Instrumentet metalprerese

FAKULTETI I INXHINIERISË MEKANIKE

Studimet Master

INSTRUMENTET METALPRERESE




HYRJE

1.0 NOCIONET E E PERGJITHESHME
Në kushtet e përgjithshme përfshijmë edhe konstruktimi themelor te veglave te mprhta. Qe te mëund prodhimi te funksionoj rregullisht është e domosdoshme te nënshtrohet konstruktimi ne mënyre sistematike, qe siguron një konstruktim te mire teknik, te drejt dhe përurim ekonomik , si veglat e mprehta ashtu edhe ripërpunimi .

Ne këtë drejtim është e nevojshme ne menyrs sistematike te shqyrtohen me sa vijon :

• 
  vegla dhe përgjegjësia e konstruksionit
  
• 
  ndarja e veglave
  
• 
  kuptimi I përgjithshëm për konstruktimin e veglave
  
• 
  rregullat përgjithshme për konstruktimin e veglave mbrehe
  
• 
  konstruktimi i veglave për përdorimin e heqjes se thermave te gdhendura
  
• 
  zgjedhja e veglave prerëse (me teh)
  
• 
  rregullat për zgjedhjen e veglave mprehëse
  
• 
  faktorët te cilët mundësoj lidhje te mire dhe shkallë te larte ,shfrytëzim te veglave me teh (mprehta)
  
• 
  përpunimi (prodhimi ) ekonomik i veglave me teh
  
• 
  vizatimi ne punëtori i veglave me teh dhe
  
• 
  rregullat teknike për veglat me teh.
  

1. 
   VETITE DHE DETYRAT E KONSTRUKTORIT
   

Produkti (copa punuese) ose prodhimi është pjese e cila ne çfarëdo forme përdoret ne industri. Prodhimi është fryt idesh ose mendimesh, te cilat se pari duhet te qiten ne letër , te formulohen ne forme vizatimi. Kryesit e pare te këtyre punëve janë konstruktorët, sepse ne fillim te çdo pune teknike, qëndron puna kryesore e konstruktorëve.

Konstruktori kryen pune shpirtërore te kualitetit te larte, vepron kreativisht, jep dhe krijon ide, ashtu është nga pionieret e krijimit dhe përpunimit te teknikes ne përgjithësi.

Ideja e mire nuk ka vlere, nëse nënshtrohet konstruktimit te dobët. Konstruktimi i prodhimit ose te tjerave duhet ti kënaqe kualitetet dhe kërkesat teknikat, ekonomike dhe estetike. Për ketë konstruktori i mire i prodhimit ose veglave dhe përpunimit duhet te posedoj sipas mundësive

edhe aftësi te tjera personale:

• 
  shkathtësi natyrore krijuese
  
• 
  kuptim te shpejte
  
• 
  vete krtitk
  
• 
  aftësi komunikimi
  
• 
  vetiniciative
  
• 
  kembengulesi
  
• 
  saktësi
  
• 
  ndjenja e pergjegjesis dhe
  
• 
  lidheshmerin me jetën e perdireshme(vështrimin e rrjedhjes, përcjellja e literaturave).
  

Ne kuadër te detyrave konstruktive , konstruktori i veglave dhe repartit kryesor kryen këto pune:

• 
  vlerësim kritik i prodhimit , paraqitja teknologjike e tij
  
• 
  konstrukton vegla për prodhim,
  
• 
  konstrukton njësit (repartet) për rrjedhën e prodhimit dhe veglave,
  
• 
  konstrukton matjet dhe instrumentet matëse,
  
• 
  jap te gjitha parallogarit e nevojshme dhe adekuate konstruktuese,
  
• 
  verifikon materialin, formën dhe funksionimin,
  
• 
  vlerëson mundësin e prodhimit , montazhe, ekonomizimit,
  
• 
  jap rregulla te plota te vizatimeve te punëtorisë, shema lidhëse eventuale, te gjitha imputet e nevojshme etj.
  

2. 
   NDARJA E PAJISJEVE
   

Ne mjetet për prodhim numërojmë [1]

Veglat me qark mbajtës janë mjetet te cilat ndikojnë ne formën përfundimtare dhe lloji i materialit si pjesëmarrës indirekt ne mes pajisjeve 1.21 ose si pjesëmarrës ne mes materialit i cili përpunohet dhe punohet atë qarkore dhe udhëheqjen e prodhimit, veglat dhe tjetra(shtypje te ndryshme, goditje, shpim etj)

Veglat makinerike ndikojnë ne formën dhe llojin përfundimtar te materialit indirekt si pjesëmarrës ne mes veglave nen 1.21. dhe fushat nen 1.22 ne te cilën materiali është ngjitur , ose si pjesëmarrës ne mes veglave 1.21 i cili përpunohet kurse direkt është bashkangjitur ne makinën (vegla te ndryshme makinerie,mjete goditëse , shpuese , lëmuese etj)

Duke u nisur nga definicionet e larta, por ne lidhje me organizimin dhe ndarjen e raporteve dhe shërbimit te veglave, veglat sipas përdorimit i ndajmë ne:

1. veglat për shkrirje ne te cilat i numërojmë:

- modelet për shkrirje,

- veglat e dorës për shkrirje,

- veglat ndihmese për shkrirje.

2. veglat farkëtuese për plastike qe deformohen ne gjendje te nxehte te cilat janë:

- kalupet për kova(kavim, farkim)

- veglat e dorës për farkim,

- veglat ndihmese për farkëtim.

3. Veglat për zinkim dhe punimin e katanave.

4. Veglat për prerje dhe deformimin e materialit ne forme pllake dhe trake(shiriti), ne gjendje te ftohte dhe nenpresion te cilat i numërojmë:

- Gersheret për llamarine dhe profile te materialit,

- Dorezat për mprehje dhe prerje,

- dorezat për lidhje dhe formim,

- dorezat për tërheqje ose shabllonet për nxjerrjen e llamarinës.

Veglat për punimin e thërmijave (ashklave) te gdhendura ose shkurt veglat mprehëse me nengypet si vjione:

1.Torno brisqet dhe veglat tjera torno,

2.Brisqit për thellim dhe zgjerim,

3.Burgjia shpuese, burgjia për lavra, thellimin dhe rrotullimin.

4.Freza,

6.Vegla për lëmim,

7.Vegla për nxehje (kthim,lakim),

8.Veglat per mprehje- grisje,

9.Veglat e kombinuara (p.sh. mprehjen e lavrave)

10.Veglat speciale.

Përdorimi i veglave mprehëse mund te renditen sipas konstruksionit, formës dhe sipërfaqes se punuar.

Sipas kësaj veglat mprehëse mund te renditen sipas konstruktimit ne format si vijon:

Brisku paraqet vegël të mprehtë njëanësore , te parapare per punim ne torno, rrotullim, thellesi dhe me veglat tjera makinerike. Brisqit mund te jene te thjeshte dhe fazonik. Tek i fundit tehu i ashper ka forme sipas kerkesave te tornos punuese.Ne grupin e brisqeve mund te hyjnë edhe brisqet për dhëmbëzim.

Veglat me teh gjithashtu klasifikohen sipas formës se sipërfaqes prodhuese.

a) Brisqet,

b)Gjilpërat për nxjerrje për punim te jashtëm,

c)Shpueset,

d)Frezat,

e)Pllaka e brusi.

a)burgia,

b)Lëshuesja(drejtuesja),

c)rrotulluesja (Kthyesja)

d)brisqet për zgjerim,

e)gjilpërat për punim të brendshëm,

f)pllakat e brusi.


Figura 1.1. instrumentet prerse me profilin përkatës së tehut prerës
3. Veglat për punimin e vijave. Në këto vegla mund ti numërojmë:

a)brisqet për vija,

b)freza për vija,

c)burgjia për vija ose gdhendje,

d)vijat nofull ose te gdhendura,

e)koka për gdhendjen e vijave me brisqe te rrumbullaket,

f)koka për gdhendjen e vijave me vendosjen paralele te brisqeve,

g)koka për gdhendjen e vijave me brisqe ne forme tangjenti,

h)pllaka brus për vija.

4. Grupa e veçanet e veglave për punimin e vijave e përbejnë pllaket dhe valaket per valim te vijave. Ato rrepsisht nuk bëjnë pjese në veglat me teh, sepse nuk heqin thermiat e gdhendura, veç material i lehte, por janë ne krye të veglave për gdhendje.

5. Veglat për punimin e sipërfaqes se dhëmbëve, dhe dhëmbëzim. Në këto vegla mundemi të numërojmë:

a) moduli i pllakës frezave

b) freza për largim

c) freza bishtore

Naziv	Standard	Interna oznaka	Slika
Prstasta glodala za cilindrične zupčanike i zupčaste letve za grubu obradu	DIN 3972	G.531
Prstasta glodala za cilindrične zupčanike za završnu obradu	DIN 3972	G.532
Prstasta glodala za cilindrične zupčanike	DIN 3972	G.533

d) brisku me teh për thellimin e dhëmbëzoreve

e) brisku për lëmimin e dhëmbëzoreve

f) krehrit për punimin e dhëmbëzoreve

g) brisku prizmatik për punimin e dhëmbëzoreve

h) freza konike për largim

i) pllakat prej guri retifikues

Veglat mbajtëse te cilat ndahen sipas funksionit ne:veglat mbajtëse ndihmese, e cila shërben per mbajtje ose dërgimin e veglave ne përpunim (p.sh: veglat mbajtëse me qarkje ndryshëm).

Fushat te cilat shërbejnë për rrjedhën e prodhimit dhe ndahen ne nënllojet e ndryshme:

1.Pajisjet rrjedhëse,te cilat shërbejnë për rrjedhën e prodhimit ne pozita adekuate dhe ne tipet makinerie adekuate (p.sh: mbajtja e kokës, takat shirit etj)

2.Njesit te cilat shërbejnë për pozite adekuate dhe rrjedhën e prodhimit e cila i përpunon dhe rendit ato vegla relativisht sipas prodhimit ose makinerisë (p,sh: reparti për tornim, shuarje, frezim)

Veglat e tipit te përgjithshëm dhe te kombinuara për punëtore janë sipas nëngrupeve te ardhshme:

1. 
   Veglat qels ose (me qelsa)
   
2. 
   Veglat montuese.
   

1. 
   Veglat pneumatike,
   
2. 
   Veglat montuese.
   

Sipas mënyrës se shfrytezimit dhe përdorimit veglat i ndajmë ne:

1.standarde,

2.tipizuara,

3.univerzale.

Veglat standarde përdoren në prodhim për pune të ndryshme, në punëtori të ndryshme dhe për artikuj të ndryshme.

Përcaktohet sipas dimensioneve, ose shpesh edhe sipas kualitetit ne standarde dhe udhëheqjet sipas pikave te cilat njëkohësisht definohen.

Veglat standarde shpesh paraqiten si teh(mprehtë) , matëse dhe vegla ndihmese. Format dhe dimensionet kryesore për këto vegla janë përcaktuar me standarde te një numri te madhe shtetesh te huaja.

Veglat e tipizuara kane forme te caktuar, por mund te dallojnë dimensioni ose munden me plotësime te ndryshme ose te ndahen për raste speciale. Si shembull i veglave te tipizuara mund te përmendim elementet e ndryshme për gërshet dhe shtëpiza te punuara për përshtatjen e mekanizmit.

Veglat speciale posaçërisht porositen dhe konstruktohen për nevoja dhe porosi te caktuara. Sipas rregullit veglat e tilla nuk mund te përdoren për nevoja tjera pa u ndryshuar. Si tersi veglat me shenje speciale. Vegla e tille mund te jete e vendosur edhe nga elemente e standarde te ndryshme.

3. 
   KUSHTET THEMELORE PER KONSTRUKTIMIN E PRODHIMEVE
   

Para zgjedhjes se formës se produktit, te cilin dëshirojmë ta prodhojmë, duhet ti ikim folmeve te ngrira.

Themelore është:

1.Qe produkti te përmbushë kërkesën për te cilën është destinuar ,

2.Qe forma e tij ti përshtatet përpunimit.

Madje forma mund te jete e atille qe produkti mund te përpunohet

• 
  me vegla sa me te thjeshta,
  
• 
  me operacione sa më të vogla pune,
  
• 
  me sa me pake material te harxhuar,
  
• 
  me tolerim sa me te madhe etj.
  

1. te derdhura

a) ne zalle

b) ne kokile(kallepe)

2.Farkuara,

3.Saldimi,

4.Nga materiali shufra, te fituara me heqje ashkle

5. te shtancuara

6. Te baltuara

a)presuara

b)te përziera.

7. Nga masa plastike,

8. Shtypja e situra nga hinka,

9. Porcelani, shamoti etj.

Para konstruktimit te prodhimit ekzistojnë katër principe te konstruktimit me ndihmën e te cilave krijojmë idenë e mënguar dhe duhet mirë ta shqyrtojmë e ato jane:

• 
  mënyra e funksionimit,
  
• 
  materiali për punim,
  
• 
  forma ose gjeometria dhe
  
• 
  dimensioni ose matja.
  

1. 
   Sipas menores se funksionimit nënkuptojmë destinimin ose përdorimin, p,sh: përdorimi i ndërëpresës është qe ta kyç dhe qkyq pjesën e ngjitur.
   
2. 
   Materiali për punimin e disa prodhimeve ka pronësinë te caktuar sakte te cilat janë vendimtare para zgjedhjes. Konstruktori duhet para përcaktimit te materialit për ndonjë konstruktim te këtë kujdese ne disa hollësi:
   

• 
  A e ka materiali pronësinë e kërkuar,
  
• 
  Qe nuk ka pasoja te dëmshme gjate punës,
  
• 
  Qe te mos jete i shtrenjtë dhe
  
• 
  Qe te prodhohet ne asortimente standarde qe te mund te furnizohet.
  

3. 
   Përcaktimi i formës dhe kërkesave gjeometrike te përgatitura para se ti nënshtrohet konstruktimit. Sipas kësaj është e nevojshme te kihet parasysh si vijon:
   

• 
  fleteudhezimi dhe karakteristikat teknike te shkruara ne fletë udhëzim
  
• 
  kërkesat dhe dëshirat e porositësit,
  
• 
  veçorit me te cilat do te punohet,
  
• 
  standardet ekzistuese,
  
• 
  literatura etj.
  

Janë te domosdoshme, sepse ne baze te dimensioneve kryhet punimi plotësues i prodhimeve ne punëtori.

Fig.1.2. paraqet elementet e konstruktimit dhe te gjithë faktorët te cilët ndikojnë ne konstruktim.

4. 
   KUSHTET THEMELORE PER KONSTRUKTIMIN E VEGLAVE
   

1. mënyra e funksionimit te veglave,

2. materiali për punimin e veglave,

3. forma ose gjeometria e veglave,

4. dimensionet ose matjet e veglave.


Figura 1.2. Faktorët të cilët ndikojnë në konstruksion
Për te skjasuar themi se sipas mënyrës se funksionimit te veglave nënkuptojmë destiminin ose përdorimin e tij. P,sh: vegla për lemuarje ka funksionin qe me lëmim te punoje ndonjë sipërfaqe ne prodhimtari, burgia për lavra(Vija) te formoj ndonjë vi etj.

Me konstruktimin nënkuptojmë përcaktimin e dimensioneve te caktuara dhe format e veglave me teh te llogaritura dhe vizatuara grafikisht ne punëtori te cilat munden qe ato vegla te punohen me veçorit e parashtruara teknike. Vizatimet,parallogarit dhe veçorit teknike thirren ne dokumentet teknike. Detyra e konstruktorit konsiston me sa vijon:

1. 
   Ne shënimet ekzistuese teorike për mprehje (tehe) e përcakton forca e cila vepron ne pjesët e veglave, te gjejnë mënyrën me te mire për mprehje, përzgjedhja me e dhe adekuate e materialit per punimin e pjesëve te vogla, te zgjedh e aso forme te pjesëve punuese, i cili siguron veprim te lire te thërrmijave ne procesin e mprehjes.
   
2. 
   Ne baze te teknologjisë se metaleve te gjendet forma me e pershtatshme e punes se jashtme ose përforcimit te pjesëve te veglave, përcaktohen përshtatje ne disa dimensione te rëndësishme punuese dhe pjeseve percjellese sipas veqorive punuese dhe viskozitetit te caktuar te duhur.
   
3. 
   Ne baze te studimeve ekzistuese per fortesine e materialet perpilohet parallogaria punuese dhe pjeset percjellese te veglave ne fortesi dhe ngurtesi.
   
4. 
   Perpilimi i vizatimit te veglave ne punetori dhe veqorit teknike, barten ne vizatim te gjitha shenimet e domosdoshme ne formen dhe dimenzionet e veglave kurse ne veqorit teknike pershtatetn kerkesate dhena per vegla, shenimet e verifikimit.
   

Sipas rregullit konstruktori i veglave te mprehta nuk ndryshojne te gjitha parallogarite lidhur me forcen, shpejtesite dhe faktoret tjere te mprehjes, per shkak te nderlikueshmeris se tyre, por prap secili konstruktor duhet te dij te gjithe faktoret themelor te cilet ndikojne ne formen dhe dimenzionet e veglave. Me dijen e ketyre faktoreve konstruktori duhet bere analizat veglave me teh percaktohen mangesit e tyre dhe veqorit e mira te tyre.

Para konstruktimit te veglave me teh paraqiten dy detyra te ndryshme:

1.Konstruktmi i veglave me teh per veqorit punuese adekuate.

Tekkjo kemi pune dhe detyra te perkryera me detyrat dhe veqorit e mprehjes (materiali punues, shpejtesia e mprehjes, thellesia e mprehjes, pastrimi i punes etj)

2.Konstruktimi i veglave me teh me veqori joadekuate punuese.

Keto detyra munde te gjendet per ndonje veqori mesatare punuese (materiali, veqorit e mprehjes etj).

Te ndalemi ne perpunimin e pergjithshem para konstruktimin e veglave me teh sipas sistemit rendor.

Mund ete konsiderohet si e kenaqshme konstruktimi i tille ne te cilat punohen produktet themelore, definohen aftesit punuese dhe pranimi i mjeteve për veçorit adekuate punuese. Sipas kësaj mundemi te konkludojme si vijon:

1. 
   Zgjedhja e tipit te veglave, skema kinetike e mprehjes dhe skema e shpërndarjes se ngarkesës.
   
2. 
   Zgjedhja e materialit për pjesët punuese te veglave me kërkesa adekuate te veçorive qëndruese.
   
3. 
   Zgjedhje e aneve te pjesës mprehëse (i përparshëm, tehu, i larte etj).
   
4. 
   Shema rigoroze dhe mundësia e vendosjes se aftësive mprehëse te veglave mprehëse gjete topitjes se tehut.
   
5. 
   llogaritja e dimensioneve dhe formë e tehut te mprehur, sigurimi i dimensioneve te nevojshme dhe sipërfaqet e përpunuara.
   
6. 
   Vende te mjaftueshëm për vendosjen ose bartjen e shenjave te cilat mbesin gjate mprehjes.
   
7. 
   Largimi i ashklave (bërllokut) nga tehu i mprehtë, kurse ne disa raste pajisjet speciale për ftohje te pjesëve punuese gjate kohës se punës.
   
8. 
   Fortësi dhe ngurtësi e mjaftueshme e pjesëve te veglave punuese dhe mbajtëse.
   
9. 
   Ngadalë, sigurt dhe përsosje e shpejt e pjesëve mbajtëse ne makineri.
   
10. 
    Shfrytëzimi racional i veglave te shtrenjta nga çeliku (çeliqet me teh te shpejte, metalet e forta).
    
11. 
    Sigurimi i thjeshtesimit, paraqitjes për përpunimin e formës punuese dhe pjesët mbajtëse.
    
12. 
    Mundësia e përdorimit shume e shkurtër me ane te rregullimit te dimensioneve te veglave.