Budapeşte büYÜkelçİLİĞİ Tİcaret müŞAVİRLİĞİ
|
|  Yüklə 414 Kb.
|
|
(Kaynak: Macaristan İstatistik Ofisi) * Paylar 2009 yılı rakamlarına göre hesaplanmıştır. 4) Türkiye-Macaristan Arasındaki İkili Ticari İlişkilerin Gelişimi İki ülke arasındaki ekonomik ilişkiler son 10-15 yıllık dönemde kayda değer artış göstermiştir. Zira, 1990’lı yılların başından itibaren Macaristan, ekonomik serbestleşme ve dışa açılma yönünde politikalar izlemeye başlamış, 1995 yılında Dünya Ticaret Örgütü’ne (DTÖ), 2004 yılında da Avrupa Birliği’ne (AB) üye olmuştur. Türkiye ise, 1980’li yılların başından bu yana uygulamakta olduğu ihracata dayalı büyüme ve liberal ekonomik politikalarının ve diğer uluslararası yükümlülüklerinin gereği olarak 1995 yılında kurucu üye sıfatıyla DTÖ’ye dahil olmuş, 1 Ocak 1996 tarihinde de AB ile Gümrük Birliği’ni gerçekleştirmiştir. Bu itibarla, sözkonusu artışın, gerek Macaristan’ın gerekse Türkiye’nin aynı dönemde izlediği ekonomi politikalarının ve dünya ekonomilerine entegre olma faaliyetlerinin birer yansıması olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Öte yandan, Türkiye ile Macaristan arasında yatırımların karşılıklı artırılması ve korunmasına yönelik iki önemli anlaşmadan, “Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması” 01.04.1995 tarihinden itibaren, “Gelir Üzerinden Alınan Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması” ise 01.01.1995 tarihinden itibaren yürürlükte bulunmaktadır. Türkiye ile Macaristan arasındaki ekonomik ilişkilerdeki kilometre taşlarına bakıldığında, 1995 yılında yürürlüğe giren yukarıdaki anlaşmaların yanı sıra, iki ülke arasında 1997 yılında imzalanan ve 1 Nisan 1998 itibariyle yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması (STA)’nın ikili ticarete ivme kazandıran ilk düzenleme olduğu görülür. Sözkonusu Anlaşma ile sanayi ürünleri ve işlenmiş tarım ürünleri ithalatındaki gümrük vergisi ve eş etkili vergiler karşılıklı olarak sıfırlanmıştır. Ayrıca, bazı tekstil ve hazır giyim ürünlerinde getirilen istisnalar da 2000 yılı sonu itibariyle aşamalı olarak kaldırılmıştır. STA kapsamında ayrıca, iki ülke menşeli bazı kısıtlı sayıdaki tarım ürününe tavizli vergi uygulanmıştır. Bir diğer önemli gelişme ise, 1 Mayıs 2004 itibariyle Macaristan’ın AB’ye üyeliği neticesinde iki ülke arasında feshedilen STA’nın yerine Gümrük Birliğinin tesis edilmesidir. Gümrük Birliği sonrasında, ikili ticari ilişkilerin yeni bir ivme kazandığı ve dış ticaret hacminin hızla arttığı görülmektedir. Öte yandan, Macaristan’ın dış ticaret istatistiklerinin belirlenmesinde ülkenin AB üyeliğiyle birlikte (Mayıs 2004) metodoloji değişikliğine gidilmiştir. Bu tarihten önce ithalat verilerinin derlenmesinde “menşe ülke” dikkate alınırken, bu tarihten sonra “ihracatçı (gönderen) ülke” esas alınmaya başlanmıştır. Bu nedenle, 2004 yılında, gerek ithalat gerek ihracat rakamlarında görülen yüksek oranlı artışlarda, yapılan bu değişikliğin de etkili olduğu düşünülmektedir. 1997 yılında imzalanan STA ve 2004 yılında iki ülke arasında tesis edilen Gümrük Birliği’nin, iki ülke ticaret hacmine yaptığı olumlu katkı Tablo-8’den de açıkça görülmektedir. Nitekim, 1996 yılında sadece 114 milyon Dolar olan ikili ticaret hacmi, 2008 yılı sonuna gelindiğinde, yaklaşık 16 kat oranında artmış ve 2 milyar Dolara yaklaşmıştır. Ancak aynı dönem içinde, bir yandan ikili ticaret hacmi hızla artarken, diğer yandan da ilk başlarda dengeli bir seyir izleyen ticaretin, özellikle 2004 yılından sonra, ülkemiz aleyhine her sene artan oranlarda açık verir hale geldiği görülmektedir. Nitekim, 1996 yılında dengede olan ikili ticari ilişkiler, bu tarihten sonra iki yıl hariç, düzenli olarak ülkemiz aleyhine açık vermiş ve bu açık, 2008 yılı sonunda yaklaşık 760 milyon Dolara ulaşmıştır. 2009 yılına ilişkin rakamlara bakıldığında ise, son yıllarda Türkiye ile Macaristan arasındaki ikili ticaret hacminde görülen artışın, ilk kez tersine dönerek %34’lük bir oranla çarpıcı bir şekilde gerilediği ve 1,282 milyon Dolar düzeyinde gerçekleştiği görülmektedir. Bu azalış, büyük ölçüde, her iki ülkenin de küresel kriz nedeniyle dış ticaret hacimlerindeki gerilemeyi yansıtmaktadır. Her ne kadar, Türkiye-Macaristan ikili ticaretindeki azalış oranı (%34), Macaristan’ın genel dış ticaret hacmindeki azalmadan (%25.4) daha büyük bir oranı işaret etse de; Tablo-4’ten de izlenebileceği üzere, Türkiye’nin de bulunduğu “AB-Dışı Avrupa” kategorisindeki ülkelerle Macaristan arasındaki ticaretin (2008’de 28,000 milyon Dolar, 2009’da 17.400 milyon Dolar) %37.8 oranında gerilediği dikkate alındığında Macaristan’ın ülkemizle olan ikili ticaretinin birkaç puan da olsa daha “iyi” bir performans sergilediği görülmektedir. Dahası, Macaristan’ın AB-Dışı Avrupa’dan ithalatı 2009 yılında %43,5 oranında gerilerken, aynı dönemde Türkiye’den ithalatı %31.9 oranında azalmıştır. Macaristan’ın bahse konu bölgeye geçen yıl gerçekleştirdiği ihracat ise 31,8 oranında azalırken Türkiye’ye yönelik ihracatı %35.3’lük bir gerilemeye işaret etmektedir. Tablo-8: Türkiye-Macaristan İkili Ticari İlişkileri (Milyon Dolar)
(Kaynak: Macaristan İstatistik Ofisi) Türkiye-Macaristan ikili ticaretine ihracatımız açısından bakıldığında, Macaristan’a yönelik ihracatımızın 2003 yılından bu yana ilk defa gerilediği ve 2009 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık %31.9 oranında azalarak 405,8 milyon Dolar seviyesinde gerçekleştiği görülmektedir. Türkiye’nin Macaristan’a yönelik ihracatı çeyrek dönemler itibariyle incelendiğinde, Tablo-9’dan da izlenebileceği gibi, ilk üç çeyrekte ihracatımızın keskin düşüşler gösterdiği, oransal olarak en büyük düşüşün 2. çeyrekte kaydedildiği, son çeyrekte ise %40’lık bir artışın yakalandığı gözlenmektedir. Son çeyrekteki bu artışta geçen yılın aynı dönemindeki düşük baz etkisinin payı olabileceği gibi, bunun, küresel krizin etkilerinin her iki tarafta da azalmaya başlaması ile de ilişkilendirilebileceği düşünülmektedir. 2009 yılında ülkemizin Macaristan’dan yaptığı ithalat ise, %35.3 oranında düşerek 877 milyon Dolar olarak kaydedilmiştir. İthalat ve ihracat rakamlarındaki bu gelişmeler sonucunda, ülkemizin Macaristan’a yönelik dış ticaret açığı bir önceki yıla göre %38 azalmış ve 477.2 milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir. Tablo-9: Çeyrek Dönemler İtibariyle Dış Ticaret Rakamları
(Kaynak: Macaristan İstatistik Ofisi) Öte yandan, Macaristan İstatistik Ofisi rakamlarına göre, Türkiye Macaristan’ın en büyük 21. ihraç pazarı konumunda olup (2008’de 19.), ülkemizin Macaristan’ın toplam ihracatı içindeki payı %1 düzeyindedir (2008’de %1.3). Öte yandan, AB-27 ülkeleri tek bir bölge olarak alındığında, Türkiye, Macaristan’ın en fazla ihracat yaptığı ülkeler sıralamasında 9. sıraya kadar yükselmektedir (2008’de 8.). Ayrıca, AB üyesi ülkeler ayrı ayrı ele alındığında, Türkiye, Macaristan’ın en fazla ithalat yaptığı ülkeler arasında 28. sırada yer alırken (2008’de 27.), AB üyesi ülkeler tek bir bölge olarak kabul edildiğinde ise, sıralamada 13. sıraya kadar çıkmaktadır (2008’de 12.). Türkiye’nin, Macaristan’ın toplam ithalatı içindeki payı ise sadece % 0,5 düzeyindedir (2008’de %0.6). 4.1) Ürün Gruplarına Göre Macaristan’a Yönelik İhracatımız Genel olarak bakıldığında, Macaristan’a yönelik ihracatımızın çok büyük bir kısımının sanayi ürünlerinden oluştuğu görülmektedir. Nitekim, 2008 yılında olduğu gibi, 2009 yılında da toplam 406 milyon Dolarlık ihracatın % 94.6’sına tekabül eden 384 milyon Dolarlık kısmının bu sektörde yer alan ürün gruplarından gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır. Buna karşılık, yine aynı yıl içinde Macaristan’a yönelik toplam tarım ürünü ihracatımızın payı ise yaklaşık % 5,36 olmuştur. Yine, Tablo-10’dan da izlenebileceği üzere, ürün grupları itibariyle Macaristan’a yönelik ihracatımıza bakıldığında, 2008 yılındakine benzer bir dağılım ile karşılaşılmaktadır. 2007 ve 2008 yıllarında olduğu gibi, 2009 yılında da, Türkiye’nin Macaristan’a yönelik ihracatında ilk sırayı, 72 ve 73. fasıllarda yer alan “demir-çelik ve mamülleri” ürün grubunun aldığı görülmektedir. Anılan ürün grubunun ihracatı, bir önceki yıla göre % 53.2 oranında azalarak 75,6 milyon Dolara gerilemiş olmakla birlikte, toplam ihracatımız içindeki payı % 18.63 olmuştur. Macaristan’a yönelik ihracatımızda ikinci sıradaki ürün grubunun 84. fasılda yer alan “makine ve aksamları” olduğu görülmektedir. Sözkonusu fasıldan yapılan ihracat 2009 yılı genelinde bir önceki yıla göre %7.5 oranında artmış (geçen yıla göre artış gösteren yegane ürün grubu) ve 74 milyon Dolar seviyesine yükselmiştir. Böylece, sözkonusu 84. fasıldaki ürünler %18.24 oran ile ihracatımızda neredeyse “demir-çelik ve mamülleri” ile aynı düzeyde pay alır olmuştur. 2008 yılında %10 artış gösteren 85. fasıldaki “elektrik-elektronik mamulleri” ihracatımızın 2009 yılında %4.2 oranında düşerek 53.7 milyon Dolara gerilediği görülse de, bu ürünlerin %13.25’lik pay ile Macaristan’a yönelik ihracatımızda üçüncü sıraya yerleştiği anlaşılmaktadır. Öte yandan, daha önceki yıllarda Macaristan’a yönelik ihracatımızda ilk sıralarda yer alan “tekstil sektörü” (50-60. fasıllar) ihracatının son yıllardaki artış hızının azalıp 2008’de %3’te kalmasının ardından ilk kez 2009 yılında %38.1 gibi keskin bir şekilde düşmesi dikkat çekicidir. Bununla birlikte, tekstil ürünleri %9.65’lik pay ile Macaristan’a yönelik ihracatımızda 4. sırada yer almaktadır. Yine, 61-63. fasılda yer alan “hazırgiyim” ihracatımızın da hemen hemen aynı oranda (%38.6) gerilediği görülmektedir. Tablo-10: Ürün Gruplarına Göre Macaristan’a Yönelik İhracatımız (ABD Doları)
(Kaynak: Macaristan İstatistik Ofisi) * Paylar 2009 yılı rakamlarına göre hesaplanmıştır. Diğer bir çarpıcı durum ise, 87. fasılda yer alan “otomotiv ana ve yan sanayi” ürünleri ihracatının 2009 yılında %51.5 oranında düşerek bu ürün grubunun Macaristan’a yönelik ihracatımızdaki değerinin 25 milyon Dolar düzeyine gerilemesidir. 4.2) Ürün Gruplarına Göre Macaristan’dan İthalatımız İhracatımızda olduğu gibi, Macaristan’dan yapılan ithalatta da sanayi ürünlerinin büyük bir payı olduğu görülmektedir. Nitekim, 2009 yılı genelinde yapılan toplam 877 milyon Dolarlık ithalatın % 98’den fazlası bu sektördeki ürün gruplarından yapılmıştır. Buna karşılık tarım ürünlerinin payı ise sadece % 1.87 olmuştur. Ayrıca, Macaristan’dan yapılan ithalatın ürün grupları itibariyle dağılımına bakıldığında, ihracatın aksine, toplam ithalatın büyük bir kısmının sınırlı sayıda üründe yoğunlaştığı görülmektedir. Tablo-11’den de izlenebileceği üzere, 2009 yılında bu durumun daha da keskinleşerek devam ettiği anlaşılmaktadır. Zira, 2008 yılına kadar ülkemizin Macaristan’dan yaptığı ithalatın ortalama %75’lik kısmı 84, 85 ve 87. fasıllarda yer alan “makine ve aksamları”, “elektrik-elektronik” ve “taşıt araçları ve yan sanayi” ürün gruplarından oluşurken, 2009 yılında 84 ve 87. fasıllardaki çarpıcı düşüşler nedeniyle Macaristan’dan yapılan ithalatımızın yaklaşık %60’lık kısmının 85. fasılda yer alan “elektrik-elektronik”ten oluştuğu dikkati çekmektedir. Tablo-11: Ürün Gruplarına Göre Macaristan’dan İthalatımız (ABD Doları)
(Kaynak: Macaristan İstatistik Ofisi) * Paylar 2009 yılı rakamlarına göre hesaplanmıştır. Bir diğer önemli husus, 2009 yılında Macaristan’dan yapılan ithalata konu tüm ürün gruplarında düşüş kaydedilmiş olmasıdır. Bu çerçevedeki en çarpıcı iki rakam, yukarıda değinilen “makine ve aksamları” ve “taşıt araçları ve yan sanayi”dir. Sözkonusu ürün gruplarının ithalatındaki düşüşler sırasıyla %70.2 ve %78.1’dir. 72-73. fasıllardaki “demir-çelik ve mamülleri”ndeki %58.1’lik azalma ile 1-24. fasıllardaki “tarım ürünleri”ndeki %56.8’lik düşüş de dikkat çekicidir. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||