Hyrje Identiteti dhe kombformimi shqiptar

Këto metoda të menaxhimit të konfliktit janë të bazuara në parimet territoriale dhe etnike, dhe janë në përputhje me standardet demokratike dhe liberale. Në të vërtetë, ato paraqesin një formë të secesionit të brendshëm. Në rastin e kantonizimit, një shtet multi-etnik është i ndarë në njësi të vogla homogjene politike dhe etnike që gëzojnë mini-sovranitet. Pushteti i shumicës është i ushtruar përmes vetëqeverisjes, por vendimet më të rëndë­sishme merren në nivelet më të ulëta të adminis­tratës në kantone. Në praktikë, kantonizimi është vështirë që të arrihet për shkak të vështirë­sive në qeverisje dhe mosmarrëveshjet midis kantoneve. Nëse, për shembull, policia dhe trupi gjyqësor janë të kantonizuar, këto institucione mund të përdoren nga grupet paramilitare për të marrë kontrollin e territorit dhe të shpallin kantonin një “zonë të çliruar”. Në anën tjetër, kjo metodë është shumë më e mirë se ndonjë formë tjetër e ndarjes së përgjakshme. Edhe “pseudokantonizimi” është një strategji e mundshme e kapërcimit të konfliktit etnik, ku decentralizimi territorial përdoret për shpërndarjen e pushtetit.

Federalizmi është, po ashtu, një formë e zgji­dhjes së konfliktit, i bazuar në parimet territoriale brenda shteteve shumetnike, i ngjashëm me kan­tonizimin. Sidoqoftë, shtetet, republikat ose Län­der në shtetet federale janë shumë më të mëdha sesa kantonet. Në federalizmin e aplikuar në mënyrë të duhur qeveritë qendrore dhe krahinore kanë sfera të ndara të qeverisjes dhe të dyja gëzojnë fusha të ndara të pushtetit. Ndryshimet kushtetuese shtesë dhe amendamentet duhet të miratohen nga të dy qeveritë. Federalizmi mund të bëhet një metodë efektive e rregullimit të konfliktit nëse njësitë federale pasqyrojnë kufijtë etnik, fetarë dhe gjuhësorë dhe nëse komunitetet etnike janë të veçuara gjeografikisht. Federalizmi jugos­llav ka qenë joefektiv si mënyrë e rregullimit etnik, sepse njësitë e saj federale kishin diversitet etnik. Federalizmi nuk ka qenë efektiv në rregullimin e konfliktit etnik tjetërkund në botë dhe as nuk është një formë e vërtetuar. Pas Luftës së Ftohtë dhe rënies së perandorive komuniste, joefektivitetin e kë­saj strategjie e ka dëshmuar dezintegrimi i shte­te­ve shumetnike. Arsyeja kryesore e dezintegrimit të këtyre shteteve ishte mungesa e përfaqësimit të grupeve etnike në qeverinë qendrore federale. Frustrimi politik dhe vërshimi i burimeve të rëndësishme institucionale nga krahinat dhe republikat e tyre ka çuar në secesion. Me gjithë këto vështirësi federalizmi i vërtetë mbetet sipas McGarry dhe O`Leary si një formë e mirë e kapërcimit dhe menaxhimit të konfliktit.²⁶⁰

Të dyja strategjitë ishin aplikuar në Kosovë. Në federatën socialiste jugosllave, që ishte e modeluar sipas BRSS-së, dhe në të vërtetë një formë e pseudo-federalizmit, kantonizimi asnjëhe­rë nuk ishte konsideruar de jure si një strategji për menaxhimin e konfliktit. Por, de facto Kosova ishte një “pseudo-kanton”, sepse Serbia kontro­llonte pushtetin në Jugosllavi. Sipas Kushtetutës së vitit 1946 të Jugosllavisë Federative, “Kosova dhe Metohija” ishte një “Regjion Autonom” nën Republikën e Serbisë. Legalisht, ajo kishte push­tete dhe kompetenca ngjashëm me një komunë. Në anën tjetër, Vojvodina me shumicën e saj të fuqishme serbe, ishte në një pozitë më të mirë duke u konsideruar si një “Krahinë Autonome” e Republikës së Serbisë. Vetëm pasi që rënia e Rankoviqit dha rrugën për rishpërndarjen e pushtetit dhe njohjen e të drejtave të shqiptarëve, Kosova ishte në gjendje që të bëhet Krahinë Autonome. Me amendamentet kushtetuese të viteve 1968, 1969, 1971 dhe 1974, u krijuan strukturat institucionale dhe kompetencat e të dy krahinave autonome u ushtruan në atë mënyrë që ato ishin të barabarta me republikat e tjera në Federatën Jugosllave.²⁶¹ Edhe Vojvodina edhe Kosova gëzuan sovranitetin kushtetues, legjislativ dhe buxhetor; dhe strukturat organizati­ve të ekzekutivit dhe të gjyqësisë ishin të njëjta me republikat e tjera jugosllave. Krahinat ishin të barabarta me republikat sa i përket vendim-marrjes, sepse ato ishin të përfaqësuara propor­cionalisht në Kuvendin Federal dhe në Gjykatën Kushtetuese. Nën mbrojtjen e Kushtetutës jugosllave, uniteti dhe kufijtë e Kosovës ishin të garantuar. Në fillimin e viteve 1970-ta, dy krahinat fituan madje edhe të drejtën e vetos, duke u dhënë atyre pushtet të bllokojnë vendimet e nxjerra nga institucionet federale.²⁶²

Ndryshimet kushtetuese në fund të viteve 1960-ta dhe në vitin 1974 nxitën diskutime të nxehta në Serbi për Kosovën dhe Vojvodinën. Njohja e të drejtave të shqiptarëve ishte frustruese për nacionalizmin serb.²⁶³ Kishte një rezistencë të madhe në mesin e elitës serbe lidhur me autonominë territoriale si një formë e zgjidhjes së konfliktit. Madje edhe sot, në sytë e nacionalistëve serbë, Kushtetuta e vitit 1974 konsiderohet si një prej shkaqeve kryesore të konfliktit jugosllav. Në Memorandumin e saj, Akademia e Serbe e Shkencave dhe Arteve e ka parë autonominë në këtë mënyrë: Kushtetuta e vitit 1974 ishte hapi i parë për secesionin e Kosovës dhe bashkimin me Shqipërinë, ajo i ka zvogëluar perspektivat e serbëve lokalë në Kosovë; me këtë Kushtetutë Republika e Serbisë ka humbur kontrollin mbi Kosovën dhe ajo ka ndarë Serbinë në tri pjesë; vetëm serbët që ishin kombi që ka sakrifikuar më së shumti gjatë “çlirimit” të Sllavëve të Jugut në Luftën e Dytë Botërore, nuk kishin republikën sovrane që përfshin të gjithë serbët brenda kufijve të saj.²⁶⁴ Madje, për zyrtarët serbë, këto ishin arsyet kryesore për heqjen e statusit autonom të Kosovës dhe për rikompozimin e dhunshëm të Serbisë dhe Jugosllavisë, me qëllim të realizimit të projektit të Serbisë së Madhe, e cila përfundimisht shkaktoi dezintegrimin e federatës shumetnike jugosllave.

Përmbledhje

Metodat e përshkruara në këtë kapitull ofro­nin vetëm zgjidhje afatshkurtra, shumë shpesh jodemokratike për konfliktin e Kosovës. Tri modelet e para - „spastrimet etnike“, shpërnguljet me dhunë e kolonizimet, integrimi dhe asimili­mi - u aplikuan për eliminimin e diferencave etnike, ndërsa dy të fundit - kontrolli hegjemonial, kantonizimi dhe federalizmi - u aplikuan për paqësimin e konfliktit. Disa herë u përdorën nga shteti serb, përkatësisht jugosllav, njëkohësisht një, dy ose edhe tri metoda. Vetëm secesioni në formë të vetëvendosjes nuk u përkrah apo nuk u aplikua nga elita serbe, ndërsa nga popullata shqiptare shumicë ai ishte një pikësynim i përhershëm. Pas hyrjes së trupave të NATO-s dhe krijimit të administratës së UNMIK, një vështrim mbrapa në kohë na tregon, se konflikti i Kosovës në periudhën nga 1912/13 deri 1999 nuk mund të zgjidhej brenda shtetit serb, përkatësisht jugosllav, dhe se përdorimi i këtyre metodave ishte i paracaktuar të dështonte. Vendosja dhe puna e UNMIK-ut tregoi gjithashtu, se konflikti i Kosovës nuk mund të zgjidhet me afat të shkurtër dhe se ai përbën një rrezik për të gjithë rajonin.

UNMIK, në rolin e tij si palë e tretë ndërhyrëse, nëpërmjet krijimit të strukturave qeverisëse e bën të pamundur kthimin e dhunës dhe synon të krijojë parakushtet për një zgjidhje afatgjatë. Këto zgjidhje sillen parimisht, siç e tregojnë dhe përvojat gjetiu, në fushën me tension midis secesionit deri tek integrimi në sistemin e vjetër politik. Megjithatë, brenda administratës së UNMIK kryhet edhe një detyrë tjetër: Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara ka edhe rolin e një arbitri, i cili merr vendime, ndjek interesat e grupeve etnike të përfshira dhe vë përpara përgjegjësisë e i udhëzon për bashkëpunim udhëheqësit e tyre. Kësisoj, në këtë konflikt, praktikohet edhe një model i llojit të një ndërhyrjeje të një pale të tretë dhe arbitrazhi, i cili është i njohur edhe më përpara: në kontekstin jugosllav Tito shihej si arbitër i brendshëm.²⁶⁵ Kjo vlen edhe për ndarjen e pushtetit.²⁶⁶ Këtu bëhet fjalë për një pseudomodel të ndarjes së pushtetit, gjë që ka karakterizuar edhe federalizmin e Jugosllavisë. E njëjta metodë e paqëtimit të konfliktit karakterizon edhe institucionet e sotme qeverisëse të Kosovës, që çoi te krijimi i një koalicioni të madh, në të cilin marrin pjesë të gjithë grupet etnike dhe që nuk krijon kushtet paraprake për një kontroll hegjemonial nga ana e shumicës shqiptare të popullsisë.

Historia e konfliktit për Kosovën si konflikt territorial e konflikt për hegjemoni politike mbi të tregon se ky nuk mund të zgjidhet me të përdorur të metodave të buta, sidomos po u morën parasysh shkaqet që e lindën këtë konflikt: politikën ekspansioniste serbe dhe dëshirën për sundim hegjemonial mbi terri­torin dhe popullsinë. Nëse bashkësia ndërkom­bëtare nuk e merr parasysh këtë realitet historik e politik dhe perspektivat që rezultojnë nga secesioni, në bazë të së drejtës për vetëvendosje, popullatës vendase shqiptare nuk do t’i ofrohen kështu zgjidhje as afatgjata e as demokratike. Po u veprua kështu, konflikti do t’i lihej barrë mbi supe një brezi të ardhshëm. Përvojat tregojnë se vetëm secesioni do të ishte zgjidhje praktike dhe e suksesshme, ndërsa të gjitha metodat e tjera do të dështojnë, ashtu siç ndodhi edhe në të kaluarën.

4. Politika e antagonizmit

dhe administrimi i OKB-së

Që nga intervenimi i NATO-s dhe përfun­dimi i luftës, është koha të ndalet pretendimi se qershori i vitit 1999 paraqet kthese vendim­tare në zgjidhjen e konfliktit të Kosovës. Dhuna e marsit 2004 kundrejt serbëve lokalë ka vënë në pah dështimin e UNMIK-ut për të zgjidhur konfliktin. Ky episod i dhunës, më shumë se ndonjë ngjarje tjetër e mëparshme, ka vënë në dyshim njashtu rolin e strategjive për paqeruajtje dhe ndërtimin e paqes të këtij Misioni të OKB-së në Kosovë. Për shkak të shkeljeve masive të të drejtave të njeriut, askush nuk mund të arsyetojë këto trazira mbi sfondin moral. Por, gjatë dhe pas ngjarjeve shumë ekspertë ndërkombëtarë dhe lokalë i kanë lidhur ato me çështjet në vijim si: çështja e pazgjidhur e statusit të Kosovës, situata e mjerë ekonomike dhe shkalla e lartë e papunësisë, mungesa e ndihmës për të rinjtë, mosefektiviteti i UNMIK-ut, ekstre­miz­mi politik në shoqëri, përfshirë kthimin e nacionalizmit radi­kal në Serbi në dhjetor të vitit 2003 dhe ngritjen e qeverisë nacionaliste në Beograd.

Në fakt, këto argumente nuk janë të reja dhe nuk japin sfondin për të kuptuar kompleksitetin e procesit politik dhe të zhvillimeve në Kosovë. Për një kuptim më të thellë, është e nevojshme një analizë e strategjive të zgjidhjes së konfliktit para dhe pas qershorit të vitit 1999 (shih kapitullin e tretë). Jo vetëm vendimmarrësit perëndimorë, por gjithashtu liderët e Kosovës dhe ata të Serbisë shpesh keqkuptojnë shkaqet reale dhe rrjedhën e konfliktit. Sikurse shumë konflikte tjera etnike në botë, ky ishte që nga fillimi një konflikt për territor dhe hegjemoni midis shteteve serbe/jugosllave dhe shumicës shqiptare në Kosovë. Dështimi sistema­tik i shtetit serb dhe jugosllav për të zgjidhur konfliktin ka hapur rrugën për intervenim të jashtëm, së pari me fushatën ajrore ushtarake të NATO-s dhe, së dyti, me themelimin e Misionit të OKB-së. Sidoqoftë, gjatë tërë prezencës së tij, UNMIK-u ka tentuar të luftojë simptomat e konfliktit, por jo shkaqet e tij vërtet të thella. Kjo ka ndodhur për shkak të Rezolutës 1244 të Kë­shillit të Sigurimit të OKB-së, që e kufizoi mandatin e UNMIK-ut për të trajtuar shkaqet rrënjësore të konfliktit. Intervenimi i NATO-s dhe Misioni i OKB-së më 1999 ishin kruciale për për­fundimin e luftës dhe “spastrimit etnik”. Por, kjo ishte vetëm një zgjidhje e përkohshme. Mungesa e vullnetit politik në mesin e bashkësisë ndërkom­bëtare për të adresuar çështjen e statusit ka vonuar stabilitetin në Ballkan, ka rritur tensionet midis Serbisë dhe Kosovës dhe ka kontribuar në stag­nimin politik dhe ekonomik në regjion.

Ky kapitull analizon këto strategji të propozuara dhe të aplikuara nga aktorët kryesorë në transformimin dhe zgjidhjen e konfliktit të Kosovës. Në kuptimin e metodologjisë, ai është i bazuar në një kornizë teorike të zhvilluar nga dy studiues britanikë, John McGarry dhe Brendan O’Leary. Pas analizimit të shumë konflikteve të ndryshme etnike në mbarë botën, ata kanë konkluduar që shtetet dhe strukturat e ndryshme politike kanë përdorur tetë metoda për rregullimin e konflikteve etnike. Disa nga këto strategji janë paraqitur në kapitullin e tretë, disa nga to do te merren në shqyrtim edhe në këtë kapitull. Disa nga këto kanë shkelur të drejtat e njeriut; të tjerat kanë ofruar zgjidhje të përkohshme për menaxhimin e konfliktit. Por ka edhe të tilla që japin indikacione që një shoqëri shumetnike mund të stabilizohet në përputhje me traditat demokratike liberale. Sido­qoftë, fokusi kryesor i këtij kapitull është shqyrtimi i strategjive të përdorura dhe propozuara nga UNMIK-u, Institucionet e Përkohshme të Vetë­qeverisjes të Kosovës (IPVQ-të) dhe qeveritë serbe pas rënies së Milosheviqit në tetor të vitit 2000. Konfliktet etnike janë fenomen kompleks, me shumë aktorë dhe faktorë, kështu që studimi është përqendruar vetëm në lidershipin më të lartë politik. Kapitulli merret me opinionet e përfaqësuesve qeveritarë dhe liderëve të partive më të mëdha politike në Prishtinë dhe Beograd. Ai shqyrton jo vetëm pozicionet e lidershipit kosovar dhe atij serb, por në të njëjtën kohë edhe përdorimin nga ana e UNMIK-ut të strategjive të veçanta të menaxhimit të konfliktit dhe ndikimin e tyre të kufizuar. Së fundi ai ofron disa rekomandime të përgjithshme që do të mund të ndihmojnë zgjidhjen afatgjatë të konfliktit. Bazuar në hulumtimin tim, janë dy momente kyçe që bënë të mundur “luftën politike” në mes të Kosovës dhe Serbisë dhe UNMIK-un e shndërrojnë në një “mision të pamundur”:

1. Intervenimi i NATO-s përfundoi luf­­tën, por mbeti i pazgjidhur konflikti etnik midis shtetit serb dhe shqiptarëve të Kosovës, sepse bashkësia ndërkombëtare nuk ishte e përgatitur të zgjidhte çështjen e statusit në fund të luftës. UNMIK-u dhe KFOR-i ndalën konfliktin e dhunshëm mes Serbisë dhe Kos­o­vës, por dështuan në krijimin e kushteve për rregullim afatgjatë të konfliktit në Kosovë. Që nga krijimi i Institucioneve të Përkohsh­me Vetëqeverisëse (IPVQ, shkurt 2002) për­qendrimi i bashkësisë ndërkombë­tare ishte në blerje të kohës dhe ky ishte fokusi i vetëm.

2. Natyra e konfliktit ka ndryshuar pas krijimit të qeverive të reja demokratike në Beograd dhe Prishtinë, por elitat e “reja” duket se po ndjekin qëllimet e njëjta politike si në të kaluarën, vetëm kësaj radhe me anë të mjeteve jo të dhunshme. Nuk ka pasur një ndërrim paradigme rreth konfliktit nga lidershipi serb dhe ai po i përdorë të njëjtat strategji të rregullimit të konfliktit: Kjo ndodh sepse agjenda politike, e cila në vitin 1912/13 për shkak të okupimit serb të Kosovës i solli të dy vendet në konflikt, nuk ka ndryshuar.

Intervenimi i palës së tretë u bë strategjia kryesore për zgjidhjen e konfliktit pas qershorit 1999. Aplikimi i metodave të ndryshme jodemo­kratike nga Serbia/Jugosllavia që nga fillimi i konfliktit për shkak të okupimit të Kosovës (1912/13) ishte arsyeja e dështimit për arritjen e zgjidhjes. Pas Luftës së Dytë Botërore Jugosllavia Socialiste ka tentuar të menaxhojë “çështjet kombëtare” të saj, siç ishte Kosova, e cila u bë një nyjë e pazgjidhshme. Aspirata e Kosovës për secesion nuk ishte njohur nga Serbia dhe nuk ishte përkrahur nga bashkësia ndërkombëtare. Secesioni nuk u lejua madje edhe pas prishjes së Federatës Jugosllave, kur lindën shtetet e reja pas zhbërjes së saj dhe kur Serbia edhe më tutje e quante veten “Jugosllavi”. Edhe pas shkeljes masive të të drejta­ve të njeriut dhe instalimit të politikës së aparteidit në Kosovë, bashkësia ndërkombëtare nuk shfaqi interes për të zgjidhur konfliktin. Intervenimi i NATO-s erdhi vetëm pas fillimit të luftës së UÇK-së në Kosovë në shkurt/mars 1998, periudhë kjo e karakterizuar më pas nga “spastrimi etnik” siste­matik i proporcioneve enorme, gjë që u konsiderua si kërcënim për sigurinë rajonale.

Sipas McGarry dhe O’Leary, qëllimi kryesor i kësaj forme të rregullimit të konfliktit etnik është sigurimi i stabilitetit në një regjion. Grupet në konflikt kanë role minore gjatë intervenimit të pa­lës së tretë dhe ajo përfaqëson një autoritet “neutral” bi-partizan dhe multi-partizan në kon­flikt.²⁶⁷ Ajo përbëhet nga dy lloje të gjera, “inter­venim i brendshëm” dhe “intervenim i jash­tëm”. Intervenimi i palës së tretë vepron si arbitër i vetemëruar dhe tenton të marrë mbështetjen nga të dy palët në konflikt, me qëllim që t’i jap fund dhunës. Për të bërë të pamundur luftën ose anarkinë, arbitri merr vendimet politike, krijon institucione qeveritare, përfaqëson interesat e grupeve në konflikt dhe menaxhon komunikimin politik midis tyre. Ai po ashtu ndërmjetëson midis elitave të grupeve etnike dhe tenton që t’i bëjë ato të përgjegjshme dhe kooperative me qëllim të parandalimit të kolapsit të institucioneve qeverita­re. Sidoqoftë, përgjegjësia kryesore e intervenimit të palës së tretë është krijimi i stabilitetit dhe para­kushteve për një zgjidhje demokratike afatgjatë. Kjo mund të jetë secesioni, konsociationalizmi, ndarja e pushtetit ose madje edhe integrimi/ asimi­limi paqësor i etniciteteve armiqësore. Në të ka­luarën, intervenimi ka shërbyer për rikrijimin e sistemit të vjetër të kontrollit hegjemonist. Në anën tjetër, forma e jashtme e intervenimit të palës së tretë ishte shumë e dobishme gjatë procesit të dekolonozimit. Një autoritet bi-partizan mund të kryejë këtë formë të arbitrimit dhe një forcës multi-partizane, që është e njohur sot në literaturë si “bashkëpunimi ndërkombëtar”. Sot, forma e zakonshme e intervenimit të palës së tretë janë trupat paqeruajtëse nën ombrellën e OKB-së.²⁶⁸

Kjo formë e arbitrimit të jashtëm ka ndodhur në Kosovë nën misionin e OKB-së, i themeluar nga Rezoluta 1244.²⁶⁹ Intervenimi i palës së tretë ishte mundësuar nga fushata e NATO-s kundër Jugosllavisë në mars/qershor 1999 dhe është pasuar me hyrjen e trupave paqeruajtëse të KFOR-it dhe vendosjen e UNMIK-ut në këtë vend. Në këtë mënyrë, Kosova u vendos nën administrimin e OKB-së. Sipas Rezolutës 1244, misioni i OKB-së është ngarkuar me: krijimin e autonomisë substanciale dhe vetëqeverisjes deri në zgjidhjen e statusit final të Kosovës; ushtrimin e funksioneve administrative dhe civile në tërë Kosovën; organi­zimin e zgjedhjeve, menaxhimin, mbështetjen dhe monitorimin e Institucioneve të Përkohshme të Vetëqeverisjes (IPVQ); transferimin e kompeten­cave nga UNMIK-u në IPVQ dhe dhënien e mbë­shtetjes për IPVQ-të për procesin e krijimit të paqes; inicimin e procesit politik për përcaktimin e statusit final; ringjalljen e infrastrukturës dhe eko­nomisë; vendosjen e sundimit të ligjit, vendosjen e forcave ndërkombëtare policore dhe krijimin e strukturave vendore policore; mbështetjen dhe zhvillimin e të drejtave të njeriut; organizimin e kthimit të sigurt të njerëzve të deportuar dhe refu­gjatëve etj.²⁷⁰ Me qëllim të përmbushjes së këtyre detyrave, UNMIK-ut përbëhej prej katër shtyllave: si ajo për (1) çështje humanitare, (2) administratë civile, (3) ndërtim të demokracisë dhe zgjedhje, si dhe (4) rindërtim dhe zhvillimi eko­nomik. NorNoQë nga themelimi, UNMIK-ut është drejtuar nga Përfaqë­sues Special të Sekretarit të Përgjithshëm (PSSP). Në fillim, ishte Sergio Vierra del Melo, pastaj Bernard Kouchner, Hans Haekkerup, Michael Stei­ner, Harri Holkeri dhe së fundmi Søren Jessen-Petersen. Natyrisht, profili personal i PSSP-ve ka pasur rolit esencial në perceptimet e popullatës lokale për UNMIK-ut.²⁷¹ Pavarësisht nga bagazhi dhe përvoja e tyre e ndryshme, përfaqësuesit e OKB-së kanë ndarë një karakteristikë: besnikërinë e tyre ndaj Rezolutës 1244. Ata filluan proceset politike të konturuar në këtë rezolutë dhe kanë bërë hapa për implementimin e tyre. Kjo ka ndodhur në konsultim me Zyrën Këshilluese Ligjore (OLA) në New York dhe Prishtinë.

Gjatë viteve të para të tij, UNMIK-u u koncentrua në konsolidimin e autoritetit të tij dhe krijimin e strukturave administrative. Prioritetet më të larta ishin ndihma humanitare, kthimi i refugjatëve dhe rindërtimi i shtëpive. Kjo periudhë ishte kuptuar si “fazë emergjente”. Me qëllim të përfshirjes së elitës së Kosovës që nga fillimi dhe marrjes së përkrahjes së tyre, ata u integruan në role këshilluese në fushat politike dhe ekzekutive të administratës së UNMIK-ut. Nën mandatin e Bernard Kouchner-it, ishte krijuar Këshilli Tranzitor i Kosovës (KTK), i cili përbëhej nga liderët kryesorë të partive politike më të rëndësishme, grupet etnike dhe përfaqësues të shoqërisë civile.²⁷² Për shkak të presionit nga qeveria serbe në Beograd, serbët e Kosovës injoruan KTK-në dhe më vonë institucionet e tjera vendore dhe ndërkombëtare. “Këshilli Kombëtar Serb”, i udhëhequr nga peshkopi Artemije i Kishës Ortodokse Serbe, dhe strukturat paralele të shtetit serb brenda Kosovës që bëheshin më shumë aktive në Kosovën veriore, pasuan një agjendë të hapur nacionaliste serbe më shumë sesa interesat e komunitetit të tyre. Lidershipi lokal rëndoi këtë situatë gjithashtu, duke nënvlerësuar gjendjen e mjerë të minoritetit serb në Kosovë.²⁷³

Përveç KFOR-it, që ishte përgjegjës për stabilitetin e brendshëm dhe regjional, Policia e OKB-së ishte përgjegjëse për mbajtjen e sigurisë. Me gjithë prezencën e KFOR-it dhe të policisë së OKB-së, vrasjet dhe goditjet etnike krijuan një klimë për frikë, veçanërisht në mesin e popullatës serbe dhe rome. Me qëllim të zbatimit të sundimit të ligjit u krijua Shërbimi Policor i Kosovës (SHPK) dhe ishte zhvilluar efektivisht falë trajnimeve ndërkombëtare dhe përkrahjes nga UNMIK-u. Në fund të vitit 1999, Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK) ishte demobilizuar dhe ristrukturuar në Trupat e Mbrojtjes së Kosovës (TMK).²⁷⁴ Sidoqoftë, stabiliteti në Kosovë ishte rrezikuar nga kërcënimet e jashtme, për shkak të konflikteve të armatosura në Serbinë Jugore dhe Maqedoni, të cilat e vunë UNMIK-un në pozitë të vështirë. Së pari, kishte plasur konflikti i armatosur midis shqiptarëve të regjionit të Preshevës dhe forcave të sigurisë së shtetit serb, për shkak të dështimit të Serbisë për të njohur të drejtat e shqiptarëve.²⁷⁵ Së dyti, Maqedonia, e cila ishte konsideruar si një “oazë multi-etnike” në ish-Jugosllavi, ishte ngatërruar në luftë të armatosur. Dy grupet më të mëdha etnike, maqedonasit dhe shqiptarët, nuk ishin në gjendje të vendosin për krijimin e një shteti qytetar dhe identiteti të bazuar në qytetari. Në saje të ndërmjetësimit të bashkësisë ndërkombëtare, të dy konfliktet përfunduan nën të ashtuquajturën Marrëveshjen Çoviq (2000) në Serbi dhe Marrëveshjen e Ohrit (2000) në Maqedoni.²⁷⁶ Megjithatë, procesi i rregullimit të konfliktit në Kosovën e pasluftës ishte ndikuar në mënyrë negative nga këto ngjarje. Kjo ndodh për shkak të lidhjeve midis popullatës shqiptare në Maqedoni dhe Serbi dhe asaj të Kosovës, si dhe për shkak se edhe shumë shqiptarë të Kosovës morën pjesë në këto luftime.

Brenda Kosovës, vendosja e sundimit të ligjit dhe krijimi i shërbimeve sociale ishin prioritete për UNMIK-un. UNMIK-u në mënyrë efektive mbështeti krijimin e partive politike, ringjalljen e ekonomisë, të shoqërisë civile, mediave dhe në krijimin e një klimë të tolerancës. Në dy vjetët e para pas vitit 1999, komunikimi politik midis shqiptarëve, serbëve, boshnjakëve, turqve dhe romëve ishte bërë i mundshëm. Kouchner, i cili inicioi shumë aktivitete, ishte arbitri më i mirë i të gjithë përfaqësuesve special të OKB-së dhe ka gëzuar mbështetje të fuqishme nga popullata. Ai ka vepruar si një ndërmjetës midis elitave të armiqësuara të popullatës shqiptare dhe serbe dhe ka inkurajuar bashkëpunimin midis tyre. Në janar të vitit 2000 u formua “Administrimi i Përkohshëm i Përbashkët”, që përbëhej nga 20 departamente të cilat funksiononin si ministri. Secila kishte staf lokal dhe ndërkombëtar dhe udhëhiqej bashkërisht nga një ndërkombëtar dhe një vendor. Kryesuesit e departamenteve morën pjesë në “Këshillin e Përkohshëm Administrativ” (KPA) që vepronte si Këshill i Ministrave.²⁷⁷

Si PSSP i ri dhe pasardhës i Kouchner-it, periudha e Hans Haekkerup-it në detyrë ishte fokusuar në përgatitjen dhe mbajtjen e zgjedhjeve parlamentare, si dhe në hapat tjerë të dizajnuar për të përforcuar strukturat qeveritare. Edhe pse Haekkerup ishte kreu i UNMIK-ut në një kohë të rëndësishme të zhvillimeve politike, nga popullata vendore ai ndihej që luante një rol më pak të rëndësishëm në krahasim me paraardhësit e tij. Veçanërisht, ai ishte kritikuar nga lidershipi i Kosovës për dy çështje: “Kornizën Kushtetuese” dhe marrëveshjen e quajtur si “Dokumenti i Përbashkët” i negociuar nga ai me zëvendës-kryeministrin serb, Nebojsha Çoviq, në lidhje me pozitën e serbëve të Kosovës. Detyra e parë e rëndësishme e tij ishte të përgatis dhe miratojë një kornizë politike për institucionet e ardhshme qeverisëse, që u dekretua në maj të vitit 2001 si “Korniza Kushtetuese për Vetë-Qeverisjen e Përkohshme në Kosovë”.²⁷⁸ Ekspertët vendorë dhe ndërkombëtarë krijuan skicën e kësaj kornize, por përmbajtja e saj ishte në fokus të debatit kontrovers publik. Në radhët e atyre që ishin kundër Kornizës Kushtetuese u përfshi edhe partia politike e dyta për nga fuqia, Partia Demokratike e Kosovës (PDK) dhe shumë përfaqësues të fuqishëm të shoqërisë civile dhe studiues me ndikim. Shumë njerëz besonin se kjo kornizë ishte pengesa kyçe për zhvillimet politike; kërkesat për korrigjimin e kornizës dhe për kushtetutë reale u bënë edhe më të fuqishme.²⁷⁹

Qëllimi i përgjithshëm i Kornizës Kushtetu­ese ishte përforcimi i IPVQ-ve. Por, në të njëjtën kohë, pushteti dhe përgjegjësitë në sferat më të rën­dësishme mbetën të rezervuara për PSSP-në. Këto përfshinë mbrojtjen e të drejtave dhe inte­resave të të gjitha komunitetet, të drejtën për shpër­ndarjen e Kuvendit dhe rishpalljen e zgjedh­jeve, vendosjes së parametrave financiar dhe po­litikë të Buxhetit të Konsoliduar të Kosovës, politikën monetare, ushtrimin e kontrollit dhe autoritetit mbi doganat, emërimin e gjykatëse dhe prokurorëve, kontrollin mbi Trupat e Mbrojtjes së Kosovës dhe Shërbimit Policor, marrëdhëniet e jashtme, të drejtat pronësore, si dhe ruajtjen e kufijve ekzistues të komunave.²⁸⁰ Në bashkëpunim të ngushtë me KFOR-n, PSSP-ja udhëheq detyrat e monitorimit të kufijve; rregullon posedimin e armëve të zjarrit, zbaton sigurinë dhe rendin publik dhe ushtron funksionet e sferës së mbrojtjes, emergjencës civile dhe parapërgatitjeve të sigurisë. Sidoqoftë, Korniza Kushtetuese ka rezervuar për IPVQ-të këto përgjegjësi: politikën ekonomike dhe financiare, tregtinë dhe industrinë, bujqësinë dhe pylltarinë, arsimin dhe shëndetësinë, mjedisin, punën dhe mirëqenien sociale, transportin, postën dhe telekomunikacionin, shërbimet e administratës publike, turizmin, si dhe rininë, sportin dhe kul­turën.²⁸¹ Konflikti i qartë i interesit midis UNMIK-ut dhe IPVQ-ve ka shkaktuar vështirësi të mëdha dhe mosbesim në Kosovë. Sidoqoftë, rëndësia e Kornizës Kushtetuese qëndron në krijimin e institucioneve të para demokratike pas zgjedhjeve të nëntorit të vitit 2001.

Detyra e dytë e Haekkerup-it ishte të sigurojë pjesëmarrjen e serbëve kosovarë në procesin poli­tik edhe pse vëmendja e liderëve të tyre politikë dhe fetarë ishte fokusuar në Beograd. Për këtë çështje, edhe bashkësia ndërkombëtare bëri presion mbi Beogradin.²⁸² Përpjekjet e PSSP-së rezultuan me një marrëveshje, “Dokumentin e Përbashkët”, të negociuar me zëvendës-kryeministrin serb dhe kryesuesin e Qendrës Koordinuese për Kosovën, Nebojsha Çoviq.²⁸³ Ky dokument i lejoi Beogardit të bëjë presion mbi serbët e Kosovës që të marrin pjesë në zgjedhjet parlamentare, por në fakt e bëri qeverinë serbe një faktor qendror në jetën politike të Kosovës dhe zvogëloi ndikimin e lide­rëve lokalë serbë mbi popullatën lokale serbe. Një pasojë e tij ishte “lufta e verbale” midis UNMIK-ut dhe elitës së Kosovës.²⁸⁴ Një vit pas themelimit të institucioneve të reja qeveritare, Kuvendi i Koso­vës shpalli këtë dokument si jolegjitim sepse ishte nënshkruar “pa pëlqimin e popullit të Kosovës dhe institucioneve të tij”.²⁸⁵ Që prej asaj kohe, serbët e Kosovës nuk kanë marrë asnjë vendim pa pëlqimin e qeverisë serbe dhe është Beogradi ai që po vendos për jetën e tyre.