Filozofia społeczna I heglowsko-marksistowska teoria kolektywizmu
|
|  Yüklə 157.5 Kb.
|
VI Równość podstawą życia społecznego1. Indywidualistyczny liberalizm Już Platon twierdził, że osobiste uzdolnienia i nabyte wykształcenie różnią ludzi w tym stopniu, że nie byłoby rzeczą sprawiedliwą równe ich traktowanie. Uważał on, że władzę w społeczeństwie powinni sprawować ludzie mądrzy tj. filozofowie. Ta wiara w moralną wyższość ludzi wykształconych wpłynęła na koncepcję równości pojmowanej jako równość szans, która jest typowa dla liberalizmu. Arystoteles także twierdził, że ludzie z natury rodzą się jako wolno lub jako niewolnicy. Podobna naturalna nierówność istnieje np. między kobietę i mężczyzną. Rozróżniał dwojaką równość: matematyczną- dającą każdemu te same prawa oraz proporcjonalną- uzależnioną od wkładu pracy, posiadanych zasług. Greccy myśliciele choć społeczną nierówność uznawali za rzecz naturalną potrafili dostrzec walor idei równości. Wypracowali cenne rozróżnienia takie jak równość wobec prawa, równość posiadania, głosu, równość polityczną. W wieku XVIII ogłoszona dwie deklaracje praw człowieka: amerykańską i francuską. W deklaracji Niepodległości USA z 1776 r. stwierdzono, że wszyscy ludzie rodzą się równo i są obdarzeni przez Stwórcę pewnymi niezbywalnymi prawami. W 1789 roku ogłoszono Deklarację Praw Człowieka i Obywatela, w której napisane jest, że ludzie rodzą się i pozostają wolni i równi w prawach, a różnice społeczne mogą być powodowane jedynie przez różnice w społecznej użyteczności. Wszyscy ludzie są równi wobec prawa oraz mają równą możliwość wszystkich zaszczytów, miejsc, stanowisk państwowych odpowiednio do ich zdolności, bez żadnych różnic oprócz różnicy zalet i talentów. Obie te deklaracje bazowały na koncepcjach myślicieli Oświecenia. Czołowe miejsce wśród nich zajmował J. J. Rousseau. Fundamentu równości dopatrywał się w fakcie istnienia wspólnej ludzkiej natury. Rozgraniczył on stan pierwotny, czyli naturalny oraz historyczny rozwój człowieka. Ludzka istota w stanie naturalnym była wg niego wolna, natomiast to życie społeczne doprowadziło do niewoli. W stanie naturalnym istniały jedynie nierówności psychofizyczne, a to zorganizowane życie społeczne usankcjonowało nierówności na drodze prawnej. Rousseau twierdzi, że w wyniku umowy społecznej wszyscy ludzie są sobie równi. Wspólnota natury ludzkiej jest podstawą równości człowieka. Wspólnota ludzkiej natury jest traktowana jako podstawa idei równości jurydycznej także przez współczesnych zwolenników liberalizmu. Równość wobec prawa nie niweluje jednak zróżnicowania społecznego, nie jest tożsamością ludzie, dlatego nie istnieje idealna równość. Rousseau akcentował ścisłą więź równości i wolności, gdyż akces człowieka do życia społecznego powinien być całkowicie dobrowolny. U podstaw idei równości znajduje się więc wolność, czyli realna możliwość wybory kierunku swego życia. Bez równości nie ma wolności, lecz równocześnie to wolności warunkuje równość. Współcześni zwolennicy indywidualistycznego liberalizmu rozumieją równość jako równość możliwości (równość szans). Akcentują również istnienie równości wobec prawa. Jurydyczna równość oznacza fakt, że wszyscy ludzie podlegają normom prawnym, a nikt nie powinien być bezkarny w przypadku naruszenia prawa. Indywidualistyczny liberalizm trafnie łączy idee równości i wolności jednak zbyt jednostronnie traktuję tę ostatnią, gdyż wolność człowieka nie może ograniczać się tylko do wolności społecznej. Dodatkowo teoria liberalizmu jest formą ekonomizmu, dlatego koncentruje się na wolności ujmowanej w zakresie aktywności gospodarczej. Tak rozumiana wolność prowadzi często do rażącej niesprawiedliwości ekonomicznej, powodując zniewolenie ludzi gorzej sytuowanych ekonomicznie i społecznie. 2. Kolektywizm marksistowski Idea równości znajduję się w centrum zainteresowania twórców marksizmu. Engels słusznie zauważył, że początkowo ideę równości bazowała na fakcie wspólnoty ludzkiej. Specyficzną cechą tej koncepcji równości jest postulat ekonomicznej równości wszystkich ludzie, co wymaga zniesienia klasowej struktury społeczeństwa. Nie wystarczy anulowanie przywilejów klasowych, niezbędne jest zniesienie samych klas. Bez ekonomicznej równości hasła równości, wolności i braterstwa pozostaną tylko sloganami. Marks i Engels opisują równość jako uświadomienie sobie przez człowieka samego siebie w praktyce, czyli uświadomienie sobie przez człowieka innego człowieka jako równego mu i ustosunkowanie się jednego człowieka względem drugiego jako równego sobie. Wg nich równość autentyczna to równości w życiu społecznym. Teoria kolektywizmu rzutuje oczywiście na sposób rozumienia równości. Granice i sposób realizacji równości określone są przez kolektyw, nie zaś wytyczone przez niezmienną ludzką naturę. Równość nie przysługuje człowiekowi jako osobie, lecz jest koncesjonowana przez społeczność. Jeżeli człowieka jest człowiekiem w wyniku życia społecznego to proces socjalizacji jest jedyną podstawą do uznania jego równości. W marksizmie został podważony związek między równością a wolnością, gdyż wolność rozumiana była jako autorealizacja człowieka na poziomie życia społecznego. Wolność nie jest więc atrybutem indywidualnym osoby, ale owocem społecznej aktywności. Marksizm, zwłaszcza od czasów Lenina wiele mówi na temat sposób realizacji społecznej równości, a najważniejszymi elementami tego procesu są m.in. zniesienie klasowej struktury społeczeństwa oraz zacieranie różnic między pracą fizyczną i umysłową. Warunkiem realizacji tych postulatów jest zniesienie własności prywatnej, bo to na jej bazie powstają wszelkie formy nierówności. Idea absolutnej równości ekonomicznej jest mało realistyczna, gdyż perspektywa takiej równości jest interesująca dla ludzi przeciętnych, ale frapująca dla ludzi aktywnych, wykształconych, wybijających się. Taka idea może prowadzić do zaniku aktywności i kultu przeciętności. 3. Chrześcijański personalizm Idea równości wyrasta z samej Ewangelii. U podstaw chrześcijańskiej koncepcji równości zawiera się teoria personalizmu, w myśl której człowiek to rzeczywistość substancjalno-osobowa. Jest on istotą świadomą i wolną, dlatego może i powinien być podmiotem prawa. W ten sposób dorasta do rozpoznania i egzekwowania prawa do równości. Koncepcja ta ma trojakie podstawy: filozoficzne, biblijno- teologiczne i aksjologiczne. Do filozoficznych podstaw idei równości należy zaliczyć przede wszystkim uznanie osobowej godności człowieka. Chrześcijaństwo do duchowej kultury ludzkości wniosło niezwykle cenny element: przekonanie o naturalnej równości wszystkich ludzi, niezależnie od ich pochodzenia, przynależności klasowej, pozycji społecznej czy wyznawanej religii. Identyczna dla wszystkich ludzi jest ich sytuacja egzystencjalna, wszyscy są równi wobec Boga, cierpień i śmierci oraz prawa przemijania. Myśl chrześcijańska mówiąc o równości odwołuje się również do przesłanek biblijno- teologicznych. Biblijny opis stworzenia człowieka mówi o nim jako o „obrazie Bożym”. Z tego punktu widzenia wszyscy ludzie są sobie równi. Do teologicznych podstaw idei równości należy również fakt wcielenia i odkupienia. Człowieka nie tylko jest obrazem Bożym ale także przedmiotem Bożej miłości. Chrystusowe odkupienie obejmuje wszystkich ludzi, w świetle jego nauki wszyscy są braćmi, a to braterstwo wyrastające z ducha Ewangelii jest trwałym fundamentem równości wszystkich ludzi. Idea równości ma również podstawy aksjologiczno- moralne. Sprowadzają się one do ewangelicznego nakazu miłości każdego człowieka. Miłość jest niezbędnym dopełnieniem sprawiedliwości i tylko ona inicjuje autentyczne braterstwo międzyludzkie i prawdziwą solidarność. Chrześcijańską koncepcję równości obejmuje trzy sektory: ontologiczny- podstawą idei równości społecznej jest godność człowieka jako osoby i jako człowieka stworzonego na obraz Boga; jurydyczny- który znalazła swoje miejsce w katolickiej nauce kościoła, akcentowana jest potrzeba demokratyzacji życia społeczno-państwowego oraz emancypacji człowieka; ekonomiczny- który omawiany jest zazwyczaj łącznie z zagadnieniem sprawiedliwości społecznej. VII Struktura społeczności politycznej państwa 1. Państwo- pojęcie, elementy, właściwości, typy Państwo jest społecznością polityczną. W idei państwa zawierają się 3 elementy składowe: społeczność ludzi, określone terytorium oraz organizacja polityczna (władza). Państwo jest przede wszystkim związkiem ludzki rozumnych i wolnych. Społeczność ludzka, lud, naród- jest to podstawa egzystencji państwa. Ważne jest także stabilne terytorium, którego wielkość oraz usytuowanie geopolityczne wpływa na znaczenie i losy państwa. Trzeci element to organizacja, z którą związana jest władza. Każde państwo musi dysponować siła, strukturami i ośrodkami władzy, armią i aparatem administracyjnym. Społeczność państwowa posiada 3 właściwości. Jest to społeczność:
Państwo ma do spełnienia właściwe mu cele takie jak dobro wspólne, na które składają się wszystkie wartości, bez których niemożliwy jest pełny i wszechstronny rozwój człowieka. Dobrem wspólnym jest dobrobyt obywateli i kwitnąca ekonomia. Celem państwa mogą być takie pokój wewnętrzny i zewnętrzny, integracja społeczna, sprawiedliwość czy bezpieczeństwo socjalne. Istnieją także inne koncepcje państwa:
Można wyróżnić różne formy ustrojowe państwa. Platon i Arystoteles wyróżnili 3 ustroje: monarchiczny, arystokratyczny oraz demokratyczny. Współcześnie mówi się o dwóch formach rządów: absolutnych, totalitarnych, dyktatorskich lub autorytarnych lub o demokratyczno- parlamentarnych. Ustrój demokratyczny jest dziś powszechnie uznawany za najlepszy. 2. Autorytet i władza Ważnym elementem państwa jest władza. Władza by realizować dobro wspólne musi mieć należyty autorytet. Władza bez autorytetu przeradza się w tyranię. Władza nie może być w opozycji do interesów społeczeństwa, ponieważ istnieje dzięki niemu i w jego imię spełnia swoje obowiązki, jest przez niego kontrolowana i służy jego dobru. Władza istniejąca w państwie jest nadana przez ogół obywateli. W przeciwnym wypadku można mówić o uzurpacji władzy, przejęciu jej w sposób sprzeczny z prawem i etyką. Efektywna władza ma prawo wydawania poleceń i egzekwowania ich, co wymaga dysponowania środkami siły. Władza i autorytet powinny być zintegrowane ze sobą, ich separowanie prowadzi do deformacji struktur politycznych. Autorytet bez władzy jest ograniczony w społecznym oddziaływaniu, władza bez moralnego autorytety przekształca się w dyktaturę. Źródłem autorytetu nie jest sama siła i posiadana władza, lecz wartości ideowo- moralne. Władza spoczywa w ręku określonych elit. Państwo o osobie swych reprezentantów ma prawo użycia siły, ale tylko wtedy gdy dana sytuacja jest wyjątkowa, a końcowy efekt tej decyzji zostanie zaaprobowany przez społeczeństwo. Jeżeli te warunki nie zostaną spełnione wtedy obywatele mają prawo czynnej obrony, łącznie z użyciem siły. Istnieją granice stosowania siły przez państwo. Te granice to prawo naturalne, prawo Boże, prawa człowieka i prawa społecznych wspólnot. 3. Trójpodział władzy Monteskiusz wyróżnił 3 formy władzy: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Powinny być one od siebie niezależne. Jeżeli państwo porównać do żywego organizmu to władza ustawodawcza jest jego sercem, a wykonawcza- mózgiem. Władza ustawodawcza to przede wszystkich parlamenty, władzą wykonawczą jest rząd. Sądownictwo to trzeci sektor życia państwowego, który powinien być bezwzględnie autonomiczny wobec obu pozostałych form. Władza ustawodawcza dekretuje prawa obowiązujące w określonym państwie, rząd powinien realizować i pilnować ich respektowania przez obywateli. Faktyczna autonomia władzy ustawodawczej wobec władzy wykonawczej jest warunkiem demokracji. Demokracja to istnienie suwerenności zewnętrznej i wewnętrznej- to lud jest podmiotem i źródłem władzy państwowej. Społeczeństwo obywatelskie ma prawo do autonomii i samorządzenia się. Demokracja jest właśnie takim systemem społeczno - politycznym, który umożliwia samorządzenie się społeczeństwu. Istnieją różnorodne formy demokracji. Obecnie dominuje demokracja tzw. zachodnia, która związana jest z ustrojem liberalno - kapitalistycznym. Zarówno władza ustawodawcza jaki i wykonawcza potrzebuje kontroli. We współczesnych państwach istnieją różne formy tej kontroli: opinia publiczna, środki masowego przekazu i przede wszystkim niezależne sądownictwo. Gdzie nie ma niezawisłych sądów, tam sprawowana władza jest despotyczna. VIII Zasady życia społecznego 1. Pojęcie i klasyfikacja zasad Zasady życia społecznego to zasad konstruowania i funkcjonowania bytu społecznego. Ich naruszenie prowadzi do deformacji życia społecznego albo nawet do jego zaniku. Zasady życia społecznego mają profil ontologiczny- wynikają z natury człowieka i natury społeczności; charakter jurydyczny- znajdują odzwierciedlenie w przepisach prawa państwowego; charakter etyczny. Powszechnie uznaje się, że życiem społecznym powinny kierować zasady pomocniczości, która stoi na straży dobra osoby i solidarności, która chroni interesy państwa. 2. Zasada solidarności Dojrzenie i realizacja dobra wspólnego zapoczątkowuje postawę solidarności. Ośrodkiem takiego dobra jest dobro ludzkiej osoby i zespół takich wartości, które warunkują jej wszechstronny rozwój. Dobro wspólne musi być realizowane wysiłkiem wszystkich członków danego społeczeństwa, którzy zdolni są do zgodnego współdziałania. Dobro wspólne bez solidarności postaw i działań nie jest możliwe. Zasada solidarności bazuje na personalizmie, czyli uznaniu osobowej natury i godności człowieka. Zasada ta jest etyczną normą życia społecznego. Wynika przede wszystkim z nakazu miłości człowieka. Zasada ta posiada również charakter normy prawnej- jej zadaniem jest ochrona dobra wspólnego poprzez które różnicują się prawa i obowiązki człowieka. Jurydyczny charakter zasady solidarności łączy się ze sferą społecznej sprawiedliwości, która jest regulowana prawodawstwem państwowym. Zasada solidarności koordynuje funkcjonowanie życia społecznego ponieważ wytycza zakres podmiotowych uprawnień i zobowiązać członków wspólnoty. Zasada solidarności zazębia się ideą sprawiedliwości. O autentycznej solidarności można mówić tylko wtedy, gdy respektowane są wymogi sprawiedliwości. 3. Zasada pomocniczości Klasyczne sformułowanie tej zasady znajduje się z encyklice papieża Piusa XI: „Szkodą społeczną i zakłóceniem porządku jest zabierać mniejszym i niższym społecznościom te zadania, które mogą wypełnić i przekazywać je społecznościom większym i wyższym.” Państwo nie powinno być zagrożeniem dla naturalnych uprawnień i zadań indywidualnych osób ani też mniejszych społeczności. Papież wskazuje na obowiązek państwa pomagania tym podmiotom. Zasada ta ma charakter ontologiczny- opiera się na personalizmie filozofii chrześcijańskiej, gdzie człowieka jest osobą świadomą i wolną, zdolną i samokierowania; prawny- jej podstawą jest prawo naturalne, które chroni podmiotowość człowieka i jego naturalne uprawnienia; etyczny- chroni wartości związane z człowiekiem i jego naturalnym środowiskiem społecznym. Zasada ta potwierdza więc godność osoby ludzkiej i jej prawa. Zasada pomocniczości nie jest indywidualną normą etyczną, ale normą etyczno-społeczną. Potwierdza ona służebność państwa i wspólny międzynarodowej wobec osoby ludzkiej i związanych z nią małych społeczności. Zasada ta powinna znaleźć wielorakie zastosowanie w życiu społeczno- państwowym. Należy przyjąć zasadę: tyle wolności- ile można i tyle interwencji państwa ile to jest konieczne. Naturalną konsekwencją zasady pomocniczości jst pluralizm form życia społecznego, politycznego, ekonomicznego i kulturalnego. W zakresie gospodarki interwencja państwa powinna przejawiać się poprzez udzielanie porad indywidualnym podmiotom ekonomicznym, rad pracowniczych czy dofinansowań. W zakresie publiczno-politycznym polega na przestrzeganiu wolności, afirmacji pluralizmu i ustroju parlamentarnego. IX Naród a państwo 1. Idea narodu Naród jest bardziej wspólnotą niż społecznością. Społeczności ma charakter zorganizowany i zaplanowany, wspólnota narodu jest faktem zastanym i spontanicznym. Naród jest wspólnota egzystencjalno- biologiczną oraz duchowo- kulturową. Jest wspólnotą ludzi, których łączy pochodnie, terytorium, historia, język i kultura. Każdy naród ma jakieś dobro wspólne, którego zachowanie i rozwój jest obowiązkiem całej narodowej wspólnoty. Pojęcie narodu związane jest z istnieniem szeregu komponentów: komponentów przedmiotowych i podmiotowych. Do przedmiotowych elementów zaliczamy terytorium zamieszkania, wspólnotę pochodzenia (więzy krwi), wspólnotę egzystencjalno- ekonomiczną. Do elementów podmiotowych, które spełniają ważniejszą rolę zaliczamy świadomość narodową, wspólne doświadczenia historyczne, kulturę, język, religię. Węzłową rolę w świadomości narodowej pełni kultura. Wspólnota historii, tradycji jest podstawą wspólnego etosu i poczucia przynależności do jednego narodu. Kultura duchowa to wspólny jeżyk, literatura, sztuka, pieśń. Istnieje więc wiele elementów potrzebnych do zaistnienia narodu, które należy ujmować łącznie. Z pojęciem narodu łączy się także pojęcie nacjonalizmu. Można wyróżnić nacjonalizm pozytywny, rozumiany jako duma ze swego narodowego pochodzenia, miłość do ojczyzny i szacunek dla własnej historii oraz nacjonalizm negatywny (skrajny), który w imię własnego narodu dąży do zniewolenia innych narodów. Ten rodzaj nacjonalizmu może łączyć się z rasizmem, którego odmianą był hitleryzm. 2. Relacja naród-państwo W relacji tej można wyróżnić 3 aspekty:
Prymat narodu wobec państwa wynika z faktu, że jest to społeczność naturalna. Jest wtórna wobec rodziny, dlatego nie może naruszać czy zwieszać jej praw. Priorytet narodu nie jest równoznaczny ze skrajnym nacjonalizmem, gdyż nie oznacza wyłączności i absolutnego pierwszeństwa społeczności. Prymat ten jest także konsekwencją faktu, iż społeczność narodowa jest bardziej trwała od organizmów państwowych. 3. Idee ojczyzny i patriotyzmu Termin :ojczyzna” wywodzi się z kręgu rodziny, jest więc szeroko rozumianą rodziną- rodem człowieka. Pojęcie ojczyzny zawiera dwa elementy składowe: ziemię oraz ludzi. Ojczyzną jest więc ziemia urodzenia człowieka. Drugi element to ludzka społeczność- naród, grupy etniczne żyjące na określonym terytorium. Człowiek poprzez rodziną przynależy do większej społeczności narodowej. Jej zawdzięcza jeżyk, świadomość historyczną, postawę moralną, poczucie związku ze wspólnotą narodową. Ojczyzna spełnia dwie istotne funkcje: jest źródłem istnienia człowieka oraz środowiskiem zapewniającym jego dalszy rozwój. Ojczyzna daje więc istnienie i osobowość każdemu człowiekowi. Idea ojczyzny łączy się z ideą patriotyzmu. Patriotyzm jest miłością własnej ojczyzny, służenie, jej w codziennym życiu, poszanowaniem jej dobrego imienia, pracą dla jej wspólnego dobra. Patriotyzm jest afirmacją rodziny, regionu, całego kraju. Ojczyzna jest źródłem zaistnienia i warunkiem rozwoju jej obywateli. Fakt ten zobowiązuje ich do realizacji powierzonych im zadań społecznych, niezbędnych do przetrwania i harmonijnego funkcjonowania kraju. Ojczyzna, po Bogu i rodzicach powinna być przedmiotem największej troski i miłości. X Państwo a Kościół 1. Typy relacji Państwo-Kościół Istnieje kilka modeli relacji państwo-Kościół:
2. Czy i jaka neutralność światopoglądowa państwa? Idea neutralności światopoglądowej państwa posiada wielu zwolenników. Istnieją dwie wykładnie takiego modelu państwa: skrajne i umiarkowane. Skrajne akceptowane są przez państwa marksistowsko- socjalistyczne i niektóre kręgi liberalne. Faktycznie proponują one model państwa laicko- areligijnego bądź nawet antyreligijnego. Polega to na usunięciu religii ze szkół, symboli religijnych z urzędów, uniemożliwieniu Kościołowi prowadzenia oficjalnych akcji charytatywnych, odbieraniu własności kościelnej oraz inwigilowaniu działalności duchowieństwa. Niektóre kręgi liberalne kwestionują nadprzyrodzony charakter religii, zwalczają etykę i wartości chrześcijańskie. Marksizm i skrajny liberalizm mają wspólną cechę- tezę, iż wiara religijna nie ma prawa wstępu do życia publicznego. Teraz rozgraniczenia państwa od Kościoła, ale w sposób umiarkowany jest równie stara jak chrześcijaństwo. Już Ewangelie zwracają uwagę, że jest to element nieodzowny. O tym samym mówili również Apostołowie Piotr i Paweł, który uznawali podział kompetencji między Kościołem a państwem, a dodatkowo mówili o swoistej autonomii państwa. Także w społecznym nauczaniu kościoła można znaleźć analogiczną koncepcję relacji państwo-Kościół. Począwszy od papieża Leona XIII uznawano różnorodność społeczności politycznej (oraz jej autonomię) i społeczności religijnej. Obecnie Maritain rozumie laickość państwa jako autonomię w realizacji właściwych mu zadań, zwłaszcza w zapewnieniu obywatelom godziwych warunków życia, porządku publicznego oraz ochrony dobra wspólnego. Państwo laickie nie powinno być państwem laicyzującym- czyli ateistycznym. Każde państwo propagujące ateizm narusza autonomię wspólnot religijnych, a więc narusza fundamentalne prawa człowieka. Państwo powinno być neutralne wobec różnych światopoglądów i religii. Autonomia Kościoła i państwa wymaga rozgraniczenia ich sfer działania, ale nie może to być sztuczna separacja. Współcześnie przyjmuje się ideę ograniczonej suwerenności państwa, mając na uwadze postępujący proces integracji regionalnej i międzynarodowej organizmów państwowych, zaś autonomia Kościoła uznana jest przez prawo międzynarodowe. 3. Współpraca państwa i Kościoła Relacja państwo- Kościół nie powinna być rozumiana jako opozycja. Obie społeczności są różne naturą i autonomiczne w swym działaniu, ale mają także wspólny cel- dobro ludzi. Mówiąc o współpracy państwa i Kościoła należy rozróżnić zasady takiej współpracy, jej formy i zakres. Podstawową zasadą jest respektowanie wolności działania kościoła w społeczności państwowej. Chodzi o wolność indywidualnych ludzi i wolność społeczności kościelnej. Wolność społeczności religijnej nie może ograniczać się do wolności kultu, posiadania świątyń czy sprawowania sakramentów. Chrześcijaństwo nie może być zawężane do ram indywidualno- prywatnych, gdyż ma ono również wymiar społeczny. Istotne elementy wolności Kościoła to prawo do nauczania religii, prawo tworzenia organizacji i stowarzyszeń religijnych, prawo do posługi religijnej w szpitalach. Podstawową zasadą współpracy państwa i Kościoła jest zasada tolerancji. Autentyczna tolerancja to nie tylko tolerowanie obecności ludzi wierzących i Kościoła ale uznanie ich prawa do współdziałania dla dobra wspólnego narodu oraz państwa. Należy zawsze być tolerancyjnym wobec osoby ludzkiej, mając na uwadze jej wrodzoną godność. Następną zasadą jest personalizm. Obie społeczności mimo odmiennych zadań i sfer działania nakierowane są na dobro osoby ludzkiej. Osoba ludzka jest podmiotem wspólnoty kościelnej oraz wspólnoty politycznej. Współpraca Kościoła i państwa jest możliwa na różnych poziomach. Są to relacje np. państwo-Stolica Apostolska, rząd-episkopat. Ważnym elementem współpracy Kościoła i państwa jest działalności katolickiego laikatu. Świeccy są pomostem współpracy społeczności państwowej i społeczności religijnej. Mówiąc o zakresie współdziałania Kościoła i państwa należy wyróżnić dwa poziomy: duchowieństwo i laikat. Laikat czyli świeccy rodzicie i dzieci, kobiety i mężczyźni, ludzie różnych zawodów. Laikat współtworzy społeczność polityczną i religijną. Laikat katolicki ma prawo do zrzeszania się w kluby, stowarzyszenia, partie polityczne. Ich członkowie działają w sposób autonomiczny inspirując się nauką społeczną Kościoła. Kościół respektując autonomię społeczności polityczno-państwowej ma prawo i obowiązek oceny moralnej życia publicznego. Relację państwo- Kościół najczęściej określają umowy pomiędzy tymi dwiema stronami najczęściej w formie konkordatów sygnowanych przez Stolicę Apostolską i rząd określonego kraju. |