T. C. DİYanet iŞleri başkanliği eğİTİm hiZMETleri genel müDÜRLÜĞÜ Program Geliştirme Daire Başkanlığı
|
|  Yüklə 3.91 Mb.
|
A. Eğitim ve Öğretim Kavramları:Eğitim, en genel anlamıyla, insanları belli amaçlara göre yetiştirme sürecidir. Bu eğitim süreci bilgi, beceri, tutum ve değerler kazanma yoluyla gerçekleşir. Eğitim, “kişide istendik yönde davranış değişikliği meydana getirme süreci” olarak da tanımlanmıştır. Buna göre eğitim sonucunda kişide olumlu yönde bir değişim ve dönüşümün meydana gelmesi amaçlanmaktadır. İslam kültüründe bugün literatürde kullandığımız eğitim-öğretim kavramlarının karşılığı "talim ve terbiye" kavramlarıdır. Terbiye arapça "rab" kökünden türetilmiş bir kavramdır. Rab, efendi, sahip, baba anlamlarına gelir ve "kainatın sahibi, efendisi" anlamında Allah'ın en çok kullanılan isimlerinden biridir. Terbiye kelimesi ise sözlüklerde "bir şeyi halden hale çevirmek uygun şekil vermek, mükemmelleştirmek" şeklinde anlamlandırılır. İslami gelenekte terbiye kavram olarak "insana olumlu tavır ve davranışlar kazandırarak onu bulunduğu seviyeden daha üst bir seviyeye ve mükemmel bir insan durumuna getirmektir". Bu anlamda insan terbiye olmaya uygun bir yaratılıştadır ve terbiye edilmeye ihtiyacı vardır. Terbiye, insanı içinde bulunduğu daha aşağı bir durumdan daha üstün bir duruma, bir seviyeden veya seviyesizlikten üstün bir seviyeye ulaştırma çabasıdır. Günümüzde gerek eğitim bilimlerinde ve gerekse din eğitimi bilimi alanında artık talim-terbiye kavramlarının yerini eğitim ve öğretim kavramları almıştır. Süreçle ilgili tanımlardan biri eğitimi, önceden belirlenmiş amaçlara göre insanların davranışlarında belli gelişmeler sağlamaya yarayan planlı etkiler sistemi“ olarak göstermektedir. (Oğuzkan, 1993: 46) Bu tanımdan da açıkça anlaşıldığı gibi kime, niçin eğitim yapılacağı, hangi konuda eğitileceği bilinmemektedir. Bu tanımda açıkça anlaşılan, eğitimin bir amaç için insanların davranışlarının planlı olarak değiştirilmesidir. Eğitimin bu tanımı bir süreç anlatmaktadır. (Tavukçuoğlu-Erdem, 2002: 13) "Eğitim, bireyin davranışında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme sürecidir". (Ertürk, 1981: 12) Bu tanımda, eğitimle değiştirilecek olan bireyin davranışları hedeflenmektedir. Davranışın değişmesi ise, ancak bireyin kendi yaşantısı yoluyla olabilir. Din Eğitimi bilimcisi Cemal Tosun, Wolfang Brezinka'nın tanımındaki "deneme" kavramını da ekler ve karşımıza şöyle bir tanım çıkarır: "Eğitim, bireyin davranışında, kendi yaşantıları yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişmeler meydana getirme denemeleri sürecidir." (Tosun, 2001: 21-25) Rehberlik olmadan eğitim olmaz. Öğretim, öğrenmenin düzenli, amaçlı ve yöntemli bir biçimidir. Öğretim bir olgu veya bir olay olarak, hem olumlu, hem de olumsuz yönde ortaya çıkabilir. Sözgelimi, bir kimse hırsızlığı da öğrenebilir. Bu aslında, toplum tarafından benimsenmeyen, tasvip edilmeyen bir davranıştır. Bu davranış, bir öğretim de olsa yine böyledir. Öğretim, öğrenciyi, öğrenme etkinliklerine yöneltme ve bu etkinlikte ona rehberlik etme bilgisi ve sanatıdır. Aslında rehberlik olmadan da öğrenme olur; ancak ekonomik olan öğrenme, ancak rehberlikle yapılabilir. Eğitim açısından, öğrenme ve öğretimin, toplum tarafından kabul görmesi de önemsenen bir durumdur. Bu durumda eğitsel bir değeri olan öğrenme ve öğretimin, toplum tarafından kabul edilen, bireyin yaşama etkin ve olumlu biçimde uyumunu sağlayan bir etkinlik türü olduğu söylenebilir. Bu durumda öğretim, bu işin, belli bir amaca yönelik planlı ve düzenli olarak yapılması anlamına gelmektedir. Cevat Alkan’ın tanımına göre öğretim, "belirli bir öğrenme durumunda önceden belirlenmiş hedeflere en etkili biçimde ulaşmak üzere uygun personel, araç, gereç, yöntem ve teknikleri kullanma sürecidir". (Alkan, 1979: 5) Öğrenme tesadüfi olabilir. Öğretim ise planlı ve amaçlı bir süreçtir. Öğretimi amaçsız öğrenmeden ayıran, belirlenen bir amaca ulaşmak için öğrenme yaşantılarının belli bir düzen içinde gerçekleştirilmesidir. Soru: Bireyin yetiştirilmesinde eğitim mi önceliklidir, öğretim mi? B. Din Eğitimi KavramıDin kavramı, insan ile Allah arasındaki ilişki şeklinde ifade edilebileceği gibi, insanın mutlak varlık olan Tanrıya yönelişi ve Onun tarafından kuşatılışı biçiminde de tanımlanabilir. Eğitim kavramı ise genellikle, bireyin davranışlarında kendi yaşantıları aracılığıyla, planlı ve programlı olarak istenilen davranışları oluşturma ve değiştirme faaliyeti şeklinde tanımlanmaktadır. Din eğitimi, insanın kutsal ile ilgili davranışlarının oluşturulmasını, geliştirilmesini ve belki de değiştirilmesini hedeflemektedir. Bu durumda din eğitiminde amaç, bireye dinin istediği davranışları yerine getirebilme, dinin istemediği davranışlardan da kaçınma alışkanlığı kazandırmaktır. (Tavukçuoğlu-Erdem, 2002: 37) İnsan, var oluş nedeni ve amacının cevabını dinde bulmuştur. Bu gerçeklikten hareketle, insanın kendi hakkındaki sorularına; varlığının, yaşamının anlamını arayan sorularına cevap bulmada, dinin verilerini kullanmanın kaçınılmaz olduğunu söylemek mümkündür. Din öğretimi ve din eğitiminden beklenen, insanların inanma ihtiyaçlarını doğru bilgi, duygu ve davranışlarla karşılamalarına yardımcı olmaktır. Eğitimin en temel işlevlerinden biri de bireyi toplumsallaştırmasıdır. Toplumsallaşma ise, bireyin toplum değerlerine ve yaşama biçimine sağlıklı bir biçimde uyum sağlaması ve katılmasıdır. Din eğitiminin en önemli amaçlarından biri de, dini etkinliklere katılmak isteyenlere gerekli davranışları öğreterek hazır bulunuşluk kazandırmak ve bü tür dini etkinliklere katılmayanlara, başkaları tarafından yapılan etkinlikleri anlama ve olumlu değerlendirme anlayışı kazandırmaktır. (Önder, 2003: 12-13) Eğitimin temel görevlerinden biri de, toplumun kültürel mirasını yeni kuşaklara aktarmaktır. Eğitim, bir kültürlenme faaliyetidir. “Din eğitim-öğretimi, bağımsız bir disiplin olarak, Türkiye’de ilk defa geleneksel öğretim kurumlarının yanında modern öğretim kurumlarının yer almasıyla birlikte ve bu kurumlarda din, diğer derslerin yanı sıra, özel bir ders içinde öğretilmeye başlanınca ortaya çıkmıştır.“ (Bilgin, 1998: 1)
"Bireyin dini davranışlarında kendi yaşantıları vasıtasıyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme denemeleri sürecinin geçmişi, bugünü ve ve geleceği ile, bilimsel metotları kullanarak betimlemeye, açıklamaya ve kontrol altına almaya çalışan bilimsel disiplindir." (Tosun, 2001: 34) 2. DİN EĞİTİMİNİN ÖNEMİ: 1) Din eğitimi insanın fıtrî/temel sorularına cevap verir. İnsanoğlu 5-6 yaşlarından itibaren kendisi hakkında düşünmeye başlar. “Ben kimim?”, “Nereden geldim?”, “Nereye gideceğim?”, “Ölüm nedir?” gibi 2) Kültürümüzün genç nesle aktarılması için din eğitimi gereklidir. Örf, adet ve geleneklerimiz içinde İslam dininin şekillendirdiği çeşitli motifler vardır. Bunların doğru bir şekilde anlaşılabilmesi ancak din eğitimi ile mümkündür. 3) İslam dininin kendisi, müslümanları, dini öğrenmek ve öğretmekle yükümlü kılar. 4) Din eğitimi, yanlış ideolojilere, batıl inanç ve hurafelere saplanmayı önler. 5) Din eğitimi, diğer dinlere karşı nasıl bir tavır alacağımızı da belirler. 6) Dini kavramların doğru bir şekilde anlaşılması yeterli bir din eğitimi ile mümkündür. Mesela kader, yaratılış, hesap, ahiret, şefaat vb. kavramları 7) Toplumumuza ve kültürümüze yabancılaşmamak için yeni yetişen genç nesle din eğitimi verilmek durumundadır. 3. DİN EĞİTİMİNDE STRATEJİ, İLKE, YÖNTEM VE TEKNİKLER a. Öğretim Stratejileri ikiye ayrılır: 1. Öğretmen merkezli stratejiler
2. Öğrenci merkezli stratejiler
b. Yaygın din eğitiminin başlıca ilkeleri şunlardır: 1. Hiyerarşik değildir, doğan ihtiyaca göre düzenlenir. 2. Zamanla ve yaşla sınırlı değildir. 3. Yerle sınırlı değildir, geçicidir, her yerde yapılır. 4. Programlar süre ve içerik olarak değişkendir. 5. Çok değişik eğitim metotları kullanılır. 6. Sürekli eğitimin yollarından biridir. 7. Örgün eğitim dışındaki tüm eğitsel faaliyetleri kapsar. 8. Toplumun tüm üyelerini içine alabilir. 9. Yaygın eğitim temel bilgileri öğrenmedir. 10. Yaygın eğitim gönüllülük esasına dayanır. c. Yaygın Din Eğitiminin başlıca yöntemleri ise şunlardır: 1. Anlatım (Takrir) Yöntemi: 2. Soru-cevap 3. Tartışma 4. Grup çalışması 5. Örnek olay incelemesi 6. Gösteri 7. Problem çözme 8. Dramatizasyon 9. Gösterip yaptırma 10. Eğitsel oyunlar
Aylin Hanım alanında iyi yetişmiş kuvvetli bir hafız Kur’an Kursu öğretmenidir. Derslerine her zaman hazırlıklı gider, öğrencilerine Kur’an öğretmek için gayret eder ve her zaman onları da derse katmaya çalışırdı. Sinirli ve sert bir kişiliğe sahip olduğu için, zaman zaman sorularına doğru cevap alamadığında ve dersini veremeyen öğrencilerini azarlardı ama Kur’an öğretimi ve hafızlık konusunda şehirde parmakla gösterilirdi. O gün yine kendini derse kaptırmış, öğrencilerine kendisini çok dikkatli dinlemelerini söylemişti. Tecvit konularını tekrar ederken bir anda durup, öğrencilere: - Burada hangi tecvit kuralı var, burayı nasıl okumalıyız? diye sordu. Öğrencilerden çıt çıkmıyordu. Bu durum Aylin öğretmeni sinirlendirdi. Oysa ne kadar da güzel anlatmıştı. Arka sıralardan Ayşe‘nin ürkek ve çekingen biçimde parmak kaldırdığı görüldü. Ayşe: -Acaba yanlış cevap versem ne olur? Geçen gün Melahat‘ın başına gelenler bana da olur mu? Bana da bağırıp hakaret eder, dışarı atar mı? diye düşündü. Ama yine de şansını denedi ve cevabını verdi. İşte o anda olan oldu. Cevabın yanlış olduğunu gören Aylin öğretmen sinirli bir şekilde: - Çık dışarı! O kadar anlattım, hâlâ anlamamışsın, tembel diyerek dışarı çıkmasını istedi. Örnek olayı okudunuz. Şimdi aşağıdaki sorulara cevap vererek konuyu tartışalım. 1. Sizce bundan sonra neler olabilir? 2.Bu durumda öğrenci neler hissetmiştir? 3.Siz öğretmen olsaydınız nasıl davranırdınız? 4.Böyle bir olaydan sonra, siz öğrenci olsaydınız, bundan sonra derslere katılır mıydınız? 5. Öğretmenin kişiliği yöntemin kullanımını etkilemiş midir?
"Kitle eğitimi", "halk eğitimi", "yığın eğitimi", "toplum eğitimi", "sosyal eğitim", vb. adlar altında girişilen yaygın eğitimi; yetişkinlere ve okul dışındakilere yönelmiş düzenli, dizgeli ve örgütlü bir eğitim çabası olarak değerlendirmek gerekir. Yaygın eğitim, çoğu zaman yaşamları boyunca örgün eğitim imkanından yoksun kalmış kişilere hem kendi işlerinde, hem de ulusun kalkınmasında yararlı olabilecek, bilgi ve becerileri kazandırma işidir. Burada sorun buhranlı bir dönem yaşayan günümüz insanına, dinsel değerlerin nasıl yardım edeceğidir? Geçmişten devralınan kültürel mirasın muhafaza edilerek, üzerinde hiçbir yorum yapılmaksızın bir hazır formül gibi sunulması, problemlerin çözümüne yetmemektedir. İslâm inancının hayatı yorumlayışı ve yaşayış biçimleri ile ilgili tavsiyeleri, günümüz dünyasının gerçekleri ve ihtiyaçları ile birlikte ele alınmalıdır. Burada cemaati yönlendiren bir kurum olarak camiye de sorumluluk düşmektedir. Eğitim-öğretimin her alanında olduğu gibi cami eğitiminde de alışılagelmiş yöntemlerin dışına çıkmak ve yenileştirme çalışmaları içine girmek bir ihtiyaçtır. Kaldı ki 20. yüzyılda, insanı geçmişteki gibi tesadüfi bir eğitime terk etmek imkansızdır. Belli sistemler ve belli kurallar doğrultusunda onu, zamanın icaplarına göre yeniden eğitmek gereklidir. Din bir eğitim sistemi olduğuna göre, din bile toplumun ve insan şahsiyetinin gelişimine paralel olarak yenilenegelmelidir. Yaygın eğitim de, genel eğitim gibi insanlıkla yaşıttır. İnsanoğlu, çevreyi tanımak, denemek, biriken deneyim ve bilgilerini yakınlarına aktarmak alışkanlığını ve yeteneğini kazanmış, sürekli bir öğrenme ve öğretme süreci içinde yaşayagelmiştir. Başlangıçta belli kümelere, belli sınıflara yönelmiş olan eğitim, zamanla toplumun tümünü içermeğe başlamıştır. Özellikle bütün peygamberler bu görevi büyük bir şevkle yapmışlardır. Nitekim, Kur`an-ı Kerim`deki ayetlerden anlaşıldığına göre, Hz. Muhammed (s.a.v.), içinde yaşadığı toplumu eğitime tabi tutmuştur. Peygamber Efendimiz Döneminde Yaygın Din Eğitimi Çalışmaları ve Özellikleri: İslâmiyet’in zuhuru esnasında dünyada okuma-yazma bilenlerin sayısı çok azdır. Arap Yarımadası'nda da durum pek farklı değildir. Bu bölgede okur-yazar insan sayısı sınırlıydı. Yazı pek bilinmezdi. Muhtelif kaynaklar, İslâm`ın gelişi esnasında Mekke ve Medine`de okur-yazar sayısının çok fazla olmadığını bildirmektedir. Mekke`de okuma-yazma bilenlerin sayısının 17 olduğu kaydedilmektedir. Medine`de ise okur-yazar sayısı daha azdır. Nitekim Medine`deki okur-yazar sayısı 10 olarak zikredilmektedir. Kuran katiplerinin sayısı 42 olarak tespit edilmiştir. Hz. Muhammed (s.a.v.)`in aslî görevi toplumu eğitmektir. Nitekim O: "Allah beni bir muallim olarak gönderdi" sözünü sık sık tekrarlamıştır. Kaldı ki Kur`an Hz. Muhammed (s.a.v.)`in dini görevini bir öğretim işi olarak vasıflandırmıştır. Bu öğretim dünyevi alanda da bir anlam taşıdığından Hz. Muhammed (s.a.v.)`in gayretini sadece dinî sahaya münhasır kılmak uygun olmaz. Hz. Muhammed (s.a.v.), Mekke`de yaşadığı 13 yıl boyunca din eğitimi faaliyetinde bulunmuş mudur? Yoksa bu dönemde herhangi bir eğitim-öğretim faaliyetinden söz etmek mümkün değil midir? İlk dönem İslâm tarihçileri bu dönemi anlatırken ilk Müslümanların gördüğü işkence ve çektiği sıkıntıları uzun uzun betimlemektedirler. Ancak davası uğrunda ölümü bile göze alan bu insanların kalplerindeki imanın arka plânındaki eğitim süreci üzerinde yeterince durulmamaktadır. Nitekim bu dönemi inceleyen İslam eğitim tarihçileri de, genellikle "Mekke dönemi" üzerinde durmamış veya birkaç cümle ile zikretmişlerdir. Söz konusu araştırmacılar, eğitim-öğretim faaliyetlerini Medine döneminden ve özellikle Suffe`den başlatmayı uygun görmüşlerdir. Böylece eğitim-öğretim ameliyesi her zaman kurumlaşmanın olduğu yer ve zamanlarda aranmış ve ondan önceki gelişmeler önemsenmemiştir. Suffe; İslâm eğitim-öğretim tarihinde kurumlaşma döneminin başlangıcı olarak kabul edilebilir. Ancak topyekün eğitim-öğretim faaliyetlerinin başlangıcı olarak kabul edilebilir mi? Kaldı ki her millet veya devletin tarih sahnesinde göründüğü andan itibaren bütün müesseseleriyle ortaya çıktığı iddia edilemez. Öyleyse her millet veya devletin, ilk zamanlar, şartlara göre yürütülen bir eğitim-öğretim projesinin olması gerekmektedir. Özellikle ilk ortaya çıktığı zamanlarda devletin gelişmesi ve varlığını sürdürebilmesi için kendi paradigmasına uygun bir şekilde vatandaşlarını eğitmesi gerekmektedir. Zaten devletin gelişmesi ve güçlenmesi ilk zamanlar gerçekleştirilen eğitim çalışmaları ile doğrudan ilintilidir; Emeviler, Abbasiler, Selçuklular ve Osmanlılarda hep böyle olmuştur. Aslında eğitimciler, Hz. Muhammed (s.a.v.)`in peygamberlik yıllarının 13 yıl gibi büyük çoğunluğunu Mekke`de geçirdiğini göz önüne getirmemekle eksik yaklaşım içerisinde görünmektedirler. Kaldı ki bu on üç yılı anlatırken sadece ilk Müslümanların uğradığı işkenceleri tasvir etmek yeterli değildir. Mekke dönemi Müslümanları; bizzat Hz. Muhammed (s.a.v.)`in eğitiminden geçmiş, Kur`an`ın indirilişine şahit olmuş, Müslüman olmanın büyük risk taşıdığı bir dönemde eski inanç ve geleneklerini terk ederek bilinçli bir şekilde İslam`ı seçmiş, peyderpey indirilen Kur`an ve Hz. Peygamber`in gözetiminde İslam`ı içlerine sindire sindire öğrenip yaşamış; İslam uğruna canlarını ve mallarını feda etmeyi göze alabilmiş bir nesildir. Şurası da dikkat çekicidir ki, bilgi ve eğitim-öğretim çalışmalarını emreden yahut çeşitli vesilelerle ilim konusuna değinen ayetlerin hemen hemen tamamı, hicret öncesi Mekke döneminde nazil olmuştur. Nitekim Kur`an`ın ilk ve son hedefi, bir tek Allah`a inandırmak olduğu halde, onun ilk tavsiyesi "oku" olmuştur. Okunacak şey ayette geçmemekte, bu şeyin Kur`an-ı Kerim`in kendisi olduğu üzerinde birleşilmektedir. Öyleyse okunacak diğer bütün şeyler, Kur`an`ı anlamaya yardım etmelidir. İnsan okuyacak, öğrenecek, yetişecek ve kendisine yol gösterici bir öğüt olan Kur`an-ı Kerim`i daha iyi anlayacaktır. Hülasa Kur`an-ı Kerim edinilen bütün bilgilerin ruhu olmalıdır. Buradan hareketle Hz. Muhammed (s.a.v.)`in Mekke dönemi eğitim çalışmasının ana çizgileri şu şekilde tasnif edilebilir: 1. Vahye Dayalıdır: Kur`an-ı Kerim`de okumayan ve okuyacak kitabı olmayan kişiler, cahillikle vasıflandırılmışlardır. Bu itibarla Hz. Peygamber döneminde uygulanan yaygın eğitim programının vahye dayalı olduğunu söyleyebiliriz. Nitekim Allah tedrici olarak ayetlerini indirmekte, Hz. Peygamber de bu ayetleri halka öğretmektedir. Hz. Peygamber`in uyguladığı başarılı yaygın eğitim sayesinde insanlar içlerinden değişmekte, dinin getirdiği yeni anlayış muvacehesinde düşünmeye, duymaya ve hareket etmeye başlamaktadır. 2. Yaygın eğitimidir: Özellikle Mekke dönemi, İslâm dinine mensup olanların eziyet ve işkence altında tutulduğu ve pek az kimsenin bu yeni harekete katılmış bulunduğu bir dönemdir. Müslüman olanların devamlı baskı altında tutulmaları, çok ağır işkencelere maruz bırakılmaları, hatta dışarıdan gelenlerin bile Hz. Muhammed (s.a.v.)`i soramaz olmaları, baskı altında tutulmaları söz konusudur. Bu baskı sebebiyle Mekke döneminde din eğitimi ve öğretiminin temel karakteristiği ancak yaygın eğitim olabilmiştir. Buna rağmen bu dönemde, eğitim ve öğretim politikasında Hz. Peygamber`in azmini canlandırıp, kendisini cesaretlendiren bir ruhun belirmeye başladığını görmekteyiz. Mekke döneminde özellikle açık davetin başladığı dönemde Müslümanlara nazil olan ayetleri öğretebilmek çok zor ve büyük tehlike arz etmiştir. Zira hem bir toplumu temellerinden sarsacak, onu değiştirecek misyonu içeren bir faaliyet yapacaksınız ve hem de mevcut yönetimin eğer varsa örgün eğitim kurumlarını kullanacaksınız bu mümkün değildir. Bu yüzden tek çıkar yol yaygın eğitim vasıtalarını kullanmaktır. 3. Yetişkin eğitimidir: Hz. Peygamber döneminde öğrenmek ve öğretmek işi başlangıçta Müslümanların hepsinden istenen bir iştir. Başlangıçta öğretim bir yetişkin öğretimi idi. Öğretimin konusu, Kur`an ayetlerinin bellenmesi, anlaşılması, hedeflerinin ve uygulanışının gösterilmesi idi. 5. YAYGIN DİN EĞİTİMİ ALAN ve FAALİYETLERİ a) Yaygın Din Eğitimi Alanları: Yaygın din eğitimi faaliyetlerinin gerçekleştirilme alanları oldukça çoktur. Bunlar, aile, cami ve mescitler, Kur’an Kursları, Cezaevleri, çocuk ıslah evleri, huzur evleri ve yetiştirme yurtları ve hastanelerdir. Aile:(Eğitimin ilk yeri) Her türden eğitimin ilk başladığı yer ailedir. Çocuk ilk bilgilerini aileden alır ve bunları giderek geliştirir. Her tür eğitimin başladığı yer olan aile doğal olarak din eğitiminin de ilk olarak verilmeye başlandığı yerdir. Burada gerçekleştirilen din eğitiminin öğreticisi anne-baba yerine göre de nine- dede gibi ailenin diğer büyükleridir. Cami ve Mescitler:(Eğitimin merkez noktası) Yaygın din eğitimi çalışmalarının gerçekleşme alanlarının en merkezi noktasını cami ve mescitler oluşturmaktadır. Cami ve mescitler Müslümanların toplanıp ibadetlerini yaptıkları mekânlar olmalarının yanı sıra İslamiyet’in ilk zamanlarından beri birer ilim ve irfan yuvası olarak kullanıla gelmişlerdir. Camiler din eğitiminin temel konuları olan; iman, ibadet ve ahlak açısından insanın ruhen ve bedenen işlendiği mekânlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Kur’an Kursları: Kuran kursları, Diyânet İşleri Başkanlığı’nın kuruluş ve görevleri hakkındaki 633 sayılı kanunun 7/d fıkrası gereğince açılan ve ilgili yönetmelik hükümlerine göre yürütülen yaygın din eğitimi kurumlarıdır. Diyanet İşleri Başkanlığınca düzenlenen Kur’an Kurslarını en genel anlamda ikiye ayırabiliriz. Birincisi, örgün eğitimi bitirmiş olan ve özellikle de yetişkin vatandaşlarımıza yönelik otuziki hafta devam eden Kur’an kursları; ikincisi ise, yaz aylarında ilköğretim beşinci sınıfı tamamlamış çocuklara yönelik olarak düzenlenen 9 haftalık Kur’an kurslarıdır. Bu kurslara isteyenler devam etmektedir ve bu kurslarda öğrenenleri doğru bir şekilde Kuran okumasını öğretmek ya da ezberletmek, öğretilen metinlerin meâllerini okutmak, Hz. Peygamber’in hayatını ve örnek ahlâkını tanıtmak, İslâm dininin inanç, ibâdet ve ahlâk esasları konusunda aydınlatmak amaçlanmaktadır. Bu nedenle, Kur’an kursları yaygın din eğitiminin en önemli gerçekleşme alanlarından biridir. Cezaevleri: (hükümlüleri topluma kazandırmak)Yaygın din eğitiminin gerçekleştirildiği alanlardan biri di cezaevleridir. Cezaevlerinde yürütülmekte olan yaygın din eğitimi faaliyetleri Diyanet İşleri Başkanlığınca tayin edilen Cezaevi Vaizleri tarafından yürütülmektedir. Burada yürütülen din eğitiminde özellikle, hükümlülerin cezaevlerinden çıktıktan sonra topluma intibak etmelerinde ve faydalı bir birey haline gelmelerinde dini ve ahlaki yardım sağlanmaya çalışılmaktadır. Çocuk ıslah evleri: Çeşitli sebeplerle çocuklarımızın bulunduğu çocuk ıslah evleri de yaygın din eğitiminin gerçekleştirildiği alanlardan biridir. Buralarda yapılan yaygın din eğitimi faaliyetleri ile özellikle çocuklarımızın ahlaki gelişimlerine katkıda bulunulmaya çalışılmaktadır.
Hastaneler:(sosyal boyutu ) Ülkemizde yabancı ülkelerdeki gibi bilimsel temellere dayalı, buralarda görev yapabilecek bir eğitimden geçmiş insanlarla hizmet verilmemesine rağmen, yaygın din eğitiminin yapıldığı yerlerden biri de hastanelerdir. Özellikle istekli hastalar, zaman zaman ilgili kurumdan veya uzmanından din konusunda bilgiler alabilmektedir. Ayrıca hayatını kaybeden kimselerin ölüm sonrası işlemleri kimi hastanelerde verilebilmektedir. Bu da yaygın din eğitiminin özellikle sosyal boyutunu oluşturan önemli bir hizmettir. b) Yaygın Din Eğitimi Faaliyetleri: Yaygın din eğitiminin vasıtaları hutbe, vaaz, Kur’an Kursları, Merkez İrşad Ekipleri, konferans, panel, sempozyum ile kitle iletişim araçlarıdır. Hutbe yaygın din eğitiminde dinî mesajın hedef kitlelere ulaştırılmasındaki en önemli vasıtalardan biridir. Hutbe bu anlamda çok önemli bir kitle iletişim aracıdır. İslam Tarihinde, hutbe, dinî bilgilerin, manevî ve ahlâki değerlerin aktarılmasında etken olmuş ve günümüzde de aynı etkinliği muhafaza etmektedir. Haftada bir Cuma günü kılınan Cuma namazlarından önce ve yılda iki dinî bayramda, bayram namazından sonra okunan hutbe, din hizmetlerinin vazgeçilmez bir unsurudur. Vaaz ise yaygın din eğitiminin hutbeden sonra en önemli vasıtalarından biridir. Hatta bazen yaygın din eğitimi denilince ilk akla gelen de vaazdır. Hutbe gibi vaaz da cami içerisinde gerçekleştirilen bir yaygın din eğitimi faaliyeti ve vasıtasıdır. Vaazda acayip ve nadir olabilecek hikayeleri anlatmak ve amellerin faziletleri, gibi konuları abartarak makul olmayan konulara yer vermek isabetli değildir. Emri bil maruf nehyi anil munkerin adabı yumusaklık ve nezakettir. Siddet ve zorlama yolunu tercih etmemek gerekir. Vaiz, anlasılır ve akıcı bir konusma tarzına sahip olmalı, insanlara seviyelerine gore hitap etmeli, nazik,ağırbaslı ve muruvvet sahibi olmalıdır. Vaiz kimi mezhepleri üstün tutarak mezhepler arasında ayrımcılık yapmamalıdır. Kur’an Kursları yaygın din eğitiminin yapıldığı yerler olduğu gibi aynı zamanda yaygın din eğitiminin de en önemli vasıtalarından biri olarak kabul edilebilir. Ülkemizde Diyanet İşleri Başkanlığı’na bağlı olarak yürütülmekte olan Kur’an kursları yukarıda ifade edildiği gibi, yüzünden Kur’an okumanın öğretildiği, İslam dininin inanç, ibadet ve ahlak konularında isteyenlerin bilgi alabilecekleri yerlerdir. Merkez İrşad Ekipleri ise, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın merkez teşkilatına bağlı olarak görev yapan din görevlilerinin gerçekleştirdiği bir yaygın eğitim türü ve vasıtasıdır. Başkanlık toplumu dini konularda aydınlatmak üzere il ve ilçe müftülüklerinde oluşturulan vaaz ve irşad kurullarının çalışmalarından başka merkezlerden gönderilen irşad ekipleri ile de yaygın din eğitimi çalışmalarını takviye etmektedir. Konferans, Panel ve Sempozyumlar: Diyanet İşleri Başkanlığı akademik seviyede halkı bilgilendirecek, önemli ve güncel dini konuların tartışılarak fikir geliştirilmesine, geliştirilen fikir ve düşüncelerin paylaşılmasına katkıda bulunacak çalışmalar da gerçekleştirmektedir. Bu çerçevede yılın belirli günlerinde bilimsel düzeyde akademik toplantılar yapılmakta ve bu ortamlarda güncel dini konular tartışılmaktadır. Kutlu Doğum Haftası etkinlikleri bu türe en güzel örnek olarak verilebilir. Bu hafta boyunca konulu sempozyumlar düzenlendiği gibi, yaklaşık her ilçeye ilahiyatçı akademisyenler, müftüler, vaizlerden oluşan ekipler konferans vermek üzere görevlendirilmektedir. Yayınlar Tv Programları: Başkanlığımız cumhuriyetin kuruluşundan günümüze kadar vatandaşlarımızı dini konularda aydınlatmak, milli duyguları güçlendirmek ve kültür hayatımızı zenginleştirmek gayesiyle dini yayın faaliyetlerine devam etmektedir. Bugüne kadar 500 ün üzerinde kitap yayınlanmıştır ve yayınlar genel olarak şu başlıklar altında yapılmaktadır: Kur’an-ı Kerimler, Kaynak Eserler, İlmî eserler, Mesleki kitaplar, Edebi Eserler, Sanat eserleri, Cep Kitapları, Halk Kitapları, Süreli Yayınlar (dergiler) Tv Programları içinde önemli gün ve gecelerde düzenlenen programlarla TRT 4 de yayınlanan “Diyanet Saati” (TRT 2 ve TRT INT de tekrarı vardır) ni saymak mümkündür. Kitle İletişim Araçları: Eğitimde kitle iletişim araçları, internetle ekonomiklik ve zamandan bağımsızlık) Günümüzde sadece yaygın din eğitiminin değil, hemen her alanının birincil derecede yararlandığı vasıtaların başında kitle iletişim araçları gelmektedir. Kitle iletişim araçlarını basılı yayınlar, sesli yayınlar ve sesli ve görüntülü yayınlar olmak üzere üç grupta incelemek mümkündür. Özellikle Diyanet İşleri Başkanlığı, halkı din ve ahlakla ilgili konularda aydınlatmak üzere, kitap, dergiler yayınlamaktadır. Yine radyo ve televizyon da bu anlamda çok önemli yaygın din eğitiminin kitle iletişim vasıtalarıdır. Yaygın din eğitimi vasıtalarından biri ve belki de son zamanlarda en öne çıkanı internet ortamıdır. İnternette din eğitimi etkinliğinin farklı boyutları bulunmaktadır. Bu çalışmalar, periyodik yayınların internet aracılığıyla inanan insanlara sesli ve yazılı olarak ulaştırılabildiği gibi, dini bilgileri içeren paket programların internette yayınlanması şeklinde de gerçekleştirilebilmektedir. İnternet ortamında bilginin yayılmasının hem ucuz hem de istenilen zamanlarda kullanıma uygun olması, bu alanda gerçekleştirilen çalışmaların hızlı bir biçimde artmasına vesile olmaktadır. 6. YAYGIN DİN EĞİTİMİNDE HEDEF KİTLE VE YETİŞKİNLER DİN EĞİTİMİ Yetişkinler din eğitimi, yetişkinlere okul dışında dinî bilgiler kazandırmak ve dinî anlayışlarını geliştirmek, hayatın dinî boyutunu yorumlamalarına yardımcı olmak amacıyla yürütülen, plânlı programlı ve örgütlü bir din eğitimi çabasıdır. Diğer bir ifade ile yetişkin din eğitimi “Hayat boyu eğitim” dir. Din eğitimi genel eğitim içinde önemli bir yere sahiptir. Kişisel gelişim, toplumsal katılım vb. sebepler din eğitiminin genel eğitimdeki yerini almasını gerektirmektedir. Aynı sebepler, din eğitiminin yetişkinler eğitimindeki yerini almasını da zorunlu kılmaktadır. Çünkü hayatın bir dinî yönü ve dinî yorumu vardır. İnsanların dinî ihtiyaçları, istekleri ve problemleri vardır. Yetişkinlerin hayata tam olarak katılımı, bu ihtiyaçlarının, isteklerinin giderilmesi ve problemlerinin çözülmesi ile mümkün olabilecektir.” Yetişkinler din eğitimi konusunu bu eğitime katılanların günlük hayatlarında bulur. Yöneldiği kitle, yaş, akıl seviyesi, eğitim düzeyi, öğrenme isteği ve diğer özellikleri bakımından birbirinden farklı kişi ve gruplardan oluşmaktadır. Toplumsal hayatta ortaya çıkan dinî, ahlâkî nitelikli ferdî ve toplumsal ihtiyaç ve problemler yetişkinler din eğitimine konu olurlar. Yetişkinler din eğitiminin amaçları şunlardır:
a. Yetişkin İnsan Ve Öğrenme Gücü Yetişkinin çocuktan farklı özellikler taşıması nedeniyle, yetişkinlere yönelik din eğitimi çalışmalarının amaçları, konuları ve yöntemlerinin farklı olduğundan yukarıda söz etmiştik. Yetişkin insanın öğrenmesine etki yapan bazı faktörleri gözden geçirmek, yetişkinlere verilecek din eğitiminde dikkat edilecek hususların meydana çıkmasını kolaylaştıracaktır. Yaş ilerledikçe, yetişkinin fiziksel yapısı sürekli değişmektedir. Bedensel yorgunlukla beraber saç renginin değişmesi, tepkilerde yavaşlama, adale gücünün zayıflaması, enerji yetersizliği, isteksizlik gibi belirtiler yaşlanma döneminin belirtileridir. Aşağıdaki değişmeler yetişkinin öğrenme hızını etkiler:
Yetişkin bu değişmelerin farkına vardıkça öğrenme gücünün azaldığını sanmaktadır. Yaşlıların, yaşın ilerlemesine bağlı fizyolojik kayıplarının öğrenme gücünü de azalttığı yolundaki görüş günümüzde artık önemini yitirmektedir. Yetişkinin öğrenme hızındaki yavaşlama öğrenme gücünde de bir azalma olarak anlaşılmamalıdır. Yeterince zaman ayırmak, fizyolojik özellikleri dikkate almak koşuluyla her yetişkin yeni şeyler öğrenebilir. Zihinsel faaliyetler dumura uğramadığı sürece, muhakeme ve algılamadaki kayıpları hayatta kazanılan tecrübeler dengeleyebilmektedir. Seçilen konuların, yetişkinlerin ilgi ve tecrübe alanında olmasına dikkat edilirse öğrenme gücünün yüksek olduğu görülür. Yetişkinlerin ilgi duydukları konuları şöylece özetleyebiliriz:
İnsanların yaş dönemlerine göre ortak ilgi alanları var mıdır? İnsan yaşlandıkça hayatta aldığı roller değişir. Fakat “ilgi alanları” söz konusu olduğunda hayatın her döneminde insan benzer görevlerle karşı karşıyadır. İnsanların ilgi alanlarına bir örnek vermek gerekirse: Genç yetişkinlik: Eş seçme, eşi ile birlikte yaşamayı öğrenme, çocuk sahibi olma, çocukları büyütme, evle ilgili işleri yürütme, yerine getirme, çalışma hayatına başlama, vatandaşlık görevlerini yerine getirme. Orta yaşlılık: Ergenlik çağındaki çocukların yetişmesine yardımcı olma, eşi ile uyum içinde yaşama, yaşlanan ana-babaya uyum sağlama, belli bir hayat seviyesine erişme ve bunu sürdürebilme. Yaşlılık: Bedeni güç ve sağlık bakımından gerilemelere uyum sağlama, emekliliğe uyum sağlama, sosyal görevlerini yerine getirmeye çalışma, rahat bir yaşama ortamı sağlayabilme. Yetişkinler nasıl bir din eğitimi isterler? Yetişkinlere yönelik uygun din eğitimi yaklaşımını belirleyebilmek için önce, yetişkinin nasıl bir eğitim istediğini bilmemiz gerekir. Yetişkin nasıl bir eğitim ister? Sorusuna cevap olarak Prof.Dr.Cevat Geray’ın “Halk Eğitimi” kitabında verilen bazı tanımları buraya almak yararlı olacaktır: 1. Yetişkin, gelişmesinden ilk önce kendisi sorumluluk duyar. Uzmanlar yetişkine bu konuda ancak yol göstericilik yapabilirler. 2. Yetişkin, yaşantısında başarılı olmaya yarayacak bir öğrenim ister. Gerçek sorunlarını çözmeye; işine yarayacak yeni amaçlara yönelmeye yardımcı nitelikte bir eğitim edinme eğilimindedir. 3. Yetişkin, öğrenme sürecine etkin bir biçimde katılmak, kendi deneyimine dayalı olarak görüşlerini açıklamak, tartışmak ister. 3. Bilgi, beceri, alışkanlık ve hareketlerini geliştirecek, sorunlarını kendi başına çözebilecek, çevresini tanımasına imkân verebilecek yöntemleri kazanmak ister. Özetlersek yetişkin, kişisel gelişiminde sorumluluk almak istemekte, öğrenme sürecine kendi deneyimleriyle katılmak istemekte, hayatı anlamada ve yorumlamada kendisine yardımcı olacak bilgilere ihtiyaç duymaktadır.
Öğrenme ile davranış arasında karşılıklı bir etkileşim vardır. Yaş ilerledikçe yetişkinin davranışları kalıplaşır. Öğrenmeye karşı olumlu bir tutum içinde olan insanların davranışları ise kalıplaşmaktan kurtulabilir. (Şekil): ‘de kategorize edildiği üzere yetişkin davranışları çeşitlidir. Yetişkinin davranışları çevresi ile olan iletişimini büyük ölçüde etkiler. c. Yetişkinler Din Eğitiminde Yöntem Ve İlkeler Yetişkinler din eğitiminde yöntem, diğer bütün eğitim dallarında olduğu kadar önemlidir. Yetişkinler din eğitiminde yöntem, iletilen muhtevanın anlaşılmasına ve üzerinde düşünülmesine yardımcı olabilecek biçimde seçilmelidir. Yetişkinler din eğitiminin yöntemleri, yetişkinler eğitiminin, genel eğitimin ve din eğitiminin yöntemlerinden farklı değildir. Farklılık muhataba ve muhtevaya göre ortaya çıkabilmektedir. Bu demektir ki, gençlere, orta yaşlılara ve bunların anlayış seviyelerine göre, öğretime konu olan muhtevayı da göz önüne alarak yöntemler tespit etmek gerekecektir.BU yöntemler arasında şunları saymak mümkündür: Bunlar arasında şunları sayabiliriz:
Öğretmenin formüle ettiği soruları öğrencilerin sözel olarak cevaplamasına dayanan bir öğretimdir. Faydalılıkları ve sınırlılıkları vardır.
Konuyla ilgili çeşitli alıştırmalar yapılır. 5 aşamadır. -Problemi tanıma -Geçici hipotezler formüle etme -Veri toplama,organize etme,değerlendirme ve açıklama -Sonuca ulaşma -Sonuçları test etme
(Hastaya / yaşlıya davranış nasıl olmalıdır.)
Bir çin atasözü bu yönteme en iyi örnektir.
Çocuk eğitimi ile yetişkin eğitimi arasındaki farklar nelerdir? Bunlar yetişkinler din eğitimine nasıl yansıtılır? Yetişkin eğitiminde doğru yöntemi belirleyebilmek için önce çocuk eğitimi ile yetişkin eğitimi arasındaki farklara değinelim. Halk eğitimi çalışmaları çocuk eğitimi ile yetişkin eğitimi arasındaki farklılıkları şu noktalarda toplamaktadırlar: 1. Genellikle çocuğa yönelen eğitimin amacı, çocuğun kişiliğini geliştirmek, onu topluma ve hayata uyumlu bir fert olarak hazırlamaktır. Çocuğa ileride karşılaşabileceği sorunların çözümü için önceden hazırlanmış reçeteler, çözüm yolları sunulur. Oysa yetişkin eğitiminde bunun aksi bir yaklaşım olmalıdır. Yetişkin, karşı karşıya kaldığı sorunların doğrudan doğruya çözümüne yönelmiştir. Bu durum şöyle özetlenebilir: Çocuk eğitimi (Örgün eğitim çalışmaları): Bilgi-Çözüm-Sorun Yetişkin eğitimi (Halk eğitimi çalışmaları): Sorun-Bilgi-Çözüm. Eğer din görevlisinin verdiği bilgilerle, onu dinleyen cemaatin tecrübeleri arasında bağıntı yoksa, cemaat öğretilenlerin kendisine fayda getireceğini ummuyorsa, muhtevayı hoşnutsuzluk içinde reddedecektir. 2. Çocuğa, okulda bir program çerçevesinde hazırlanmış bir muhteva kazandırılmak istenir. Çocuk istese de istemese de öğrenimini tamamlayabilmek için bu bilgileri öğrenmek durumundadır. Oysa yetişkin eğitiminde başarı, ancak, yetişkinin ilgi ve ihtiyaç duyduğu bir muhteva ile sağlanabilir. 3. Yetişkinlerin eğitiminde yararlanılan yöntem ve uygulamalar da farklıdır. Yetişkin, kişiliğine saygı gösterilmesi konusunda çok duyarlıdır. Çocuklar, yeri geldikçe başarısızlıkları ve uygunsuz hareketleri karşısında rahatça uyarılabilirler. Çocukların kişiliğini geliştirici yaklaşımlar izlenirken, yetişkin eğitiminde kişiliğe saygı prensibi ihmal edilmemelidir. Çocukların hayat konusunda tecrübeleri sınırlı iken, yetişkinlerin zengin tecrübeleri vardır. Son olarak şu söylenebilir ki, sınıfta çocuk ile öğretmen arasındaki ilişki, çocuğun anne veya babasıyla olan ilişkisini andırır. Oysa yetişkin ile eğitici arasındaki ilişki bir arkadaş, meslektaş ilişkisi olmalıdır. O halde din görevlisi, cami atmosferinde “...kararan kalpleriniz,...”, “...sana isyan eden bu insanlar”, “...Günahkâr nefislerimiz...”, “...mücrim kulların” ifadelerini kullanmadan önce düşünmelidir.
7. YAYGIN DİN EĞİTİMİNDE PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME Plan, bir işin, nerede, nasıl, kiminle, ne kadar sürede, ne ile, niçin yapılacağının önceden belirlenmesi / tasarlanmasıdır. Öğretimde istenilen amaçların gerçekleştirilebilmesi şüphesiz plânlı bir çalışmayla mümkündür. Zaten yaygın din eğitiminde yapılan öğretim, rast gele bir öğretim değil, plânlı, programlı ve örgütlü bir etkinliktir. Plân yapmak, yapılacak bir işin şeklini, sırasını ve süresini önceden tasarlamak anlamına gelir. Böylece, yapılması düşünülen iş tesadüfi olmaktan çıkartılmış olur. Eğitim plânı, bir problem ya da bir konu üzerinde beceri, alışkanlık ve değerler kazanmalarını sağlamak amacıyla yerine göre öğrencilerin de katılmalarıyla, öğretmen tarafından hazırlanan bir çalışma kılavuzudur. a. Öğretimin planlanmasının birçok yararları vardır. Bunları kısaca şu şekilde belirtebiliriz: 1- Öğretmeni bilinçlendirir ve onun kendine güven duymasına yardım eder. Öğretmen, ne okutacağını, niçin okutacağını ve bu işi nasıl yapacağını, belirlemiş olur. 2- Öğretmen ve öğrencileri dağınıklıktan kurtarır. Plânsız hareket eden bir öğretmen ne yapacağını önceden belirlemediği için sadece ders saatini doldurmaya çalışır. Neyin, ne ölçüde verildiğinden haberi olmaz. 3- Konuların zamanında işletilmesini sağlar. Yıllık plânla konuların aylara taksimi ve her ayın konularını kendi ayında işlemek suretiyle konuların zamanında tamamlanması sağlanır. Günlük ya da ders plânları için de aynı durum söz konusudur. 4- Öğretmeni endişeye kapılmaktan kurtarır. Plânsız hareket eden öğretmen, ele aldığı konuyu bitirememe ya da dersin ortasında bitirme endişesine kapılabilir. Halbuki iyi plânlanmış bir derste böyle bir endişe duyulmaz. 5- Öğretmenin derse hazırlanmalını sağlar. Öğretmenin, en iyi bildiği konulan bile derse girmeden önce gözden geçirmesi uygundur. Aksi halde derste bazı hatalar yapılabilir. Unutulan durumlar söz konusu olabilir. 6- Plânlama bazı unutmaları da önler. Öğretmen dersini plânlamadığı zaman, bazı Önemli noktaların unutulması her zaman mümkündür. Plânlama öğretmene dersi için gerekli olan araç ve gerecin neler olduğunu düşündürür ve bunların zamanında ve yerinde hazırlanmasını sağlar. 7- Konuların, öğrencilerin ilgi, ihtiyaç, bilgi ve kapasitelerine göre düzenlenmesini sağlar. Bunlar dikkate alınmadan yapılan öğretimden istenilen verim elde edilemez. b. Planlama sürecinin aşamaları:
En iyi yapılmış bir plân bile, başarıyla uygulanmıyorsa hiç bir önemi kalmaz. Başarı plânın değil, onu uygulayan öğretmenindir. Plân hiç bir zaman, öğretmenin hapsedildiği bir çerçeveler bütünü olmamalıdır. Plân çerçevesi içinde öğretmen tamamen, serbesttir. Hattâ, daha önce değindiğimiz gibi, ihtiyaç halinde plânın dışına çakılabilir" ya da tamamen değiştirilebilir. Zaten iyi plânlar, ders sırasında öğretmenin buluşları, sanatı ve yaratıcılığı ile geliştirilen plânlardır. Ayrıca plânlama mümkün olursa öğrencilerin katkılarıyla yapılmalıdır. Böylece öğrenciler, neleri öğrenmek istediklerini söylemek suretiyle kendi sorunlarının da plâna alınmasını sağlamış olurlar. Değerlendirmede süreci mi sonucu mu göz önünde tutmalıyız? Değerlendirmede dikkat edilmesi gereken 4 soru vardır: Bunlar:
c. Plânlama ve değerlendirmede ilkeler 1. Bireye görelik ilkesi: Bu ilkeye göre, birey, bütün öğretim etkinliklerinin ve faaliyetlerinin merkezinde yer alır. Dolayısıyla öğretmen, öğretim etkinliklerinin planlanmasında sınıftaki öğrencilerin gelişim özelliklerini ve yeteneklerini göz önünde bulundurmalıdır. Bunun yanında, bu ilkeye göre öğretmen sınıfta bulunan öğrencilerin bireysel yeteneklerini geliştirebilecek veya onların özel öğrenme güçlüklerini giderebilecek türde etkinliklere de yer vermesi gerekmektedir. 2. Hayatilik ilkesi: Bazı eğitimciler, okulun en önemli işlevinin öğrencileri hayata hazırlamak olduğunu belirtmektedir. Bu anlayışa göre, okul, öğrencileri gerçek hayatta kullanabilecekleri bilgi ve becerilerle donatmalı ve onları toplumdaki yetişkin rollerine hazırlamalıdır. Ayrıca öğrencilerin içinde yaşadıkları hayatın gerçekleriyle karşı karşıya gelmelerini ve yakın çevredeki olaylara karşı ilgi duymalarını sağlamak amacıyla, ders konuları ile güncel olaylar arasında ilişki kurularak dersin işlenmesini öngörmektedir. 3. Yakından Uzağa ilkesi: Öğretim etkinlikleri planlanırken, bireyin içinde yaşadığı en yakın ekolojik, sosyal ve kültürel çevrenin özelliklerinden başlanmalı ve buna bağlı olarak da bu halka genişletilmelidir. 4. Bilinenden bilinmeyene ilkesi: Bir bireyin yeni bilgi ve becerileri kazanabilmesi için onun daha önceden aynı konuda edindiği bilgi ve becerilerin üzerine inşa etmesi gerekmektedir. Dolayısıyla belli bir konunun işlenmesinde öğretmen, öğrencilerin o konuyla ilgili daha önce öğrendiklerini ve o konu hakkındaki yanlış veya doğru olarak kazanılmış bilgilerini irdelemeli ve açığa çıkarmalıdır. 5. Somuttan soyuta ilkesi: Soyut kavramlar duyu organları yoluyla doğrudan öğrenilemedikleri için öğretimde somuttan başlamak ve yavaş yavaş soyuta doğru ilerlemek daha etkili bir yoldur. 6. Açıklık ilkesi: Öğrenme-öğretme sürecinde işlenen konuların ve verilen örneklerin öğrenciler tarafından kolayca kavranabilecek şekilde açık, net ve anlaşılır olmasıdır. 7. Ekonomiklik ilkesi: Öğretim sürecinde savurganlığın önlenebilmesi için, planlanan her öğretim etkinliğinin mümkün olabilecek en az maliyet, zaman, emek ve enerji harcanarak yapılabilmesi kastedilmektedir. Bu durum ise, öğretmenin her ders için kullanılacak araç gereçlerin tespiti, sınıf ortamının düzenlenmesi ve kullanılacak öğretim yöntemlerinin seçimi gibi birçok konularda iyi bir planlama yapmasını zorunlu kılmaktadır. 8. YAYGIN DİN EĞİTİMİNDE TEKNOLOJİ KULLANIMI a. Öğrenme, öğretme, iletişim ve üretim aracı olarak bilgisayarlar: Bilginin kalıcı öğrenilebilmesi öğrenilen şeyin bir çok yönden kişiye hitap etmesi ile doğru orantılıdır. 
b. Diğer araçlar: Haritalar, Şemalar, Afişler, Tablolar, Grafikler, Resimler vb. KAYNAKLAR
DİN HİZMETLERİNDE İLETİŞİM VE REHBERLİK BİLGİSİ 4 – DİN HİZMETLERİNDE İLETİŞİM VE REHBERLİK BİLGİSİ DERSİ Din Hizmetlerinde İletişim ve Rehberlik Bilgisi dersi, 10 saat olarak planlanmış olup, bu derste işlenecek konular şu şekilde düzenlenmiştir: Hedefler:
DİN HİZMETLERİNDE ETKİLİ İLETİŞİM 1. İletişim Kavramı ve Din Hizmetlerinde İletişimin Önemi İletişim temelde mesaj aktarmadır. İletişim kurmak, insanların birbirlerini tanımalarına ve karşılıklı anlayış oluşturmasına izin vermektir. Daha açık bir ifade ile “İletişim kaynak ile alıcı arasında bilgi, duygu ve düşünce alış-verişidir. Bu süreç, insanların birbirleriyle samimi olarak fikirlerini ve duygularını paylaşmalarını gerektirir. İletişim ile intibaksızlık arasında yakın bir bağlantı vardır. Zira, intibakı bozulmuş sıkıntıda olan kişinin problemi, kendisi ve dolayısı ile başkalarıyla olan iletişiminin bozulmasından meydana gelmiştir. İnsanın karşısındakini anlayarak dinlemesi, gerçek iletişimin başlaması demektir. Çünkü böyle bir dinleme, karşıdaki kişinin ifade etmekte olduğu duygu, düşünce ve tavırları onun bakış açısından anlamak, bunların ona ne anlam ifade ettiğini, ne gibi duygular taşıdığını hissetmek, onun bakış açısını görmek manasına gelir. “Tüm yaşam, bir iletişim - etkileşim olayıdır.” İnsan, çevresiyle sürekli etkileşim halinde olan sosyal ve aktif bir varlıktır. Bundan dolayıdır ki, insanlar arası ilişkilerin düzenlenmesinde ve sağlıklı şekilde sürdürülmesinde iletişimin çok önemli bir rolü vardır. Cami görevlisi ile cemaat arasındaki iletişim, cami ve cami dışında yürütülen yaygın din eğitiminin amaçlarının gerçekleşmesi bakımından önem arz etmektedir. Cami görevlisi ve cemaatin iletişim kurabilmesi, birbirlerini tanımalarına ve karşılıklı anlayış oluşturmalarına bağlıdır. Sevgi, saygı ve içtenlik, iletişim sürecini başlatmak ve devam ettirmek için şarttır. İnsanca birlikte yaşama ve toplu öğrenim, iletişim olmadan mümkün değildir. İnsan ilişki kurmadan yaşayamadığı gibi, davranışta bulunmadan ve tartışmadan da yaşayamaz. Bu itibarla iletişim bilgisi öğreticiyi bir çok yanlış anlaşılmalardan ve yanlış tutumlardan koruyabilir. Zira, din eğitimcilerinin halkla ilişkiler konusunda çok iyi yetişmeleri gerekmektedir.
İletişim, bütün bir bedenin katıldığı karşılıklı etkileşimdir. Bu itibarla eğitim-öğretimde, duygu ve etkileşimi de göz önüne alma zorunluluğu kaçınılmazdır. "Sözlü iletişim, akıl ve mantığı, sözsüz iletişim ise duygu ve ilişkileri en etkili ifade etme aracıdır". Cami görevlileri ve cemaatin tavır ve hareketleri, yüz ifadeleri ve tüm vücudun ifadesi, öğrenim işine, yani bilginin verilmesi, alınması, işlenmesi, değerlendirilmesi, cevaplandırılması ve bütün bunların sonunda davranış gelişmesi işine katılır. Genel olarak, bilinç dışı ve kontrolsüz dediğimiz iletişim biçimini oluşturan bu haller, etkilerin yüzde ellisini (% 50) oluşturmaktadır. Sözsüz iletişimde ise, söylenenlerin tam tersini gösterdiği durumlarda tehlike büyük olur. Mesela, samimiyetten ve iyilik severlilikten söz eden bir öğreticinin, davranışlarıyla riyakarlık ve düşmanlık ifadeleri göstermesi, onun sözlerinin yalan olarak anlaşılmasına sebebiyet verir. Bu hususla ilgili olarak Gazali şöyle diyor: "Lisan-ı hal ile söylemek, sözle söylemekten daha fasihtir; insanın tabiatı, sözlere uymaktan ziyade amellerde müşahedeye daha meyillidir." Mevlâna ise, sözün bahane olduğunu belirttikten sonra, "bir insanı diğer bir insana doğru çeken şey, söz değil, belki ikisinde mevcut olan ruhî birlikten bir parçadır" derken sözsüz iletişimin önemine işaret etmiştir. Sonuç olarak denilebilir ki, kişiliği sağlam ve dengeli, mesleğini çok seven, samimi ve yüreği sevgiyle dolu din görevlileri, cemaatin üzerinde derin tesir bırakırlar. 3. İletişim Sürecinin Öğeleri: A. Kaynak: Mesajı ileten kişi (imam, öğretmen vb) B. İleti (Mesaj): Kaynaktan alıcıya yöneltilen şey (Hutbe, vaaz vb) C. Alıcı: Mesajın iletildiği kişi (cemaat, öğrenciler vb) D. Kanal: Mesajın iletildiği yol, her türlü iletişim aracı. E. Geri Bildirim: Mesajın iletildiği kişilerden yansıyan olumlu veya olumsuz sözlü veya sözsüz tepkiler. 4. Din Hizmetlerinde İletişim Engelleri Din hizmetlerinde belli başlı iletişim engelleri şunlardır:
5. Din Hizmetlerinde İletişim Dilinin Önemi: |