I. BÖLÜM: temel kavramlar diL, KÜLTÜr ve iletiŞİM
|
|  Yüklə 4.86 Mb.
|
Şiir dilinde imge, şiirin özünü oluşturan öğelerden biridir. İmge sözcüğü, imaj, hayal anlamına gelir. İmge, duyuyla edinilen deneyimin dil aracılığıyla sunulmasıdır. Kelimeler vasıtasıyla bir duygunun fotoğrafının, resminin yapılmasıdır. HAN DUVARLARI Yağız atlar kişnedi, meşin kırbaç şakladı Bir dakika araba yerinde durakladı. Neden sonra sarsıldı altımda demir yaylar, Gözlerimin önünden geçti kervansaraylar... Gidiyorum, gurbeti gönlümle duya duya, Ulukışla yolundan Orta Anadolu'ya İlk sevgiye benzeyen ilk acı, ilk ayrılık Yüreğimin yaktığı ateşle hava ılık, Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı... Arkada zincirlenen yüksek Toros dağları, Önde uzun bir kışın söldürdüğü etekler, Sonra dönen, dönerken inleyen tekerlekler... Ellerim takılırken rüzgarların saçına Asıldı arabamız bir dağın yamacına, Her tarafta yükseklik, her tarafta ıssızlık, Yalnız arabacının dudağında bir ıslık Bu ıslakla uzayan, dönen kıvrılan yollar. Uykuya varmış gibi görünen yılan yollar Başını kaldırarak boşluğu dinliyordu. Gökler bulutlanıyor, rüzgar serinliyordu. Serpilmeye başladı bir yağmur ince ince, Son yokuş noktasından düzlüğe çevrilince Nihayetsiz bir ova ağarttı benzimizi Yollar bir şerit gibi ufka bağladı bizi Gurbet beni muttasıl çekiyordu kendine Yol, hep yol, daima yol... bitmiyor düzlük yine. Ne civarda bir koy var, ne bir evin hayali Sonunda ademdir diyor insana yolun hali, Arasıra geçiyor bir atlı, iki yayan Bozuk düzen taşların üstünde tıkırdıyan Tekerlekler yollara bir şeyler anlatıyor, Uzun yollar bu sesten silkinerek yatıyor... Kendimi kaptırarak tekerleğin sesine Uzanmış kalmışım yaylının şiltesine, Bir sarsıntı... uyandım uzun suren uykudan; Geçiyordu araba yola benzer bir sudan Karşıda hisar gibi Niğde yükseliyordu, Sağ taraftan çıngırak sesleri geliyordu; Ağır ağır önümden geçti deve kervanı, Bir kenarda göründü beldenin viran hanı. Alaca bir karanlık sarmadayken her yeri Atlarımız çözüldü, girdik handan içeri Bir deva bulmak için bağrındaki yaraya Toplanmıştı garipler şimdi kervansaraya. Bir noktada birleşmis vatanın dört bucağı Gurbet çeken gönüller kuşatmıştı ocağı, Bir pırıltı gördü mü gözler hemen dalıyor, Göğüsler çekilerek nefesler daralıyor, Şişesi is bağlamış bir lambanın ışığı Heryüzü çiziyordu bir hüzün kırışığı, Gitgide birer ayet gibi derinleştiler Yüzlerdeki çizgiler, gözlerdeki çizgiler... Yatağımın yanında esmer bir duvar vardı, Üstünde yazılarla hatlar karışmışlardı; Fani bir iz bırakmış burda yatmışsa kimler, Aygın baygın maniler, açık saçık resimler... Uykuya varmak için bu hazin günde, erken, Kapanmayan gözlerim duvarlarda gezerken Birdenbire kıpkızıl birkaç satırla yandı; Bu dört mısra değil, sanki dört damla kandı Ben garip çizgilere uğraşırken başbaşa Raslamıştım duvarda bir şair arkadaşa; *On yıldır ayrıyım Kınadağı'ndan Baba ocağından yar kucağından Bir çiçek dermeden sevgi bağından Huduttan hududa atılmışım ben* Altında da bir tarih. Sekiz mart otuz yedi.. Gözüm imza yerinde başka ad görmedi. Artık bahtın açıktır, uzun etme arkadaş Ne hudut kaldı bugün, ne askerlik, ne savaş; Araya gitti diye içlenme baharına, Huduttan götürdüğün şan yetişir yarına Ertesi gün başladı gün doğmadan yolculuk Soğuk bir mart sabahı...Buz tutuyor her soluk Ufku tutuşturmadan fecrin ilk alevleri Arkamızda kalıyor şehrin kenar evleri Bulutların ardında gün yanmadan sönuyor, Höyükler bir dağ gibi uzaktan görünüyor... Yanımızdan geçiyor ağır ağır kervanlar, Bir derebeyi gibi kurulmuş eski hanlar Biz bu sonsuz yollarda varıyoz, gitgide, İki dağ ortasında boğulan bir geçide Sıkı bir poyraz beni titretirken içimden Geçidi atlayınca şaşırdım sevincimden Ardımda kalan yerler anlaşırken baharla Önümüzdeki arazi örtülü şimdi karla Bu geçit sanki yazdan kışı ayırıyordu Burada son fırtına son dalı kırıyordu Yaylımız tüketirken yolları aynı hızla Savrulmaya başladı karlar etrafımızda Karlar etrafı beyaz bir karanlığa gömdü; Kar değil, gökyüzünden yağan beyaz ölümdü... Gönlümde can verirken köye varmak emeli Arabacı haykırdı *İste Araplıbeli* Tanrı yardımcı olsun gayri yolda kalana Biz menzile vararak atları çektik hana. Bizden evvel buraya inen uç dört arkadaş Kurmuştular tutuşan ocağa karşı bağdaş Çıtırdayan çalılar dört cana can katıyor Kimi haydut kimi kurt masalı anlatıyor Gözlerime çökerken ağır uyku sisleri Çicekliyor duvarı ocağın akisleri Bu akisle duvarda çizgiler beliriyor Kalbime ateş gibi şu satırlar giriyor *Gönlümü çekse de yarin hayali Aşmaya kudretim yetmez cibali Yolcuyum bir kuru yaprak misali Rüzgarın önüne katılmışım ben* Sabahleyin gökyüzü parlak, ufuk açıktı Güneşli bir havada yaylımız yola çıktı Bu gurbetten gurbete giden yolun üstünde Ben üç mevsim değişmiş görüyordum üç günde Uzun bir yolculuktan sonra İncesu'daydık Bir han yorgun argın tatlı bir uykudaydık Gün doğarken bir ölüm rüyasıyla uyandım. Başucumda gördüğüm su satırlarla yandım *Garibim namıma Kerem diyorlar Aslı'mı el almış haram diyorlar Hastayım derdime verem diyorlar Maraşlı Şeyhoğlu Şatılmış'ım ben* Bir kitabe kokusu duyuluyor yazında Korkarım yaya kaldın bu gurbet çıkmazında Ey Maraşlı Şeyhoğlu, evliyalar adağı Bahtına lanet olsun aşmadıysan bu dağı Az değildir, varmadan senin gibi yurduna Post verenler yabanın hayduduna kurduna Arabamız tutarken Erciyes'in yolunu Hancı dedim bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu'nu? Gözleri uzun uzun burkuldu kaldı bende, Dedi Hana sağ indi ölü çıktı geçende Yaşaran gözlerimde her sey artık değişti Bizim garip Şeyhoğlu buradan geçmemişti... Gönlümü Maraşlı'nın yaktı kara haberi. Aradan yıllar geçti işte o günden beri Ne zaman yolda bir han raslasam irkilirim, Çünkü sizde gizlenen dertleri ben bilirim Ey köyleri hududa bağlayan yaşlı yollar Dönmeyen yolculara ağlayan yaşlı yollar Ey garip çizgilerle dolu han duvarları Ey hanların gönlümü sızlatan duvarları... Faruk Nafiz Çamlıbel Şair at arabası ile yaptığı üç günlük seyahati boyunca görmüş olduğu manzaraları en küçük teferruatına kadar bir tablo gibi göz önüne seriyor. Bu yönüyle şiir realist bir tasvir şiiri karakteri taşır. Şair şiir boyunca gördüğü şeylerin kendi üzerinde bıraktığı tesirleri, uyandırdığı his ve hayalleri de ifade etmektedir. Bu yönüyle şiirde objektif (nesnel) unsurlarla, sübjektif unsurlar birleşerek şairin duyu/duygusu coşkulu bir tarzda ifade edilmiş, böylece şiir lirik şiir karakteri kazanmıştır. Şiirde anlatılan tabiat manzaraları gerçektir. Şiir bu yönüyle itibari olarak yaratılmış bir dekor sunmaz. Şair bize naklettiği tabiat parçası Orta Anadolu’dur. Şiirin içeriğini teşkil eden üç unsur: Kronolojik olarak sıralanmıştır. Yolculuk sabahları başlıyor, karanlık basınca sona eriyor. Bu basit zaman tablosu şiirin kompozisyonu tayin ediyor. Şiir de diğer bir kronolojik unsur, mevsimdir. “Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı.” Mısrasından anlaşıldığı gibi seyahat Mart Ayına rastlamaktadır. Manzaranın çıplak oluşunda bunun da rolü vardır. Dış âleme hâkim olan renk “sarıdır.” İmgesel olarak bu renk şairde sürekli bir boşluk, yalnızlık ve ölüm duygusu uyandırmakta, bu duygular şiirin tamamına hâkim olan gurbet duygusu ile birleşmektedir. İkinci gün sarı rengin yerini: “Karlar etrafı beyaz bir karanlığa gömdü, Kar değil, gökyüzünden yağan beyaz ölümdü” mısrasından anladığımız gibi, beyazlık alıyor. Bu trenk imgesel olarak ölümün soğukluğunu ifade ediyor. Şair, Anadolu Coğrafyasını iki unsurla özetliyor: Hanlar ve yollar. Anadolu coğrafyasının genel olarak bıraktığı tesir, bir gurbet duygusudur. Şiirin içeriğini teşkil eden üç unsur aynı noktada birleşirler. Bu birleşim noktası şiirin bütününe hakim olan gurbet duygusudur. Şairin Anadolu’yu bir gurbet diyarı olarak görmesinde çeşitli sebepler vardır: 1.“İlk sevgiye benzeyen ilk acı, ilk ayrılık!” mısrasında anlaşıldığı kadarıyla şair, hayatında ilk defa gurbete çıkmıştır. Şairin gurbet duygusu hissetmesi doğaldır. 2.Şairin bakış tarzında, İstanbullu bir aysın olmasının da etkisi vardır. İstanbullular, Anadolu’yu gidilmesi hoş olmayan bir yer olarak telakki etmişlerdir. Bu nedenle, Anadolu için, hüzünlü, hatta trajik anlam taşıyan “taşra (dışarısı)” kelimesini kullanmışlardır. Asırlarca büyük bir imparatorluğa payitahtlık yapan İstanbul, tüm dünyayı yöneten bir merkez olmuştur. Bu tür merkezlerin diğer bölgelere bu tür ifadeler kullanması, şairin Anadolu’yu bir gurbet diyarı olarak görmesinde etkili olmuştur. 3. İstanbul I. Dünya Savaşından sonra işgal edilmiş, devlet merkezi Ankara’ya taşınmak zorunda kalmıştır. İstanbullu aydınların, Anadolu ile teması bu sırada olmuştıur. Anadolu’ya giden aydınlar orada Anadolu’nun acı gerçekleriyle yüz yüze gelmişlerdir: Çıplak bozkır, fakir ve zavallı Türk köylüsü, daha bıyıkları terlememiş genç delikanlıları, saçlarına kına yakarak vatana kurbanlık gönderen acılı Türk anaları ve acılı genç yavuklular. On yıllık savaş boyunca yavuklularını cepheye gönderen genç kızlar, sevdalıların şehit vermenin acısıyla üze belki de hiç sevemeyecekleri erkeklerle evlenmek zorunda kalmış ve bu evliliklerden acı, gurbet duygusu yüzlerine sinmiş bebekler doğmuştur. Bu karşılaşma İstanbullu aydınlarda şok tesiri uyandırmıştır. Cumhuriyet devri Türk edebiyatı bu şokun akisleri ile doludur. Şiirin tamamına bu nedenle gurbet duygusu hâkim olmuştur. Anadolu insanının birçok özelliklerini kendinde toplayan Maraşlı Şeyhoğlu Satılmış sembolik bir anlam taşır. O, vatan müdafaası için huduttan hududa koşan köylü Mehmetçik’tir. Tarihi ve sosyal durum, onu bir kuru yaprak misali rüzgârın önüne katmış, oradan oraya sürüklemiş, takatsiz bırakmıştır. Onu asıl üzen, huduttan hududa atılması değildir. O vatan müdafaası için savaşırken, köyünde kalan Aslı’sını başkaları almıştır. Bunun haberi onu verem etmiştir. Kendisini benzettiği Kerem gibi, sevdiği varlığın peşinde dağ demeden, taş demeden yaza kışa aldırmadan neticede yok olan bir efsane kahramanıdrı. ŞİİR- NAZIM Bir kimsenin duygularını ve düşüncelerini söz ya da yazı ile başkasına anlatılmasına “anlatım” denir. Anlatım, etkin bir eylemdir. Duygu ve düşünceler kullanılan –ana dili ile- dille ortaya konan anlatımlardır. İnsanlar arasında gerek yazılı gerekse sözlü anlatım açısından en etkili iletişim aracı dildir. Bir dili bilmek demek, o dilde söyleneni, yazılanı anlayabilmek, isteklerini, duygularını ve düşüncelerini o dille anlatabilmek demektir. 1.NAZIM Duygu, düşünce, hayal ve eylemlerin anlatılmasında başlıca iki yol vardır. 1. Nesir, 2.Nazım. Biz burada konumuz itibariyle daha çok nazım hakkında bilgi vereceğiz. Nazım, vezin, kâfiye gibi unsurlara bağlı olan bir anlatım yoludur. Nazım kelimesi Arapça “dizmek” demektir. Nazımda cümleler sözdizimi kurallarına uygun olarak kurulmaz. Nazımda ahenk ön plâna alındığı için, cümle kuruluşları ahenge göre ayarlanır. Nazımda vezin, kafiye gibi zorlayıcı unsurlar bunda etkili olmuştur. Nazım cümleleri ahenge göre ayarlayarak; vezin, kafiye… gibi unsurları kullanarak elde edilen bir biçimdir. Kelime “dizmek”anlamından başka “ ipliğe inci dizmek” anlamını da kullanılır. Nazım nesirden çok daha önce meydana gelmiştir. Nazımda sadece anlam değil, seslerin musikisi de önemidir. Nazımda en küçük birim mısradır. Ayrıca beyit, kıta, bend gibi nazım birimleri vardır. Şiirler de nazım şeklinde yazılırlar. Ancak her nazım, şiir değildir.
Eskilerin “eşkâil-i nazım” dedikleri, nazım düzeni; manzumelerde bulunması gereken mısra ve kafiyenin belli bir düzende yer almasıyla oluşan biçimlerdir. Hiçbir manzumeye bağlı olmayan, tek başına bir mısra en küçük nazım şeklidir. Buna azâde mısra adı verilir. Manzumeler, mısraların belli kaidelere göre bir araya gelmesi ile şekil kazanırlar. Mısraların bir araya gelmesiyle, beyit, üçlü, dörtlü, beşli, altılı, yedili, gibi bentler meydana getirilir. Nazım şekillerinde, ölçü olarak kullanılan parçaya nazım birimi denir. Divan şiirinde nazım birimi beyit, halk şiirinde ise dörtlüktür. Nazım şekillerinin mısra düzeni düz çizgi, kafiye düzeni ise Türk alfabesindeki harflerle gösterilir. Kafiyesiz mısralarda x kullanılır. Tekrarlanan, yani nakarat olan mısralar için kafiye harfinin (a2), kafiye harfinin büyüklüğü ile de gösterilir. (ör.A.) Türk şiirinde günümüze kadar değişik nazım şekilleri kullanılmıştır: a)İslamiyet’ten önceki Türk edebiyatı döneminde kullanılan nazım şekilleri: destan, koşuk, sagu, sav... gibi. b)Divan edebiyatı nazım şekilleri: mısra, beyit, gazel, kaside, mesnevî, kıt’a, müstezat, rubâî, tuyug, murabba, şarkı, terbi, muhammes, tardiye, tahmis, taştir, müseddes, tesdis, müsebba, müsemmen, mütessa, muaşşer, terkib-i bend, terci-i bend... gibi. c)Halk edebiyatı nazım şekilleri: Mani, türkü, koşma, destan, semai, varsağı... gibi. ç)Aruz vezniyle yazılan halk edebiyatı nazım şekilleri: Divan, semâi, kalenderi, selis, satranç, vezn-i âhar... gibi. d)Yeni nazım şekilleri: Sone, terza rima, lahn, triyole, serbest müstezad, serbest nazım, çapraz kafiye, sarma kafiye, düz kafiye, ottova rima...gibi. Bunlardan başka serbest düzenli nazım şekilleri vardır. Bunlar da eşit düzenli, karışık düzenli ve serbest nazım gibi kısımlara ayrılabilir. Eşit düzenli şekiller:
Karışık düzenli şekiller: Bunlar da mısraların hece sayısı değişik olanlar ve bendlerin hece sayısı değişik olanlar diye ikiye ayrılır. 3.NAZIM TÜRLERİ Manzumelerin konu bakımından sınırlandırılmasıyla ortaya çıkan şekillerdir. Divan edebiyatı nazım türleri: Tevhid, münâcât, na’t,mersiye, medhiye, hicviye, fahriye, nazire, tehzil, tazmin, bahr-ı tavil; Halk edebiyatı nazım türleri: Güzelleme, taşlama, koçaklama, ağıt; Tekke edebiyatı nazım türleri: ilâhî, nefes, nutuk, devriye, şathiye.
Vezin, hecelerin sayılarının ya da uzunluk ve kısalıklarının düzenli biçimde sıralanması temeline dayanan ve nazımda ahenk aracı olarak kullanılan “söz ölçüsü”dür. Türk edebiyatında, genellikle kullanılan ölçü, milli veznimiz olan hece vezni ve İslâmiyet’in kabulüyle gelişen klasik edebiyat döneminde kullanılan aruz veznidir. a)Hece Vezni Hece vezni, Türk dilinin millî veznidir. Hece vezni, hecelerin sayısına göre kurulmuş bir ölçektir. Birinci mısrada kaç hece varsa, öteki mısraların hepsinde o kadar hece vardır: Eskiden bu ölçeğe “parmak hesabı”, ya da vezn-i benân” (parmak ölçeği) denmekteydi. Hece ölçeğinde mısralar iki ya da daha çok parçaya bölünür. Mısraların bu bölüm yerlerine durak denir. Hece ölçeğinde kelimeler ortadan kesilmez, duraklar sözcüklerin sonlarındadır. Hece ölçeğinde mısraların bölünüşlerinde mısraların hece sayısı önemlidir. Hece sayısı az olan ölçeklerde mısralar ya hiç bölünmez ya da ikiye bölünür. Hece sayısı çok olan mısralar ikiye, üçe, ya da dörde bölünür. a)İkiye bölünen ölçekler: eğer mısranın hece sayısı çift ise, mısra ortadan iki eşit bölüme ayrılır. Annesi / azabın, Sonsuzluk / şarkısı Annesi azabın Ruhumun / tıpkısı 6 (3+3) (Necip Fazıl Kısakürek, Zaman) Mısranın hece sayısı tek ise, büyük bölüm başta, küçük bölüm sonra gelecek şekilde bölünür: Bahçelerde / saz olur Gül açılır yaz olur Ben yârime / gül demem Gülün ömrü / az olur 7 (4+3) (Mani) b)Üçe bölünen ölçekler: Mısraların hece sayısı tam olarak üç bölünebiliyorsa, mısra üç eşit bölüme ayrılır: Kargı gibi / kara saçın / yoldun mu kız? Kara gözden / acı yaşı / döktün mü kız? 9 (3+3+3) (Kitab-ı Dede Korkut) Eğer mısranın hece sayısı tam üçe bölünmezse, ilk iki parçanın hece sayıları birbirine eşit olur; üçüncü parçanın hece sayısı öncekilerden ya bir sayı eksik, ya bir sayı artık olur: Sarı zeybek / şu dağlara / yaslanır Yağmur yağar / silâhları / ıslanır Bir gün olur / deli gönül / uslanır 11 ( 4+4+3) (Halk Türküsü) c)Dörde bölünen Mısralar: Eğer hece sayısı tam olarak dörde bölünebilirse, mısra dört eşit bölüme ayrılır. Sahillerin / kucağında / fıkırdayan / deniz yatar, Kayaların / kurnasında / şarkı söyler / bazan rüzgâr
Eğer mısranın hece sayısı tam dörde bölünemezse, ilk üç parçanın hece sayıları birbirine eşit olur; dördüncü parçanın hece sayısı öncekilerden bir sayı eksik olur: 15 (4+4+4+3) Dün gece yâr / hanesinde / yastıcağım /taş idi Altım toprak / üstüm yaprak / yine gönlüm / hoş idi (Halk türküsü) b)Aruz Vezni: Nazımda uzun veya kısa, kapalı veya açık hecelerin âhenkli sıralanmasına dayanan bir vezin sistemidir. Arap edebiyatında doğmuş, dil yapısına ve edebi zevkine göre değişikliğe uğrayarak, başta Fars ve Türk edebiyatları olmak üzere, İslam medeniyeti dairesi içine giren diğer milletlerin edebiyatına geçmiştir. Aruz kelimesinin yön, cihet, yan, taraf, bölge, mekke, medine ve etrafı, bulut, daracık dağ yolu, serkeş deve, çadırın orta direği... gibi çok çeşitli anlamları vardır. Aruzun edebi anlam olarak bu anlamlardan hangisine dayandığı kesin belli değildir. Aruz ilmini bir izah sistemine ünlü Arap dilcisi el-Halil bin Ahmed el-Ferâhîdî kavuşturmuştur. Aruzun sözlük anlamına en yakın ıstılah analım çadırla ilgili olanıdır. Nasıl ki; beytü’ş-şa’r (kıl çadır)’ın kuruluşunda aruz (orta direk) önemliyse, beytü’ş-şi’r (şiir beyti)’in yapısında da nazımdaki aruz vezni önemlidir. Aruzun terimlerinden olan sebeb (ip, çokluğu: esbab), vetid (veya vatd, vatad: Kazık, çevdat), fasıla (çadırın etekleri arasındaki boşluk) çadırla ilgilidir. Arap yazısı harekeli ve harekesiz (sakin) harflerden meydana gelir. Harekeler vokal, harekesiz ise konsonant karşılığıdır. Harekeli ve harekesiz harflerin birleşmesiyle tef’ile, tef’ilenin yanyana gelmesiyle vezin ortaya çıkar. Tef’ileye cüz veya tef’il de denir. Birinci harekeli, ikincisi harekesiz (sakin) iki harf birleşirse hafif sebeb (essebebü’l hafif, ör be-l), iki harekeli harf birleşirse ağır sebeb (es-sebebü’s-sakil ör. Hu-ve), ilk ikisi harekeli, sonuncusu sakin üç sessiz harf birleşirse vetid (al-vetidü’l mecmû, er. Vâ-li-h), araları bir sakinle ayrılmış iki harekeli harf birleşirse ayrılmış iki harekeli harf birleşirse ayrılmış vetid (el-vetidü’y-mefrûk, ör. Kable) elde edilir. Dört ve beş harfin birleşmesiyle küçük (suğra) ve büyük (kübrâ) fasılalar daha büyük harf gruplaşmalarını meydana getirirler. Ancak bunları sebep ve vetid’lere ayırabiliriz. Şimdi, harekeli harflere (_), herekesiz harflere de (.) işeratlerini verirsek, yukarıda belirttiğimiz bölümleri şöyle sıralayabiliriz: Hafif sebeb: - Ağır sebep: .. Birleşmiş vetid: .- Ayrılmış vetid: -. Küçük fasıla: ..- Büyük fasıla: ...- Sebeb ve vetid’lerden tef’ileler, tef’ilelerden beytler meydana gelir. Bir beytin yarısı şatr adını alır. Bir beytin ilk şatrına sadr (bir şeyin önü, yüzü), ikinci yarısına acuz (arka, geri) denir. Sadrın son tef’ilesi, beytin en önemli unsurudur ve aruz adını taşır. Acuzun, yani beytin son tef’ilesi darb (cins, nevi) diye bilinir. Bunların dışındaki beytin ilk tef’ilesi ibtidâ (başlangıç), digerleri ise, haşv (bir şeyih içini dolduran nesne) diye adnlandırılır. Ana vezinler asıl (kök) sayılan 8 tef’ileden meydana gelir: 1. Fe’ûlün (.—) 2. Fâ’ilün (-.-) 3. Fâ’ilâtün (-.—) 4. Mefâ’ilün (.—) 5.Müstef’ilün (—.—) 6. Mef’ûlâtün (—.) 7. Müfâ’aletün (.-..-) 8. Mütefâ’ilün (..-.-) Türk aruzunda aruzun bir kısım vezinleri kullanılmıştır. Bu vezinleri meydanagterin cüzler: 1. Fâ’ilâtün (- . - -) 2. Fe’ilâtün (. . - -) 3. Fâ’ilün (- . -) 4. Fe’ilün (. . -) 5. Fâ’lün (- -) 6. Fâ’ûl (. -) 7. Mefâ’ilün (. - - -) 8. Mefâ’ilün (. - . -) 9. Mefâilü (. - - .) 10. Mef’ûlü ( - - . ) 11. Mef’ûlün (- - - ) 12. Fâ’ilâtü (- . - .) 13. Müstef’ilün ( - - . -) 14. Müstefâ’ilün (. . - . -) 15. Müfte’ilün (- . . -) 16.Müstef’ilâtün (- - . - -) 17. Fe’îl (.-) 18. Fa’ (-) 19 Fâ ((-) 20. Fe’ûlün (. - -) Türk şiirinde kullanılan aruz vezinleri 4 daire ve 14 bahr içinde yer almıştır. Bu daire ve bahırların içindeki vezinler: I.Daire-i mu’telife 1.Bahr-ı hecez (neşe ile şarkı söyleme) 1. Mefâ’ilün Mefâ’ilün Mefâ’ilün Mefâ’ilün . - - - /. - - - / . - - - / . - - - Eşin var, âşiyanın var, bahârın var ki beklerdin; Kıyâmetler koparmak neydi, ey bülbül nedir derdin? Mehmet Akif 2. Mefâ’ilün Mefâ’ilün . - - - /. - - - Bir gün bir bî-amân gördüm Kimin cânânıdır, kimdir Katı nâ-mihribân gördüm Kimin cânânıdır, kimdir (Daniş) 3. Mefâ’ilün Mefâ’ilün . - - - /. - - - / . - - Demişsin ki yolumda ölmez Ahmed Bir öldüm bir de tekrâr öldürürsün
. - - - . - - - / . - - /. - - - / . - - Hârab olmuş ne varsa tüâb olmuş o bir köy Başında seng-i makber iki viran minâre Uyurdu hep çocuklar fakat kuşlar uyanmış Sönüp yıldızlar emvâc eder savlet kenâre (Adülhak Hamid Tarhan) 5. Mefâ’ilün Fe’ûlün . - - - / . - -
O şîn köşk içinden Ki pek durgun sularda Uyurken bambularda Taşır çok yüklü dallar Alevden portakallar Yahya Kemal Beyatlı
- - . / . - - . / . - - . / . - - Ru’yâ gibi bir yazdı, yarattın hevesinle Her ânını, her rengini, her şi’rini hazdan Hâlâla, doludur bahçeler en tatlı essinle; Bir gün, bir uzak hatıra özlersen o yazdan; 7. Mef’ûlü mefâ’îlü fâ’ûlün - - . / . - - . / . - - Bir gamlı hazânın seherinde Isrâra ne hâcet yine bülbül? Bil kalbimizin bahçelerinde, Cân verdi senin söylediğin gül! Ahmet Haşım
- - . / . - . - / . - - Zennetmem ki şöyle böyle bir söz Gel sen dahi söyle böyle bir söz Şeyh Galib 9. Mef’ûlü mefâ’îlün Mef’ûlü mefâ’îlün - - . / . - - -/ - - ./ . - - Olsam n’ola aşkınla rüsvâ-yı heme âlem Dil mest-i muhabbet cân divâne değil mi yâ Neşâtî
10. Mef’ûlü Mefâ’îlün - - . /. - - - Bilcümle makalâtım Mahsûl-i maânîdir. Manastırlı Rıfat 11 Mef’ûlü fâ’ûlün - - . / . - - (Müstezad şeklinde kısa mısralarda kullanılır. 12. Mefâ’îlün Mefâ’îlün Mefâ’îlün fe’ûlün . - - - / . - - - / . - - -/ . - - (Rubâi vezinleri de hezec bahrindedir.) 2. Bahr-ı recez (titrek) 1.Müstef’ilün Müstef’ilün Müstef’ilün Müstef’ilün - - . - / - - . - / - - . - / - - . – Dün gün furakundan gözüm yaşlar tökerkan ahıdır La’lün gamından dem-be-dem yâkut u mercân atıdır. Nesîmî
2. Müstef’ilün Müstef’ilün - - . - / - - . - Nâziklerin en dilberi Dilberlerin nâzikleri Nâz etse de vardır yeri Âz etse de vardır yeri Sevdiğim yine bir mihr-i nâz Recaizade Mahmud Ekrem 3. Mefâ’ilün Mefâ’ilün Mefâ’ilün Mefâ’ilün . - . - / . - . - / . - . - /. - . - / Bir harmanın gelir sonu, kapıştırın giderayak! Yarın, bakarsın, söner çıtırdayan ocak! Bugün ki mi’deler kavî, bugün ki çorbalar sıcak Alıştırın, tıkışştırın kapış kapış, çanak çanak... Yiyin, efendiler, yiyin, bu hân-ı pûr-nevâ sizin; Doyunca, tıksırınca, çatlayıncaya kadar yiyin! Tevfik Fikret 4. Mefâ’ilün Mefâ’ilün . - . - / . - . – Başında sistem örtüsü Kışın budur bütün süsü
Soluk yüzünde toplanır 5. Müfte’ilün Müfte’ilün Müfte’ilün Mefâ’ilün -. . - / - . . - / - . . -/ . - . – Âlına virmişem gönül, âli çoğ âle düşmesin Yânağının kızıl güli üstine jâle düşmesün! Nesimî 6. Müfte’ilün Mefâ’ilün - . . - / . - . – Bizleri başka görmesen Hüsnü Huda kadar seven Gönlü temiz adamlarız Mustafa Seyid Sütüven 7. Müsta f’ilâtün Müsta f’ilâtün (Bu vezin) Fa’lun Fa’ûlün Fa’lun Fa’ûlün kalıbına dönüşebir - - . - - / - - . - - - / . - -/ - - / . - - Çekmez efendim bu derdi herkes İster kabûl et ister dilim kes Çekmezdim ammâ ey şûh-ı Nev-res Sevmiş bulundum gayrı ne çâre Osman Nevres 8. Müstef’ilün fa’ûlün müstef’ilün fa’ûlün - - . - - / . - - / - - . - -/ . - - (Bu vezin daha çok bahr-ı muzarı vezinlerindendir. Mef’ûlü fâ’ilâtün fâ’ilâtün Mef’ûlü olarak bilinir.)
1. fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün - . - - / - . - - / - . - - / - . - Bûseler ikrâr ider turmaz, sözünde tîz döner Mevlevîdir sevdiğim her gün külah eyler bana Aşık Dertli 2. fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün / - . - - / - . - - / - . – 3. fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilün
II. Daire-i Muhtelife 4. Bahr-ı muzari (benzeyen) 1. Mef’ûlü fâ’ilâtü Mef’ûlü fâ’ilâtün 2. Mef’ûlü fâ’ilâtün Mef’ûlü fâ’ilâtün 3. Mef’ûlü fâ’ilâtün 5. Bahr-ı müctes (kopmuş) 1.Mefâ’ilün fe’ilâtün Mefâ’ilün fe’ilâtün III. Daire-i mütenevvia 6.Bahr-i Hafif 1. Fe’ilâtün mefâ’ilün fe’ilün 7. Bahr-ı münserih (akıcı) 1. Müfte’ilün fâ’ilün müfte’ilün fâ’ilün 8. Bahr-ı serî (çabuk 1. Müfte’ilün Müfte’ilün fâ’ilün IV. Dairei müttefika 9. Bahr-ı mütekarib (yakın 1.Fe’ûlün Fe’ûlün Fe’ûlün Fe’ûlün 2. Fe’ûlün Fe’ûlün Fe’ûlün fe’ûl 3. Fa’lün Fe’ûlün fa’lün Fe’ûlün
2. Mütefâ’ilün Mütefâ’ilün 3. Mütefâ’ilün fa’ûlün Mütefâ’ilün fa’ûlün
OKUNMASI TAVSİYE EDİLEN ESERLER LİSTESİ: Refik Halit Karay: Gurbet Hikâyeleri Marquez: On İki Gezici Öykü Fuzuli: Divan ve Poetika Italo Calvino: Ağaca Tüneyen Baron. Fazıl Hüsnü Dağlarca: Çocuk ve Allah Kurt Vonnegut: Şampiyonların Kahvaltısı ve Humor Sabahattin Ali: Kürk Mantolu Madonna Şeyh Galib: Hüsnü Aşk Faulkner: Döşeğimde Ölürken Mevlana Celaleddin Rûmî: Mesnevi Dante: İlâhi Komedya Orhan Pamuk: Kara Kitap Dino Buzzati: Tatar Çölü Oğuz Atay: Korkuyu Beklerken Ahmet Haşim: Bize Göre Goethe: Faust Feridüddin Attar: Mantıku’t-Tayr Rilke: Duino Ağıtları Tolstoy: Sanat Nedir? Edgar Allan Poe: Kuzgun Exupery: Küçük Prens Yunus Emre: Yunus Divanı Peyami Safa: Bir Tereddüdün Romanı Franz Kafka: Bir Kardeş Cinayeti 1.2. DİLLERİN KÖKENİ |