Bələdiyyə komissiyalarının təşkili və fəaliyyət mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi

“Bələdiyyə komissiyalarının təşkili və fəaliyyət mexanizmlərinin

Bu siyasət sənədi Böyük Britaniyanın Oxfam, Acıq Cəmiyyət İnstitutu (OSİ) və Marşal Fondu (BST) beynəlxalq təşkilatlarının birgə maliyyə dəstəyi ilə Bələdiyyələrin İnkişafı Naminə QHT Alyansı tərəfindən həyata keçirilən layihə çərçivəsində hazırlanıb.

AZ0900, Azərbaycan, Bərdə şəhəri,

M.Ə. Rəsulzadə küçəsi, №7

Tel; (994110) 5 11 41, 5 44 05

Faks; (994110) 5 11 41

e-mail: rauf_aa5@yahoo.com

web: www. aran.az

Aran Humanitar Regional Inkişaf Ictimai Birliyi

komissiyalarda müzakirəsi icbariliyinin şərtləndirilməsi .................................... 13

4

Sənədin hazırlanması zamanı yerli təcrübə ilə yanaşı yerli özünüidarə üzrə bir sıra ölkələrin təcrübəsinə, həmçinin bu sahədəki beynəlxalq təcrübəyə, xüsusilə də Avropa Şurası Yerli və Regional Hakimiyyətlər Konqresinin tövsiyyə sənədlərinə istinad olunmuşdur. Bundan başqa, aparılmış nəzəri tədqiqatlar bələdiyyə sədrləri və təmsilçiləri ilə yerlərdə keçirilmiş görüşlərdə müzakirə olunmuş, onların rəy və təklifləri əsasında zənginləşdirilmişdir. Yerli özünüidarə strukturlarının təkmilləşdirilməsi sahəsindəki islahatların tərkib hissəsi olaraq bəhs olunan bu problem bələdiyyələrin daimi və başqa komissiyalarının daha işlək mexanizmə malik olması zərurətini doğurur. Ona görə də bələdiyyələrin daimi və başqa komissiyalarının təşkilinə təkmil mexanizmlərin tətbiqi ölkəmizdə yerli özünüidarəetmənin inkişafına təkan verməklə mütərəqqi islahat mahiyyəti daşıyır. Müvafiq istiqamətdə komissiyaların fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi üzrə təklif olunan alternativlər bunlardır; 1) bələdiyyələrin daimi və başqa komissiyalarının təşkilində onların bələdiyyə üzvləri ilə yanaşı bələdiyyə icra orqanları və yerli vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları (QHT,məhəllə komitələri, təhsil,səhiyyə və s. ) təmsilçilərindən formalaşdırılması; 2) Bələdiyyə komissiyaları üzvlərinin konkret səlahiyyət və məsuliyyətini müəyyən edən normativ aktın qəbul edilməsi; 3) Qəbul ediləcək bələdiyyə qərarlarının şəffaflıq və hesabatlılıq üçün daimi komissiyalarda müzakirəsi icbariliyinin şərtləndirilməsi.

Sənəddə hökumətə təklif olunan alternativlər gələcəkdə yerli özünüidarəçilik sahəsində həyata keçiriləcək və bələdiyyələrin səlahiyyətlərinin artırılması məqsədini daşıyan islahatlara dəstək mahiyyətinə malik olmaqla səmərəli fəaliyyət mexanizmi kimi irəli sürülür.
5
GİRİŞ
Azərbaycanda yerli özünüidarə institutunun formalaşdırılması istiqamətində indiyədək görülmüş işlər, həyata keçirilmiş tədbirlər və bələdiyyələrin statusu, maliyyə vəziyyəti və institusional inkişafı ilə bağlı islahatların səmərəliliyi vətəndaş cəmiyyətindən dəstək zərurətini doğurur. Bələdiyyələrin inkişafına yönələn layihələrin icrasında QHT-lərin əhəmiyyətli rolunu nəzərə alsaq, həm nəzəri, həm də praktiki dəyişikliklər həmin təşkilatların köməyi ilə həyata keçirilə bilər. Həmçinin, burada bələdiyyələrin ehtiyac və problemlərinin müəyyənləşdirilməsinə və mövcud vəziyyətinə daha yaxından bələd olan ictimai birliklərin tədqiqat, vəkilllik və lobbiçilik fəaliyyətindən başlayaraq, kadr potensialının gücləndirilməsinə kimi geniş fəaliyyət spektrləri nəzərdə tutulur. Azərbaycanın mərkəzi regionunda fəaliyyət göstərən bələdiyyələrlə Aran Humanitar Regional İnkişaf Təşkilatının qurduğu sıx əməkdaşlıq sayəsində əldə olunmuş təcrübə onu deməyə əsas verir ki, yerli özünüidarə organlarının inkişafına mane olan çoxsaylı səbəblər əsasən, statusla, maliyyə vəziyyəti və təşkilatlanma (kadr potensialı, idarəçilik bacarıqları, xidmətin təşkili və s.) ilə əlaqədar təsnifatlaşdırılır.

Azərbaycanda bələdiyyə idarəetməsinin səmərəli təşkilinə mane olan əsas amillərdən biri də bələdiyyə orqanlarının formalaşdırılmasının mövcud mexanizmləri və bələdiyyə orqanları arasında səlahiyyət bölgüsündəki qeyri-müəyyənliklərdir. Son vaxtlar Azərbaycanda bələdiyyə idarəetməsinin səmərəli təşkilinə mane olan digər mühüm faktor bələdiyyə orqanları arasında dəqiq səlahiyyət bölgüsünün yoxluğu, eləcə də bələdiyyə komissiyalarının işinin təşkili mexanizmlərinin təkmil olmamasıdır. Bələdiyyələrin fəaliyyətini nizama salan qanunvericilik aktlarında bələdiyyənin icra aparatının, daimi və başqa komissiyaların səlahiyyəti ilə bağlı müəyyən normalar öz əksini tapsa da bələdiyyə komissiyalarının konkret fəaliyyət dairəsi müəyyənləşdirilmir. Bələdiyyələrin fəaliyyətləri üzrə indiyədək mövcud təcrübə göstərir ki, bir çox hallarda daimi komissiyalar formal xarakter daşıyır, qərarların qəbulu prosesində onların rolu hiss olunmur. Yerli özünüidarə orqanlarının əksəriyyətində isə ümumiyyətlə müvəqqəti və başqa komissiyaların təşkili təcrübəsi mövcud deyildir. Digər problem isə komissiyaların peşəkar tərkibi ilə əlaqədardır ki, bu da tərkibin yalnız bələdiyyə üzvlərindən ibarət formalaşdırılması ilə bağlıdır. Halbuki, elə bələdiyyə (məs., kiçik kənd bələdiyyələri) vardır ki, onun üzvlərinin kadr potensialı müvafiq komissiyaların tərkibini formalaşdırmağa və səmərəli fəaliyyət qurmağa imkan vermir. Burada peşəkar mütəxəssis, ekspert fəaliyyətinə ehtiyac vardır. Ələlxüsus da, komissiyalardakı fəaliyyətin könüllülük (əmək haqqı olmadan) əsasında təşkili bu sahəyə marağın olmamasına gətirib çıxarır.

Azərbaycanda bələdiyyələrə yeni keçirilmiş seçkilərdən sonra onların işinin daha səmərəli qurulması üçün haqqında bəhs olunan məsələlərin həlli mühüm əhəmiyyət kəsb edir və Aranın əməkdaşları bu istiqamətdə tədqiqatları davam etdirirlər. Respublikamızda yerli özünüidarə sahəsində həyata keçirilən davamlı islahatların

6

müsbət nəticə verməsi üçün məhz real təcrübəyə əsaslanan təkliflər, rəylər və layihələrin ictimai müzakirəyə təqdim edilməsi zəruridir. Mövcud QHT-Bələdiyyə əməkdaşlığının səmərəli inkişafı da məhz, həyata keçiriləcək layihələrin davamlılığından asılı olacaqdır. Beynəlxalq təcrübəyə istinadən demək olar ki, hər bir ölkədə yerli demokratiyanın vəziyyəti məhz, yerli özünüidarənin təşkili səviyyəsindən asılıdır.

Artıq 10 ildən çoxdur ki, Azərbaycanda yerli özünüidarə forması olan bələdiyyə yaradılmış və fəaliyyət göstərir. Bu idarəetmə forması bələdiyyə institututunun formalaşdığı müxtəlif ölkələrin təcrübəsindən yararlanan və sınanılmış modellərə əsaslanan idrəetmə olsa da struktur quruluşundan irəli gələn bələdiyyə fəaliyyətində hələ də bəzi çatızmamazlıqlar var. Təcrübə göstərir ki, bələdiyyədə özünü doğrultmayan mexanizmlərdən biri də bələdiyyə komissiyalarıdır.

Azərbaycanda yerli özünüidarə orqanlarının institusional inkişafı istiqamətində iki beşillik dövr üzrə əldə olunmuş təcrübə bu sahədə həllini gözləyən xeyli problemlərin olduğunu göstərir. Hələ ki, mövcud qanunvericilikdə bələdiyyə strukturlarının səlahiyyətləri ilə bağlı qüvvədə olan mexanizmlər bələdiyyələrin dövrün tələblərinə müvafiq səviyyədə fəaliyyətinə cavab vermir. Həm kadr potensialı, həm də maddi resursların çatışmazlığı yerli özünüidarə qurumlarının yerli əhəmiyyətli problemlərin qarşısında aciz duruma düşməsinə səbəb olur ki, bu da bələdiyyə -əhali münasibətlərinə, onun nüfuzuna öz mənfi təsirini göstərir. Bələdiyyələrin fəaliyyətində daimi və başqa komissiyalarının rolu, xüsusən də qərar qəbulu ərəfəsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Bələdiyyələrin Statusu Haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu və Bələdiyyələrin Daimi və Başqa Komissiyaları Haqqında Əsasnaməyə görə bələdiyyələr daimi və başqa komissiyalar yarada bilərlər. Əsasnaməyə əsasən bələdiyyələrdəki daimi və başqa komissiyaların say tərkibi bələdiyyə tərəfindən müəyyən olunur (maddə 6), tərkibi ən azı üç bələdiyyə üzvündən ibarət fəaliyyət göstərir.

Azərbaycanda bələdiyyə tarixinə nəzər salsaq komissiyaların fəaliyyətini və bələdiyyədə çəkisini qabarıq formada müəyyən etmək çətin olur. Bunun obyektiv və subyektiv səbəbləri vardır. Ancaq apardığımız sorğular və müşahidələr göstərir ki, belə xoşagəlməz nəticələr əsasən bir neçə səbəbdən qaynaqlanır. Bələdiyyə üzvləri əsasən könüllülük prinsipi əsasında işləyirlər. Onların başqa daimi və ya özəl işləri olur. Buna görə də onlar üçün bələdiyyə komissiya üzvlərinə hansısa problemlərin müzakirəsinə görə saatlarla vaxtlarını sərf eləmək maraqlı deyildir.

7

Praktikaya nəzər salsaq görərik ki, xüsusilə də böyük əraziyə malik və şəhər bələdiyyələrində bələdiyyə üzvləri kifayət qədər tanınmış iş adamlarıdır. Hansı ki, onların vaxtları çox məhduddur və bir çox vaxtlarda isə heç bələdiyyə üzvü seçildikləri ərazidə yox, işləri ilə əlaqədar digər yerlərdə olurlar. Bu da onların təmsil olunduqları komissiyaların işində fəal iştirakçılığı və ya hansısa qərarvermə prorseslərində iştirakını sual altında qoyur.

Bunlardan başqa, qanunvericiliyə əsasən bələdiyyə komissiyalarının üzvləri iclas və digər tədbirlər zamanı əsas iş yerlərindən maaşları saxlanılmaqla azad edilirlər. İndiyədək olan təcrübədə isə belə hala rast gəlinməyib. Bələdiyyə üzvünün, eyni zamanda komissiya üzvünün əmək müqaviləsi ilə işlədiyi yerdən bələdiyyə iclas və tədbirlərində iştirakçılığına görə bələdiyyə sədrinin razılığı olmadan işdən azad edilməsi və ya aşağı məvacibli işə keçirilməsi qadağandır. Ancaq praktikada bunu bələdiyyələrlə müvafiq müəssisələr qarşılıqlı razılaşma yolu ilə edirlər. Bələdiyyə üzvü bələdiyyə fəaliyyətlərinə qatılmır, əsasən məvacib aldığı və ya qazanc əldə etdiyi sahənin işiylə məşğul olur. Bələdiyyə üzvünün adı formal olaraq komissiyaya salınır, amma o nəinki bələdiyyə fəaliyyətlərində iştirak etmir, həmçinin sədri və ya üzvü olduğu komissiyanın iclaslarına belə gəlmir. İndiyə qədər olan təcrübədə bələdiyyə üzvlərinin əksəriyyəti orta təhsilli insanlar olublar. Amma bələdiyyələrdə daimi və digər komissiyalar var ki, bunların yaradılması vacibdir. Əgər ali hüquq və ya iqtisadi təhsili olmayan komissiya üzvü bu komissiyanın işini hansı qaydada tənzimləyə, öz töhfəsini verə bilər? Adətən kənd bələdiyyələri 7-9 nəfərdən ibarət təşkil olunur, bu isə bir bələdiyyə üzvünün 5 daimi komissiyada ən azından üzv kimi təmsilçiliyini labüd edir. Əslində bələdiyyə üzvü olaraq digər məvacibli işdə çalışan, xüsusən də təhsil sistemində fəaliyyət göstərən insanların bələdiyyə komissiyalarında hazırkı qaydayla işləmələri absurddur. Mövcud sistemdə bələdiyyə üzvü bir neçə komissiyada təmsil olunduğu üçün onun daimi işi olan müəssisədə mütəmadi təmsil olunması mümkün deyil. Bu hər iki tərəfin hüquqlarının pozulmasıdır. Əgər o bələdiyyə komissiyalarında qanunvericiliyə uyğun fəaliyyət göstərirsə onda müəssisənin hüquqları, daimi iş yeri olan müəssisədə əmək müqaviləsindən irəli gələn öhdəliyini yerinə yetirirsə bələdiyyənin hüquqları pozulmuş olur. Bu həmçinin hər iki tərəfdə işin keyfiyyətini aşağı salır, yalnız formal protokollaşmaya xidmət edir. Başqa yerdən məvacib alan və əmək müqaviləsi ilə öhdəliyi olan bir insanın bələdiyyə üzvü və komissiyaların üzvü kimi fəaliyyəti tam qanunauyğun icra edilsə bu o deməkdir ki, həmin şəxs əsas iş yerində ayın çox az günlərində fəaliyyət göstərir. Bu həm də dolayısı ilə digər təşkilat və orqanların hüquqlarının pozulmasıdır ki, məvacib verdikləri şəxs öhdəliyi qarşısında vəzifəsini tam məsuliyyəti ilə yerinə yetrimir, bu da onun hədəfində insanların hüquqlarının pozulması və müəyyən proseslərin ləngiməsinə gətirib çıxarır. Daha bir hal, bələdiyyələrin əksəriyyətində müasir informasiya texnologiyalarından istifadə edilmir. Statistikaya nəzər salsaq, regionlarda, xüsusən də kəndlərdə qəzetlər oxunmur. Belə olan halda yenə təhsili olmayan sadə bir vətəndaşın bələdiyyə və digər sosial-ictimai həyatımıza təsir edən gündəlik proseslərdən tam bilikli olması sual doğurur.

8

Artıq Azərbaycanda bələdiyyələr birləşdirildi. Elə bələdiyyələr var ki, onun ərazisinə daxil olan kəndlər bir-birindən xeyli uzaq məsafədə yerləşir və bu kəndlər arası məsafəni qət etmək xeyli maliyyə və vaxt tələb edir. İndiki qaydaya əsaslansaq əgər digər kənddən iki və ya üç bələdiyyə üzvü seçilibsə və onlar da iş adamıdırlarsa və ya vəzifələrinə tam məsuliyyəti ilə yanaşmırlarsa bu o deməkdir ki, həmin kəndin problemləri arxa plana keçəcək. Komissiya üzvləri digər kəndə gedib oradakı problemlərlə maraqlanmayacaq və ya həmin kəndin problemlərini bələdiyyənin diqqətinə çatdıracaq nümayəndə olmayacaq. Hazırkı boşluqlardan bir də qanunla məsulliyyətin müəyyən olunmamasıdır.

Bələdiyyələrin Daimi və Başqa Komissiyaları Haqqında Əsasnamənin 10-cu maddəsinə əsasən Daimi və başqa komissiyalar öz səlahiyyətlərinə aid məsələlər barəsində bələdiyyənin icra aparatına tapşırıq vermək hüququna malikdirlər. Ancaq bu tapşırıq həll olunmadıqda və ya icrasından imtina edildikdə bələdiyyənin icra aparatı hansı məsuliyyət daşıyır, bu haqda əsasnamədə və digər sənədlərdə heç bir müddəa öz əksini tapmamışdır. Başqa bir məsuliyyətin təyin olunmaması isə sırf olaraq bələdiyyə komissiyalarının üzvləri ilə bağlıdır. Belə ki, komissiya üzvü bilsə ki, iclaslara getmədiyi üçün və ya təklif verib, sonra bu təklifin icrası baxımından məsuliyyətsizliyə yol verdiyi üçün hansı məsuliyyətə cəlb oluna bilər, bəlkə də məsələyə daha ciddi yanaşma olar. Müşahidələrimiz göstərir ki, hazırda bələdiyyə kmissiyasının üzvü iclaslara gəlmir. Ümumiyyətlə, bələdiyyə komissiyaları üçün qanunvericilikdə nəzərdə tutulduğu kimi ayda ən azı bir dəfə iclas keçirilməsi praktikada çox az rast gəlinən haldır. Apardığımız müşahidəlrə əsasən demək olar ki, bələdiyyələrdə üzvlərlə heç bir iclas keçirilmir, komissiyanın işi formal olaraq bələdiyyə kargüzarı tərəfindən protokollaşdırılır və sənədlərə əlavə olunur. Bələdiyə-komissiya üzvü isə onun adından hansı məsələnin gündəliyə gətirildiyi və hansı qərarların qəbul olunduğu haqqında belə məlumatlı olmur. Hətta bir çox bələdiyyələrdə heç sədr özü belə təmsil olunduğu bələdiyyədə hansı komissiyaların olduğunu və bu komissiyalara kimlərin rəhbərlik etdiyini bilmir. Acınacaqlı hal budur ki, komissiya sədrləri formal olsa da belə hansı komissiyanın işinə rəhbərlik etdiklərindən bixəbər olurlar. Bu araşdırmalar göstərir ki, bələdiyyə komissiyalarının işinin effektivliyini artırmaq üçün bir sıra dəyişikliyə ehtiyac vardır. Bunlardan bələdiyyənin daimi və başqa komissiyalarının üzvlərinin ödənişli əsaslarla işləmələri real görünə bilər. Əgər maliyyə olarsa komissiya üzvləri bələdiyyənin və təmsil olunduqları komissiyanın işinə daha ciddi yanaşa bilərlər və bu zaman hesabatlılıq da yüksək olar. Bələdiyyə sədri, bələdiyyənin icra aparatı komissiyların işinə daha tələbkarlıqla yanaşa və hesabat tələb edə bilərlər. Buradan başqa bir nüans ortaya çıxır ki, belə olan halda komissiya üzvlərinin tərkibində dəyişikliklər olmalıdır. Əvvəla, hazırkı sistemdə bu maliyyənin israfçılığı ola bilər. Bir bələdiyyə üzvü bir neçə komissiyanın üzvü və bir daimi və başqa komissiyanın sədri kimi fəaliyyət göstərir. O hər üzv və ya sədr olduğu komissiyanın işinə görə məvacib alsa bələdiyyənin büdcəsində böyük kəsrlər yarana bilər. Artıq buradan növbəti zəruri addım ortaya çıxır ki, bu da komissiya üzvlərinin yalnız bələdiyyə üzvlərindən seçilməsi effektiv deyil. Bələdiyyə institutunun formalaşdığı ölkələrin təcrübəsinə nəzər salsaq onlarda da

9

bələdiyyə komisiyalarının yalnız bələdiyyə üzvlərindən ibarət olmadığını görərirk. Apardığımız tədqiqatlara əsasən demək olar ki, uğurlu model komissiyalarda bələdiyyə üzvləri ilə bərabər bələdiyyə qulluqçuları, ekspertlər, icma nümayəndələrinin də təmsilçiliyidir. Hazırkı təcrübədə bələdiyyə qulluqçusu bələdiyyənin fəaliyyəti və yerli problemləri, istərsə də vətəndaşların problemlərini daha yaxşı bilir və birbaşa bu prosesin iştirakçısı olur. O baxımdan bələdiyyə komissiyalarında bələdiyyə qulluqçusunun təmsilçiliyi ərazidəki problemlərin daha dəqiq analizi və qabardılması üçün xeyirli olar. Bundan əlavə komissiyaların tərkibində icma nümayəndlərinin olması bələdiyyə-vətəndaş münasibətlərinin daha sıx olmasında, eyni zamanda əhalinin komissiyanın işinə inamının artırılmasında, həmçinin də icma arasında arasında şəffaflığın təmin olunmasında müsbət qiymətləndirilə bilər. Daimi və başqa komissiyalarda profilə uyğun ekspertlərin və ya mütəxəsislərin cəlbi komissiyanın fəaliyyətinin effektivliyini artıra bilər. Bu isə dolayısı ilə bələdiyyənin fəaliyyətinin artırılmasıdır. Hətta bir neçə bələdiyyə birləşərək müvafiq komissiyalar üçün bir mütəxəsis cəlb edə bilərlər ki (yaxşı mütəxəsis könüllük əsasənda işləməyə həvəsli olmayacaq, işləsə də keyfiyyətli iş görməyəcək, bu ola bilər ki, kiçik bələdiyyələrdə maliyyə problemi yaratsın, ona görə də bir neçə bələdiyyənin müqavilə əsasında bir mütəxəsislə işləməsi daha qənaətbəxş olar), həmin sahədə daha keyfiyyətli sənədlərin hazırlanmasında, layihələrin icra olunmasında həmin mütəxəsisin rəyi nəzərə alınsın və bələdiyyə düzgün və gələcək inkişafına səbəb ola biləcək qərarlar icra etsin.

1. 
   Bələdiyyənin daimi və başqa komissiyalarının tərkibinin onun icra orqanları əməkdaşları və yerli vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları təmsilçilərindən təşkili.
   

Bələdiyyələrin idarəetmə strukturunda, əsasən də qərar qəbuletmə prosesi ərəfəsi fəaliyyətin tənzimlənməsində əhəmiyyətli rola malik olan daimi və başqa komissiyalar qanuna uyğun surətdə bələdiyyələr tərəfindən yaradılır. Bu komissiyaların say tərkibi və səlahiyyət müddəti bələdiyyə iclasının qərarı ilə müəyyən edilir. Komissiyaların işinə onun üzvləri tərəfindən seçilmiş komissiya sədri rəhbərlik edir. Bələdiyyə fəaliyyətinin səmərəli tənzimləməsində digər orqanlarla yanaşı daimi və başqa komissiyaların vəzifə və səlahiyyət dairəsi qanunla müəyyən edilir. Burada yerli özünüidarəetmə mexanizmini üçbucağın tərəfləri kimi təsvir etsək;

Bələdiyyə iclası

müvafiq olaraq, bələdiyyənin normal fəaliyyətini bu strukturların qabiliyyət və iş mexanizmlərinin nə dərəcədə səmərəli təşkili ilə dəyərləndirmək olar.

“Bələdiyyələrin daimi və başqa komissiyaları haqqında” Əsasnamənin 6-cı maddəsində göstərilir ki, belə komissiyaların tərkibi azı üç bələdiyyə üzvündən ibarət formalaşdırıla bilər. Lakin, təcrübə göstərir ki, bir çox bələdiyyələrdə müvafiq komissiyaların işini peşəkarlıq baxımından təmin etmək üçün by cür formalaşdırma yetərli deyildir. Ona görə də bələdiyyənin daimi və başqa komissiyalarının işinə peşəkar mütəxəssislərin, eləcə də icra aparatı işçilərinin cəlbi, həm də səsvermə səlahiyyəti olan üzv kimi (yalnız komissiya iclaslarında) iştirakının təmin olunması daha məqsədəuyğun olardı. Digər tərəfdən, ölkəmizdə bələdiyyələrin əksəriyyətinin kiçik kənd bələdiyyələri olduğunu və onların da üzvlərinin 5,7,9 nəfərdən ibarət olması müvafiq komissiyaların işinin təşkilində müəyyən çətinliklər yaradır. Hətta, bir bələdiyyə üzvünün bir neçə komissiyada formal olaraq təmsil olunması əslində, səmərəli iş əmsalını heçə endirməklə bələdiyyələrin öz ərazilərində yerli özünüidarəetməni həyata keçirən bir orqan kimi inkişaf və formalaşmasına mənfi təsir göstərir. Bələdiyyə institutunun formalaşdığı ölkələrin təcrübəsinə nəzər salsaq, onlarda da bələdiyyə komisiyalarının yalnız bələdiyyə üzvlərindən ibarət olmadığını görərirk. Öyrənilən təcrübəyə əsasən demək olar ki, uğurlu model komissiyalarda bələdiyyə üzvləri ilə bərabər bələdiyyə qulluqçuları, ekspertlər və icma nümayəndələrinin də təmsilçiliyidir.

Odur ki, təklif olunan alternativə əsasən;

• 
  “Bələdiyyələrin daimi və başqa komissiyaları haqqında” Əsasnaməyə əlavə düzəliş edilməklə bələdiyyə komissiyalarında sakinlər içərisindən peşəkar mütəxəssislərin, bələdiyyə icra aparatının, məhəllə komitələrinin, yerli icmaların, ziyalı və ağsaqqalların üzv kimi təmsilçiliyi tımin oluna bilər;
  
• 
  Bələdiyyələrin daimi və başqa komissiyalarının sədri bələdiyyə üzvü olmaqla qalan digər üzvlərin peşəkar mütəxəssislərdən ibarət formalaşdırılması yerlərdə əhalinin bələdiyyə fəaliyyətinə marağının artmasına və bələdiyyə-əhali arasında qarşılıqlı inamın güclənməsinə xidmət etmiş olardı;
  
• 
  Bələdiyyələrin daimi və başqa komissiyalarının ixtisaslaşmış peşəkar kadrlarla daha yaxşı təmin olunması üçün komissiyalardakı fəaliyyətin könüllülük prinsipindən tədricən ödənişli sistemə keçirilməsi onlarda məsuliyyətin artmasına xidmət etmiş olacaq;
  
• 
  Bələdiyyə üzvünün yalnız bir daimi komissiyada təmsil olunması və digər başqa komissiyalarda isə onların iştirakına məhdudiyyətin olmaması daha məqsədəuyğundur;
  

12
- Bundan əlavə komissiyaların tərkibində icma nümayəndlərinin olması bələdiyyə-vətəndaş münasibətlərinin daha sıx olmasında, eyni zamanda əhalinin

komissiyanın işinə inamının artırılmasında, həmçinin də icma arasında şəffaflığın təmin olunmasında müsbət qiymətləndirilə bilər.

Sənəddə irəli sürülən müvafiq təkliflər yerli əhəmiyyətli sosial müdafiə və soial inkişaf proqramlarının həyata keçirilməsində bələdiyyələrin daha mütəşəkkil və səmərəli fəaliyyətini təmin etməyə istiqamətlənir. Bələdiyyələrin idarəetmə strukturunun fəaliyyəti bir-birilə əlaqəli surətdə, saat mexanizmi kimi işlək olmasa yerli özünüidarəçilikdə uğur qazanmaq mümkün deyildir. Bununla əlaqədar bələdiyyələrin öz fəaliyyətini nə dərəcədə tənzimlədiklərinə və iclas-komissiyalar və icra orqanları arasında əlaqələrin vəziyyətini öyrənmək məqsədilə aparılan araşdırmalarımıza görə aydın olmuşdur ki, bu sahədə əksər bələdiyyələrin işləri qənaətbəxş hesab oluna bilməz. Belə ki, nəinki komissiya iclasları, heç bələdiyyə iclaslarının özü belə vaxtlı-vaxtında keçirilmir. Bəzən bələdiyyə üzvlərinin bu sahədə konkret məsuliyyətlərini dərk etməməsi və eyni zamanda onlarda peşəkar maraq səviyyəsinin zəif olması problemlər yaradır. Butun bunları nəzərə alaraq, bələdiyyələrin fəaliyyətində əhəmiyyətli rol oynayan daimi və başqa komissiyaların işinin təkmilləşdirilməsinə çox böyük ehtiyac vardır və burada, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, komissiyaların tərkibinə peşəkar mütəxəssislərin və vətəndaş cəmiyyətinin müxtəlif dairələrindən maraq qruplarının cəlb edilməsi gözlənilən səmərəni verə bilər. Bu isə, öz növbəsində bələdiyyələrin yerlərdə yerli özünüidarə hakimiyyətini normal həyata keçirməsinə münasib şərait yarada bilər.

Aparılan tədqiqatların nəticəsinə əsasən bələdiyyə sədr və qulluqçuları da bələdiyyə komissiyalarının işindən razı deyil. Əsaslandırmalarda ən çox komissiya üzvlərinin könüllülük prinsipi əsasında işlədikləri üçün belə məsuliyyətsizlik etdiklərini vurğulasalar da etiraf edirlər ki, başqa çıxış yolu da yoxdur. Heç bir sənədlə, hətta bələdiyyə nizamnaməsində belə komissiya üzvünün məsuliyyəti müəyyən olunmayıb.

Hazırkı qanunvericiliyə görə bələdiyyənin daimi və başqa komissiyaları yalnız bələdiyyə üzvlərindən təşkil olunmalıdır.

Buna görə komissiya üzvlərinin komissiyanın işinə etinasız yanaşmalarına alternativ olaraq bələdiyyə sədrinin heç bir imkanı olmur.

Bütün bu araşdırmalar göstərir ki, bələdiyyə komissiyalarının işinin effektivliyini artırmaq üçün bir sıra dəyişikliyə ehtiyac vardır.

-Azərbaycan Respublikası Bələdiyyələrin Statusu Haqqında Qanun, Bələdiyyələrin Daimi və Başqa Komissiyaları Haqqında Əsasnamə və Bələdiyyə

13

Nizamnamələrində komissiya üzvünün məsuliyyəti konkretləşdirilsin, öhdəliklər müəyyən olunsun.

-Komissiya üzvləri ödənişli əsaslarla işləsələr onlarla mütləq müqavilə bağlanacaq ki, bu da tərəflərin məsuliyyətini konkretləşdirəcək. O zaman bələdiyyə sədri, bələdiyyənin icra aparatı komissiyların işinə daha tələbkarlıqla yanaşa və hesabat tələb edə biləcəklər.

-Komissiya üzvlərinin vətəndaşlar qarşısında da öhdəliyi yaranacaq. Çünki, komissiya üzvlərinə verilən məvacib vətəndaşların vergi və başqa ödəmələri hesabına formalaşan büdcədən ödəniləcəkdir.

-Komissiyaların təşkili və işində artıq maliyyə əməliyyatları qabardığı üçün audit yoxlamasında ciddiyə alınacaq və bu da komissiya üzvlərinin məsuliyyətini artıracaqdır.

• 
  Bələdiyyə iclaslarına çıxarılmağa hazırlanan bütün məsələlərin müvafiq komissiyaların rəy və təklifləri əsasında, yazılı sənəd olaraq rəsmi sənədləşmə formasında (vahid standart forma üzrə) qəbul ediləcək qərarların sənəd toplusu tərkibinə daxil edilməsi;
  
• 
  Bələdiyyənin qərar qəbulu prosesində baxılacaq müvafiq məsələyə dair aidiyyatı komissiyanın yekun rəyinin komissiya sədri tərəfindən iclasın müzakirəsinə çıxarılması;
  

14

• 
  Bələdiyyələrin daimi və başqa komissiyaları tərəfindən irəli sürülən rəy və təkliflərin bələdiyyə iclasında geri qaytarıldığı və ya rədd edildiyi təqdirdə
  

• 
  Bələdiyyə komissiyalarında müzakirəyə çıxarılan məsələlərin təkcə bələdiyyələrdən deyil, yerli əhali və müxtəlif vətəndaş cəmiyyəti qurumlarından qəbulu (birbaşa), bu məsələlərin həlli ilə bağlı müvafiq komissiya sədri və ya üzvlərindən üçdə ikisinin təşəbbüsü ilə komissiyada müzakirəyə və bələdiyyə iclasına çıxarılması;
  

Qiymətləndirmənin metodologiyasının əsasını ekspert qiymətləndirməsi təşkil edir. Alternativlərin qiymətləndirilməsi zamanı ancaq idarəetmənin effektivliyinin artırılmasına təsir edən meyarlar seçilib. Çünki, bələdiyyələrin daimi və başqa komissiyalarının formalaşdırılmasının təkmilləşdirilməsinin əsas məqsədi bələdiyyə qurumlarında idarəetmənin effektivliyini artırmaqdır.

Alternativlərin qiymətləndirilməsi zamanı idarəetmənin effektivliyinin artırılmasını

ölçən meyarlara üstünlük verilib. Bu meyarlar aşağıdakılardır:

- Əhali və bələdiyyə iclası qarşısında komissiyaların hesabatlılıq səviyyəsi;

- Bələdiyyə komissiyalarının qərarların qəbulu prosesinə təsir imkanlarının

səviyyəsi;

-Peşəkar kadr heyətinin formalaşması vəziyyəti;

- Komissiya üzvlərinin qərarların qəbulu prosesinə təsir imkanlarının səviyyəsi;

- bələdiyyənin idarəetmə orqanları arasında səlahiyyətlərin dəqiqliyi;

- bələdiyyə komissiyalarında səmərəli idaretmə səviyyəsinin artırılması.
Bu meyarlar ilk növbədə, səmərəli qərar qəbulunu və qərar qəbulunun çevikliyini

özündə ehtiva edir. Çünki çevik və səmərəli qərar qəbulu vasitəsilə kənar proseslərə operativ reaksiya vermək olar. Qərar qəbulu prosesində komissiyaların rəylərinin nəzərə alınması, idarəetmənin qolları arasında qarşılıqlı nəzarətin mövcudluğu son nəticədə idarəetmənin effektivliyinin artmasına xidmət edir.

qarşısında hesabatvermə sayını, tezliyini və ardıcıllığını göstərir.

Əsasən daimi və başqa komissiyalarn təşəbbüslərinin qərar qəbulunda nəzərə alınma səviyyəsini və onların qərar qəbulu prosesinə təsir imkanlarını göstərir.

Bələdiyyə komissiyalarında ixtisaslı bələdiyyə üzvləri ilə yanaşı peşəkar mütəxəssislərin, əhalinin müxtəlif maraqlı qruplarının təmsil olunma imkanlarını göstərir.

Bələdiyyənin daimi və başqa komissiyalarında təmsil olunan üzvlərin qərar qəbulu prosesinə təsir imkanlarını, eləcə də onların rəy və təkliflərinin müvafiq məsələlərin həllinə uyğunluğunu müəyyən edir.

Bələdiyyə idarəetməsində komissiyaların qanunla müəyyən olunmuş vəzifə və səlahiyyətlər bölgüsünü, icra və seçkili orqanlar arasında funksiyaların

konkretliyini göstərir.
Bələdiyyə komissiyalarında səmərəli idaretmə səviyyəsinin artırılması.

Bələdiyyələrin daimi və başqa komissiyalarının iş metodlarının təkmilləşdirilməsi məqsədilə peşəkar tərkibin formalaşdırılması və faydalı iş əmsalının səviyyəsi ilə ölçülür.

16

Alternativlərin nəticələrinin qiymətləndirilməsi, əsasən üç səviyyə; pis-1, kafi-2 və yaxşı -3 səviyyə ilə ölçülür.

Bələdiyyələrin daimi və başqa komissiyalarının formal xarakterə malik olması və onların fəaliyyətinə əngəl olan maneələrin aşkar edilməsi üçün apardığımız müşahidələr belə bir qənaətə gəlməyə əsas verir ki, bu sahədə köklü dəyişikliklərə zəruri ehtiyac vardır. Problemlər əsasən,bələdiyyələrin qanunvericilikdə müvafiq səlahiyyətlərinin artırılması, maliyyə imkanlarının genişləndirilməsi və yerli özünüidarə resurslarının, kadr potensialının inkişafı ilə əlaqədardır.

17


NƏTİCƏ və TÖVSİYƏLƏR
Bələdiyyələrin daimi və başqa komissiyalarının yerli özünüidarə orqanlarının formalaşdırılması, habelə səlahiyyət dövrü ərzində işinin düzgün qurulması üçün ilk növbədə onları yerli problem və ehtiyacları qarşılayacaq işlək mexanizm kimi formalaşdırmaq lazımdır. Mövcud qanunvericilik bazasının imkanlarından daha çox yararlanmaqla komissiyaların fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi həyata keçirilə bilər. Komissiyalar bələdiyyənin fəaliyyətinin tənzimlənməsində və səmərəli idarəedilməsində, eləcə də yerli əhəmiyyətli məsələlərin vaxtında və keyfiyyətlə həll edilməsində müstəsna rol oynayır.

Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycanda indiyədək həyata keçirilən yerli özünüidarəetmənin formalaşması və inkişafı prosesi bir çox çətin və ziddiyyətli mərhələlərdən keçməklə yanaşı hələ də arzuolunan səviyyəyə çatmamışdır. Yerli özünüidarəetmə institutunun indiki vəziyyətini və Azərbaycanda onun hüquqi statusunu nəzərə alaraq deyə bilərik ki, bu prosesin gələcək islahatlar yolu ilə təkmilləşdirilməsi qaçılmazdır, əksinə, müvafiq istiqamətdə hər hansı maneə və ləngidilmələr isə respublikamızın gələcək inkişafına mənfi təsirini göstərəcəkdir.

Bələdiyyələrin daimi və müvəqqəti komissiyalarının gələcək fəaliyyətlərinin təkmilləşdirilməsini irəli sürməklə sənədi hazırlayan ekspertlər müvafiq araşdırmalara və mövcud təcrübəyə əsaslanaraq Azərbaycanda yerli özünüidarə islahatlarının tərkib hissəsi kimi komissiyaların indiki iş üslubunun dövrün tələblərinə cavab vermədiyini diqqətə çatdırırlar. Ona görə də, daha çevik və işlək mexanizm formatında təklif edilən alternativlər bu istiqamətdə atılacaq addımların bir hissəsi olmaqla növbəti, daha geniş tətqiqatlara stimul ola bilər. Hesab edirik ki, yerli özünüidarənin kompleks inkişafı onun struktur sahələrinin paralel islahatları həyata keçirilmədən mümkün deyildir.

Şübhəsiz ki, Azərbaycan Respublikasında yerli özünüidarəetmənin inkişafı sahəsində dövlət siyasətinin işlənib hazırlanması və uğurla həyata keçirilməsi bələdiyyələrin ölkə idarəetmə sistemində mövqelərinin möhkəmləndirilməsinə, bələdiyyələrin bütün strukturlarının, o cümlədən onların daimi və müvəqqəti komissiyalarının gücləndirilməsinə şərait yaradacaqdır.

18
SON QEYDLƏR

1. 
   Bələdiyyə komissiyalarının təkmilləşdirilməsi və onların rəy və təkiliflərinin bələdiyyə qərarlarına təsiri ilə əlaqədar Aranın layihə əməkdaşlarının təklifləri əsasında hazırlanmış materallar respublika mətbuatında, Həftə İçi qəzetinin 09 yanvar 2010-cu il tarixli buraxılışında və municipality.az internet səhifəsinin13.01.2010 tarixlı sayında dərc edilmişdir. (bax; www. municipality.az, www.hefteici.az ,web səhifələrində).
   

2. 
   Siyasət sənədinin mövzusu üzrə Aran Humanitar Regional İnkişaf İctimai Birliyinin təşəbbüsü ilə 22.01.2010 –cu il tarixdə, Bərdə şəhərində mərkəzi regionda fəaliyyət göstərən bələdiyyə təmsilçiləri ilə birgə dəyirmi masa keçirilmişdir. Bundan əvvəl, 60-dan çox bələdiyyəyə komissiyaların fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi və mövcud durumu ilə əlaqədar sorğu blankları göndərilmiş və alınan rəy və təkliflər bu görüşdə müzakirə ounmuşdur. Məhz müzakirələrdə irəli sürülən təkliflər və əldə olunan ideyalar siyasət sənədinin hazırlanmasında etibarlı mənbə, real təcrübədən irəli gələn töhfə kimi qiymətləndirilir.
   

19

MƏNBƏLƏR (GLOSSARY)

1. 
   Yerli Özünüidarə Haqqında Avropa Xartiyası
   

2. 
   “ Bələdiyyələrin Statusu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu
   

3. 
   “Bələdiyyələrin Daimi və Başqa Komissiyaları Haqqında” Əsasnamə
   

4. 
   “ Bələdiyyə Qulluğu Haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu
   

5. 
   Avropa Şurası Yerli və Regional Hakimiyyətlər Konqresi, Plenar Sessiyalar və “Official debates” toplusu
   

6. 
   Azərbaycan Bələdiyyələri və Onların İnkişaf Məsələləri- Aran, 2007
   

7. 
   Azərbaycanda Bələdiyyələrin Gücləndirilməsinə Dair Konsepsiya-2007
   

8. 
   “Azərbaycanda yerli və regional demokratiyaya dair ”
   

9. 
   Местное Самоуправление – Москва, 2005
   

10. 
    Effective Democratic Governance At Local and Regional Level- CLRAE, 2005