Osmanli arşİv kaynaklarina göre diMİtsana’nin demografik yapisi yrd. Doç. Dr. Levent kayapinar

Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı Başkanı, Bolu/Türkiye, e-mail: kayapinarlevent@yahoo.com

1 V. Panayotopulos, Πληθυσμός και Οικισμοί της Πελοπονήσου 13ος-18ος Αιώνας, Atina 1985, s. 18.

2 Günümüze ulaşan en eski Osmanlı tahrir defteri ve bunların nasıl tutulduğuna dair daha fazla bilgi için bk. H. İnalcık, Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Ankara 1954,s.XI-XXXVI. Ayrıca tahrir defterlerinin istifade eden bilim adamlarının karşılaştıkları problemler için bk. K.Çiçek, “Osmanlı Tahrir Defterlerinin Kullanımında Görülen Bazı Problemler ve Metod Arayışları” Türk Dünyası Araştırmaları, 97, 1995, s. 93-111.

3 V. Panayotopulos, Πληθυσμός και Οικισμοί της Πελοπονήσου 13ος-18ος Αιώνας, Atina 1985, s. 29; N. Svoronos, “Recherches sur le cadastre byzantin et la fiscalité aux XIe et XIIe siecles: le cadastre de Thebes” Bulletin de Correspondance Hellénique, 83, 1959, s. 63-67; Thiriet, La Romanie vénitienne au moyen âge. Le développement et l’exploitation du domaine colonial vénitien (XIIe – XVe siecles), Paris 1959.s. 266-267;

4 Praktikaları kullanarak yapılan çalışmalar için bk. D.Jacoby, “Phénomenes de démographie rurale a Byzance aux XIIIe, XIVe et XVe siecles” Etudes Rurales, 5-6, 1962, s. 161-186; N.K.Kondov, “Demographische Notizen über die Landbevölkerung aus dem Gebiet des unteren Strymon in der ersten Halfte des XIV. Jahrhunderts” Etudes Balkanigues, 2-3, 1965, s. 261-272; A.Laiou-Thomadakis, Peasant Society in the Late Byzantine Empire. A Social and Demographic Study, Princeton 1977; Praktikaların diğer yazım sistemlerindeki defterlerle benzerlikleri için bk. K.Çiçek, “Osmanlılardan Önce Akdeniz Dünyasında Yapılan Tahrirler Hakkında Bazı Gözlemler” Osmanlı Tarih Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), 6, 1995, s. 64-68. Ayrıca Bizans praktikalar ile Osmanlı tahrir defterlerinin karşılaştırılması ile yapılan bir çalışma için bk. H.Lowry, “The Island of Limnos: a case study on the continuity of Byzantine forms under Ottoman Rule” Continuity and Change in late Byzantine and Early Ottoman Society Birmingham 1986, s. 235-261.

5 Bundan sonra bu defter kısaca Kirill ve Metodiy 1/14662 olarak anılacaktır.

6 Bundan sonra bu defter kısaca Başbakanlık Osmanlı Arşivi, TT 10 olarak anılacaktır.

7 Sofya’da bulunan Mora’ya ait bu defterden bilim dünyasını ilk defa haberdar eden B. Cvetkova olmuştur. Bk. B. Cvetkova, “Novıye dannıye o hristiyanah-spahiyah na balkanskom poluostrove v period turetskovo gospodstva” (Türk İdaresi Zamanında Balkan Yarımadası’nda Hıristiyan Sipahiler Hakkında Yeni Veriler)”Vizantijskij Vremennik, 13 (1958), s. 184-197.

8 Sadece bu defteri kullanarak ilk defa araştırma yapanlar için bk.P. Asenova-R. Stoykov, T. Katsori, “Oikonymes et anthroponymes du Péloponnese vers la moitié du XVe siecle” Actes du XVe Congres International des Sciences Onomatiques, (Sofya 1972), I, Sofia 1974, s. 69-72; Aynı ekip daha sonra tüm defteri inceleyerek Bulgarca ve kısa bir Fransızca özet ile birlikte kitap niteliğinde bir makale yayınlamıştır. Bk. P. Asenova-R. Stoykov, T. Katsori, “Selişni, liçni i familni imena ot severozapaden Pelopones prez sredata na XV vek”, Godişnik na Sofiyskiya Universitet, LXVIII, Sofya 1977, s. 213-296.

9 P. Asenova-R. Stoykov, T. Katsori, “Selişni, liçni i familni imena ot severozapaden Pelopones prez sredata na XV vek”, Godişnik na Sofiyskiya Universitet, LXVIII, Sofya 1977, s. 213.

10 P. Asenova-R. Stoykov, T. Katsori, “Selişni, liçni i familni imena ot severozapaden Pelopones prez sredata na XV vek”, Godişnik na Sofiyskiya Universitet, LXVIII, Sofya 1977, s. 214.

11 H. İnalcık, Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Ankara 1954, XII; Tevki hattının genel özellikleri için bk. M. Yazır, Eski Yazıları Okuma Anahtarı, Ankara 1983, s. 120-122.

12 Kirill ve Metodiy 1/14662, s 50=vrk.24b.

13 Kirill ve Metodiy 1/14662, s 4=vrk.1b.

14 Kirill ve Metodiy 1/14662, s 86=vrk.42b.

15 Kirill ve Metodiy 1/14662, s 71=vrk.35a.

16 H. İnalcık, Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Ankara 1954, XIII.

17 Kirill ve Metodiy 1/14662, s. 28=vrk.13b.

18. Bu defteri ilk defa yoğun olarak kullanılması ve bilim dünyasına tanıtılması N. Beldiceanu–I. Beldiceanu-Steinherr, “Recherches sur la Morée (1461-1512)” Südost-Forschungen, c.XXXIX 1980, s. 17-74 makalesi ile olmuştur. Bu makalede sayfa 19’da defterin ebatlarını 37/14,5 cm olarak verilir.

19 İlk sayfadan önce mavi kartonda şöyle bir not düşülmüştür. “Defter sahifeleri 9.1.1990 da yeniden düzenlenmiştir. Altı çizili rakamlar yeni numaralardır” Tezimizde TT 10 nolu defterle ilgili dipnot verirken yeni sayfa numaralarını esas aldık.

20 İ.H. Aleksandropoulou, « Δύο Οθωμανικά Κατάστιχα του Μοριά (1460-1463)», Πρακτικά του Α΄Συνεδρίου Μεσσηνιακών Σπουδών (2-4 Δεκ. 1977), Atina 1978, s. 399.

21 N. Beldiceanu-İ. Beldiceanu-Steinherr, “Corinthe et sa région en 1461 d’après le registre TT10”, Südost-Forschungen, c. XLX (1986), s.37.

22 C. M. Briquet, Les Filigranes Dictionnaire Historique des Marques du Papier des Leur Apparition Vers 1282 Jusqu’en 1600, c. II, Leipzig 1923, s. 237, no 3685; Bu eser 1968’de cilt numaraları değiştirilerek tekrar yayınlanmıştır. Bk. C. M. Briquet, Les Filigranes Dictionnaire Historique des Marques du Papier des Leur Apparition Vers 1282 Jusqu’en 1600, c. I, Amsterdam 1968, s.237 ve c. III, 1968 Amsterdam 1968, no. 3685 (1459/60).

23 Makas şeklinde ve 7x3 cm ebatlarında filigranlı kağıtlar 1465 Lucques’de, 1469 yılında Roma ve Venedik’de, 1472 Venedik’de, 1470-72’de de Roma’da üretilmiştir. Ancak TT 10 no’lu defterde kullanılan kağıt 1463 yılından sonra üretilmiş olamaz.

24 Başbakanlık Osmanlı Arşivi, TT 10, s. 40.

25 Başbakanlık Osmanlı Arşivi, TT 10, s. 121.

26 Başbakanlık Osmanlı Arşivi, TT 10, s. 142.

27 Başbakanlık Osmanlı Arşivi, TT 10, s. 172.

28 Fr. Giese, Die Altosmanische Chronik des Asıkpasazade, Leipzig 1929, s. 115-116; N. Atsız, Osmanlı Tarihleri, I, İstanbul 1949, s. 180-181.“Bir gün Sultan Murad Han Gazi eyidür: Turhan’ı kağırun (çağırun) gelsün der, vardılar, Turhan’ı kağırdılar. Geldi. Sultan Murat Han Gazi eyidür: Turhan bu Germe hisarı ki Mora’nın ağzıdır. Anı ne suretle almak gerek bana haber ver dedi.....Ve Turhan Bey’i sancağı ile önce gönderdiler. Onun içün ki ol Germe tarafı onun ucuydu.”

29 L.Chalcocandyle, Historiarum Demonstrationes, neş.E.Darko, c.II, Budapestini 1922, s. 95. “Tesalya epharı Turhan, Vasileos’a gönderilen haberleri alıp Mora’ya sefer düzenledi”.

30 L.Chalcocandyle, Historiarum Demonstrationes, neş.E.Darko, c.II, Budapestini 1922, s. 118. “Sonra ordusunu ikiye bölerek, Tesalya’nın beyi ve Türkler arasında Mora’yı en iyi bilen, Turhan’ı askerlerin bir kısmı ile birlikte bin kadar yeniçeri vererek Mora’nın ortasına gönderdi.”

31 L.Chalcocandyle, Historiarum Demonstrationes, neş.E.Darko, c.II, Budapestini 1922, s. 92. “Turhan’ın oğlu Ömer Tesalya ordusunu alarak Tiva’ya ve Atika’ya sefer düzenledi, talan edip çok ganimet toplayarak akın etti.”

32 Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maliyeden Müdevver 10 no’lu defter, vrk. 1b.

33 İbn Kemal, Tevarih-i Al-i Osman, VII. Defter,haz. Ş. Turan, Ankara 1954, vrk. 126; İbn Kemal, Tevarih-i Al-i Osman, VII. Defter,haz. Ş. Turan, Ankara 1957, s. 124. “Mezbûr makamda leşker-i mansûr ârâm idüb tururken, Turhan-oğlı Ömer beğ’den ki ma’mûre-i Mora’nun vâlisiydi, berîd-i sa’îd irdi, mezkûr kürenün meşhûr şehirlilerinden Asine didikleri kal’anun ki hükemây-i kudemây-i Yunan’un mekânıdır, fethi haberin virdi.”

34 L.Chalcocandyle, Historiarum Demonstrationes, neş.E.Darko, c.II, Budapestini 1922, s. 214. “Bu isyana birileri Ömer’in katıldığını söyledi. Daha sonra haber süratle vasileosa (sultana) ulaştı; O, Ömer’in Mora’daki idaresine son vererek yerine geçmek üzere idareci gönderdi.”

35 L.Chalcocandyle, Historiarum Demonstrationes, neş.E.Darko, c.II, Budapestini 1922, s. 226.

36 L.Chalcocandyle, Historiarum Demonstrationes, neş.E.Darko, c.II, Budapestini 1922, s. 235. “Vasileos (sultan) anlaşmalara uydu ve esir alarak oradan ayrıldı ve Aigion’da ordugah kurdu. Orada Tesalya ve Mora eparhı Hamza’yı bıraktı. Sandamerion başarısızlığından dolayı Zaganos’u görevden azletmiş ve onu (Hamza) tayin etmiş idi.”

37 Bunları öğrenen vasileos (sultan), Hamza’yı görevden azletti ve hemen Zaganos, Tesalya ve Mora eparhı ve arhontu tayin edildi. L.Chalcocandyle, Historiarum Demonstrationes, neş.E.Darko, c.II, Budapestini 1922, s. 236.

38 Başbakanlık Osmanlı Arşivi, TT 10, s. 40.

39 Fr. Giese, Die Altosmanische Chronik des Asıkpasazade, Leipzig 1929, s. 144;N. Atsız, Osmanlı Tarihleri, I, İstanbul 1949, s. 200-201.

40 Mehmet Neşri, Kitâb-ı Cihan-nümâ, yay. F. R. Unat-M. A. Köymen, c. 2, Ankara 1987, s. 734-735.

41 İbn Kemal, Tevarih-i Al-i Osman, VII. Defter,haz. Ş. Turan, Ankara 1954, vrk. 166; İbn Kemal, Tevarih-i Al-i Osman, VII. Defter,haz. Ş. Turan, Ankara 1957, s. 162.

42 Tursun Bey, Târîh-i Ebü’l-Feth, Haz. M. Tulum, İstanbul 1977, s. 131; Tursun Beg, The History of Mehmed the Conqueror, yay. H. İnalcık-R. Murphey, Chicago 1978, s. 113b.

43 İbn Kemal, Tevarih-i Al-i Osman, VII. Defter,haz. Ş. Turan, Ankara 1954, vrk. 256-258; İbn Kemal, Tevarih-i Al-i Osman, VII. Defter,haz. Ş. Turan, Ankara 1957, s. 246-247.

44 S. Tansel, Osmanlı Kaynaklarına Göre Fatih Sultan Mehmed’in Siyasi ve Askeri Faaliyetleri, Ankara 1953, s. 197.

45 Başbakanlık Osmanlı Arşivi, TT 10, s. 94.

46 Başbakanlık Osmanlı Arşivi, TT 10, s. 180.

47 Kirill ve Metodiy 1/14662, s. 14=vrk. 6b.

48 H. İnalcık, Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Ankara 1954, s. 85. “Vilayet-i Pavlo Kurtik, timar-ı İsa Bey, veled-i Pavlo Kurtik.”

49 Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maliyeden Müdevver 10 no’lu defter, vrk 212a “Timar-ı İbrahim ve Yusuf evlad-ı İsa Bey veled-i Pavlo Kurtik, müşterek tasarruf edüb, ikisi bile eşerler.”

50 TT 10, s. 121-123.

51 TT 446, s. 358; TT 560, s. 28

52 TT 10, s. 123.

53 Tt446, s.356

54 An Economic and Social History of the Otoman Empire, 1300-1914, ed. by H. İnalcık – D. Quataert, Cambridge 1994, s. 990.

55 TT 446, s. 356-357

56 TT 560, s. 27.