Aw tatarkiewicz historia filozofii

sztuki. I powstała w niej nie mniejsza różnorodność i rozbieżność niż ta, która cechowała estetykę

filozoficzną. Croce wytworzył estetykę intuicjonistyczną i ekspresjonistyczną; estetykę po myśli

pozytywizmu rozwijał Cornelius, po myśli fenomenologii — Geiger. po myśli bergso-nizmu - Bremond. W

duchu epoki była też estetyka formalistyczna, którą sformułował Beli w Anglii, a Witkiewicz w Polsce.

Obrońców miały biegunowo przeciwne stanowiska:

z jednej strony ten skrajny formalizm, z drugiej skrajny emocjonalizm, jak teoria ..czystej poezji"

Brómonda.

Wspólną intencją zarówno filozoficznej estetyki tego stulecia, jak teorii sztuki i samej sztuki była chęć

wyjścia poza ograniczenia tradycji (wyraźna zwłaszcza w estetyce futu-ryzmu), poza absolutyzm

(wyodrębnienie możliwości i typów w sztuce, w czym celował Wolffiin i wiedeńska szkoła historyków

sztuki od Riegla do Dvoraka). poza naturalizm i czysto reprodukcyjne pojmowanie sztuki, poza estetyzm

(bo sztuka ma cele i składniki nie tylko estetyczne), a także poza powierzchowne, dekoracyjne rozumienie

sztuki (ta znów tendencja była wyraźna zwłaszcza w działalności Loosa i Le Corbusiera). Wszystkie zaś te

dążenia XX wieku znajdowały wyraz w jego estetyce.

We wszystkich tych dziedzinach, od logiki po estetykę, zabierali głos też marksiści. Uzasadniali

dialektyczną logikę i filozofię przyrody, realistyczną teorię poznania i estetykę. Zgodność ich, a w

szczególności zgodność całej filozofii Związku Radzieckiego kontrastowała z rozproszeniem filozofii

Zachodu, jej poszukiwaniami, próbami, sporami. W niej jedni byli przekonani, że znaleziona jest

definitywna filozofia, a inni. że filozofia jest definitywnie pogrzebana. Jak mówił Max Pianek, znakomity

fizyk, nie było twierdzenia, którego by ktoś nie podał w wątpliwość, a nie było też szalonego pomysłu, z

którym by ktoś nie wystąpił.

Jednakże rozproszenie to zaczęło ustępować. Po pozytywizmie logiczn.ym i po egzysten-cjalizmie nie

pojawił się w filozofii pomysł równie radykalny, a tym bardziej nie znalazł równie mocnego oddźwięku.

Ostatnia myśl o światopoglądowym, filozoficznym znaczeniu -cybernetyka — wyszła nie z filozofii, lecz z

nauki. Co więcej, z dawniejszych stanowisk filozoficznych część tylko przetrwała. Te zaś, które przetrwały,

ujmowano teraz mniej skrajnie, kładąc więcej nacisku na to, co je łączyło, niż na to, co je dzieliło.

37S

Jeśli, kończąc, spojrzeć jeszcze wstecz na dwadzieścia pięć wieków europejskiej filozofii,to widzi się

wszystko, co wytworzyła, upadło i zostało porzucone. Niejedno przetrwało w nauce czy przynajmniej w

przekonaniach pewnych grup ludzkich. Atomistyczną teorią Demokryta po dziś dzień posługuje się nauka;

jeszcze pragmatyzm XX wieku wywodził się od Protagorasa. a spirytualistyczna metafizyka od Platona,

egzy-stencjalizm od Sokratesa, neoscholastyka od Arystotelesa. Jest to wyrazem związku późniejszej

filozofii z przeszłą, świadectwem, jaką wagę ma historia filozofii. Niepokoić może tylko, że Demokryt i

Protagoras. Platon i Arystoteles oraz ich późniejsi zwolennicy głosili filozofie tak bardzo różne. Ale

pochodziło to stąd. że znajdowali tylko prawdy częściowe: a potrzeba ogólnego poglądu na świat czyniła,

że je traktowano jako całkowite i ostateczne. Prawdy częściowe trwały, były rozwijane, prowadziły do

nowych zagadnień i nowych częściowych prawd. Tylko w ten sposób filozofia posuwała się naprzód:

z trudem, powoli, z przerwami, z przerzutami od przeciwieństwa do przeciwieństwa. Ale tylko taki postęp

w nauce jest możliwy.

BIBLIOGRAFIA

Uzupełniona przez Janusza Krujrwskirgo

CZĘŚĆ PIERWSZA

FILOZOFIA XIX WIEKU

WYDANIA ZBIOROWE DZIEŁ

SA1NT-SIMON. Oeuvres, 6 t., wyd. Anthropos, 1966 (przedr. anastat. z wyd. paryskiego 1868 -76). COMTE. Oeuvres,

12 t., wyd. Anthropos, 1968-71 (przedr. anastat. z 5 wyd. paryskiego 1892 - 94, 1851, 1856); - Cours de philosophie

positive. Lecons l a 45 Philosophie premierę, oprać. M. Serres (i in.), Lecons 46 a 60 Physique sociale, oprać., J. - P.

Enthoven, (Paris) 1975.

L1TTRE. Auguste Ccmte et la philosophie positive, wyd. Gregg Intern. Publ., 1971 (przedr. z wyd. 1863).

MJLL J. S. Works, wyd. New Llniversal Library, 1905 - 10; — nowsze wyd., częściowe: Essential Works, wyd. M.

Lerner, 1965; - Ethical Writings, wyd. J. B. Schneewind, 1965; - Essays on Literaturę and Scciety, wyd. tenże, 1965; —

Autcbiography, wyd. J. StiIIiiiger, 1971; -- Utiiitarianism (With Cri-tical Essays), wyd. S. Gorovitz, 1971.

HERBART. Samtliche Werke, wyd. K. Kehrbach i O. Flfigel, .1882- 1912.

FEUERBACH. Samtliche Werke, wyd. W. Bolin i F. Jodl, II t., 1959-60; Gesammelte Werke, wyd. W.

Schuffenhauer, od r. 1967, 101. (do 1973). - Oddzielnie: Grundsatze der Philosophie der Zukunft, wyd. kryl. G.

Schmidt, 1967.

MARKS i ENGELS. Historisch-kritische Gesamtausgabe (MEGA), wyd. międzynarod., podjęte przez Instytut

Marksa i Engelsa w Moskwie (obecna nazwa: Instytut Marksizmu-Leninizmu), od r. 1927 do 1931 wyszło 7 tomów

pism, 4 t. korespondencji m. M. i E. oraz l tom Sonderausgabe, 1935; — w przekl. roś. wyd. przez tenże Instytut:

Soćinenija, 29 l., 1929- 1948; 2 wyd. od r. 1955 (48 tomów w 54 vol. do r. 1976);— na podstawie 2 wyd. rosyjskiego n.

wyd. niemieckie: Werke (Berlin), od r. 1959 (40 tomów w 43 vol. do r. 1968). - Ponadto: Studienausgabe in 4 Banden,

wyd. l. Fetscher (Frankfurt/M), 1966;-M.-E. Ausgewahite Werke in 6 Banden, (Berlin) 1970-72.

CARLYLE. Collected Works, wyd. H. D. Trail, 30 t., 1896-99. EMERSON. Works, The Centenary Edition, wyd. E. W.

Emerson, 1903-04. NEWMAN. Works, wyd. C.F. Harrold, (New York) 1947 i n.; - The Philosophical Notebook, wyd.

E. Sillem, 2 t., 1969 - 70; - Textes Newmaniens, wyd. L. Bouyer, M. Nedoncelle, (Bruges) 1960 i n. -Ponadto tłum.

franc.: Oeuvres philosophiques, wyd. S. Jankelevitch, 1945 i niemieckie: Ausgewahite Werke, wyd. M. Laros, 1936.

KIERKEGAARD. Samlede Vaerker, 14 t., 1900-06 oraz 1920-36; -w tłum. niem. kilka wydań, ostatnio:

Gesammelte Werke, wyd. H. Diem i W. Rest, od r. 1960; — tłum. franc.: Oeuvres completes,

380

i P. H. Tisseau, 1963; w tłum ang. R. Bretail, 1946, W. H. Auden, 1955; amer. H. V. Hong i E. H. Hong, Journals and

Papers. od r. 1967 2 t. (do 1970).

BOLZANO. Werke, 2 t., wyd. A. Hótler, 1914-15; Wissenschaftsiehre in 4 Banden, 2 wyd. 1929-30;

Grundlegung der Logik, wyd. F. Kambartel, 1963.

VOGT, MOLESCHOTT, BUCHNER. Schriften 7-um kleinbtirgerlichen Materialismus in Deutschland, wyd. r).

Wittich, 2 t., 1971 (zawiera podstawowe prace niemieckich materialistów).

SPENCER. Główne dzieło: A System of Synthetic Philosophy, 10 t., 1862 - 93 (poszczeg. tomy wyd. wielokrotnie).

HELMHOLTZ. Philosophische Yortrage und Aufsalze, wyd. H. Horz, S. Wollgast, 1971.

LANGE. Uber Politik und Philosophie. Briefe Lind Leilarlikel 1862 bis 1875, wyd. G. Eckert, 1968.

S1MMEL. Gesammelle Werke, 2 t., (Berlin) 1958.

HARTMANN E. Ausgewahite Werke, 13 t., 1885- 1901; -System der Philosophie im Grundriss, 8 t., 1906 -09.

FOUILLEE. La libertć et le determinisme, 7 wyd. 1923.

LACHELIER. Oeuvres, wyd. F. Alcan, 2 t., 1933.

P01NCARE. Oeuvres, II t., wyd. G. Darbou\, 1928-56.

DILTHEY. Gesammelte Schriften, 6 t., 1913 i n.; n. wyd. B. G. Teubner, 12 t., 1959-60; 3 wyd. od r.1968.

SPRANGER. Gesammelte Schriften, wyd. H. W. Bahr (i in.), od r. 1971.

WEBER. Gesammelte Aufsatze żur Wissenschaftsiehre, wyd. J. Winckelmann, 3 wyd., 1968.

EMERSON. Basie Seleclions from Emerson, wyd. E. C. Lindeman, 1960.

BRENTANO. Pisma w „Philosophische Bibliothek" F. Meinera pod red. O. Krausa, F-'. Mayer-Hille-branda i in.

MEINONG. Gesamtausgabe, wyd. R. Haller i R. Kindinger, 6 t., 1969-73.

N1ETZSCHE. Istnieją liczne wydania zbiorowe; z nich najlepsze: Grossoktavausgabe, 19 t., 1901 - 13, oraz Werke

und Briefe, historisch-kritische Gesamtausgabe, od 1934. • Ostatnio: Werke. Kritische Gesamtausgabe, wyd. G. Colli i

M. Montinari, od 1967 ukazało się 161. (do 1975). Ponadto: Werke in 3 Banden, wyd. K. Schlechta, 1954 - 56 i nasi.

wyd. 1960; Studienausgabe in 4 Banden, wyd. H. H. Holz, 1968.

PRZEKŁADY POLSKIE

SA1NT-SIMON. Pisma wybrane, tłum, S. Antoszczuk, wstęp i oprać. J. Trybusiewicz, 2 t., 1968.

COMTE. Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej, tłum. J. K., 1936; — Metoda pozytywna w szesnastu wykładach,

według .1. E. Rigolage, tłum. W. Wojciechowska, 1961: - Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej. Rozprawa o

całokształcie pozytywizmu, n. wyd. oprać., wstęp i przypisy B. Skarga, tłum. J. K., B. Skarga, W. Wojciechowska,

1973, BKF.

HERSCHEL. Wstęp do badań przyrodniczych, tłum. T. Pawłowski, wstęp i oprać. M. Wallis, 1955, BKF.

MILI. .1. S. Zasada ekonomii politycznej, 2 t., tłum., R. P. i B., 1859-60, n. wyd. tłum. E. Taylor, 1965 - 66; - O

wolności, tłum. J. Starkel, 1864; — O rządzie reprezentacyjnym, tłum. G. Czernicki, 1866; — Poddaństwo kobiet, 1870;

toż samo tłum. M. Ch., 1886, 2 wyd. 1887; — O zasadzie użyteczności, 1873, wyd. „Przegl. Tygodn."; - Utylitaryzm,

tłum. F. Bogacki, 1873; — Logika, streścił A. Dygasiński, 1879, 2 wyd. 1880; — Autobiografia, „Przegl. Tygodn.",

dod. mieś. 1882: toż samo tłum. M. Szerer, 1931 i 1946;— Utylitaryzm. O wolności, tłum. M. Ossowska, A.

Kurlandzka, wstęp T. Kotarbiński, 1959, BKF; — System logiki dedukcyjnej i indukcyjnej, 2 t., tłum. Cz.

Znamierowski, wstęp K. Szaniawski, 1962, BKF.

HERBART. Pedagogika ogólna, wywiedziona w celu wychowania, tłum. T. Stera, 1912; — Wykłady pedagogiczne

w zarysie, tłum. J. Jakóbiec, 1937; — Pisma pedagogiczne, tłum. B. Nawroczyński i T. Stera, wstęp i oprać. B.

Nawroczyński, 1967.

, FEUERBACH. Wykłady o istocie religii, tłum. E. Skowron i T. Witwicki, wstęp T. Kroński, 1953, BKF; — O istocie

chrześcijaństwa, tłum. i wstęp A. Landman, 1959, BKF; — Pierre Bayle (fragmenty), tłum. W. Melcer, posłowie H.

Jankowski, „Euhemer", l. 1957.

381

Lenini/mu w Moskwie, tłum. zbiór. / jeż. oryginału, (Warszawa) od r. 1960 (34 tomy do r. 1976).

l. Przekłady dawniejsze: K. Marks, F. Engels. Manifest komunistyczny, tłum. W. Piekarski, 18S3, 2 wyd., (Londyn)

1892; 3 wyd.. (Kraków) 1903; 4 wyd., tłum. A. Warski, (Warszawa) 1905; 5 wyd., (Warszawa) 1907; 6 wyd., (Kraków)

1908; 7 wyd., (Petrograd) 1917; 8 wyd. 1919. K. Marks. Kapitał, kry. tyka ekonomii politycznej, t. l pod red. L.

Krzywickiego, 1884, inny przekład, (Warszawa) 1926-33: — Pisma pomniejsze, 3 serie, (Paryż) 1886- 89, nowe wyd.

1907; Pisma nie wydane.. tłum. H. Grossman, 1923; - Walki klasowe we Francji 1848 - 50, (Warszawa) 1906; • Nędza

filozoni, (Paryż) 1907: - Praca najemna i kapitał, (Warszawa) 1920. F. Engels. Socjalizm utopijny a naukowy,

(Genewa) 1882;

2 wyd., (Ryga) 1891 : 3 wyd., (Londyn) 1892; przekład A. Warskiego pt. Rozwój socjalizmu od utopii do nauki, 19C5;

ncwe wyd. 1911: - Pcczatki cywilizacji, tłum. J. F. Wolski (l- Krzywicki). 1885; 2 wyd. (Paryż) 1507; tłum. J. Warska.

1906; tłum. Si. Klonowicz, 1923; Ludwik Fcucrhach i zmierzch klasycznej filozofii niemieckiej, (Ryga) 1890; tłum. R.

Raichman-Eningerowa. 1922; Pismu pomniejsze, (Londyn) 1896: Krytyka ekoncmii politycznej, tłum. K. Wysznacki.

1906; Zasady komunizmu, tłum. F. Oorski, (Lwów) h.d.: Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa, tłum.

J. Warska, 1906; -Anty-Duhring, tłum. J. Cukenran, J. Kociełt i M. Kierczyńska. 1936. (Por.:) Ż. Kormanowa, Mate-

riały do bibliografii druków socjalistycznych na ziemiach polskich w latach 1866- 1918, 1935; 2 wyd. 1949.

11. Przekłady nowe, od r. 1945: K. Marks. F. Engels. Dzieła wybrane, 2 tomy. (Moskwa) 1947, 1949; (Warszawa)

1949; ' Manifest komunistyczny, 26 wyd. 1969; -O materializmie historycznym, 5. wyd. 1949: Wybrane pisma

filozoficzne 1844- 1846 (Marks, Wstęp do "Przyczynku do krytyki heglowskiej filozofii prawa..; Marks, Engels,

Rozprawa o Feuerbachu i Przedmowa do Ideologii niemieckiej; Marks. Tezy o Fcuerhachu), 1949; l.isty wybrane,

1951: Święta rodzina, tłum. T. Kroński

1 S. Filmus, 1957; Listy o "Kapitale", 1957. Wybory z pism: O religii, tłum. ]. Maliniak i S. Filmus,

2 wyd. 1962; - O literaturze i sztuce, tłum. T. Zabłudowski, 1958; O wychowaniu, oprać. B. Suchodolski, 1965: -

Ideologia niemiecka. Krytyka najnowszej filozofii niemieckiej. W: M. E. Dzieła zebrane, t. 3, 1961. K. Marks. Dzieła

wybrane. 2 t., 1941, 1947; Praca najemna i kapitał, 5 wyd. 1949; - Nędza filozofii, 4 wyd.. Dum. K. Błcszyński. 1949;

Walki klasowe we Francji 1848 - 1850, 4 wyd. 1948; Wojna domowa we Francji. 4 wyd. 1949; Płaca, cena i zysk. 3

wyd. 1949; Krytyka programu golajskiego. 3 wyd. 1948; 18 Brumaire'a Ludwika Bonaparte, 3 wyd. 1949: ost. wyd.

1975: .Listy do Kugelmanna, tłum. H. Grossman, 2 wyd, 1950; Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej, tłum. E.

Lipiński, 3 wyd. 1953: Rękopisy ekonomiczno-lilozoticzne / 1844 r., tłum. K. Jażdżewski i T. Zabłudowski, 1958: •

Różnica międ/y dcmokryleiską a epikurejska filozofia przyrody, tłum. i wstęp t. Krońska. 1966: Kapitał. 4 l., tłum.

zespól. 1951 • 59. F. Engels. Anty-Duhring, tłum. P. Honman. 1948, 1949: Ludwik Feuerbach i zmierzch klasycznej

filozofii niemieckiej, 5 wyd. 1949; osi. wyd. 1974; Pochodzenie rodziny. własności prywatnej i państwa. 3 wyd. 1949;

Rozwój socjalizmu od utopii do nauki, 5 wyd. 1950; -Zasady komunizmu. 1948; O upadku teudalizmu i początkach

rozwoju hurżuazji. 2 wyd. 1953; W kwestii mieszkaniowej, llum. K. BIcs/yński. 1949; Położenie klasy robotniczej w

Anglii, tłum. A. Długosz, 1952; Dialektyka przyrody, tłum. T. Zahfudowski. 1952; W'yhór listów, tłum. i red. M.

Bilew'icz. wyb. S. Bergman. 1971.

CARLYLE. Pracuj i nie irać nad/iei, tłum. A. Strzelecki, 1912; Bohaterowie, cześć dla bohaterów i pierwiastek

bohaterstwa w historii. 1892: Sartor Resartus, tłum. S. Wiśniowski. 1882.

RUSKIN. Droga do sztuki, tłum. S. Koszutski, 1900; - Gałązka dzikiej oliwy, tłum. W. Szukiewicz, przedm. J.

Ochorowicz, 1900.

NEWMAN. Przyświadczenia wiary (wybór), tłum. i wstęp S. Brzozowski. 1915; • Wybór pism kaznodziejskich.

tłum. K. Nawralilowa. 1939; - Sen Geroncjusza. tłum. Sz. Łańcucki, 1939; Apologia pro vila sua, tłum. i wstęp S.

Gąsiorowski, 1948: Logika wiary, tłum. P. Boharczyk, 1956: - O rozwoju doktryny chrześcijańskiej, tłum. J. W.

Zielińska, wstęp W. Ostrowski, 1957.

KIERKEGAARD. Dziennik uwodziciela, tłum. J. A. Kisielewski, ..Życic", 1899; - Wybór pism, tłum. i wstęp M.

Bicnenslock, 1914: - L;kryle życie miłości, tłum. J. Susuł. „Znak", 67, 1960; -• Fragmenty pism, tłum. A. Ściegienny

(Jednostka i tłum) i H. Bartoszek (Jednostka wobec Boga, Irracjonalnosć wiary) w zbiorze: Filozofia egzystencjalna.

1965: - Bojaż-ń i drżenie. Choroba na śmierć, tłum. i wstęp J. Iwasz-kiewicz, 1969, BKF; 2 wyd. 1972, BKF:

Diapsalmala, fragm. "Enten-Eller". tłum. J. Iwaszkiewicz,

382

tiuni. A. Buchner); t. 2 tłum. i oprać. K. Toeplitz, I976. BKF.

LAMENNAIS. Wybór pism, tłum. J. Guranowski (i in.), wstęp i przyp. A. Sikora, wyb. J. Litwin, 1970.

BOLZANO. Paradoksy nieskończoności, tłum. ł... Pakalska. red. T. Czeżowski, wstęp T. Kotarbiński, 1966. BKF.

SPENCER. Klasyfikacja wiedzy, tłum. A. Nalepiński, I873: O wychowaniu umysłowym, moralnym i fizycznym,

tłum. M. Siemiradzki, 1879. 6 wyd. 19US: toż samo, tłum. A. Peretiatkowicz, 1960; Naukowe. polityczne i filozoficzne

studia. 1879; - Systemat filozofii syntetycznej. Pierwsze zasady, tłum. J. K. Potocki, 1886; Szkice filozoficzne, 2 t.,

tłum. zespól., 1883 (2 wydania); - Fizjologia śmiechu, dum. J. Goidszmit, 1884; — Wstęp do socjologii, tłum. H.

Goldberg. 1884: Zasady etyki, tłum. J. Kar-Iowicz, 1884: Jednostka wobec państwa, tłum. J. K. Potocki, 1886:

Zasady socjologii, tłum. jw., 1889 oraz 1890. 1891, 1908: Instytucie obrzędowe, tłum. jw., 1890; Instytucje

polityczne, tłum. jw.. 1890; Instytucje kościelne, tłum. jw.. 1890; Instytucje zawodowe, tłum. ]. Stecki, 1898. 1899;

Rozwój stosunków płciowych, tłum. W. Z. 1905: Zasady socjologii, streścił A. Wróblewski, 1907;

Etyka stosunków płciowych, tłum. W. Los, 1904, 6 wyd. 1926; Poza tym drobniejsze prace byty umieszczane w

czasopismach: ..Przegląd Tygodniowy", „Prawda", „Kraj". Ostatnio: Wybór pism tłum. H. Krahelska, w pracy L.

Kasprzyka: Spencer, 1967.

DARW1N. Dzielą wybrane, 8 t., tłum. i oprać, zbiór, pod red. T. Wolskiego, 1959 - 60. -- Przekłady dawniejsze:

Podróż naturalisly. Dziennik spostrzeżeń dotyczących historyi naturalnej i geologii, tłum. J. Nusb.aum. 1887; O

pochodzeniu człowieka i doborze płciowym, tłum. L. Masłowski, 1874; tłum. M. Ilecki. 1929; dalsze wyd.: 1930. 1933,

1935. 1938; - O powstawaniu gatunków drogą naturalnego do-horu, tłum. S. Dickslein i J. Nusfcarm, 1884-85; 2 wyd.

1955. Wyraz uczuć u człowieka i zwierząt, ilum. K. Pohrski i W. Mayzel, 1S72 • 74; - Nc.\\ e poglĘdy na materię,

tłum. Z. Chełmoński. 1935: Autobiografia. tłum. J. Wilczyński, 1950.

RIBOT. BAIN. T. Ribot.. Współczesna psychologia pozytywna w Anglii, tłum. i oprać. J. Ochoro-wicz. 1876: —

Dziedziczność psychologiczna, tłum. S. Banoszewicz, 2 wyd.. 1885; - Choroby osobowości, tłum. J. K. Potocki, 1885;

Choroby woli, tłum, jw., 1885; Choroby pamięci, tłum. J. Sleinhaus. 1886;

Psychologia uwagi, tłum. J. K. Potocki, 1891; Filozofia Schopenhauera, tłum. jw., IS92: Psychologia uczuć, tłum. K.

Okuszko, 1901; - O wyobraźni twórczej, 1901; Z zagadnień psychologii uczuć, tłum. H. Świerczewski, 1912, 1917:

Logika uczuć, tłum. K. Błeszyński. 1921; A. Bain. Nauka wychowania, tłum. F. Krupiński, 18?0; L'mysl i ciało,

tłum. jw., 1874.

LANGF. Historia filozofii materialistycznej i jej znaczenie w teraźniejszości, 2 t., tiun-i. A. Swiętochow-ski (l) i ł-,

.lezierski (II), 1881: Kwestia ekonomiczna w dziedzinie społecznej. 1885.

HELMHOLTZ. O stosunku nauk przyrodniczych do ogółu wiedzy, tłum. S. Kramsztyk, 1874: Liczenie i mierzenie

z punktu widzenia lecrii poznania, tłum. L. Siłberstein. 1901; - Fizyczne podstawy malarstwa, tłum. L. Brunner. 1902.

AYENARIUS. W sprawie filozofii naukowej, tłum. A. i L. Karpińskie, 1902, 2 wyd. 1908; O przed miocie

psychologii, tłum. S. Kol-.yliński i A. Zieleńczyk. 1S07: Ludzkie pojęcie świata, tłum. A. i A. Wieg-ncrowie, oprać. P.

Waszc/enko. wstęp U. Wolniewicz, 1969, BKF.

MAC H. Odczyty popularno-naukowe. tłum. S. Krams/tyk. 1899: Zasada porównywania w fizyce, tłum. A. Fabian,

„Wszechświat", 18°6; - O widzeniu, o symetrii, ilum. Br. Go., 1902: - Podobieństwo i analogie jako motywy

kierownicze badań naukowych, tłum. Z. Szymański, „Wszechświat", 1903; Fizyka a biologia. Przyczynowość u

celowość, tłum. B. Orłowski. „Wszechświat", 1903; Teologiczne, animistyczne i mistyczne punkty widzenia w

mechanice, tłum. S. Landau. „Wszechświat", 1905: Opis i wytłumaczenie, tłum. S. B.. „Wszechświat". 1906.

SIMMEL. Zagadnienie filozofii dziejów, tłum. W. M. Kozlowski, 1902; -• Jak się utrzymują formy społeczne. 1904:

Filozofia pieniądza, tłum. L. Belmont. 1904; - Estetyka ciężkości, tłum. St. G., „Ate-ncum", 1904; Socjologia, tłum. M.

Łukasiewicz, wstęp .S. Nowak, 1975.

YAlHINGER. Prawo rozwoju wyobrażeń o rzeczywistości, tłum. K. Wojtowicz. 1908; - Filozofia Nielzschego,

tłum. K. Twardowski, 1904.

DU BOIS-REYMOND. Granice poznania natury, Siedem zagadek wszechświata, ilum, M. Massonius, 1898;

Historia cywilizacji i nauki przyrodnicze, tłum. J. J. Boguski, 1897.

HAECKEL. Zarys filozofii monistycznej, tłum. K. S.. 1905; Monizm jako węzeł między religią

383

a wiedzą, tłum. M. Rosenfeid, 1906; - Dzieje utworzenia przyrody, tłum. J. Czarnecki i L. Masłowski, 1871; Walka o

OSTWALD. Krytyka materializmu naukowego, tłum. Z. S., 1897; - Młyn życia, tłum. S. Mikla-szewski, 1913.

WUNDT. Wstęp do filozofii, tłum. W. M. Kozlowski, 1902; Teoria poznania (Logika, 1.1), tłum. Z. Heryng,

1889; -- Teoria materii, tłum H. Siłberstein, „Przegl. Tygodn.", dod. mieś., 1886; - O zagadnieniu kosmologicznym,

tłum. Z. Bassakówna, 1908; Wykłady o duszy ludzkiej i zwierzęcej. 2 t., tłum. L. Masfowski, 1874.

FECHNER. Książeczka ożyciu pośmiertnym, tłum. B. Mączewski, wstęp K. Twardowski, 1907: -O zagadnieniu

duszy, wędrówka przez świat widzialny do niewidzialnego, tłum. Z. Dre\lerowa wstęp K. Twardowski, 1921.

LOTZE. Zarys metafizyki, dyktaty podług wykładów, tłum. A. Slogbauer, 1910.

RENOUV1ER. O obowiązkach społecznych człowieka i obywatela, tłum. K. Drzewiecki. 1906.

FOUILLEE. Moralność, sztuka i religia podług M. Ciuyau, tłum. J. K. Potocki, 1894: - Szkic psy choloaiczny

narodów europejskich, tłum. W. Zarembina. 1908; - Nowożytna idea prawa, ..Tyg. Ilustr.". 1876.

GUYAU. Wychowanie i dziedziczność, tłum. ). K. Potocki. 1891; - Zagadnienia estetyki współczesnej, iłum. S.

Popowski, 1901; Zarys moralności bez powinności i sankcji, 1910, 2 wyd. 1960, wstęp R. Wojdak.

TAINE. Filozofia pozytywna w Anglii, studium nad S. Millem, 1883; O inteligencji, tłum. S. Tomu szewski,

1873; O metodzie, tłum. L. Grendyszyński, wstęp A. Mahrhurg, 1890; - Logika, iłuni. F. Kru-piński, 1878; Filozofia

sztuk pięknych, tłum. L. z K.S., 1868; -- Filozofia sztuki, 1874: toż samo tłum. A. Sygietyński, 1896; 2 wyd. 1911; - O

ideale w sztuce, tłum. F. Mierzejewski, 1873; Portrety literackie. tłum, jw., 1873; - Żywot i myśli p. F. T. Graindorge,

tłum. A. K. M., przedm. W. Jablonowski. 1905.

RENAN. Żywot Jezusa, tłum. A. Niemojewski, 1904; 2 wyd. 1907; 3 wyd. 1907; tłum. A. Krasno-wolski, 1907; -

Dzieła (wybór). Studia historyczne i filozoficzne, cz. l - III, tłum. R. Centnerszwerowa. 1905; Dzieła (wybór). Dialogi

filozoficzne, 1906; -- Dialogi i fragmenty filozoficzne, tłum. G. Glass, 1913.

MAETERL1NCK. Piękno wewnętrzne, tłum. S. Womela, 1910; 2 wyd. 1917; 3 wyd. 1920; 4 wyd 1928; Piękność

wewnętrzna i życie głębokie, tłum. G. Baumleid, 1905: - Mądrość i przeznaczenie, tłum. F. Mirandola, 1925;

Ścieżkami wzwyż, tłum. jw., 1930; - Skarb ubogich, tłum. jw., 1926.

BOUTROUX. Pojęcie prawa przyrody w nauce i filozofii spółczesnej, tłum. W. Spasowski, przedni. A. Mahrburg,

1902; Kultura i filozofia niemiecka, tłum. W. Kierst, 1915.

POINCARE. Wartość nauki, tłum. L. Siłberstein, 1908: Nauka i metoda, tłum M. H. Horwitz, 1911: — Nauka i

hipoteza, tłum.jw., 1908; Związek między analizą i fizyką matematyczna, tłum. S. Oick-stein, „Wiad. Matem.", 1898.

Drobniejsze rozprawy we „Wszechświecie". 1905 • 12.