi yükümlülüğü,

10-  Stopaj yükümlülüğü,

Sosyal Sigortalar Kurumuna Karşı Yükümlülükler

1-     İş yeri bildirgesi

2-     Sigortalı işe giriş bildirgesi

3-     Aylık sigorta prim bildirgesi

4-     Dört aylık sigorta prim bildirgesi

Bağ-Kur’a Karşı Yükümlülükler

1-     Bağ-Kur giriş bildirgesi

2-     Bağ-Kur basamak seçimi

3-     Basamak yükseltmek.

İhtiyaç sahipleri ticaret yerlerinde her türlü ihtiyaçlarını karşılarlar. Ticaret yerleri genellikle aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir.

Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanununa göre vergiye tabi işlemler ticari defterlerdeki kayıtlara göre tespit edilir. Vergi kontrol işlemlerinin sıkça yapıldığı günümüzde bütün alışverişlerin belgesinin olması gerekir. Satışı yapan kişinin belge vermesi yasal bir zorunluluk ve vatandaşlık hakkı olduğu gibi belgeyi alan kişide de durum aynıdır. Alışverişlerin belge ile yapılması oranında devletin topladığı vergi miktarı da artar. Bu şekilde toplumun ihtiyaçları karşılanır. Bu nedenle “Vergilendirilmiş kazanç kutsaldır” sözü bir slogan olmanın ötesinde anlamlar taşır.

Ticaret belgeleri özelliklerine göre:

Mal satıcı veya alıcı tarafından taşındığı taktirde, yerine ulaşması sırasında mal veya hizmet için sevk irsaliyesi düzenlenir. Fatura malın teslimi veya hizmetin yapılmasından sonra en geç 10 gün içinde düzenlenir.)

bastırılmış ve notere tasdik ettirilmiş olması gerekir.

Sattıkları mal veya yaptıkları iş için fatura vermek ve aldıkları mal için fatura

istemek mecburiyetindedir.
FATURA ÇEŞİTLERİ
Kullanma yerleri ve düzenleme şekillerine göre faturalar 7 çeşittir. Bunlar;

1-      Bayağı (Adi) Fatura: Satıcıların peşin alışverişler için düzenledikleri faturadır,

2-      Gönderme Faturası: Satıcıların başka şehirlerdeki müşterilerine sipariş mektubu üzerine mal ile birlikte gönderdikleri faturadır,

3-      Orijinal Fatura: Uluslar arası ticarette kullanılan mal ve hizmet satışları için kullanılan ilgili ülkenin konsolosluğuna onaylatılan faturadır.

4-      Genel Fatura: Satıcılar tarafından ödenecek miktarları topluca gösteren faturaların düzenlenerek alıcılara gönderdikleri faturalardır.

5-      Geçici Fatura: Tahmini olarak düzenlenen fiyat ve malın özelliklerine ait hususların alıcıya teklif mahiyetinde düzenlenen faturalardır.

6-      Komisyoncu Alış Faturası: Ticarette komisyoncuların alıcıları adına aldıkları mallar için düzenledikleri faturadır.

7-      Komisyoncu Satış Faturası: Komisyoncuların satıcılar hesabına sattıkları mal ve hizmetler için düzenlenen faturadır.
FATURA YERİNE KULLANILAN BELGELER
Vergi Usul Kanununun 233. Maddesi 1. ve 2. sınıf tüccarlar ile defter tutmak zorunda olan çiftçilerin fatura vermek zorunda olmadıklarını, satışları ve yaptıkları işlerin bedellerini perakende satış belgesi ile belgeleyeceklerini belirtir.Bu belgeler;

1-     Perakende satış fişleri,

2-     Makineli (yazar kasa fişi) kasaların kayıt ruloları,

3-     Giriş ve yolcu taşıma biletleri.

Perakende satış fişi, yazar kasa fişi ve yolcu taşımı biletlerinde, işletme ve mükellefin adı, düzenleme tarihi, ve alınan para miktarı gösterilir. Sıra numarasına göre 2 nüsha olarak düzenlenir.
GİDER PUSULASI
Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile defter tutmak zorunda olan serbest meslek erbabı ve çiftçilerin düzenledikleri belgelerdir. Bu kişiler;

1-     Kazançları götürü usulde tespit edilen tüccara,

2-     Kazançları serbest şekilde tespit edilen serbest meslek erbabına,

3-     Vergiden muaf esnafa,

Bir iş yaptırdıklarında veya ondan bir mal aldığında 2 nüsha gider pusulası düzenlerler. İşi yapan veya malı satan kişiye imzalatırlar. Gider pusulası yukarıdaki maddelerde yazılan kişilerden alındığında fatura yerine geçer.
GİDER PUSULASININ DÜZENLENMESİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR
1-      Gider pusulasında, işin adı, cinsi, adedi, miktarı, fiyatı, tutarı, toplamı, tevkif edilen verginin net miktarı, işi/malı satan ve alanın adı soyadı, adres, varsa vergi dairesi, hesap numarası, pusulanını seri ve sıra no. su ve düzenleme tarihi bulunur.

2-      Maliye Bakanlığı ile anlaşmalı matbaalara bastırılır, notere tasdik ettirilir.

3-      Gider pusulası en az iki nüsha düzenlenir.Yukarıdaki bilgileri eksik olan gider pusulası hiç düzenlenmemiş sayılır,

4-      İki nüsha düzenlenen gider pusulasının 1. örneği işi yan veya palı satanda kalır 2. si ise düzenleyen tarafından saklanır.
MÜSTAHSİL MAKBUZU

Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile defter tutmak zorunda olan çiftçiler, götürü usule tabi veya vergiden muaf çiftçilerden mal satın aldıklarında, ödeme sırasında iki nüsha müstahsil makbuzu düzenler, Tacir makbuzlardan birini malı satan çiftçiye verir, diğerini de çiftçiye imzalatarak, kendisi saklar. Müstahsil makbuzunu tüccar veya çiftçi adına hareket eden de imzalayabilir. Müstahsil okur yazar değilse şahsi mühür veya parmak mühürü kullanabilir. Müstahsil Makbuzunda;

1-      Makbuzun düzenleme tarihi,

2-      Alıcının adı soyadı, unvanı ve adresi,

3-      Satıcının adı soyadı, ve ikametgah adresi,

4-      Satın alınan malın cinsi, miktarı, ve bedeli,

5-      Stopaj ve fon miktarı bulunur.
SENETLER
Günümüzde bütün alışverişlerin peşin olarak yapılması mümkün değildir. Bu durumda ticaret yapan kişiler değişik ödeme araçları bulmuşlardır. Bu amaçla, eresiye, taksitli, vadeli alım/satım yapabilmek için senetler kullanılmaktadır. Senetler Türk Ticaret Kanunun 557. maddesinde değerli kağıt niteliğinde gösterilmiş olup, çeşitleri şöyledir.

1- Bono (Emre Yazılı Senet)

2- Poliçe,

3- Çek.

1- Bono (Emre Yazılı Senet): Borçlu tarafından alacaklıya hitaben belli bir tarihte alacaklısına veya onun emrine kayıtsız şartsız ödenecek miktarı gösteren taahhüt senedine denir.

Bonolar genellikle tacir tarafından matbu olarak hazırlanır, borçluya ve onun kefillerine birlikte imza ettirilir. Ticari hayatta en çok kullanılan senet şeklidir. Bonoda en iki kişi bulunur, Bunlardan 1. keşideci (borçlu) diğeri alacaklı(lehtar) dır. Kefil varsa, kefillerde imzaladıkları bonodaki miktardan borçlu gibi sorumludur.

A Bono veya emre yazılı senet kelimesi,

B Vade veya ödeme tarihi,

C Kime veya kimin emrine ödenecek ise adı soyadı,

D Ödenecek miktar ve ödeme yeri,

E Senedin düzenlendiği yer ve tarih, (gösterilmemişse borçlunun isminin yanındaki

yer ve tarih geçerlidir.)

F Senedi düzenleyenin adı soyadı imzası,

G Senedin miktarına göre damga pulu.

2- Poliçe: Alacaklının (keşideci) alacağının tamamını veya bir miktarını belirli bir tarihte üçüncü bir şahsa (lehdar) veya onun göstereceği bir kimseye ödemesi için borçluya (muhatap) hitaben yazdığı ödeme emridir.Poliçede vade belirtilmemişse görüldüğünde ödenir. Alacaklı poliçeyi muhataba hitaben düzenlediğinden poliçe ödeme gününden önce muhataba gösterilmelidir. Muhatap poliçeyi kabul edip etmemekte serbesttir. Kabul ediyorsa kabulümdür deyimini yazar sadece imza da kabul anlamına gelir.

Örnek: Ahmet’in Hasan’a 1500 YTL. borcu vardır. Hasan Ahmet’ten alacağı 1500 YTL. den 1000 YTL. yi Kemal’e ödemesi için Ahmet’e bir ödeme emri yazarsa bu ödeme emrinin adı poliçedir.