T. C. DİYanet iŞleri başkanliği eğİTİm hiZMETleri genel müDÜRLÜĞÜ Program Geliştirme Daire Başkanlığı
|
|  Yüklə 3.91 Mb.
|
Şirk sözlükte "ortak kabul etmek" anlamına gelir, terim olarak Allah Teâlâ'nın ulûhiyetinde, isim, sıfat ve fiillerinde, eşi, dengi ve ortağı bulunduğunu kabul etmek demektir. Tekfir Müslüman olduğu bilinen bir kişiyi, inkâr özelliği taşıyan inanç, söz veya davranışlarını gerekçe göstererek kafir saymak demektir. Kişinin başkası tarafından küfrüne hükmedilmesidir. İrtidat ise, Müslümanın isteyerek, kendi iradesiyle dinden çıkmasına denir. Böyle kimseye de mürted denir. İslâm kültüründeki tekfir ve irtidad kavramları, din ve vicdan hürriyetinin sınırlandırılması ve tehdit altında tutulması değil, toplumun ortak değerlerine ve dinî inançlarına karşı alenî saygısızlık ve saldırganlığı önleme, toplumda gerekli olan huzur ve sükûnu güvence altına alma, nesilleri inkârcılığın olumsuz etkilerinden koruma, tekfir edilen şahsa gerekli yaptırımların uygulanmasıyla da kamu vicdanı açısından adaleti gerçekleştirme gibi gayelere mâtuf bir tedbir ve toplumsal sağduyu refleksi niteliğindedir. Yersiz yapılan tekfir, fert açısından ağır sonuçlar doğurmasının yanında toplum hayatında kapatılamayacak yaraların açılmasına, birlik ve bütünlüğün zedelenmesine ve parçalanmaya sebep olur. Çünkü bu durumdaki bir kimse, gerçek durumunu Allah bilmekle birlikte, toplumda müslüman muamelesi görmez, selâmı alınmaz, kendisine selâm verilmez, kestikleri yenilmez. Müslüman bir kadınla evlenmesine müsaade edilmez. Öldüğünde cenaze namazı kılınmaz. Müslüman kabristanına gömülmez. Tekfir bu denli ağır sonuçlar doğurduğu içindir ki, Hz. Peygamber Medine toplumunda, münafıkların varlığını bildiği halde onları küfürle itham etmemiş, temelleri hoşgörüye bağlı bir İslâmlaştırma siyaseti izlemiş, pek çok hadiste de "Ben müslümanım" diyeni küfürle suçlamaktan sakınmayı tavsiye etmiştir. Bir hadiste "Kim bir insanı kâfir diye çağırırsa, yahut öyle olmadığı halde ey Allah düşmanı derse söylediği söz kendisine döner" 77buyurulurken, bir başka hadiste de şöyle denilmiştir: "Bir insan müslüman kardeşine ey kâfir diye hitap ettiği zaman, ikisinden biri bu sözü üzerine almış olur. Şayet söylediği gibi ise küfür onda kalır, değilse söyleyene döner"78 Hz. Peygamber'in anılan tavsiyelerini göz önünde bulunduran bilginler "ehl-i kıbleden olup da günah işlemiş bulunan bir kimseyi bundan dolayı tekfir etmemeyi" Ehl-i sünnet'in temel prensipleri arasında zikretmişlerdir. 4.İman Esasları İman esasları ilmihal kitaplarında amentü terimiyle ifade edilir. Bu tabir, iman esaslarını kısa ve öz olarak ihtiva eden metni ifade etmek için kullanılır. Amentüde belirtilen esasların hepsi Kur’an’da çeşitli ifadelerle yer almıştır: ‘’Asıl iyi olan kimse, Allah'a, âhiret gününe, meleklere, kitaba, peygamberlere inanan...dır"79 “Ey iman edenler! Allah’a, Peygamberine, ona indirdiği kitaba ve daha önce indirdiği kitaplara iman edin. Kim Allah’ı meleklerini, kitaplarını, peygamberlerini ve ahiret gününü inkâr ederse, şüphesiz derin bir sapıklığa saplanmıştır.”80 Görüldüğü üzere kadere inanmak ayette yer almamaktadır. Ancak Kur’an-ı Kerim’in bazı ayetleri kader inancını çeşitli yönleriyle ifade etmektedir (Mesela bkz. Hadid, 57/22-23) Cibril hadisi başta olmak üzere hadislerde de kaza ve kader inancına yer verilir.
Kainatı yaratan idare eden, kendisine ibadet edilen tek ve en yüce varlık Allah’a iman bütün ilahi dinlerde birinci iman esası olmuştur. Allah, varlığı zorunlu olan ve bütün övgülere lâyık bulunan yüce varlığın özel ismidir. Başka bir varlığa isim olarak verilemediği gibi çoğul şekli de bulunmamaktadır. Hiçbir dinden haberi olmayan kimseler de bir Allah inancına sahip olmakla yükümlüdür. Çünkü insanın yaratılışında (fıtrat) bir ve yegâne üstün güç olan bir varlığa inanma duygusu bulunmakta, ayrıca akıllara durgunluk verecek şekilde muazzam bir düzeni bulunan hayat ve kainat insanı bir yaratıcının varlığına götürmektedir.81 Selim aklı ve yaratılışı bozulmamış insanın normal olarak yaratanını tanıyacağı belirtilmiştir. Bir kısım İslâm bilginine göre insandaki Allah inancı, zorunlu ve yaratılıştan olduğu için Allah'ın varlığına dair dışarıdan deliller aramaya, mantıkî ve aklî deliller sunmaya ihtiyaç yoktur. Yaratılışı bozulmamış, aklı karışmamış her insan Allah'ın var ve bir olduğunu bulur ve anlar. Bu yoldaki deliller sadece insanı uyarmak, içindeki zorunlu bilgiyi ve şuuru geliştirmek içindir. İslâm bilginlerinin çoğuna göre insan, öz benliğinde ve dış dünyada Allah'ın varlığını gösteren birtakım deliller üzerinde durup düşünerek Allah'ın varlığına ulaşmak durumundadır. "İnsanlara ufuklarda ve kendi nefislerinde âyetlerimizi göstereceğiz ki, onun gerçek olduğu, onlara iyice belli olsun..."82 Kur’an âyetlerini ve hadisleri dikkatlice inceleyip, dış dünyayı ve insanın yaratılışını gözlemleyen alimler, Allah’ın varlığını ispatlamak için insanın fıtraten Allah inancına sahip oluşu (fıtrat delili), âlemin ve âlemdeki varlıkların sonradan yaratılmış olup bir yaratıcıya muhtaç olduğu (hudüs delili), varlığı imkan dahilinde olan alemin var olması için bir sebebe ihtiyaç olduğu (imkan delili), tabiatın büyük bir ahenge ve şaşmaz bir düzene sahip olup, bunun bir yaratıcının eseri olmasının gerektiği (nizam delili) gibi bazı deliller ortaya koymuşlardır.
Müminin Allah’ı tanıması amacıyla ilâhi zâtı nitelendiren kavramlara isim veya sıfat denilir. Hay, Alîm, Hâlik gibi dil açısından sıfat kalıbında olan kelimeler isim kabul edilirken, bunların mastarlarını oluşturan ve Allah’ın zatına nispet edilen kavramlar sıfat olarak değerlendirilir. “Allah” özel ismi Kendisine ibadet edilen yüce varlığın özel ismidir. Özel isimler diğer dillere tercüme edilemezler. Kur’an’da, Allah kelimesinin işaret ettiği zat için ilah, Mevlâ, Rab gibi isimler de kullanılmıştır. Bu sebeple Farsça’daki Hüda ve Yezdan, Türkçe’deki Tanrı ve Çalab… gibi isimler, Allah özel isminin yerine geçmez fakat ilah, Mevla, Rab gibi ayet ve hadislerde geçen isimlerin yerine kullanılabilir. “İsm-i A’zam”: Bu tamlama, sözlükte “en yüce/büyük isim” anlamına gelmektedir. Terim olarak Allah’ın en güzel isimleri içerisinde yer alan bazı isimleri için kullanılmıştır. Bazıları Allah’ın isimlerinin hepsinin eşit olduğunu söylerken, diğerleri hadisleri göz önünde bulundurarak bazı isimleri diğerlerinden daha büyük ve faziletli olduğu görüşünü benimsemişlerdir. Hz. Peygamberin bazı hadislerinde ism-i a’zam’dan bahsedilmekte, bu isimle dua edildiğinde duanın mutlaka kabul edileceği bildirilmektedir.83 Ancak Allah’ın en büyük isminin hangisi olduğu kesin olarak bilinememektedir. Çünkü bu hadislerin bir kısmında ism-i a’zam’ın Allah olduğu ifade edilirken diğerlerinde Rahman, Rahim, el-hayyü’l-kayyüm, zü’l-celâli ve’l-ikram isimleri de belirtilmektedir. O’na bütün isimleriyle dua etmemiz istenmiştir.84 “Esmâ-i Hüsnâ”: Allah’ın bütün isimleri için kullanılan bir terimdir. “Allah, kendisinden başka ilah olmayandır. En güzel isimler O’na mahsustur.”85 Allah’ın Kur’an’da ve sahih hadislerde geçen pek çok ismi vardır. Kul bu isimleri öğrenerek Allah’ı tanır. Bu isimlerle dua ve niyazda bulunur. Bunu Allah emretmiştir.86 Hz. Peygamber yüce Allah’ın 99 isminin bulunduğunu, bu isimlere inanan ve inancı doğrultusunda yaşayan kişinin cennete gireceğini haber vermiştir.87Bunların dışında başka isimleri de mevcuttur. Hadisteki 99 isim bir sınırlama değil, en meşhurlarını ifadedir. Allah’ın isimleri konusunda temel dayanak vahiy olduğu için, bu isimler insanlar tarafından değiştirilemezler.
Allah Teâlâ’ya iman etmek demek, O’nun yüce varlığı hakkında vacip ve zorunlu olan sıfatları bilip öylece inanmak, zatını noksan sıfatlardan yüce ve uzak tutmak demektir. Allah Teâlâ’nın sıfatlarının hepsi ezelî ve ebedî sıfatlardır. Onun sıfatları her ne kadar isimlendirmede bir benzerlik gösterse de yaratıklarının sıfatlarına benzemez. Biz Allah’ın zatını ve mahiyetini bilemediğimiz ve kavrayamadığımız için onu isim ve sıfatlarıyla tanırız. İnsan idraki O’nun zatını kavrayıp kuşatamaz. Halbuki O, (sınırsız bilgisiyle) bütün idrakleri kuşatır.88 Hz. Peygamber bu konuda “Allah’ın yarattıkları üzerinde düşününüz. Fakat Allah’ın zatı hakkında düşünmeyiniz. Gerçekten siz buna güç yetiremezsiniz.”89 buyurmuştur. Yüce Allah’ın varlığı zorunlu ve vacip olan sıfatları iki gruba ayrılır: A- Zâtî Sıfatlar: Sadece Allah’ın zatına mahsus olan, yaratıklarından herhangi birine verilmesi mümkün olmayan sıfatlardır. Bunların zıddı Allah için düşünülemediği için bu sıfatlara tenzihi veya selbî sıfatlar da denir.
B- Subûtî Sıfatlar: Varlığı zorunlu olan ve kemal ifade eden sıfatlardır. Bu sıfatlar "Allah diridir, irade edendir, güç yetirendir..., hayat, irade ve kudret... sıfatları vardır" gibi müsbet (olumlu) ifadelerle Allah'ı tanıttığı için sübûtî sıfatlar adını almışlardır. Sübûtî sıfatların zıtları olan özellikler Allah hakkında düşünülemez. Bu sıfatlar ezelî ve ebedî olup, yaratıkların sıfatları gibi sonradan meydana gelmiş değildir. İsimlendirmede bir benzerlik olsa da sübûtî sıfatlar hiçbir şekilde yaratıkların sıfatlarına benzememektedir. Çünkü Allah'ın ilmi, kudreti, iradesi... sonsuz, mutlak, ezelî ve ebedîdir, kemal ve yetkinlik ifade eder. Kullarınki ise sonlu, kayıtlı, sınırlı, sonradan yaratılmış, eksik ve yetersiz sıfatlardır. Sübûtî sıfatlar sekiz tanedir.
Sözlükte "haberci, elçi, güç ve kuvvet" anlamlarına gelen melek, Allah'ın emriyle çeşitli görevleri yerine getiren, gözle görülmeyen nûrânî ve ruhanî varlıktır.Kur'an'da meleklere imanın farz olduğunu bildiren birçok âyet vardır: "Peygamber Rabbi tarafından kendisine indirilene iman etti, müminler de. Her biri Allah'a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine iman ettiler..." 107 "...Asıl iyilik Allah'a, âhiret gününe, meleklere, kitaplara ve peygamberlere iman edenlerin iyi amelidir..." 108 Meleklere inanmamak, dolaylı olarak vahyi, peygamberi, peygamberin getirdiği kitabı ve tebliğ ettiği dini de inkâr etmek anlamına gelir. Çünkü dinî hükümler, peygamberlere melek aracılığıyla indirilmiştir. Özellikleri: 1. Melekler nûrdan yaratılmış; yemek, içmek, erkeklik, dişilik, uyumak, yorulmak, usanmak, gençlik, ihtiyarlık gibi fiillerden ve özelliklerden arınmış nûrânî ve ruhanî varlıklardır: "...O'nun huzurunda bulunanlar, O'na ibadet hususunda kibirlenmezler ve yorulmazlar. Onlar, bıkıp usanmaksızın gece gündüz (Allah'ı) tesbih ederler" 109"Onlar rahmânın kulları olan melekleri dişi kabul ettiler. Acaba meleklerin yaratılışlarını mı görmüşler? Onların bu şahitlikleri yazılacak ve sorguya çekileceklerdir" 110 2. Melekler Allah'a isyan etmezler, Allah'ın emrinden çıkmazlar. "Onlar, üstlerindeki Rablerinden korkarlar ve kendilerine ne emrolunursa onu yaparlar" 111 3. Melekler, son derece süratli, güçlü ve kuvvetli varlıklardır: "Gökleri ve yeri yaratan, melekleri ikişer üçer ve dörder kanatlı elçiler yapan Allah'a hamdolsun. O, yaratmada dilediği artırmayı yapar. Şüphesiz Allah her şeye gücü yetendir" 112İslâmî kaynaklarda meleklerin kanatları olduğu bildirilmekle birlikte bu kanatların mahiyeti konusunda bir şey söylemek mümkün değildir. Meleklerin nûrânî varlıklar olduğu göz önünde tutulursa, bunları kuş veya uçak kanatları gibi maddî nitelemelere konu etmenin doğru olmayacağı ortadadır. Kanatların mahiyetini ancak Allah ve melekleri gören peygamberler bilebilirler. Meleklerin kanatları onların sûretini, kanatlarının fazlalığı onların güç ve sürat yönünden derecelerini, Allah katındaki değerlerini gösterdiği şeklinde anlaşılabilir. 4. Melekler Allah'ın emir ve izniyle çeşitli şekil ve kılıklara bürünebilirler. Cebrâil (a.s) Hz. Peygamber'e ashaptan Dihye şeklinde görünmüş, bazan kimsenin tanımadığı bir insan şeklinde gelmiştir. Yine Cebrâil (a.s), Hz. Meryem'e bir insan şeklinde görünmüş 113meleklerden bir grup, Hz. İbrâhim'e bir oğlu olacağı müjdesini getiren insanlar şeklinde gelmiş, o da onları misafir zannederek kendilerine yemek hazırlamış, fakat yemediklerini görünce korkmuş, sonra da melek olduklarını anlamıştır 114Bu âyetten meleklerin yiyip içmedikleri sonucu da çıkmaktadır. 5. Melekler gözle görünmezler. Onların görünmeyişleri, yok olduklarından değil, insan gözünün onları görebilecek kabiliyet ve kapasitede yaratılmamış olmasındandır. Melekler peygamberler tarafından aslî şekilleriyle görülmüşlerdir. Asıl şekillerinden çıkıp bir başka maddî şekle, meselâ insan şekline girmeleri durumunda diğer insanlarca da görülmeleri mümkün olur. Cibrîl hadisi diye bilinen, iman, islâm ve ihsan kavramlarının tanımlarının yapıldığı hadiste belirtildiği gibi, Cebrâil ashap tarafından insan şeklinde görülmüştür.115 6. Melekler gaybı bilemezler. Çünkü gaybı, ancak Allah bilir. Eğer Allah tarafından kendilerine gayba dair bir bilgi verilmiş ise, ancak o kadarını bilebilirler. Kur'an'da ifade edildiğine göre Allah, Hz. Âdem'e varlıkların isimlerini öğretmiş, sonra da isimlerin verildiği varlıkları meleklere göstererek, bunların isimlerini haber vermelerini onlardan istemiş, bunun üzerine melekler "Seni tenzih ederiz. Senin bize öğrettiğinden başka bizim hiçbir bilgimiz yoktur. Çünkü her şeyi hakkıyla bilen, hüküm ve hikmet sahibi olan sensin" demişlerdir. Bunun üzerine de Cenâb-ı Hak Hz. Âdem'in, varlıkların isimlerini haber vermesini emretmiş, o da söyleyiverince şöyle seslenmiştir: "Size demedim mi ki, göklerin ve yerin gaybını şüphesiz ben bilirim. Neyi açıklarsanız neyi de gizlemişseniz ben bilirim" 116 erkek veya dişi olmak, yorulmak ve usanmak, yemek, içmek gibi insana has özellikler, onlar için söz konusu değildir. Allah’ın emrine mutlaka itaat ederler. Sürekli O’nu övme, yüceltme ve O’na itaat etmekle meşgul varlıklardır. Âyet ve hadislerde sayıları hakkında herhangi bir bilgi bulunmayan fakat pek çok oldukları anlaşılan meleklerin temel görevleri Allah'a kulluk ve O, neyi emrederse onu yerine getirmektir. Melekler görevleri açısından şu gruplarda incelenebilirler:
Bunlardan başka, insanın kalbine doğruyu ve gerçeği ilham etmekle,125namaz kılanlarla birlikte Fâtiha sûresinin bitiminde "âmin" demekle,126hergün sabah ve ikindi namazlarında müminlerle birlikte olmakla,127Kur'an okurken yeryüzüne inmekle,128sokakları ve yolları dolaşıp zikir, Kur'an ve ilim meclislerini arayıp bulmakla, 129müminlere 130özellikle bilgin olan müminlere rahmet okumakla,131 sadece Allah'a hamd ve secde etmekle,132görevli melekler de vardırCebrâil, Mîkâil, Azrâil, İsrâfil’dir, görevleri malumdur. |