Budapeşte büYÜkelçİLİĞİ Tİcaret müŞAVİRLİĞİ
|
|  Yüklə 414 Kb.
|
T.C. Budapeşte Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği 31.03.2010 T.C.
BUDAPEŞTE BÜYÜKELÇİLİĞİ TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ 2009 YILINDA MACARİSTAN EKONOMİSİNDE VE TİCARETİNDE KAYDEDİLEN GELİŞMELER VE TÜRKİYE İLE TİCARİ İLİŞKİLER 31 Mart 2010 Budapeşte/Macaristan 1) 2009 Yılında Macar Ekonomisinde Kaydedilen Gelişmeler 2009 yılında Macar ekonomisini, küresel krizin etkileri şekillendirmiştir. Nitekim, 2008 Sonbarından bu yana yaşanmakta olan krizden en fazla etkilenen ülkelerden biri olarak zorlu bir ekonomik süreçten geçmekte olan Macaristan’da ekonomi, 2009 yılında %6,2 oranında daralmıştır. Macar ekonomisinin 2009 yılında gösterdiği daralma, küresel krizle doğrudan ilintili olduğu kadar, 2006 yılı son çeyreğinden bu yana Macaristan’da uygulanmakta olan ve sıkı para ve maliye politikaları öngören ekonomik istikrar paketleri ile de ilişkilendirilmektedir. Sözkonusu istikrar paketlerinin sonuncusu, 29 Ekim 2008’de Uluslararası Para Fonu (IMF) ile imzalanan Stand By Anlaşması’dır (SBA). Bu Anlaşmanın içeriğine ve gerçekleşme düzeyine geçmeden önce, Macaristn’ı IMF ile anlaşma yapmaya zorlayan koşulları hatırlamak gerekirse; uluslararası finans piyasalarında görülen krizin yıkıcı etkilerini yaşamaya başlamasının ardından Macar Hükümeti, 10 Ekim 2008 tarihinde 12 maddelik bir ekonomik önlemler paketi açıklamıştır. Bu pakete göre; daha önce Parlamentoya sunulan ve vergi indirimi öngören yasa teklifi geri çekilmiş, yine daha önce Parlamentoya sunulmuş olan 2009 yılı bütçe yasa tasarısı, daha gerçekçi hedefler doğrultusunda revize edilmiş, 2009 mali yılı için öngörülen özelleştirme programı iptal edilmiş ve bankalararası piyasaları rahatlatmak ve hükümet tahvillerine yönelik yabancı fonların ilgisini çekmek üzere çeşitli yasal düzenlemelere gidilmesi kararlaştırılmıştır. Hükümet tarafından alınan bu tedbirlerin yanısıra, Avrupa Merkez Bankası, ilk defa, Avro Alanına dahil olmayan bir AB üyesi ülkeye 5 milyar Avro tutarında bir kredi açmıştır. Tüm bu tedbirlere rağmen piyasaların düzelmemesi üzerine Hükümet, daha önce “en son çare” olarak değerlendirdiğini açıkladığı IMF ile anlaşma yoluna gitmiştir. Nitekim, 29 Ekim’de, Macar Hükümeti ve IMF yetkililerinin, bir SBA üzerinde nihai uzlaşmaya ulaştıkları açıklanmıştır. Bu anlaşma ile birlikte Macaristan, yaşanmakta olan kriz sonrasında, IMF ile anlaşma imzalayan ilk AB üyesi ülke olmuştur. IMF ile imzalanan SBA’nın detaylarına bakıldığında, anlaşmanın 17 aylık bir dönemi kapsadığı, Macaristan’ın, kendine sağlanan krediyi Mart 2010’a kadar kullanma hakkının bulunduğu, geri ödeme süresinin 3-5 yıl olarak belirlendiği ve uygulanacak faiz oranının % 5-6 olduğu görülmektedir. Sözkonusu anlaşma kapsamında Macaristan Maliye Bakanlığı ve Merkez Bankası başkanları tarafından IMF’e sunulan niyet mektubunda IMF tarafından desteklenecek olan bu programın ama amacının; “hükümetin finansman ihtiyacını azaltmak ve uzun dönem finansal istikrarı, bankalara yeterli sermayeyi ve finansal piyasalara likidite ile güveni sağlayarak ekonominin ihtiyacı olan yeterli dış finansmanı temin etmek” olarak özetlenmiştir. Bu çerçevede, Macar Hükümetince bu hedeflere ulaşmak üzere; sıkı para ve maliye politikalarına daha da kuvvetli biçimde devam edileceği, bu kapsamda bütçe açığı rakamlarında ciddi iyileşmeler sağlanacağı, bankacılık sisteminin sermaye yapısına ve likidite sorununa destek sağlayacak kaynakların temin edileceği, bir süredir uygulanmakta olan sıkı para politikasının da sürdürüleceği ifade edilmiştir. Nitekim, SBA’nın onaylandığı Kasım 2008 tarihinden bu yana Macar ekonomisi, finansal sürdürülebilirlik ile ekonomik istikrarın temini yönünde önemli gelişmeler kaydetmiştir. Bu çerçevede, bir taraftan, kamu harcamaları azaltılarak şeffaf bir hale getirilirken bir taraftan da finansal sektörde, bankacılık faaliyetleri takibe alınmış ve piyasaları güçlendirmeye yönelik bankacılık düzenlemelerinin çerçevesi oluşturulmuştur. Ayrıca, Macar Hükümeti tarafından niyet mektubunda öngörülen bütçe dengesi, kamu harcamaları, cari işlemler, TÜFE, net uluslararası rezervler ve bankalara devlet tarafından aktarılan kaynaklara ilişkin tüm Eylül-sonu hedefleri tutturulmuş; bankaların denetimine yönelik kurumsal düzenlemenin Parlamentoya sunulması hedefi de -sadece küçük bir gecikme ile- gerçekleştirilmiştir. AB Ödemeler Dengesi Desteği kapsamında AB Komisyonu ile de yakın işbirliği halinde olmak üzere 4-16 Kasım 2009 tarihlerinde gerçekleştirilen SBA 4. Gözden Geçirme görüşmeleri sırasında varılan anlaşmayı özetleyen niyet mektubu 18 Aralık 2009 tarihinde sonuçlandırılmıştır. Öte yandan, küresel ekonomik krizin etkilerinin azalmasının ve ekonomi politikalarının kararlılıkla yürütülmesinin bir yansıması olarak Macar yetkililer, 4. Gözden Geçirme sonrasında serbest bırakılacak olan 792 milyon Avroluk fonu çekmeyeceklerini açıklamıştır. Bu fon, önceden öngörülemeyen ani dış ödeme sorunlarının giderilmesinde kullanılmak üzere muhafaza edilecektir. Sözkonusu durum, 3 Aralık 2009 tarihinde, Amerika Birleşik Devletleri’ne düzenlenen resmi ziyareti sırasında Macaristan Başbakanı Gordon Bajnai tarafından da teyid edilmiş; ayrıca, IMF tarafından 18 Aralık 2009 tarihinde yapılan basın açıklamasında da bahse konu 792 milyon Avroluk fonun, Macar yetkililerin talebi doğrultusunda, bankadan çekilmeyip acil durumlar için bir sigorta olarak saklanacağı bildirilmiştir. IMF 5. Gözden Geçirmesi, 24 Mart 2010 tarihinde tamamlanmış ve böylece 2.4 milyar Avro (3.2 milyar Dolar) tutarında fon serbest bırakılmıştır. Ancak, tıpkı 4. Gözden Geçirme sonrasında olduğu gibi bu kaynak, acil durumlarda kullanılmak üzere Macar Hükümetince fonda bırakılmıştır. 24 Mart 2010’da IMF tarafından yapılan açıklamada, SBA’nın imzalanmasından bu yana geçen 1 buçuk yılda Macar Hükümeti’nce alınan önlemler sayesinde yatırımcı güveninin güçlendirilmesine ve dış mali koşulların önemli ölçüde geliştirilmesine katkı sağlandığı ve böylece ekonominin toparlanmasına yardımcı olunduğu ifade edilmiştir. Ayrıca, orta vadede güçlü ve sürdürülebilir büyümeyi sağlamak üzere programın, mali sürdürülebilirliğin geliştirilmesine ve mali istikrarın korunmasına odaklanmaya devam edeceği belirtilmiştir. Bu çerçevede, mali sürdürülebilirliği teminen emeklilik sistemine, sosyal transferlere ve sübvansiyonlara yönelik harcamalarda yapısal reformların gerçekleştirildiği; vergi reformu ile de vergi yükünün, çalışandan tüketiciye aktarıldığı ve böylece uzun dönem büyümesine çalışan katkısının artırılmasının öngörüldüğü vurgulanmıştır. Ayrıca, mali hedefleri tutturabilmek için, harcamaların sıkı kontrolü, acil durum fonlarının dikkatli kullanımı ve gerektiğinde ilave önlemlere başvurmaya hazır olma yeteneği, başlıca koşullar olarak gerekli görülmektedir. Finansal sektörde ise, likidite desteğinin zamanında sağlandığı, bankacılık sisteminin denetiminin ve tedavi edici önlemlerin çerçevesinin büyük ölçüde oluşturulduğu belirtilmiştir. Bu çerçevede, Macar Mali Denetim Otoritesi’nin özerk bir ajansa dönüştürülmesinin çok önemli bir adım olduğu ifade edilmektedir. Bununla birlikte, bu önlemlerin yeterli olmadığı belirtilerek kurumsal çerçevenin oluşturulmasına ve bankacılık sektörünün denetimine yönelik reformlara ağırlık verilmesinin önemine dikkat çekilmektedir. Macaristan’da uygulanmakta olan ekonomik istikrar önlemlerine ilişkin bu genel açıklamanın ardından, ekonominin 2009’da gösterdiği performansın ayrıntılarına gelince; ekonominin harcamalar tarafında, ekonomik performansı büyük ölçüde iç talep etkilemektedir. Ancak, pekçok Avrupa ülkesinde gözlenenin aksine Macaristan’da iç talebi canlandırmaya yönelik tedbirler yeterince alınmamıştır. Nitekim, reel ücretlerdeki artışın tüketici fiyatlarındaki artışın gerisinde kalması, emeklilik ve diğer pekçok sosyal yardımlardaki hissedilir düşüşler, kredi piyasasındaki belirsizliklerle birleşince hanehalkı tüketimi 2009 yılında, ekonomideki küçülmenin de ötesinde, %8 oranında düşmüştür. Böylece Macaristan’da peşpeşe üç yıldır izlenen hanehalkı tüketimindeki düşüş, 2007 ve 2008’deki oranların (sırasıyla, %1.6 ve %0,6) çok üzerinde bir görünüm sergilemiştir. Ayrıca, yılın ilk yarısında %3.3 oranında artan tüketici fiyatları, Temmuz ayında yürürlüğe giren ve vergilerde artış öngören düzenlemenin de etkisiyle yılın ikinci yarısında %5.1 oranında, 2009 yılının genelinde ise %4.2 oranında artış göstermiştir. 2009 yılında işsizlik oranı, 2008’deki %7.9’dan %10.1’e yükselmiştir. Diğer taraftan, gerek iç, gerekse dış talepteki düşüşler nedeniyle, sabit sermaye yatırımları da bir önceki yıla göre %8,6 oranında gerilemiştir. Yatırımlardaki düşüşün en yüksek olduğu alan imalat sektörüdür. Ekonominin üretim tarafından bakıldığında, Macaristan’ın ihracat pazarlarındaki durgunluk nedeniyle, 2009 yılında, en büyük etkiyi bu piyasalara üretim yapan sektörler hissetmiştir. Nitekim, yılın ikinci yarısındaki iyileşmeye rağmen (baz dönemi etkisi ve dış piyasalardaki toparlanma nedeniyle) bu dönemde Macar sanayiindeki daralma 2 basamaklı rakamlara ulaşmıştır. 2008’deki hissedilir büyümenin ardından, işlenmiş ürünler dışında, tarım sektörü küçülmüştür. Keza, kamu yatırımlarındaki artışa rağmen inşaat sektörünün de daraldığı, 2009’da bu daralmanın genel olarak tüm hizmetler sektöründe de izlendiği dikkati çekmektedir. En büyük daralmanın kaydedildiği imalat sektöründeki küçülme, %18.4 oranında gerçekleşmiştir. Nitekim aynı dönemde enerji endüstrisi de %11 oranında küçülmüştür.Yılın ilk yarısında, ihracata dönük üretim yapan büyük firmaların –ki üretimin onda yedisini gerçekleştirmektedirler- üretim düşüşü %24.1’i bularak bu alandaki en büyük daralmaya ulaşmıştır. Ancak, sözkonusu firmaların üretimindeki düşüşlerin yılın ikinci yarısında giderek azaldığı, hatta Aralık ayında, 2008 yılının Aralık ayına göre %8.6 oranında artış gösterdiği görülmektedir. İnşaat sektöründe 2006’dan bu yana gözlenen düşüş, 2009’da, krizin de etkisiyle artarak devam etmiştir. Sektördeki üretim düşüşü 2009 yılında, %4.3 olarak kaydedilmiştir. Macaristan ekonomisindeki %6,2’lik küçülmeyle karşılaştırıldığında inşaat sektörünün daha iyi bir performans sergilediği görülse de, bu görece iyi performansın yakalanmasında, AB’den aktarılan fonlarla finanse edilerek kamu kurumları tarafından gerçekleştirilen altyapı yatırımlarının etkili olduğu değerlendirilmektedir. Nitekim, konut, ofis vb. bina yapımına yönelik inşaat hacmi (“erection of buildings”), geçen yıla göre %12,6 azalırken; diğer inşaat faaliyetlerinde (yol vb. alyapı inşaası-“civil engineering works”) %6,2 oranında artış kaydedilmiştir. Devlet tarafından kaynak aktarılarak gerçekleştirilen sözkonusu faaliyetlerin başlıcaları, genel yol, otoyolu yapımı, enerji hatları inşaası, demiryolu yapımı/bakımı ve Metro-4 inşaasına yönelik faaliyetlerdir. 2009’da inşaat sektöründe çarpıcı düşüş kaydedilen alt sektörlerden bir diğeri de mesken inşaasıdır (“dwelling construction”) ve yıllık küçülme %11 olarak kaydedilmiştir. Tarım sektörü, ekonomik kriz kadar iklim koşullarındaki olumsuzluklardan da etkilenmekte ve bu nedenle istikrarsız bir seyir izlemektedir. Nitekim Macaristan’da tarım sektörü, 2007 yılında % 11 küçülmüş iken 2008 yılında %28’lik bir büyüme performansı göstermiştir. 2009 yılında ise sektör %10 daralmıştır. Sözkonusu daralmada en büyük rolü, %14’lük küçülmenin kaydedildiği hububat ve bahçıvanlık ürünleri (“horticultural products”) üretimindeki düşüşler oynamıştır. Bahçıvanlık ürünleri bir kenara bırakılırsa asıl düşüşün kaydedildiği hububat üretimindeki azalma, %20’yi bulmaktadır. Canlı hayvan ve hayvancılık ürünlerindeki azalmanın %2’de kaldığı tarım sektöründeki fiyat düşüşü ise 2009 yılında %9,5 oranında gerçekleşmiştir. Tablo-1: Temel Makro Ekonomik Göstergeler
Kaynak: Macaristan İstatistik Ofisi, Macar Merkez Bankası, Macar Maliye Bakanlığı, Dünya Bankası *Macaristan İstatistik Ofisi’nden edinilen resmi olmayan veri. ** Macaristan İstatistik Ofisi’nden edinilen resmi olmayan veriye istinaden hesaplanmıştır. ***HUF= Macaristan Forinti (Yerel para birimi) 2) 2010 Yılına İlişkin Beklentiler Macaristan ekonomisinin 2010 yılında nasıl bir seyir izleyeceği, büyük ölçüde bağımlı olduğu Avro Alanı ekonomilerinin göstereceği performansla yakından ilgilidir. Son tahminlere göre, Avro Alanı büyüme hızının 2010 yılının ortasından itibaren pozitife dönmesi beklenmektedir. Uluslararası ekonomik krizin etkilerinin azalmaya başlaması, Macaristan’da da hissedilmekle beraber, ekonomik krizin etkilerinin dolaylı yollarla nispeten gecikmeli olarak gelmesi nedeniyle iyileşmenin de buna paralel olarak birkaç aylık gecikmelerle görüleceği tahmin edilmektedir. 30 Kasım 2009 tarihinde Macar Parlamentosunda kabul edilen 2010 Mali Yılı Bütçesinde; cari işlemler açığının hissedilir bir şekilde düşerek GSYİH’nın %0.5’i oranında gerçekleşmesi beklenmektedir. Ayrıca, Bütçe Açığı/GSYİH oranı %3,8, büyüme oranı % -0,9, TÜFE %3,9 olarak hedeflenmiştir. Bunlara ilave olarak, Macar Hükümeti tarafından IMF ve AB’ne verilen taahhütlere paralel olmak üzere, Bütçe Açığı/GSYİH oranının 2011 ve 2012’de sırasıyla %3 ve %2,2 olarak gerçekleşmesi öngörülmüştür. Yıllık bazda ekonomik büyümenin ancak 2011 yılında gerçekleşebileceği ve ekonominin sözkonusu yılda %3,6 oranında bir büyüme kaydedeceğinin beklendiği 2010 Yılı Bütçesinde, piyasalardaki canlanmanın ve vergilerde yapılması öngörülen indirimlerin de etkisiyle TÜFE’nin 2010 yılı ortalarından itibaren bir miktar yükselmekle birlikte 2013’e kadarki orta vadede ortalama %3’lerdeki düzeyini koruması hedeflenmiştir. Öte taraftan, sözkonusu bütçe Hükümet tarafından Ocak 2010’da revize edilmiş ve bu çerçevede, büyüme oranı %-0.3, TÜFE %4.1 olarak belirlenmiştir. Sözkonusu bütçe hedefleri, 2009-2012 dönemini kapsayan ve Macar Hükümetince hazırlanarak AB Komisyonu’na 27 Ocak 2010 tarihinde sunulan Uyum Programı’nda (“Convergence Programme”) da yinelenmiştir. 2010 Mali Yılı Bütçesi’nde belirlenen hedeflerden belli başlılarını içeren veriler Tablo-2’de yer almaktadır. Tablo-2: Macar Hükümeti’nin Tahminleri (%)
Kaynak: 2009-2012 Macaristan Uyum Programı Diğer taraftan, Macar Hükümeti’nin bütçe hedeflerine ilişkin olarak 24 Mart 2010 tarihinde AB Komisyonu tarafından yapılan açıklamada; bütçenin, 2009 yılında genelde istikrarlı bir görünüm sergilediği, bunun da büyük ölçüde, kamu harcamalarında yapılan kesintilerle sağlandığı belirtilmektedir. Bununla birlikte Komisyon, GSYİH’ya ilişkin olarak Macar Hükümetince yapılan tahminleri “biraz” iyimser bulmaktadır. Komisyon ayrıca, harcamalarla ilgili hedeflere ulaşılmasının önünde bazı belirsizlikler bulunduğuna dikkati çekmekte ve bu çerçevede de kamu finansmanını iyileştirmeye yönelik yapısal reformların artırılması gerektiğine vurgu yapmaktadır. Öte yandan, Macaristan’da 11 ve 25 Nisan 2010 tarihlerinde iki turlu olarak yapılması öngörülen genel secimlerin ardından oluşacak yeni hükümetin Kasım 2008’den bu yana sürdürülmekte olan bütçe disiplinine ne ölçüde sadık kalacağı, 2010 Mali Yılı Bütçesi hedeflerinin gerçekleştirilmesinin önündeki bir diğer belirsizliktir. 3) Macaristan Dış Ticaretinin Yapısı Serbest piyasa ekonomisine geçiş ile birlikte Macaristan dış ticaretinde uygulanan liberal politikalar ülkenin dış ticaret hacminde de etkisini göstermiş ve yıllar itibariyle ülkenin ticaret hacminde hızlı gelişmeler kaydedilmiştir. Macaristan dış ticaretinin büyük kısmını ülkede üretim yapan çok uluslu şirketler gerçekleştirmekte, bu da ülkenin dış ticaret hacminin uluslararası ekonomik ortamda yaşanan değişikliklerden çok daha çabuk etkilenmesine yol açmaktadır. Nitekim, süregelmekte olan son kriz çerçevesinde, büyük oranda dış pazarlara yönelik üretim yapan ve buna bağlı olarak hammadde ve ara girdi ithalatı yapan birçok çok uluslu şirketin üretimlerini ya tamamen durdurdukları ya da azalttıkları ve çok sayıda işçi çıkarma yoluna gittikleri görülmektedir. Bunun sonucu olarak da, ülkenin dış ticaret hacminde 2008 yılının son çeyreğinden itibaren keskin düşüşler başlamış ve bu eğilim 2009 yılı boyunca da devam etmiştir. Diğer taraftan, dış ticaret rakamları, GSYİH büyüklüğü ile birlikte düşünüldüğünde, ülkenin oldukça dışa açık bir ekonomik yapıya sahip olduğu görülmektedir. Nitekim, 2009 yılı sonu itibariyle ulaşılan 160,4 milyar Dolarlık dış ticaret hacmi, aynı yıl toplam GSYİH’nın yaklaşık 124 milyar Dolar olduğu dikkate alındığında, Macaristan’ın ne kadar dışa açık bir ekonomiye sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca, Macaristan dış ticaretinin bir diğer göze çarpan özelliği ise, oldukça “dengeli” bir yapıya sahip olmasıdır. Bu niteliğin özellikle 2007 ve 2008’de daha belirgin bir hal aldığı, 2009 yılında ise dış ticaretin 5.6 milyar Dolarlık bir fazla verdiği görülmektedir. |