Filozofia społeczna I heglowsko-marksistowska teoria kolektywizmu
|
|  Yüklə 157.5 Kb.
|
III Społeczna natura człowieka1. Życie społeczne- stanem naturalnym i pierwotnym Rousseau sugerował istnienie „naturalnej” czyli przedspołecznej fazy ludzkości. Życie społeczne nie było wg niego stanem ani pierwotnym ani naturalnym. Nie było więc konsekwencją natury ludzkiej, ale jedynie rezultatem umowy społecznej. Filozofia chrześcijańska uznaje jednak życie społeczne jako stan naturalny i pierwotny człowieka. Stwierdza to wyraźnie Tomasz z Akwinu, który mówił, że na środowisko człowieka składa się kosmos, biokosmos i ludzka społeczność. Osoba ludzka jest uzależniona od środowiska i zaraz ku niemu jest nakierowana. Wg teorii indywidualizmu człowiek jest istotą społeczną nie pomimo swej indywidualności, ale właśnie z jej powodu. Jednostka zawsze dąży do swego dopełnienia, które znajduje w środowisku społecznym. Korzenie życia społecznego znajdują się więc w samym człowieku. Życie społeczne jest nie tylko możliwe, ale konieczne dla człowieka. 2. Somatyczno-biologiczne podstawy życia społecznego Życie społeczne wyrasta z wewnętrznej natury człowieka. Jest potrzebą i koniecznością osoby ludzkiej, która w wieli aspektach swej natury nie jest samowystarczalna. Ludzka osoba jest zawsze wspólegzystowaniem z innymi ludźmi np. rodziną, przyjaciółmi. Człowiek ma instynkt społeczny, który realizuje tylko poprzez uczestniczenie w życiu społecznym. Człowiek jest całością psychofizyczną a w obu wymiarach jego natury życie społeczne jest niezbędne. 3. Psychiczno-duchowe i aksjologiczne podstawy życia społecznego Życie społeczne realizuje się dopiero na poziomie życia psychiczno-umysłowego. Biologiczne indywidua tworzą gatunki, ale dopiero rozumne, wolne osoby współtworzą społeczność. Życie społeczne człowieka obejmuje dwa poziomu: niższy-biologiczny i wyższy-umysłowy. Ostania płaszczyzna jest specyficzna dla świata osób, gdzie występuje zdolność do wykraczania poza aktualne potrzeby i sytuacje. Człowiek powinien trwale włączyć się w cele i zadania wspólnoty, powinien być za nią odpowiedzialny. Życie społeczne jest nieodzowne dla umysłowego rozwoju i psychicznej równowagi człowieka. Rozumiane w sensie właściwym rozwija się dzięki wspólnemu realizowaniu wyższych wartości oraz ich upowszechnianiu. Życie społeczne to ciągła komunikacja wartości, czego potwierdzeniem jest między innymi ludzki język. On właśnie pozwala na przekaz doświadczeń, informacji i nauczanie kolejnych pokoleń ludzkich dzięki czemu człowiek nie musi odkrywać wszystkiego sam, lecz uczy się od innych. Podstawą życia społecznego jest tworzenie i komunikacja wartości, co z kolei możliwe jest tylko dzięki władzom umysłowym: intelektowi i woli. Intelekt warunkuje świadomy wybór wartości, celów, stylu życia. Tak więc życie społeczne w sposób pełny znajduje swój wyraz na płaszczyźnie życia umysłowo-duchowego, poznawczego, moralnego, artystycznego i ideowego. Wartości są tym, co najbardziej jednoczy i kształtuje społeczność- oddziałują one bowiem na człowieka od wewnątrz poprzez umysł i serce. Życie społeczne jest w swej istocie komunikacją wartości. IV Człowiek wobec społeczności 1. Dotychczasowe ujęcia problemu Aktualnymi ujęciami tego problemu są : uniwersalizm, solidaryzm, uznanie priorytetu zasady pomocniczości oraz rozgraniczenie w człowieku indywiduum i osoby. Reprezentantem uniwersalizmu był O. Spann, który występował przeciw indywidualizmowi. Społeczność wg niego nie powstaje z jednostek, gdyż one istnieją jedynie jako części całości- czyli społeczeństwa. Ono jest przyczyną formalną części, dlatego nie są ona autonomiczne. Spann uznaje całkowitą zależność indywidualnych ludzi od społeczeństwa, widząc w nich środki niezbędne do realizacji wspólnych celów. Istotę społeczeństwa widzi w sprawiedliwości, uznając jej priorytety wobec wolności. Mówi też, że społeczność jest całością nie tylko materialną ale także duchową- opartą na wyższych wartościach. Duża rolę we współczesnej filozofii odegrał nurt solidaryzmu, którego twórcą był H. Pesch. Osoba ludzka jest dla niego źródłem życia społecznego. Człowiek stworzony jest na obraz Boga, dąży wiec do swojej doskonałości bytowej i moralnej. Jest to jednak niemożliwe bez współudziału społecznej wspólnoty. W naturze człowieka zawiera się to dążenie do doskonałości i to ono stanowi przyczynę formalną życia społecznego. Każda społeczność powinna być ukierunkowana na dobro osoby ludzkiej, bo dopiero wtedy można mówić o harmonijnym życiu społecznym. Przedstawiciel nurtu, który przyznawał priorytet osobie ludzkiej- E. Link- szczególny nacisk kładzie na zasadę pomocniczości. Skoro ludzka osoba jest sensem i fundamentem dobra wspólnego to społeczeństwo powinno jedynie uzupełniać działania jednostek czy mniejszych grupo ludzkich. Zasada pomocniczości to najważniejsza zasada życia społecznego. Kolejna koncepcja dotyczyła rozgraniczenia w człowieku indywiduum i osoby. Przedstawicielem tej koncepcji był J. Maritain. Rozgraniczył on w człowieku jednostkowość i osobowość. Człowiek jako posiadacz materialnego ciała i egzemplarz gatunku jest jednostką. Równocześnie zaś mając wewnętrzno- duchowe „ja” jest osobą. W obu wymiarach bytowych inaczej układa się relacja miedzy człowiekiem a społeczeństwem. Człowiek ujmowany w wymiarze materialnej jednostkowości jest immanentny tak wobec przyrody jak i społeczności. Kiedy natomiast ujmowany jest w wymiarze osobowe-duchowym transcenduje zarówno środowisko biologiczne jak i społeczne. Osoba, poprzez swą niepowtarzalną duchową substancjalność jest czynnikiem twórczym, wolnymi autonomicznym wobec otaczającej ją społeczności. 2. Jednostka a osoba Maritain w swoim rozróżnieniu człowieka- jednostki i człowieka-osoby nawiązuje to tomistycznej teorii jednostkowienia. Teoria ta głosi że materia jest zasadą jednostkowienia. Ona właśnie sprawia, że gatunek dzieli się na konkretno - jednostkowe byty. Człowiek jest indywidualnością taki dzięki swemu ciału jak i przede wszystkim dzięki duchowi. Kategoria indywiduum jest wieloznaczna. Mianowicie może ona oznaczać konkretny egzemplarz jakiegoś gatunku, indywidualną osobę czy niepowtarzalną oryginalną postawę człowieka. Opozycja pomiędzy jednostką a osobą, o której mówił Maritain odnosi się tylko do pierwszego z wyróżnionych znaczeń. Dlatego samo rozróżnienie indywiduum i osoby nie zapewnia adekwatnego rozwiązania problemu pomiędzy indywidualnym człowiekiem a społeczeństwem. 3. Immanencja człowieka wobec społeczności Podobieństwo potrzeb składania do poszukiwania pokrewnych celów, dobierania podobnych środków itp. Jedność gatunku ludzkiego przyczynuje analogiczny sposób postępowania i osiągania pokrewnych doskonałości. Wspólnota gatunkowa wszystkich ludzi składania ich do życia w różnorodnych społecznościach. Skoro jednostki są częścią społeczeństwa to mają wobec niego zobowiązania. Dobro człowieka nie może pomijać dobra społecznego, gdyby więc w sposób świadomy je naruszało- to staje się dobrem pozornym. Z powyższego wolno wnioskować o priorytecie całości przez częścią, społeczeństwa przed indywidualnym człowiekiem. 4. Transcendencja osoby wobec społeczności Człowiek ze swej natury jest nakierowany do życia w społeczeństwie, ale nie jest to relacja całkowitego podporządkowania ani poddaństwa. Każdy człowiek jest równocześnie członkiem wieli społeczności np. rodzinnej, zawodowej, religijnej. Gdyby podlegał we wszystkim każdej z tych społeczności byłby całkowicie od nich uzależniony. Główną podstawą transcendencji człowieka wobec społeczeństwa jest godność osoby ludzkiej, która wynika z tego, że człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo Boga. Nośnikami godności człowieka na płaszczyźnie bytowej jest specyfika jego natury, rozumność, wolność, autonomia, sumienie, kultura duchowa oraz dynamika. Człowiek jest nie tylko bytem wewnętrznie zintegrowanym, ale całkowicie różnym od otaczającej go przyrody. Jako osoba jest podmiotem swych działań więc jest transcendentny wobec swego środowiska biologicznego i społecznego. Specyfika ludzkiej natury jest więc pierwszym czynnikiem transcendencji człowieka. Cząstką tej natury jest ludzka myśl, która otwiera przed człowiekiem coraz szersze horyzonty nauki i techniki. Intelektualne poznanie, które jest różne od percepcji zmysłowej świata zwierzęcego pozawala człowiekowi na stworzenie własnego świata nauki, filozofii, etyki. Kolejnym nośnikiem bytowej specyfiki człowieka jest zdolność wybory i samorozwoju tj. wolność. Człowiek podlega różnorodnym determinantom przyrody i społecznego środowiska, ale mimo to nie jest myślącą maszyną. Następnym czynnikiem transcendencji człowieka jest uzdolnienie do moralnej samooceny swego postępowania a kategoriach dobra i zła. Sumienie ludzkie jest oceną wartościująco- nakazującą w odniesieniu do konkretnych celów. Człowiek, będąc osobą jest zdolny do wielokierunkowej aktywności. Kreatywność człowieka daleko wykracza poza uwarunkowania biologiczne i społeczne, co jest kolejnym potwierdzeniem jego transcendencji. Człowiek jest autonomiczny wobec społeczeństwa, w którym żyje. Jest w wieli sprawach od niego uzależniony i jemu podległy. Społeczność może i powinna interweniować w działania ludzi wtedy, kiedy ci naruszają interes społeczny. Duchowa kultura osoby ludzkiej jest czymś niepowtarzalnym, działaniem jej samej. Dlatego osoba nie może być środkiem i narzędziem w realizacji celów społecznych, gdyż ona sama jest celem i sensem życia społecznego. Celem życia społecznego jest tez obrona godności i praw ludzkiej osoby. Chociaż wiec indywidualny człowiek ma wiele zobowiązań wobec społeczeństwa to jednak społeczność nigdy nie może narusza godności osoby ludzkiej. |