T. C. DİYanet iŞleri başkanliği eğİTİm hiZMETleri genel müDÜRLÜĞÜ Program Geliştirme Daire Başkanlığı
|
|  Yüklə 3.91 Mb.
|
ÇÖZÜM ÖNÜNDEKİ ENGELLERGöremediğimiz bir çok faktör problemleri çözmekte bizleri alıkoyar. Bunlardan bazıları bizim psikolojik durumumuzdan, diğerleri ise problemleri çözüm bulmaya çalıştığımız ortamlardan kaynaklanır. Bunları tespit edemediğimiz sürece iyi bir problem çözücü olmamız zordur. A- Kendimizden Kaynaklanan Çözüm Önündeki Engeller 1- Algılama: Bu engeller:
2- İfade etme: Problemlerini şu şekilde özetleyebiliriz
3- Duygular: Ruh halimizin durumu problemlerin çözümünde büyük önem taşır.
4- Zekâ: Problemleri çözmek için zekâmızı nasıl kullandığımız, bazen yeteneklerimizden ön plânda gelir ve güçlüklerin en büyük sebebi olabilir. Bu güçlükler:
Bilgi, kavrama ve mantıklı düşünme ne kadar problemlerin çözüm sürecinde temel noktalar olsa da ne kadar zeki olursak olalım bunları kullanma konusunda sıkıntılar yaşamamız normaldir. “Önemli olan neye sahip olduğun değil onu nasıl kullandığındır” KAYNAKLAR
DİN, BİLİM, KÜLTÜR, AHLÂK VE İMAN ESASLARI BİLGİSİ 5 – DİN, BİLİM, KÜLTÜR, AHLÂK VE İMAN ESASLARI BİLGİSİ DERSİ Din, Bilim, Kültür Ahlâk ve İman Esasları Bilgisi 8 saat olarak planlanmış olup, bu derste işlenecek konular şu şekilde düzenlenmiştir: KONULAR: I. ÜNİTE İMAN ESASLARI, BİREYSEL VE TOPLUMSAL BOYUTU
ll. ÜNİTE AHLÂK 1. Din-Ahlâk İlişkisi 2. Ahlâk-İman İlişkisi 3. Ahlâk-İbadet İlişkisi 4. Ahlâkın Bireysel Boyutu 5. Ahlâkın Toplumsal Boyutu 6. İslam Ahlâkı İle İlgili Eserler
ıV. ÜNİTE: Din, AKIL VE Bilim 1. Din, Bilim Ve Felsefe Kavramları 2. Kur’an’da Akıl Ve Bilgiye Verilen Önem 3.Din-Felsefe İlişkisi 4. Müslümanların Bilime Katkıları I. ÜNİTE: İMAN ESASLARI, BİREYSEL VE TOPLUMSAL BOYUTU Akaid, akd kökünden türetilmiş olan akîde kelimesinin çoğuludur. Akîde, sözlükte "gönülden bağlanılan, düğüm atmışçasına sağlam inanılan şey" demektir. Dinî literatürde akîde, "inanılması zorunlu olan ilke" (iman esası), çoğulu olan akaid kelimesi ise "İslâm dininde inanılması farz olan hususlar, iman esasları, dinin temel kural ve hükümleri" anlamına gelmektedir. Buna göre, dinin temel kural ve hükümlerini oluşturan iman esaslarından bahseden ilme de akaid ilmi denir.İslâm akaidinin ilk ve en önemli kaynağı Kur'ân-ı Kerîm, daha sonra da sahih hadislerdir. İslâm akaidini oluşturan esaslar, Kur'ân-ı Kerîm'de ve hadislerde hiçbir yoruma mahal bırakmayacak şekilde açık, yalın ve sade olarak yer almıştır. Kur'an'da Allah'a, peygamberlerine, kitaplara, meleklere, âhirete, kazâ ve kadere iman konusuna temas eden ve yer yer ayrıntılı bilgiler veren birçok âyet vardır. Hadis kitaplarının “tevhid, nübüvvet, kıyamet, ahiret, kader,” gibi bölümlerinde, iman esaslarıyla ilgili çeşitli açıklamalar yer almaktadır. Bu sebeple de Kur'an âyetleri ile başta mütevâtir hadisler olmak üzere sahih hadisler akaidin temel kaynaklarını teşkil eder. Duyu organlarının verileri ve akıl her ne kadar akaid ilminin kaynakları arasında ise de, bu ikisi doğrudan doğruya dinî prensiplerin ve iman esaslarının belirlenmesinde kaynak sayılmazlar. Akıl ve duyu organlarının verileri, daha çok âyet ve hadislerin belirlediği esasların açıklanması, yorumu ve ispatlanması konusunda malzeme oluştururlar, nakli desteklerler. Bu sebeple iman esaslarının belirlenmesinde tek kaynak vahiydir. İslâm akaidini oluşturan esaslar, hem kesin delile dayanmaktadır hem de apaçıktır. Zamana, mekâna, fert ve toplumlara göre değişiklik göstermez. Bu hükümler bir bütün teşkil edip, bölünme kabul etmezler. Yani bir kısmına inanıp bir kısmına inanmamak söz konusu olamaz. İmanın Mahiyeti: İman sözlükte, bir kişiyi söylediği sözde tasdik etmek, doğrulamak, söylediğini kabullenmek, gönül huzuru ile benimsemek, karşısındakine güven vermek, güvenlikte olmak, şüpheye yer vermeyecek biçimde içten ve yürekten inanmak” anlamlarına gelir. Terim olarak ise, “Hz. Peygamber’i Allah Teâlâ’dan getirdiği kesin olarak bilinen hükümlerde (zarûrât-ı dîniyye) tasdik etmek, onun haber verdiği şeyleri tereddütsüz kabul edip bunların gerçek ve doğru olduğuna gönülden inanmak” demektir. Buna göre, imanın özü kalbin tasdikidir. İmanla bilgi arasında da yakın ilişki bulunmaktadır. İnanılacak esaslarla ilgili bilginin imanın konusu olabilmesi için, kişinin gönlünde ve kalbinde hür iradeye dayalı bir boyun eğişin, teslimiyetin ve tasdikin bulunması gerekir.59 Bir kimse diliyle inandığını söylese bile kalbiyle tasdik etmezse mümin olamaz. Buna karşılık kalbiyle tasdik edip inandığı halde, bir özrü sebebiyle inancını diliyle açıklamayan, tehdit altında olduğu için kâfir ve inançsız olduğunu söyleyen kişi de mümindir.60Asıl olan kalbin tasdiki olmakla birlikte, kalpte neyin gizli olduğunu insanlar bilemeyeceğinden ve kişinin dünyada mümin muamelesi görebilmesi için inancın dil ile ifade edilmesi (ikrar) şarttır. Çünkü kalplerde neyin gizli olduğunu ancak Allah bilir. Bir kimsenin iman ettiği, ya kendisinin söylemesiyle veya cemaatle namaz kılmak gibi mümin olduğunu gösteren belli ibadetleri yapmasıyla anlaşılır. O zaman bu kimse mümin olarak tanınır, müslüman muamelesi görür, müslüman bir kadınla evlenebilir. Kestiği hayvanın eti yenir, zekât ve öşür gibi dinî vergilerle yükümlü tutulur. Ölünce de cenaze namazı kılınır, müslüman mezarlığına defnedilir. İman konusunda ikrarın önemini Peygamber Efendimiz şu hadisleriyle dile getirmişlerdir: "İnsanlar Allah'tan başka Tanrı yoktur. Muhammed O'nun elçisidir deyinceye kadar kendileriyle savaşmakla emrolundum. Ne zaman bunu söylerlerse can ve mal güvenliğine sahip olurlar. Ancak kamu hukuku gereği uygulanan cezalar bundan müstesnadır. İç yüzlerinin muhasebesi ise Allah'a aittir"61 Dil ile ikrar bu derece önemli olduğu için genellikle iman, "Kalp ile tasdik ve dil ile ikrardır" şeklinde tanımlanmıştır. Fakat imanı bu şekilde tanımlamak, kalbi ile inanmadığı halde inandım diyenin mümin olmasını gerektirmez. Gönülden inanmadığı halde, diliyle inandığını söyleyen kişi –kalpteki inanç ve ikrarı bilinemediği için–dünyada müslüman gibi işlem görür. Fakat imanı bulunmadığı ve münafık olduğu için âhirette kâfir olarak işlem görecek ve cehennemde ebedî kalacaktır. Bu bilgilerden de anlaşılacağı gibi kalbin tasdiki, imanın rüknü, olmazsa olmaz unsuru ve değişmez temelidir. Dilin ikrarı da, bu asıl ve gerçeğin tanınmasını sağlayan bir şarttır.
Yukarıdaki tanımdan da anlaşılacağı üzere iman inanılacak şeyleri tasdikten ibarettir, yani kalpte, gönülde ve zihinde oluşur. İkrar olarak izhar edilmediği takdirde kişiye has mahiyettedir ve diğer insanlar tarafından bilinemez. Bununla beraber, sırf kalpte olan haliyle de yani ikrar edilmese de makbul ve geçerlidir. Ancak inanan kişinin sosyal ve hukuki planda Müslüman muamelesi görmesi imanın izharıyla, telaffuz ve ifadesiyle (ikrar) mümkündür.
1.İcmâlî İman: İnanılacak şeylere kısaca ve toptan inanmak demektir. İmanın en özlü ve en kısa şekli olan iman, tevhit ve şahadet kelimelerinde özetlenmiştir. İmanın ilk derecesi ve İslâm’ın direği budur. Aslında Allah’ın elçisini tasdik etmek, getirdiği bütün hükümleri tasdik etmek demektir. 2.Tafsîlî İman: İnanılacak şeylerin her birine, açık ve geniş şekilde, ayrıntılı olarak inanmaya tafsili iman denir. Üç derecede incelenir.
1.Taklîdî İman: Delillere dayalı olmaksızın sadece çevrenin telkini ile vücut bulan, kişinin İslâm toplumunda büyümüş olmasının tabii sonucu olarak oluşan bir imandır. Bilginlerce bu iman geçerli olmakla birlikte, inkârcıların itirazlarıyla çok kolay sarsıntıya uğrayacağı için bu imanın dini delillerle güçlendirilmesi gerekir. 2.Tahkîkî İman: Delillerle, bilgiye araştırma ve kavramaya dayalı imandır. Asıl olan böyle bir imana sahip olmaktır.
İman, inanılması gereken esaslar açısından artmaz ve eksilmez. Bunlardan biri inkar edilse iman edilmiş olmaz. Meselâ meleklere inanmasa veya namazın farz yahut adam öldürmenin haram oluşunu inkâr etse, iman etmiş sayılmaz. Bu durumda iman gerçekleşmediğinden artması ve eksilmesi söz konusu olamaz. Ancak iman güçlü veya zayıf olabilir. Kiminin imanı tam anlamıyla içine sinmiş ve kuvvetli iken, kimininki işitme ve düşünmeye bağlı bilgi ve inanç seviyesinde kalmıştır. Bu tür farklılıkların bulunduğu yine ayetle sabittir.63
Amel iradeye dayalı tavır, davranış, eylem demektir. Tasdik de ikrar da birer ameldir. Ancak amel deyince daha çok kalp ve dil dışında kalan organların ameli anlaşılır. İmanla amel arasında sıkı bağ bulunmaktadır. Amel, imanın ayrılmaz parçası değil, sonucudur. Ehl-i sünnet bilginlerine göre amel imanın bir unsuru değildir. Kur’an’ı Kerim’de iman ile amel birbirinden farklı zikredilmiştir.66 Bu âyetlerde iman edenlerle sâlih amel işleyenler ayrı ayrı zikredilmiştir. Eğer amel imanın bir parçası olsaydı, "iman edenler" denildikten sonra bir de "sâlih amel işleyenler" denmesine gerek olmazdı. Bazı ayetlerde iman, amelin geçerli olabilmesi için şart kılınmıştır.67 Eğer iman ile amel aynı şey veya amel imanın parçası olsaydı, o zaman ayrı ayrı zikredilmezdi ve iman, amelin geçerli olmasının şartı sayılmazdı. Bazı ayetlerde de büyük günahın imanla birlikte bulunabileceği ifade edilmiştir.68Büyük günah sayılan öldürme fiilini işleyerek ameli terkeden kişilerden "müminler" diye söz edilmiştir. Ehl-i sünnet bilginlerine göre amel, imanın parçası, rüknü ve olmazsa olmaz unsuru değildir. Bu sebeple bütün dinî esasları kalpten benimsemiş fakat çeşitli sebeplerle buyrukları yerine getirmemiş veya yasakları çiğnemiş olan kimse, işlediği günahı helâl saymadığı müddetçe mümin sayılır. Bununla birlikte amel ile iman arasında çok yakın bir ilişki vardır. Kur'ân-ı Kerîm'in birçok âyetinde iman ile sahih amel yan yana zikredilmiş, müminlerin sâlih amelleri işleyerek maddî-mânevî gelişmelerini sağlamaları ısrarla istenmiştir. Çünkü düşünce ve kalp alanından eylem ve hareket alanına çıkamamış olan iman meyvesiz bir ağaca benzer. Kalpte mevcut olan iman ışığının hiç sönmeden parlaması, giderek gücünü artırması sâlih amellerle mümkün olabilir. Ayrıca imanın olgunluğuna ermek, imanı üstün bir dereceye getirmek ve böyle iman sahiplerine Allah'ın vaad ettiği sonsuz nimetlere kavuşmak için de amel gereklidir. İnsan sadece inanılması gerekli şeyleri tasdik eder, ameli umursamayan bir tavır sergileyip yasakları çiğnerse, dine, Allah'a ve Peygamber’ine olan bağlılığı yavaş yavaş azalır, günün birinde kalbindeki iman ışığı da sönüp gider. O halde amelin hem imanı güçlendirmede üstlendiği rol, hem de müminin cehennem azabından kurtularak nimetlere ulaşmasına aracı olması ve Rabbine karşı kulluk görevini gerçek anlamda yerine getirmesi bakımından önemi çok büyüktür.
İnsan toplum içinde yaşar ve kendini toplum içinde ifade eder, gerçekleştirmeye çalışır. İman da esasen bireysel olmakla beraber toplumsal yönleri de olan bir olgudur. Düşünce ve inançlar insanın iç âleminde oluşmakla beraber bir şekilde ifade edilir, söylem ve fiil düzeyinde dışa yansırlar. Bunun aksi teorik olarak mümkündür ancak pratikte çok özel istisnai haller dışında rastlanan bir durum değildir. Olayların normal seyrinde insan, düşünce ve vicdanının ürünü olan fikirlerini ve inançlarını dışa vurur; bunları fiil ve davranış planında ifade eder. İmanı insanın gönlünde ve iç dünyasında şekillendiği için sadece bireysel olarak düşünmek imanın hayata yansımaları açısından yanlış bir değerlendirme olur. Kısacası iman çıkış yeri (orijini) itibariyle bireysel; dışa yansıması ve sonuçları bağlamında sosyal ve hukuki muhtevalı bir konudur. Diğer taraftan insanın deruni yapısında oluşan ve yerleşen iman, toplumsal planda fikir ve inanç geleneklerine, manevi düşünce kalıplarına ve ekollere dönüşmektedir. Dolayısıyla iman bakımından da insan diğer insanlardan ve içinde yaşadığı toplumdan etkilenir. İmanı sadece bireysel planda düşünmek kapsamı daraltmak ve imanı yeterince tahlil edememek olur.
İslâm sözlükte, "itaat etmek, boyun eğmek, bağlanmak, bir şeye teslim olmak, esenlikte kalmak" anlamlarına gelir. Terim olarak, “yüce Allah'a itaat etmek, Hz. Peygamber'in din adına bildirmiş olduğu şeylerin hepsini kalp ile tasdik edip dil ile söyleyerek, inandıklarını yaşamak, sözleri ve davranışları ile kabul edip benimsediğini göstermek” demektir. Kur'ân-ı Kerim’de iman ile İslâm, bazen aynı bazen farklı anlamda kullanılmıştır. İman ile İslâm aynı anlamda kullanılırsa bu durumda İslâm kelimesi, İslâm hükümlerin dinden olduğuna inanmak, İslâm'ı bir din olarak benimsemek ve ona boyun eğmek manasına gelir. İslâm çok geniş bir kavramdır ve teslimiyet demektir. Teslimiyet ise üç türlü olur. Ya kalben olur ki, bu kesin inanç demektir. Ya dille olur ki, bu da ikrardır. Ya da organlarla olur ki, bunlar da amellerdir. İşte İslâm'ın üç şeklinden biri olan kalbin teslimiyetine ve bağlılığına iman denilir. Şu âyette iman ile İslâm aynı anlamda kullanılmaktadır: "...Ancak âyetlerimize inanıp da teslim olanlara duyurabilirsin"69 İman ile İslâm'ın farklı kavramlar olarak ele alınması durumunda her mümin, müslim olmakta, fakat her müslim, mümin sayılmamaktadır. Çünkü bu anlamda İslâm, kalbin bağlanışı ve teslimiyeti değil, dilin ve organların teslimiyeti demektir. Bu durumda İslâm daha genel bir kavram, iman daha özel bir kavram olmaktadır. Şu ayet-i kerimede iman ile İslâm ayrı kavramlar olarak geçmektedir: "Bedevîler inandık dediler. De ki: Siz iman etmediniz, ama boyun eğdik deyin. Henüz iman kalplerinize yerleşmedi..." 70
Büyük günah, bozgunculuğa sebep olan, hakkında tehdit edici bir nas bulunan, işleyenin dünyada veya ahirette cezalandırılmasına sebep olan suçlar ve davranışlar demektir. Büyük günahların en büyüğü Allah'a şirk koşmak ve O'nu inkâr etmektir.Bunun dışında büyük günah kavramı daha çok imanın toplumsal boyutuyla, inanan kişinin diğer insanlara karşı tavır ve davranışlarıyla alakalıdır. Büyük günahların neler olduğu konusunda hadislerde çeşitli bilgiler vardır. “Mahveden yedi günahtan sakınınız. Onlar: Allah’a ortak koşmak, sihir yapmak, haksız yere adam öldürmek, yetim malı yemek, faiz, savaştan kaçmak, iffetli ve iman sahibi bir kadına zina iftirasında bulunmaktır.”71 Bir başka hadiste bu sayı dokuz olarak ifade edilmiş “anaya babaya itaatsizlik ve Mescid-i Haram’da, yapılması yasak bir fiili işlemektir”72 ifadeleri eklenmiştir. Alimler, (çeşidi ne olursa olsun) günahta ısrarın da büyük günah olduğunu söylemişlerdir. Kalbinde inancı olduğu halde inancını diliyle söyleyen, fakat çeşitli sebeplerle ameli terk eden, -şirk ve küfür dışında- büyük günahları işleyen kişi işlediği günahı helal saymadığı sürece mü’mindir. Ancak bu günahlarından dolayı ceza görecektir. Kendisine tövbe yolu açıktır. Allah dilerse şefaat olunmasına izin verir ve affeder.
Mü’min Kâfir Müşrik Münafık Mü’min: İnanan kimse demektir. Allah’a, Peygamber’e ve onun haber verdiği şeylere yürekten inanıp kabul ve tasdik eden kimseye denir. Günahkârlar suçları ölçüsünde ahirette cezalandırılsalar da daha sonra cennete gireceklerdir. Mü’minler ise ebedi olarak cennete gireceklerdir. Kâfir: İnkar eden kimse demektir. İslâm dininin temel prensiplerinin, Kur’an-ı Kerim’in haber verdiği ve Hz. Peygamber’den (tevatüren) bize ulaşan iman esaslarının (zarurât-ı diniye) tamamını veya bir kısmını inkâr eden kimsedir. Kâfirin cehennemde ebedi kalacağı kabul edilmektedir. Bu konudaki âyetlerden birinde şöyle buyurulmuştur: "(Âyetlerimizi) inkâr etmiş ve kâfir olarak ölmüş olanlara gelince, işte Allah'ın, meleklerin ve bütün insanların lâneti onların üstünedir. Onlar ebediyen o lânet içinde kalırlar. Artık ne azapları hafifletilir, ne de onların yüzlerine bakılır" 73 Müşrik: Şirk, sözlükte ortak koşmak manasına gelir. Terim olarak, Allah’a iman etmekle beraber O’nun ilahlığında, isim, sıfat ve fiillerinde eşi, dengi ve ortağı bulunduğunu kabul etmek demektir. Şirk ile küfür birbirine yakın iki kavramdır. Aralarındaki fark ise, küfrün daha genel şirkin ise daha özel olmasıdır. Her şirk küfürdür. Her küfür şirk değildir. Allah’a şirk koşmak günahların en büyüğüdür. Allah şirki bağışlamayacağını, bunun dışındaki günahları dilediği kimse için bağışlayacağını haber vermiştir."Allah kendine ortak koşulmasını asla bağışlamaz. Bundan başkasını dilediği kimse için bağışlar. Kim Allah'a ortak koşarsa büsbütün sapıtmıştır’’74 Münafık: Kur’an-ı Kerim’in haber verdiği ve Hz. Peygamber’den (tevatüren) bize ulaşan iman esaslarını kabul ettiğini söyleyerek, Müslümanlar gibi ibadet ettiği halde, kalpten inanmayan kimselerdir.75 Peygamberimiz vahiyle kimlerin münafık olduklarını bilir, bu sebeple de onlara önemli görevler vermezdi. Hz. Peygamber’den sonra vahiy kesildiğinden, insanların iç dünyalarını bilip araştırmamız da mümkün olmadığından münafıklar da Müslüman gibi Müslüman muamelesi görürler. Kur’an-ı Kerim onların cehennemin en alt tabakasında bulunacaklarını haber vermektedir.76 3. Küfür,Şirk,Tekfir ve irtidat Küfür, kelime olarak örtmek demektir. Küfür kelime olarak "örtmek" demektir. Dinî literatürde ise Hz. Peygamber'i Allah'tan getirdiği şeylerde yalanlayıp, onun getirdiği kesinlikle sabit dinî esaslardan bir veya birkaçını inkâr etmek anlamına gelir. |
