Osmanli arşİv kaynaklarina göre diMİtsana’nin demografik yapisi yrd. Doç. Dr. Levent kayapinar

1461 yılında köyün papazı olan Dimitris, Adropulo ailesinin bir mensubu olup babasının da eskiden aynı mesleği icra ettiği ismin başında kullanılan “papa” sıfatından anlaşılmaktadır. Ayrıca bu ailenin ekonomik durumunun iyi olduğu ve Dimitsana köyünde bir değirmene sahip oldukları ve yılda elli akçe bu değirmen için vergi verdikleri kaydedilmiştir. Köy halkından Kordora, Papaadropulo, Manes, Kartopulos ve Laskari ailesinin de köyün zenginleri arasında yer aldığını söyleyebiliriz. Çünkü her birinin Dimitsana’da birer değirmeni vardır ve her bir aile bu değirmen mülkü için ellişer akçe yıllık vergi vermektedirler. Bunlar arasında Laskari ölmüş olmasına rağmen değirmen dul eşi tarafından işletilmektedir. Bir köy için altı tane değirmenin olması nüfusu 142 hanenin üzerinde dahi olsa çok gibi gözükebilir. Ancak Dimitsana’da daha sonraki yüzyılda kaydedilmiş bir “resm-i bac-ı bazar⁵¹” yani Pazar kurulmasından alınan vergi ödediğini görüyoruz. Bu vergi genelde çevresindeki yerleşim birimlerine merkez durumundaki yerlerde kurulan pazarlardan alınır. Bu Dimitsana’nın çevre köyler için Pazar kurulan bir yer olduğu gibi çevre köylerin hububatlarının da işlenip una çevrildiği değirmene sahip olduğunu göstermektedir.

Köydeki aileler arasında Nomikos, Kervavos, Gavrilopulos, Kokoliris ve Notoras ailelerinin sayı bakımından diğer ailelerden daha büyük olduğu birden fazla hane çıkartrak deftere kaydedildiğini görüyoruz. Sadece bu aileler değil, köydeki bütün haneler ve biveler ispençe vergisi adı altında kendi adlarına ve işledikleri toprağa bağlı olarak devlet adına Mora livasına has adı altında sahip olan Elvanoğlu Sinan Bey’e vergi ödemektedirler. Genel olarak bu vergi miktarı 1461 yılında Mora’da Arnavut hane ve mücerredler için 20 akçe iken Rum hane ve mücerredlerden 25 akçe alınmaktadır. Bunun sebebi Arnavutların genelde 50 hanenin çoğu zaman 20 hanenin altında bereketsiz küçük dağ köylerinde yaşıyor olmasıdır. Buna karşılık Rumlar ise ya sahil şeritlerinde yada ticaret faaliyetlerinin de yapıldığı büyük bereketli iç kesimlerde köylerde yaşıyor olmasıdır. Bununla birlikte toprak sahibi bivelerden Arnavut ve Rum olup olmadıklarına bakılmaksızın bütün bivelerden 6 akçe alınmaktadır. 1461 yılında Dimitsana’da köyün Rum olduğuna dair herhangi bir ibare düşülmemesine rağmen Rum köylerine uygulanan ispençe miktarı uygulanmıştır yani 142 hane ve 31 mücerred 25’er akçeden ispençe vergisi ödemişlerdir. Toplam 10447 akçe vergi geliri ödeyen Dimitsana halkı 4521 akçe ispençe vergisi ödemişlerdir. Dimitsana’nın ödediği vergi geliri içindeki ispençenin oranı %43’tür. Bu oran en büyük gelir kaynağının kendine yetebilecek kadar bir çift öküzün sürdüğü toprağı işleyen aile olduğunu ortaya koymaktadır. Çünkü bu dönemde kas gücüne dayalı ziraat adeta günümüzde traktör gücüne benzemektedir. Dolayısıyla insan ekilebilir bol arazi için kıymetli bir ekonomik değerdir. Bu durum sadece Dimitsana için değil, hatta Osmanlı İmparatorluğunun diğer bölgeleri için de geçerli olduğunu söyleyebiliriz. Dimitsana köyünün 1461 yılında ödediği diğer vergiler ise, “öşr-i bagat” adı altında üzüm bağlarından, “öşr-i hınta” adı altında buğdaydan “öşr-i şair” adı altında arpadan, “öşr-i keten” adı altında ketenden, “öşr-i koz” adı altında cevizden, “öşr-i meyve” adı altında meyveden, “resm-i hanazır” adı altında domuzdan ve “resm-i hamr” adı altında şaraptan alındığı gözükmektedir.⁵² Bunlar arasında buğdaydan alınan 3500 akçelik vergiden Dimitsana’da yetiştirilen en fazla ürünün buğday olduğu anlaşılmaktadır. Bu ürün tüm vergi ödemesinin %33,5’ini oluşturmaktadır. Dimistana’da dikkat çeken diğer bir ürün ise 200 akçelik keten ile 150 akçelik şarap vergisidir. Özellikle şarap vergisinin meyhane olan ve şerhleşemeye yüz tutan yerlerde yoğunlaştığı bilinmektedir.

1461 yılında 142 hane, 31 mücerred ve 13 biveden oluşan Dimitsana köyünün Kanuni Sultan Süleyman dönemine (1520-1566) gelindiğinde yani yaklaşık bir asır sonra nüfusunun 350 haneye⁵³, mücerredinin de 97’ye çıktığını görüyoruz yani Dimiçana’nın nüfusu 754 kişiden 1847 kişiye çıkmıştır. Bir asırlık dönemde köye 1093 kişi ilave olunmuştur. Bir başka deyişle Dimitsana’nın nüfusu yüz yıl içinde %150 artış göstermiştir. Buna karşılık toprağa bağlı kişi başına ödenen 25 akçelik ispençe vergisinin miktarında değişiklik olmamış ve 447 vergi mükellefi 11175 akçe ispençe vergisi ödemiştir. Bununla birlikte ispençenin Dimitsana’nın ödediği vergi geliri içindekş oranı %48’e çıkmıştır. Buğday ve arpa Dimitsana’da en çok yetiştirilen üründür. Bu ürünler daha önceki defterde “hınta ve şair” adları altında alınmaktayken bu dönemde “gendüm ve cev” adları altında alınmaktadır. Ancak 1461 yılından farklı olarak başka hububat türleri de görülmektedir. Buğdayın kilesine on akçe değer biçilmiştir. Kile imparatorluğun farklı bölgelerinde değişiklik göstermekle birlikte standart olarak İstanbul kilesi kabul edilmektedir. Bir İstanbul kilesi 24,215 kg’dır⁵⁴. Dimitsanalılar kilesi on akçeden 300 kile karşılığı 3000 akçe vergi ödemektedirler. Osmanlı vergi sisteminde öşür adı altında alınan bu vergi nakit karşılığı ayni vergidir. Osmanlılar bu dönemde ürünün 1/8’ini yada 1/10’unu vergi olarak almaktadırlar. Bundan dolayı da Arapça onda bir manasına gelen “öşür” kelimesini kullanmaktadırlar. Biz burada en kötü ihtimali yani sekizde birini vergi oranı olarak kabul edersek bu Dimitsana’da yılda 2400 kile buğdayın yetiştiği manasına gelir. Bunun da kilogram karşılığı yaklaşık 58000 kg yani 58 ton buğday demektir. Bu dönemde Dimitsana’da darının da yetiştirilmeye başlandığını ve vergi alındığını görüyoruz. Ayrıca hayvancılıkta kullanılan ottan “giyah” adı altında ve hayvan yemi olarak da kullanılan yulaftan “alef” adı altında vergi alınmaktadır. Şarap için hazırlanan üzüm suyundan “şire” adı altında vergi alınmaktadır. “Şire”nin ölçeği ise merdedir. Medrenin kilogram karşılığı ise 10kg’dır. Bir medre 20 akçedir ve Dimitsana’da elli medre için 1000 akçe vergi ödenmektedir. “Asiyab” adı altında geçen değirmenlerin sayısı ise altıdan ona çıkmıştır. Bir yıl tam olarak çalışan bu değirmenlerden altmış akçe vergi alınmaktadır. Ayırca bu un değirmenlerinin yanına dört adet de kebe adı altında kumaş işleyen asiyablar (atölyeler) vardır. Kebe değirmenlerinden yılda kanun gereği on beş akçe vergi alınmaktadır. Hayvancılık ürünlerine ise “küvvare” adı altında arıcılık ilave edilmiştir. Daha önce görülemeyen bir ürün de “harir” adı altında ipekten alınan vergidir. Ölçü birimi lidredir. Bir lidre 133 dirhemdir. 1 dirhemin de yaklaşık 3 gram olduğu bilinmektedir. Yani 1 lidre yaklaşık 400 gramdır. Dimitsana’da bir lidre ipeğin değeri 60 akçedir. Yılda yaklaşık 24 kilograma yakın ipek üretilmektedir.

Kanuni dönemine ait 446 no’lu tapu tahrir defterinde Dimitsana’ya ait gördüğümüz önemli bir özellik ise, burada bir baruthanenin kurulmuş olmasıdır.⁵⁵ Dimitsana’nın bazı sakinleri Muton, Anabolu, Patra ve Karitena kalelerine barut üretmektedirler. Bunlardan Dimo Lobrila, Yorgi Gavra, Manol Gavra, Yorgi Anigto, Panayoto Lobera, Yoti Mitroti Gavra adlı Dimitsana sakinleri Muton kalesine 26’şar vukiye barut vermektedirler. Vukiye okka manasına gelip bir okka yaklaşık 1,3 kg’dır yani 26 vukiye yaklaşık 33 kilogram gelmektedir. Bu hizmetin karşılığı olarak olağanüstü durumlarda alınan vergilerden ve ispençeden bu kişiler muaftırlar. Aynı şekilde Yani Filipo, Dimo Karkala, Nikola Dimoyanni, Yanni Plastro, Divra Pano, Kavalari birader, Yanni Karkala, Yani Lombardopulo, Yanni İstefanopulo, Tetoki Vuçara, İstemati Lombardopulo adlı şahıslar da yine Muton kalesine barut vermektedirler.

Nikola Palasira, İstemati Palasira, İstemati Kasa, İstemati Moskito, Aleksandro Gavra, Dimo Birmo adlı Dimitsana sakinleri ise Anabolu kalesi için 25’er vukiyye barut vermektedirler. Yani Birmo, Diçi Lubara, Mihal Eflako, Yanni Nikola Sergopulo, Yorgi Yanni Sergopulo adlı Dimitsana sakinleri de on beşer vukiye barutu Patra kalesine vermektedirler. Todoro İstefanopulo, Mihal Vuçara, Aleksandro veledeş (Mihal Vuçara’nın oğlu) adlı şahıslar ise Patra’ya bağlı yeni yapılan kaleye on beşer vukiyye barut vermektedirler. Nikola Nikefor, Nikola Kutulo, Nikola Karkala, Doti Karkala, Moni Kaçiya, Yorgi Karkala, Todoro Karkala, Aleksandro Gavra adlı Dimitsanalılar Patra kalesine 26’şar vukiyye barut verirken Kumono Simioni, Yorgi İstanapulo, Yanni Lumi, Dorzi Lombarkopulo adlı kişiler ise Karitena kalasına yıllık olarak onikişer vukiye barut teslim etmektedirler. Yanni Gavriyanopulo, Andoniko Gavra diğer barut üretip kaleye teslim eden Dimitsanalılar gibi padişah emriyle yardımcı askeri manasında müsellem adı altında kayd edilmişler, ispençeden ve her türlü olağanüstü vergiden muaf tutulmuşlardır.

Mora’ya ait bu makalede kullanacağımız son defterimiz 1566-1574 yılları arasını kapsayan II. Selim dönemine aittir. Bu dönemde Dimitsana’nın ödediği vergi Kanuni döneminde 23300 akçe iken II. Selim döneminde 35500 akçeye çıkmıştır.⁵⁶ Buna karşılık hane sayısında bir gerileme söz konusudur. Hıristiyan olarak 168 hane ve 137 mücerred kaydedilmiştir. Bu nüfus azalmasındaki sebeplerden birisi Dimitsana’da barut üretimi için bazı sakinlerin müsellem adı altında yardımcı askeri sınıfa dahil edilmeleri ve ispençe ödeyen köy halkı nüfusundan düşülmeleridir. Bu durumu adı geçen kişilerin babaları da müsellem olup kendileri de her yıl Karitena kalesine barut verirler şeklinde yazılan ifadelerden anlamaktayız. Ayrıca nedenini bilemediğimiz bir sebeple çok kısa bir dönemde nüfus miktarında azalma söz konusudur. Bunun nedeni 1571 yılı içinde Akdeniz dünyasında yaşanan Kıbrıs’ın fethi ve İnebahtı deniz savaşlarıyla ilgisi olabilir. Fakat bunu kanıtlayacak herhangi bir kanıta şu ana kadar ulaşabilmiş değiliz.

Ancak bu dönemde Dimitsana’nın kentsel olarak büyüdüğünü gösteren bir gelişmeye de rastlıyoruz. Bu gelişme Dimitsana köyü içinde iki tane mahallenin ortaya çıkmasıdır. Bu mahalleler Zatuna ve Paleohor adlarını taşımaktadırlar. İlk mahallede 15 hane ve 2 mücerred yaşarken, ikincisinde ise 33 hane ve 5 mücerred yaşamaktadır. Kalanlar ise Dimitsana’nın merkezinde kaydedilmiştir. Dimitsana’da daha önce rastlamadığımız diğer bir özellik ise ilk defa olarak Dimitsana’da Müslüman sakinlerin görülmesidir. Sayıları sadece 3 olan bu Müslümanlar Hızır bin (oğlu) Mustafa, Ahmet bin Abdullah, Yusuf bin Abdullah isimlerini taşımaktadırlar. Bu üç Müslüman kişiden ikisinin genelde Osmanlı kayıt sistemi geleneğine uygun olarak sonradan Müslüman olan kişilerin baba adlarına verilen Abdullah isminin kullanılması onların Dimitsana’nın eski sakinleri olduğu fikrini uyandırmaktadır. Diğer bir özellik ise, bu üç Müslümanın çift adı altında kendilerine ait topraklarının olmasıdır. Bu durum yine daha önce görmediğimiz bir şekilde sayısı bir de olsa bir gayr-i müslimin “baştina” adı altında Müslümanlar gibi toprak sahibi olmasıdır.

Dimitsana’nın bu dönemde barutcu aileri ise Muton kalesi için Arsubata, İştilipoti, Manes, Plastan, Gavra; Karitena kalesi için Manes; Anabolu kalesi için Mavra, Androni Moreni Ardiye, Vuçara; Patra kalesi için Sergopulo, Anbari, İstroniklo, Kondoyanni’dir.
Dimitsana’nın 1461-1574 yılları arasındaki gelir ve nüfus artışı tablosu

Gayr-i Müslim	Yıl: 1461	Yıl: 1520-66	Yıl: 1566-74
Hane	142	350	168
Mücerred	31	97	137
Bive	13
Baştina			1
Mahalle			Zatuna
			Paliohor
Müslim Hane			3
Hasıl	10447 Akça	23300 Akça	35500 Akça

Yukarıdaki tablodan da anlaşılacağı gibi yaklaşık yüz yıllık bir süreçte Dimitsana’nın nüfusu 1461 yılından 1574 yılına kadar bir gelişim göstermektedir. Bu gelişim vergi gelirlerindeki artışta kendini daha net olarak hissettirmektedir. Vergi geliri, yaklaşık üç buçuk kat artış göstermiştir. Bu artışın 16 yüzyılda Akdeniz dünyasında görülen genel nüfus ve ekonomik gelişmeye bağlı olduğu kadar sadece Mora’ya değil tüm imparatorluk topraklarına hakim olan Pax Ottomana ile de ilgili olduğu anlaşılmaktadır.

Karye-i Dimiçana, hassa-i mirliva

Tetimme-i karye-i Dimiçana, el-mezkur.

3- Nikola birader-i o, Kosta Gavrilopulo, Yorgi Gavrilopulo, Yorgi Musto, Teodoris veled-i Musto;

Tetimme-i karye-i Dimiçana, el-mezbur, hassa-i mirliva

Mücerred 31

Bive 13
Hasıl 10447

An ispençe 4521

Öşr-i bagat 1120

Öşr-i hınta 3500

Öşr-i şair 548

Öşr-i koz 82

Öşr-i meyva 15

Resm-i hanazır 4

Resm-i hamr 150

Öşr-i ketan 200

Mülk-i Yorgi Kordoro, der karye-i mezkur, asiyab 1, resm 50

Mülk-i Tani Papaandropulo, der karye-i mezkur, asiyab 1, resm 50

Mülk-i Kondostavla Manes, der karye-i mezkur, asiyab 1, resm 50

Mülk-i Bive-i Tomayiri Laskari, der karye-i mezkur, asiyab 1, resm 50

Mülk-i Todoris Kartopulos, der karye-i mezkur, asiyab 1, resm 50

Hane 350

Barutgah-ı karye-i Dimiçana

Mezkurlar Muton kalesine yirmialtışar vukiye barut-ı siyah vermekle cizyeden ve ispençeden ve avarız-ı divaniyeden ve tekalif-i örfiyeden muaf ve müsellem olmak için emr-i hümayun verilmeyin defter-i cedide kayd olundular.

Yani Filipo, Dimo Karkala, Nikola Dimoyanni, Yanni Plastro, Divra Pano, Kavalari birader, Yanni Karkala, Yani Lombardopulo, Yanni İstefanopulo, Tetoki Vuçara, İstemati Lombardopulo

Mezkurlar Muton kalesine yirmialtışar vukiye barut-ı siyah vermekle cizyeden ve ispençeden avarız-ı divaniyeden ve tekalif-i örfiyeden muaf ve müsellem kayd olundular.

Nikola Palasira, İstemati Palasira, İstemati Kasa, İstemati Moskito, Aleksandro Gavra, Dimo Birmo

Mezkurlar Anabolu kalesina yirmibeşer vukiye barut-ı siyah vermekle cizyeden ve ispençeden ve avarız-ı divaniyeden ve tekalif-i örfiyeden muaf ve müsellem olmak için emr-i hümayun verilmeğin defter-i cedide kayd olundular.

Yani Birmo, Diçi Lubara, Mihal Eflako, Yanni Nikola Sergopulo, Yorgi Yanni Sergopulo

Mezkurlar Balyabadra kalesina onbeşeri vukiye barut-ı siyah vermekle cizyeden ve ispençeden ve avarız-ı divaniyeden ve tekalif-i örfiyeden muaf ve müsellem kayd olundular.

Todoro İstefanopulo, Mihal Vuçara, Aleksandro veledeş

Mezkurlar Balyabadra kalesına tabi Burgaz-ı cedide onbeşer vukiye barut-ı siyah vermekle ispençeden ve avarız-ı divaniyeden ve tekalif-i örfiyeden muaf ve müsellem kayd olundular. Ellerinde olan emr-i şerif üzere.

Nikola Nikefor, Nikola Kutulo, Nikola Karkala, Doti Karkala, Moni Kaçiya, Yorgi Karkala, Todoro Karkala, Aleksandro Gavra

Mezkurlar Balyabadra kalesına yirmialtışar vukiye barut-ı siyah vermekle cizyeden ve ispençeden ve avarız-ı divaniyeden ve tekalif-i örfiyeden muaf ve müsellem kayd olundular. Ellerinde olan emr-i şerif üzere.

Karitena kalasına sal be sal onikişer vukiye barut-ı siyah virmeğin şartıyla cizye ve ispençe ve tekalif-i mezburuden müsellem olduğuna ellirinde emr-i hümayun ……. Müsellem kayd olundular.

Yanni Gavriyanopulo, Andoniko Gavra

Mezkur zimmiler

İspençe 11175

Resm-i giyah 1300

Gendüm, keyl 300 kıymet 3000

Cev keyl 100, kıymet 600

Cavdar 100 kıymet 600

Erzen keyl 50 kıymet 300

Alef keyl 30 kıymet 130

Öşr-i ceviz keyl 10 kıymet 100

Şira medre 50 kıymet 1000

Resm-i karış 50

Öşr-i pirinkok 50

Ketan ve kendir 25 kıymet 100

Asiyab bab 10 kıymet 600

Asiyab-ı kebe, bab 4 kıymet 60

Harir lidre 6 kıymet 360

Resm-i küvvare 18

Resm-i hanazır 205

Resm-i meyhane 110

Resm-i otlak70

Resm-i meyve 30

Niyabet ve resm-i arusi 290

Mahsul-i çayır fi sene 180

Mahsul-i bac ve bazar 120

Mahsul-i cayır, karye-i Oreş 340

Resm-i dönüm ba timar-ı müselleman bab 15 kıymet 60

Resm-i kurutmalık 1300

Resm-i bostan 700

Müslim 3

Mücerred 127

Baştina 1

Müselleman-ı kale-i Muton

Yanni…, Nikola veldeş, Todori Arsubata, İştilipoti Mihal Manes, Yorgi biradereş, Yanni İstemati Plastan, Nikola veledeş, Nikola Dimoyanni Gavra, ….veledeş

Mezkurun zimmilerin ellerinde padişahımız eaze allahu ensarehu hazretlerinden hükm-i şerifleri vardır ki Muton kalesine sal ve sal yüz vukiye barut-ı siyah verüb ispençeden ve avarız-ı divaniyeden ve tekalif-i örfiyeden muaf ve müsellem olalar.

Müselleman-ı kale-i Karitena

Yorgi Nikola Manes, Lumi Manes,

Mezkurun zimmiler babaları müsellem olub kendüler ….. her birisi sal be sal Karitena kalasına yirmi vukiye barut-ı siayah verür. İspençe ve avarızı divaniyeden ve tekalif-i örfiyeden muaf ve müsellemlerdir.

Müselleman-ı kale-i Anabolu

Lukomozona? Manol Mavra, Androni biradereş, Nikola Moreni Ardiye, Kostadin Yanni Vuçara

Mezkurun zimmiler Anabolu kalasına sal be sal her biri onar vukiye barut-ı iyah verub ispençeden ve avarız-ı divaniyeden muaf ve müsellemlerdir.

Mahalle-i Zatuna

Hane 15

Mücerred 2

Yanni Nikola Sergopulo, Yorgi Yanni Nikola Sergopulo, Kiryano Yanni Anbari, Nikola Panayoto İstroniklo, Yorgi biradereş, Yanni Kondoyanni

Mezkurun zimmiler Balya Barda kalasına yüz yirmi beş vukiye barut-ı siyah verub ispençeden ve avarız-ı divaniyeden ve tekalif-i örfiyeden muaf ve müsellemlerdir.
Mahalle-i Paliohor

Hane 33

Yekun

Hane 168

Baştina 1

Resm-i çift 66

İspençe 5100

Resm-i giyah 673

Gendüm keyl 633 kıymet 6330

Cev keyl 388 buçuk kıymet 2331

Cavdar keyl 347 kıymet 2082

Erzen keyl 131 kıymet 786

Alef keyl 22 kıymet 88

Cevz keyl 10 buçuk kıymet 155

Şire medre 133 kıymet 3990

Öşr-i pirinkok 135

Öşr-i Keten ve kendir 65 kıymet 260

Asiyab bab 9 fi 60 resm 540

Asiyab bab 5 fi 15 resm 275

Resm-i karış 269

Öşr-i 15 bucuk kıymet 930

Resm-i küvvare 221

Resm-i hanazır 222

Resm-i …… 280

Niyabet ve resm-i arus 910

Mahsul-i çayır kıymet 70

Resm-i otlak 113

Resm-i kurutmalık 672

Resm-i bostan 336

Mahsul-i bac-ı bazar resm 300