Filozofia społeczna I heglowsko-marksistowska teoria kolektywizmu
|
|  Yüklə 157.5 Kb.
|
| FILOZOFIA SPOŁECZNA
I Heglowsko-marksistowska teoria kolektywizmu 1. Heglizm Kolektywistyczna interpretacja życia społecznego Hegla uwidacznia się w trakcie wyjaśniania problemu genezy człowieka- człowiek uczłowiecza się poprzez nabycie samoświadomości, która realizuje się w pełni dopiero w relacjach społecznych. Indywidualny człowiek dostrzega swoją jaźń w kontekście innych świadomości ludzi. Fundamentalną formą życia społecznego jest państwo dlatego to państwo spełnia kreacyjną rolę wobec osoby ludzkiej. Najwyższym obowiązkiem jednostek jest być członkami państwa. Państwo jest ucieleśnieniem ideałów moralnych oraz instytucji prawno-administracyjnych, jest najdoskonalszą realizacją wolności. Hegel przyznawał konkretnym ludziom wolność działania, lecz zdecydowanie opowiadał się za „wolą ogólną”, która wpływa na ludzi jednostkowych i jest wolą zespołu jednostek współtworzących społeczność. 2. Materializm dialektyczny marksizmu Marksizm jest przede wszystkim materializmem, co potwierdzają wypowiedzi jego twórców- Marksa i Engelsa. Dopiero Marks uwzględnił dialektyczny charakter marksizmu. Twórcy dialektycznego marksizmu uznawali jedność bytu, z tym że za byt uważali wyłącznie materię, gdyż tylko ona jest wiekuista i niepowtarzalna- skoro istnieje ona dziś i istniała wczoraj to nie można kwestionować jej istnienia w przeszłości. Marksizm jest nową formą materializmu powiązaną z dialektyką. Engels sformułować trzy prawa dialektyczne:
Za najbardziej podstawowe uważał prawo sprzeczności. Prawa te odnoszą się do świata ludzkiego, co uwidacznia się w dialektycznym schemacie rozwoju rzeczywistości społecznej zaprezentowanym przez Marksa: ubożenie proletariatu w kapitalizmie prowadzi dokumulacji kapitału w rękach nielicznych jednostek, co ostatecznie wywołujerewolucję społeczną. 3. Materializm historyczny Jest on zwieńczeniem materializmu dialektycznego. Materializm historyczny jest filozofią społecznego bytu człowieka. Uznaje prymat materialnej bazy przed ideologiczną nadbudową. Baza materialna to model gospodarczo- społeczny państwa, nadbudowa ideologiczna to wszelkie wytwory ludzkiego umysłu- kultura duchowa. Można więc powiedzieć, że uznanie absolutnego prymatu bazy ekonomicznej przed nadbudową jest fundamentalnym założeniem materializmu historycznego. W dziejach ludzkości Marks i Engels wyróżnili 5 okresów:
Skoro modele ekonomiczne są niestabilne to również i normy etyczne nie są ani trwałe ani uniwersalne. Wszelkie kategorie moralne są historyczno-przejściowymi produktami życia ekonomiczno-społecznego. Każda moralność posiada charakter klasowy, nie istnieje natomiast „wieczna moralność, wieczna sprawiedliwość”. Etyka marksistowska ma służyć dobru proletariatu, a jej ostatecznym celem jest realizacja zasad sprawiedliwość społecznej, czyli ostateczne i powszechne zniesienie różnorodnych form krzywdy i niewoli człowieka. Istotnym elementem marksistowskiego materializmu historycznego są teorie wali klas, rewolucji i dyktatury proletariatu. Walka klas jest nieunikniona, jest nie tylko dopuszczalna, ale stanowi moralny obowiązek wszystkich uczciwych ludzi. Towarzyszą jest zwykle przemoc i nienawiść, ale to wyłączna wina klasy wyzyskiwaczy. Podstawą etyki marksistowskiej jest idea walki. 4. Jednostka a społeczeństwo W marksizmie najważniejsza jest relacja pomiędzy jednostką a społeczeństwem. Marksizm absolutyzuje społeczeństwo klasowe- proletariat, który traktuje jako byt absolutny. Marks twierdził, że istota człowieka jest całokształtem stosunków społecznych. Jednostka powstaje w ramach społeczności, dlatego jej geneza wyjaśnia się tylko przez odwołanie do społeczności. Jest to kolektywistyczne rozumienie człowieka. Marks przyjmował teorię organistyczną, w myśl której dopiero w społeczności rodzi się człowiek jako taki. Przed i poza społeczeństwem istnieje tylko jako indywidualny egzemplarz gatunku homo, ale ludzką twarz nadaje mu dopiero społeczny kolektyw. Człowiek Marksa nie jest więc istotą jednostkową, lecz zespołową, jest wspólnotą działania wielu jednostek- wspólnotą indywidualności. Przyjmuje ona kolektywistyczną genezę człowieka- socjoprioryzm. Twierdzi, że wszystko co człowiek posiada zawdzięcza społeczeństwu- samoświadomość, język, narzędzia. Socjoprioryzm łączy się z socjocentryzmem, który jest wyakcentowaniem dominującej roli społeczności w relacji jednostka- kolektyw. Człowiek jest nie tylko istotą społeczną, ale społeczność jest istotą człowieka. Człowiek traci swą indywidualność, gdyż wszystko ujmowane jest w relacji do państwa. Marks w kolektywie dostrzegał faktyczne urealnienie ludzkiej osobowości. Teoria kolektywizmu jest więc podtrzymywana przez niego w wersji radykalnej, gdyż indywidualność i osobowość człowieka zostały zredukowane do jego więzi ze społeczeństwem. Jednostka ludzka wyraża się wyłącznie w życiu społecznym. Kolektyw jest pełnią osobowego bytu człowieka. 5. Wolność a alienacja Twórca marksizmu rozróżniał wolność atrakcyjną, która rozumiana jest metafizycznie jako tzw. wolność woli i konkretną, która oznacza przezwyciężenie alienacji ekonomicznej i ideologicznej. Marks upatrywał przyczynę alienacji w niewłaściwym modeli ekonomiczno-społecznym opartym na własności prywatnej środków produkcji. Alienacja prowadzi do odczłowieczenia w sensie metaforyczno- moralnym. Sytuacja alienująca człowieka wynika z faktu, iż żyje od w nieludzkich warunkach i w takich warunkach zbyt ciężko pracuje. Alienacja jednostek prowadzi do alienacji społeczeństwa. Dalszą konsekwencją alienacji ekonomicznej jest alienacja teoretyczno-ideologiczna: filozoficzna, polityczna, religijna. Alienacja wymaga przezwyciężenia tj. dezalienacji, która jest równoznaczna z procesem wyzwolenia człowieka. Wyzwolenie nie jest możliwe bez zastosowania przemocy w formie walki klasowej, rewolucji i dyktatury proletariatu. Uzasadnieniem ich jest humanistyczny cel: stworzenie społeczeństwa bezklasowego, w którym zapanuje całkowita równość społeczna oraz sprawiedliwość. Wolność w interpretacji marksistowskiej jest efektem ekonomiczno- społecznego wyzwolenia człowieka. Nie jest ona darem natury, lecz przede wszystkim dziełem człowieka. |