Filozofia społeczna I heglowsko-marksistowska teoria kolektywizmu
|
|  Yüklə 157.5 Kb.
|
II LiberalizmPowstał w XVII i XVIII wieku. U podstaw tej koncepcji znajduje się indywidualistyczna koncepcja człowieka, a jego konsekwencją był kapitalizm. Pojęcie indywidualizmu wywodzi się z filozofii, pojęcie liberalizmu dotyczy życia społecznego, pojęcie kapitalizmu odnosi się do sfery ekonomicznej. 1. Źródła liberalizmu U podstaw liberalnej teorii znajduje się filozoficzny indywidualizm, którego rodowód sięga średniowiecza. Pojawił się w myśli Dunusa Szkota, który wyróżnił dwie formy bytu: gatunkową, która decyduje o naturze konkretnego bytu, nadając mu określone właściwości gatunkowe i indywidualną, która obejmuje zespół cech osobniczych, które różnicują jednostkę i nadają jej niepowtarzalny charakter. Filozoficzny indywidualizm rozwijał się w dwóch nurtach: idealistycznym, którego przedstawicielami są Kartezjusz i Leibniz i sensualistycznym, który reprezentują T. Hobbes, J. Locke, D. Hume. Właśnie ten ostatni nurt łączy elementy indywidualizmu filozoficznego z liberalną teorią społeczeństwa. Nie jest przypadkiem że teoria ta powstała w Anglii- to tam odkrycie maszyny parowej i innych wynalazków zrewolucjonizowało życie gospodarcze w całej Europie. 2. Liberalizm angielski Do przedstawicieli angielskiego liberalizmu należą Hobbes, Locke i Shaftesbury. Hobees koncentrował swoją uwagę na człowieku i życiu społecznym. Wg niego człowiek do biologiczna antyspołeczna maszyna, na którą oddziałują bodźce zewnętrzne i w ten sposób kształtują jej życie psychiczne. Cała aktywność człowieka kierowana jest przez odczucia, pasje, emocje, pożądania. Postawa człowieka jest determinowana wyłącznie przez egoistyczne poszukiwania zadowolenie i zaspokojenia pożądań. Życie ludzkie jest ciągłym pasmem pragnień, co skłania człowieka do walki o możliwości ich realizacji. Wrodzony i radykalny egoizm człowieka ustawa go w sytuacji konfliktowej wobec innych ludzi. Jedynym czynnikiem mogącym zaprowadzić pokój w społeczeństwie jest ugoda. Źródłem życia społeczno-państwowego jest więc umowa zawarta przez ludzi. Celem tej umowy jest pragnienie zachowania siebie, a więc własny interes. Ludzie z natury są aspołeczni i wrodzy sobie, przez co by zapobiec powszechnej walce wolą zawrzeć kompromis. Decydując się na utworzenie państwa ludzie poddają własną indywidualną wolę jednej woli suwerena. Przekazują uprawnienia do rządzenia swoją osobą indywidualnemu człowiekowi lub zgromadzeniu. Dzięki tej społecznej umowie każdy obywatel zyskuje prawo do pomocy innych wówczas, gdyby wspomniana umowa została przez kogoś naruszona. Calem państwa jest więc obrona interesów indywidualnych. Konsekwencją umowy społecznej jest powstanie państwa, na czele którego stoi władca. Hobbes opowiadał się za absolutyzmem państwowym, władzę suwerena uznał bowiem za niepodzielną i nienaruszalną. W tej koncepcji państwa społeczeństwo utraciło więc swą podmiotowość na rzecz władcy, gdyż nie podlega on żądnej kontroli społecznej, a więc stoi poza i ponad prawem. Zwolennikiem liberalizmu był też John Locke. Akceptował on teorię umowy społecznej jako podstawy życia społecznego, ale w odróżnieniu od Hobbesa uznał podmiotowość ludu. Jeżeli suweren nadużyje swojej władzy w sposób istotny to naród posiada prawo do jego depozycji. Kolejnym przedstawicielem angielskiego liberalizmu był Anthony Shaftesbury. Uznawał on obecność w człowieku dwóch skłonności: egoistycznej i społecznej oraz twierdził, że człowiek postępując zgodnie z naturalnymi skłonnościami realizuje dobro. Elementem wspólnym dla wszystkich tych myślicieli jest teoria społeczna jako podstawa państwa. 3. Liberalizm francuski Głównym przedstawicielem francuskiego liberalizmu był Jean Jacques Rousseau. Jego antropologia i filozofia mają dwa podstawowe założenia metodologiczne. Pierwszym z nich jest ahistoryczne ujęcie człowieka, związane z hipotezą o istnieniu naturalnej czyli przedspołecznej fazy ludzkiej historii. Drugim założeniem jest pesymizm w ocenie życia społecznego. Rousseau dostrzegał różnice dzielące świat ludzki i zwierzęcy, przyznając że dopiero na etapie życia społecznego człowiek wykracza poza prawa biologii i wkracza w rzeczywistość kierowaną etosem. Człowiek żyjąc w stanie naturalnym jest ze swej istoty dobry. Złym czynią go okoliczności, inny ludzie, a więc społeczeństwo. Zaraz jednak dopiero w społeczeństwie uzyskuje on świadomość różnicy pomiędzy dobrem a złem. Rousseau wyraża przekonanie, że życie społeczne oraz związany z nim porządek prawny nie wynika z natury ludzkiej. Społeczeństwo jest wynikiem umowy społecznej a funkcjonujące w nim prawo opiera się na układach. Wg Rousseau sensem i podstawą życia społecznej jest zabezpieczeni własnych interesów. Człowiek zrzesza się w innymi ludźmi w tym celu, aby słuchać tylko siebie i pozostać równię wolnym jak poprzednio. Efektem umowy społecznej jest to, iż zewnętrzno- fizyczna nierówność ludzi przemienia się w ich równość w sensie moralnym i prawnym. Istnieją różnorodne modele życia społeczno- państwowego. Najważniejszy z nich to ustrój demokratyczny, arystokratyczny i monarchiczny. Demokracja bezpośrednia byłaby modelem najlepszym ale w praktycznej realizacji jest unikalna. Rousseau akcentuje konieczność trójpodziału władzy na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Władza ustawodawcza została nazwana przez niego sercem państwa, a władza wykonawcza- jego mózgiem. Jeżeli państwo chce zapewnić ochronę interesów jednostek powinno dysponować ustawodawstwem karnym- Rousseau akceptował karę śmierci zbrodniarza, który dobrowolnie naruszył umowę społeczną z innymi ludźmi. 4. Liberalna koncepcja praw człowieka Hobbes rozumiał wolność w aspekcie negatywnym- jako brak zewnętrznych przeszkód w trakcie realizacji podejmowanych planów. Człowiek wolny może czynić to, co chce czynić. Wyróżnił on 3 rodzaje wolności: wolność cielesną, wolność społeczną oraz wolność suwerena. Hobbes był rzecznikiem ograniczeń wolności poddanych na rzecz suwerena. Radził więc ludziom, aby nie domagali się wolności w życiu społecznym. Inaczej wolność interpretował Rousseau. Twierdził, że wolność jest niezbywalnym prawem każdego człowieka i jest niezbędna do zachowania godności ludzkiej. Wyróżnił kilka typów wolność: wolność przyrodzoną, społeczną oraz moralną. Wolność naturalna związana jest z przedspołecznym stanem człowieka, ograniczona jest tylko jego możliwościami. Wolność społeczna ograniczona jest wolą powszechną, a wolność moralna jest brakiem wewnętrznego zniewolenia, człowiek jest panem siebie samego. Umowa społeczna inicjująca powstanie państwa odnosi się w równej mierze do wszystkich obywateli. Są oni równi wobec prawa. Tematem wolności zajął się również Monteskiusz. Twierdził, że prawdziwa wolność nie polega na możliwości robienia wszystkiego co się chce, a tym bardziej na nadużywaniu wolności. Wolność jest to prawo czynienia wszystkiego , na co ustawy pozwalają. J. Locke łączył teorię umowy społecznej z uznaniem prawa natury oraz doktryną utylitaryzmu. Zasady społecznego współżycia wynikają z natury ludzkiej w tym znaczeniu, że mają one charakter ponadpaństwowy.. Państwo zapewnia jedynie niezbędne warunki zewnętrzne dla społecznej moralności, ale jej nie tworzy. Do naturalnych praw człowiek należy prawo do życia, wolności oraz mienia,. Celem społecznej umowy jest ochrona własności obywateli czyli zabezpieczenie własności prywatnej. Państwo powstałe drogą umowy społecznej, nierówność zewnętrzną zamienia na równość wobec prawa. System prawny nie jest zniewoleniem człowiek, powstał bowiem nie przez zewnętrzny przymus ale poprzez społeczną umowę. Społeczność nie jest więc stanem zniewolenia. 5. Ocena Istnieje znaczna różnica poglądów między Hobbesem a Rousseau jeżeli chodzi o życie społeczne. Łączy ich jednaj przekonanie, że człowiek nie jest istotą społeczną ze swej natury. Życie społecznej jest interpretowane jako konsekwencja międzyludzkiej umowy. W koncepcji tej brak jednak idei dobra wspólnego, różnego od interesów indywidualnych. Kolejnym mankamentem jest brak pluralizmu w zakresie życia społecznego tj. społeczności pośrednich między państwem a indywidualnym człowiekiem. W tej teorii nie do przyjęcia jest mechanistyczno- egoistyczny model człowieka, który jest jawną deformacją natury ludzkiej. Jest to spojrzenie z zewnątrz, pomijające to co najważniejsze- naturę ludzką osoby. Koncepcja wolności w tej teorii jest zawężona- jest to głownie wolność „od czegoś” a nie wolność „do czegoś”. Wolność społeczną zawęża się do tej sfery życia ludzkiego, która nie jest objęta prawem państwowym. Wolność jednostki ludzkiej o której mówią indywidualizm i liberalizm równi się od wolności osoby ludzkiej, która nie jest wolnością egoistyczną, ale wolnością odpowiedzialną za jakość i formy życia społecznego. Zastrzeżenia budzi też teoria praw człowieka związana z liberalizmem. Prawo do wolności jest rozumiane głownie w aspekcie działalności ekonomicznej, a własność prywatna stała się najważniejsza w całej teorii liberalizmu. Prawa ekonomiczne, społeczne i kulturowe były wyraźnie deprecjonowane. U podstaw liberalnej koncepcji praw człowiek znajduję się egoizm, a nie życzliwość dla człowieka jako człowieka. |