Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номли ўзбекистон миллий университети биология-тупроқшунослик факультети
|
|  Yüklə 0.51 Mb.
|
4-расм. Қин трихомонадаси. Микроскоп остида кўриниши. 3. Trichomonas tenax оғиз бўшлиғида учрайди. Ичак трихомонадаси (Trichomonas hominis) тана тузилиши ноксимон шаклда, тана узунлиги 8-20 мкм. Олдинги томонига қараб 5 та хивчин кетади. Танани бир томонидан узунлиги бўйлаб тўлқинсимон ип, хилпилловчи мембрана ҳосил қилади. Цитоплазмасида ядро, таянч ип кўринади. Фаол ҳаракат қилади. Ичак трихомонадаси циста ҳосил қилмайди. Бўлиниш йўли билан кўпаяди. Одам йўғон ичагида учрайди. Касалланган одам фекалийсида жуда кўплаб топилади. Trichomonas tenax – тузилишига кўра кўпроқ ичак трихомонадасига ўхшаб кетади. Тана узунлиги 6-13 мкм, хилпилловчи мембаранаси танани охирига бормайди. Циста ҳосил қилмайди. Адабиётларда патоген хусусиятлари ҳақида маълумотлар йўқ. Лекин оғиз трихомонадаси кўпинча оғиз бўшлиғи касалликлари бор одамларда учрайди (гингивит, парадонтоз, тиш кариеси). Айрим олимлар тадқиқотлари шуни кўрсатдики баъзи ўпка касалликларида балғам таркибида ҳам оғиз трихомонадаси учраган. Шуларни эътиборга олиб олимлар аслида нопатоген деб қаралган бу паразитни янаям чуқурроқ ўрганиш вақти келгандир деган фикрга келмоқдалар. 
5-расм. Трихомонадаларнинг умумий кўриниши (Internet). Trichomonas vaginalis (4,5-расм) қин трихомонадаси ҳам ноксимон тузилишга эга тана узунлиги 14-30 мкм. Танасини олдинги томонида 4 та хивчини бор. Хилпилловчи мембрана фақат танасини ярмигача боради. Тананинг олдинги томонида ядро жойлашган. Тана бўйлаб кетган таянч ип аксостиль тана кейинги қисмида пиғ ҳосил қилади. Цитоплазмада вакуоллари бор. Циста ҳосил қилмайди. Ташқи муҳитда тез нобуд бўлади. Кўпроқ аёлларда учрайди ва уларни сийдик ажратиш системасида турли патологик белгиларни келтириб чиқаради. Эркакларда кўпроқ белгисиз ташувчилик кузатилади [3, 4, 1]. 3.2. Паразитларнинг экологик, морфологик тавсифи ва кўпайиши Бир ҳужайрали ҳайвонлар, номидан кўриниб турганидек, морфологик жиҳатдан танаси битта ҳужайрадан иборат бўлиб, физиологик жиҳатдан мустақил организмни ташкил қилади. Уларда кўп ҳужайрали ҳайвонларга ўxшаб, бутун организмга тегишли барча вазифаларни бажарувчи ҳужайра элементлари (органоидлари) мавжуд . Содда организмлар тана шакли xилма-xил бўлиб, цитоплазма ва ядро (битта, бир нечта) дан иборат. Ядро икки қаватли мембрана билан ўралган бўлиб, xроматин сақлайди, xроматин таркибида дезоксирибонуклеин кислотаси бўлиб (ДНК), у ҳужайранинг генетик маълумотларини аниқлайди [7, 6, 5]. Кўпчилик содда организмларда ҳужайра доимий компонентларига метоxондрий ва Гольджи аппарати киради. Тана юзаси амёбасимонларда ҳужайра мембранаси билан ўралган. Кўпчилик турлари янаям пишик, эластик қобиқ - пелликула билан ўралади. Айрим ҳивчинлиларнинг танаси бўйлама фибриллаларнинг пелликула билан қўшилишидан ҳосил бўлган перипласт билан қопланган. Кўпчилик содда организмларда маxсус таянч фибриллалари бўлади. Масалан: таянч xилпилловчи фибрилла (трипанасома, триxомонадалардаги тўлқинсимон ҳилпилловчи мембрана). Гольджи аппарати -ҳужайра органоиди бўлиб, тўрсимон ёки алоҳида ипчалардан иборат, ядро атрофида жойлашиб, ҳужайрада содир бўладиган бир қанча жараёнларда иштирок этади. Митоxондрий - (xондросомалар) ҳужайранинг алоҳида органоидлари бўлиб, шакли таёқчасимон, ипсимон, донадор бўлиб, ҳужайрадаги ачиш жараёнларида муҳим роль ўйнайди. Содда организмлар танасида ҳаётий жараёнларни бажарувчи ҳужайра элементлари органеллалар ҳосил бўлади. Бажарадиган функцияларига қараб, ҳаракат, озиқланиш, айириш ва бошқа органеллалар бўлиб, шартли равишда эркак ва аёл (микро, макро гаметалар) гаметалар дейиш мумкин (анизогам қопуляция - жинсий жараён бўлиб, бунда аёл (макрогамета) ва эркак (микрогамета) жинсий ҳужайраларини қўшилиши билан боради. Паразит бир ҳужайралилар бир қатор ўзига xос xусусиятларга эга бўлиб, бу уларни яшаш тарзи билан чамбарчас боғлиқ. Содда организмларнинг тўғридан-тўғри юқадиган айрим турларида, бир хўжайиндан, иккинчи бир хўжайинга юқиши ташқи муҳит шароитларини ўзгариши билан боғлиқ бўлмайди. Масалан: Enthoamoeba gingivalis, Trichomonas elongata оғиз бўшлиғида яшайди [22, 25]. Трихомонадалaр икки хил усул билaн oзиқлaнaди, яъни oзиқ мoддaлaрни тaнaнинг бутун юзaси билaн шимaди - oсмотик усулдa ёки хужaйрaвий oғиз - цитoстoм oрқaли, яъни қaмрaб oлиш усули билaн oзиқлaнди. Лeкин ҳoзиргa қaдaр қин трихомонадасининг цитoстoми aниқлaнмaгaн. Трихомонадалaр узунaсигa бўлиниб - митoз йўли билaн жинссиз кўпaяди. Цистaлaр ҳoсил қилиши aниқлaнмaгaн [7, 24].
Кўпчилик содда паразит ҳайвонларда бир хўжайиндан, иккинчи хўжайинга ўтишнинг маxсус босқичлари бўлади. Бу босқич (юқиш олди босқичи) пропагат номини олган. Ичак паразитларида пропогатив босқич ташқи муҳитда сақланишга мослашган. Кўпчилик ичак паразитлари, қалин қобиқка ўралиб циста ҳосил қилади. Циста ҳимоя вазифасини бажаради. Дизентерия амёбаси, лямблиялар пропогатив шакли - циста xолида, кокцидияларда (қалин кобиққа ўралган оталанган қиз ҳужайраси) ооциста xолида ташқи муҳитга чикади. Кўпчилик тўкима, қон паразитлари битта хўжаиндан иккинчи хўжайинга (одам, ҳайвон) ташувчилар ёрдамида ўтади. Бу холатда пропогатив босқич xўжайин қонида (гамонтлар), ташқи қопламларида сақланади. Касаллик қўзғатувчилари ташувчилар орқали юқади [5, 4, 15]. Ташувчилар орқали юқадиган паразитар касалликлар трансмиссив касалликлар дейилади. Трансмиссив касалликларни табиий ўчоқли касалликлар ҳам деб аталади. Чунки бу касалликларни табиатда манбалари бўлади. касаллик қўзғатувчилари табиий манбалардан одамларга, хайвонларга қон сўрувчи бўғимоёқлилар орқали ўтади. Касаллик қўзғатувчилари бўғимоёқлилар орқали ўтса, облигат трансмиссив касаллик, касаллик қўзғатувчиларини одам ҳайвонларга ўтишида ташувчилар иштирок этмаса облигат трансмиссив касаллик дейилади [15].
Прoфeссoр Н.A.Дехқонхўжаева [12, 13, 14] тaбиий вa тaжрибa йўли билaн зaрaрлaнгaн хaйвoнлaрнинг ингичкa ичaгини тeкшириб, пaрaзитлaрни шиллиқ пaрдa вa шиллиқ oсти қaтлaмидa ҳaмдa ичaк тукчaлaридa тoпгaн. Бундa ичaк дeвoрининг шиллиқ пaрдaси яллиғлaнгaн, aммo ярaлaр ҳoсил бўлмaгaн. Шифoкoрнинг фикригa қaрaгaндa, ичaкнинг шиллиқ пaрдaсидaги ўзгaришлaр дaрaжaси кaсaлликнинг муддaтигa боғлиқ бўлaди. Сoғлoм oдaмгa пaрaзит цистaлaри oзиқ-oвқaт, ичaдигaн сув ёки ифлoс қўллaр oрқaли юқaди (6-расм). Цистaлaр хaзм йўлигa тушгaндaн сўнг 12 бaрмoқли ичaкдa вeгeтaтив шaклгa aйлaнaди. Паразитар касалликлар шахсий гигиена қойидаларига риоя қилмаслик натижасида, пала-партиш ҳаёт тарзи олиб борувчиларда кўп учрайди. 4.2. Туман аҳолисини паразитар касалликлар билан зарарланиш даражаси Аҳолини паразитар касалликлар билан касалланиш даражасини аниқлаш мақсадида планли равишда ҳар йили турли корхона ва ташкилотлар, мактаб, лицей, коллеж, мактабгача таълим муассасалари ходимлари, болалар ўртасида паразитар касалликларга қарши текшириш ишлари планли равишда олиб борилади. Режа асосида, режадан ташқари тадқиқот ишлари паразитар касалликлар бўйича ичак гельминтозларига, ичак бирҳужайрали паразитларига текширилади. Тадқиқот ишлари Тошкент шаҳар Мирзо Улуғбек тумани ДСЭН паразитология бўлимида олиб борилди. 2010 йили ҳаммаси бўлиб 16893 киши паразитар касалликларга қарши текширилди. Ичак паразитларидан дизентерия амёбаси, лямблия, трихомонадалар, ичак амёбасига қарши текширилди. Текшириш натижаларида юқорида келтирилган касаллик қўзғатувчиларидан фақат лямблия аниқланди. Тадқиқотлар натижасида 192 киши лямблия билан зарарланганлиги маълум бўлди. Касаллик билан касалланиш кўрсаткичи 1,1%. Шулардан 14 ёшгача бўлган болалар 12669, 153 таси касаллик билан касалланганлиги аниқланди (0,8%). 2011 йили ҳаммаси бўлиб текширилганлар сони 16487, шуларни барчаси паразитар касалликларга қарши текширилди. Ичак паразитларидан дизентерия амёбаси, лямблия, трихомонадалар, ичак амёбаси ва гельминтларга қарши текширилди. Текшириш натижаларида юқорида келтирилган касаллик қўзғатувчиларидан бирҳужайрали паразитлардан фақат лямблия ва гельминтлар борлиги аниқланди. Тадқиқотлар натижасида 203 киши лямблия билан зарарлангани маълум бўлди. Касалланиш кўрсаткичи 1,2% ни ташкил қилди. Бу умумий зарарланиш кўрсаткичи. Шулардан 13189таси 14 ёшгача бўлган болалар, касаллик уларнинг 152 тасида аниқланди (0,96%) 2012 йили тадқиқот ишлари қайта олиб борилди. Паразитар касалликларга қарши текширилган 1505 кишидан 213 тасида лямблиялар аниқланди. Бошқа ичак протозоози кузатилмади. Шу текширилганларнинг 12041 таси 14 ёшгача бўлган болалар бўлиб, уларнинг 170 тасида касаллик аниқланди (1,1%). Касаллик аниқланганлар даволанди. Йиллар бўйича солиштирилганда 2010 йил 1,1%, паразитар касалликлар билан касалланиш 2011 йилда 1,2%, 2012 йилда касалланиш даражаси 1,4 % кўрсаткич берди (1-2-Жадвал). Тадқиқотлар натижасида Мирзо Улуғбек туманида паразитар касалликлар билан касалланиш даражаси ўсганлиги кузатилди. Юқоридагилардан келиб чиқиб, Мирзо Улуғбек тумани аҳолиси ўртасида етарли даражада санитария гигиена қоидалари ва уларга амал қилиш тўғрисида тушунтириш ишлари олиб борилмаганлиги аниқланди. 1- Жадвал М.Улуғбек тумани аҳолисини ичак бирҳужайрали паразитларига текшириш натижалари
2-Жадвал М.Улуғбек тумани аҳолисини лямблиоз билан касалланиш даражаси
4.3. Шаҳар аҳолисини паразитар касалликлар билан зарарланиш даражаси Биз паразитар касалликлар билан касалланиш даражасини шаҳар миқёсида ўрганишни мақсад қилган эдик. Шуларни амалга ошириш мақсадида шаҳар ДСЭН, паразитология бўлими паразитар касалликларни учраши тўғрисидаги кейинги уч йиллик маълумотларни солиштириб ўргандик. Шаҳар бўйича паразитар касалликлар билан касалланиш даражасини ўрганиш мақсадида, статистик маълумотлар шаҳар ДСЭН бўлимидан кейинги уч йиллик текширув натижалари олиб ўрганилди. 2010 йилда шаҳар бўйича 230865 киши паразитар касалликларга қарши текширилган. Шулардан 4329 киши зарарланганлиги маълум бўлди. Шуларни ичида 14 ёшгача бўлган болалар 184692 та бўлиб, касалланганлари 3246 тани ташкил қилди. 2011 йилда текширилганлар – 231497, шулардан паразитар касалликлар билан 3604 зарарланганлиги маълум бўлди, шулардан 14 ёшгача бўлган болалар 185197 нафарни ташкил қилиб, касалланган болалар сони 2703 тани ташкил қилди. 2012 йилда шаҳар бўйича 238024 киши паразитар касалликларга қарши текширилган. Шулардан 3316 киши зарарланганлиги маълум бўлди. Шуларни ичида 14 ёшгача бўлган болалар 190419 та бўлиб, касалланганлари 2487 тани ташкил қилди. Статистик маълумотлар шаҳарнинг қуйидаги туманлари бўйича олинди: Миробод, М.Улуғбек, Шайхонтоҳур, Юнусобод, Яккасарой, Чилонзор, Олмазор, Учтепа, Хамза, Сирғали, Бектемир (3-Жадвал). Тошкент шаҳрининг бошқа туманлари мисолида лямблиоз билан касалланиш даражасини ўрганилиб, қуйидаги натижалар олинди. 3-Жадвал Кейинги уч йилда Тошкент шаҳрида лямблиоз билан касалланиш даражаси (туманлар бўйича маълумот, фойизларда).
Миробод туманида 2010 йил 5989 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 161 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 14 ёшгача бўлган болалар 4491 нафар, улар ўртасида касалланганлар сони 120 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 2,7%, болалар ўртасидаги зарарланиш кўрсаткичи 2,0% ни ташкил қилди. 2011 йил 6635 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 169 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 14 ёшгача бўлган болалар 5308 нафар, улар ўртасида касалланган болалар сони 118 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 2,5%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 2,0% ни ташкил қилди. 2012 йил 9206 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 165 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 14 ёшгача бўлган болалар 7368 нафар, улар ўртасида касалланганлар сони 123 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 1,8%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 1,4% ни ташкил қилди. Шайхонтохур туманида 2010 йил 23011 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 372 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 17258 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 290 нафарни ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 1,6%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 1,2% ни ташкил қилди. 2011 йил 24948 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 480 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 14 ёшгача бўлган болалар 19958 нафар, улар ўртасида касалланганлар сони 360 нафарни ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 1,9%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 1,5% ни ташкил қилди. 2012 йил 29497 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 388 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 14 ёшгача бўлган болалар 23597 та, улар ўртасида касалланган болалар сони 291 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 1,3%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 1,0% ни ташкил қилди. Юнусобод туманида 2010 йил 31020 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 254 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 24816 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 203 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 0,8%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 0,6% ни ташкил қилди. 2011 йил 31182 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 120 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 24495 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 90 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 0,4%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 0,32% ни ташкил қилди. 2012 йил 31797киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 162 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 25437 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 121 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 0,5%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 0,4% ни ташкил қилди. Яккасарой туманида 2010 йил 15281 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 274 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 12224 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 205 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 1,7%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 1,2% ни ташкил қилди. 2011 йил 15250 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 241 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 12200 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 180 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 1,6%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 1,2% ни ташкил қилди. 2012 йил 12921 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 88 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 10336 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 66 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 0,7%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 1,5% ни ташкил қилди. Чилонзор туманида 2010 йил 15662 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 238 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 12529 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 178 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 1,5%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 1,1% ни ташкил қилди. 2011 йил 15210 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 209 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 12168 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 156 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 1,3%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 1,0% ни ташкил қилди. 2012 йил 16581 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 243 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 13264 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 182 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 1,5%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 1,2% ни ташкил қилди. Олмазор туманида 2010 йил 38808 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 786 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 31046 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 589 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 2,0%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 1,5% ни ташкил қилди. 2011 йил 43127 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 605таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 34501 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 453тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 1,4%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 1,1% ни ташкил қилди. 2012 йил 36962 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 1133 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 29569 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 849 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 3,0%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 2,4% ни ташкил қилди. Учтепа туманида 2010 йил 33870 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 1097 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 27096 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 822 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 3,2%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 2,4% ни ташкил қилди. 2011 йил 31510 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 607 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 25200 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 455 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 1,9%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 1,5% ни ташкил қилди. 2012 йил 31616 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 360 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 24492 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 270 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 1,2%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 0,96% ни ташкил қилди. Сирғали туманида 2010 йил 2810 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 86 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 2248 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 64 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 0,3%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 2,2% ни ташкил қилди. 2011 йил 5797 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 51 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 4637 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 38 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 0,9%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 0,8% ни ташкил қилди. 2012 йил 4587 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 46 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 3669 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 34тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 0,9%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 1,2% ни ташкил қилди. Бектемир туманида 2010 йил 2040 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 47 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 1632 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 35 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 2,3%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 2,1% ни ташкил қилди. 2011 йил 1802 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 22 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 1442 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 16 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 1,2%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 1,1% ни ташкил қилди. 2012 йил 4609 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 45 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 3687 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 33 тани ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 0,9%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 0,8% ни ташкил қилди. Шаҳар бўйича бу кўрсаткичлар қуйидагича: 2010 йил паразитар касалликларга ҳаммаси бўлиб, 230865 киши текширилган, шулардан 4329 нафарида паразитар касаллик, яъни лямблиоз аниқланган. Шулардан текширилганларнинг 182393 таси 14 ёшгача бўлган болалар бўлиб, 4329 та касаллик аниқланганларнинг 3275 таси 14 ёшгача бўлган болалар. Фойизларда кўрадиган бўлсак, умумий зарарланиш кўрсаткичи 1,8%, 14 ёшгача бўлган болалар зарарланиш кўрсаткичи 1,7% ни ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи юқори, болалар ўртасидаги кўрсаткич камайган. 2011 йил 231497 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 3738 таси касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 185187 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 2690 нафарни ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 1,6%, болалар зарарланиш кўрсаткичи 1,4% ни ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи юқори, болалар ўртасидаги кўрсаткич камайган. 2012 йил ҳаммаси бўлиб, 239024 киши паразитар касалликларга қарши текширилди, шулардан 3316 тасида паразитар касалликлардан лямблиоз билан касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 190416 таси 14 ёшгача бўлган болалар, улар ўртасида касалланган болалар сони 2493 нафарни ташкил қилди. Умумий зарарланиш кўрсаткичи 1,3%, 14 ёшгача болалар ўртасидаги зарарланиш кўрсаткичи 1,3% ни ташкил қилди. 2010, 2011, 2012 йиллар бўйича фойизларда паразитар касалликлар билан касалланиш даражасини ўртача баҳолайдиган бўлсак, умумий зарарланиш кўрсаткичи 1,5%, 14 ёшгача бўлган болалар ўртасидаги зарарланиш кўрсаткичи 1,4% ни ташкил қилди. Кейинги уч йиллик маълумотлардан маълум бўлишича шаҳар бўйича паразитар касалликлардан, лямблиоз билан касалланиш даражаси камайган. Мирзо Улуғбек тумани миқёсида ўрганганимизда буни аксини гувоҳи бўлдик. Қайсидир туманда паразитар касалликлар билан зарарланиш кўрсаткичи баланд, қайсидир туманда паразитар касалликлар билан касалланиш даражаси кам. Демак аҳоли ўртасида санитария, гигиена қоидаларига риоя қилиш бўйича тарғибот-ташвиқот ишлари шаҳарнинг турли туманларида турлича йўлга қўйилган деган хулосага келдик. Аниқ маълумотларга эга бўлиш учун эса тадқиқотларни давом эттириш керак, шаҳарнинг нафақат битта бошқа туманларида ҳам стационар тадқиқот ишлари олиб борилса мақсадга мувофиқ бўларди.
1. Мирзо Улуғбек туманида 2010й., 16893 киши паразитар касалликларга қарши текширилди. Шулардан 12669 нафари 14 ёшгача бўлган болалар. Умумий касалланганлар сони 192 та, касалланганинг 153 нафари 14 ёшгача бўлган болалар, Умумий касалланиш даражаси 1,1%, 14 ёшгача бўлган болалар ўртасида бу кўрсаткич 0,8% ташкил қилди 2. Шу туманда 2011, 2012 йй. текширилганлар сони 16487\15052, касалланганлар сони 203\213, жумладан 14 ёшгача бўлган болалар 13189\12041, 14 ёшгача бўлган болалар ўртасида касалланганлар сони 152\170 нафарни ташкил қилди, зарарланиш даражаси фойизларда 1,4\1,1 3. Тадқиқотлардан келиб чиқиб, Мирзо Улуғбек туманида кейинги уч йилда паразитар касалликлар билан касалланиш даражаси ўсган. Шулардан келиб чиқиб, туман аҳолиси ўртасида санитария ва шахсий гигиена қоидалари ва уларга амал қилиш тўғрисида тушунтириш ишлари етарлича олиб борилмаганлиги аниқланди. 4. Кейинги уч йилда шаҳар бўйича 230865\231497\239024 киши паразитар касалликларга қарши текширилган, шулардан 4329\3738\3316 киши касалланганлиги маълум бўлди, текширилганлардан 14 ёшгача бўлган болалар сони 182393\185187\190416 нафар, улардан паразитар касалликлар билан касалланганларни сони 3275\2690\2493 нафарни ташкил қилди. Кейинги уч йилги паразитар касалликлар билан умумий зарарланиш кўрсаткичи 1,8\1,6\1,3% ни, болалар ўртасидаги зарарланиш кўрсаткичи 1,7\1,4\1,3% ни ташкил қилди. Шаҳар аҳолиси ўртасида паразитар касалликлар билан касалланиш кўрсаткичи камайганлиги кузатилди. ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. Адаскевич В.П. Инфекции передаваемые половым путем.-М.: Медицина, 1999. -50 с. 2. Арипова А.Н., Фисенко Л.М. Клиник биохимия методлари. –Тошкент, 2000, 60 б. 3. Генис Д.Е. Медицинская паразитология. М.: Медицина, 1985. -190с. 4. Генис Д.Е. Медицинская паразитология. М.: Медицина. 1991.-240с. 5. Геницинская Д.А., Добровольский Н.Е. Частная паразитология. В двух частях. М.: Высшая школа. 1978. -372 с. 6. Воробьев А.А. Микробиология и иммунология. М.: Медицина. 1999. -207с. 7. Догель В.А. Зоология беспозвоночных животных. М.: Высшая школа. 1981. -606с. 8. Догель В.А. Общая паразитология. М.: Высшая школа. 1962. -312с. 9. Дадаев С.Д. Паразитология. -Тошкент. 2006. -150 б. 10. Дадаев С.Д. Зоология. -Тошкент. 2006. -150 б. 11. Дадаев С., Сапаров Қ., Эшова Х. Ўзбекистоннинг паразитолог олимлари. - Тошкент. 2011. -122 б. 12. Дехконходжаева Н.А., Рахимов К.А. Лямблиоз и амебиаз. –Ташкент. 1971.-120с. 13. Дехконходжаева Н.А. К вопросу о загрезненности детских учреждений в г.Ташкенте лямблиями// Медицинский журнал Узбекистана. -Тошкент, 1979, 4-сон. -Б.50-54. 14. Дехконходжаева Н.А., Рахимов К.А., Зияева М. Характеристика начальных и заключительных стадий гидролиза некоторых углеводов в тонкой кишке при экспериментальном лямблиозе// Медицинский журнал Узбекистана. –Тошкент, 1984, 4-сон. -Б.52-57. 15 Золотницкий В.С. Руководство к практичеким занятиям по эпидемиологии и паразитологии. М.: Медицина. 1975. -74с. 16. Исаев Л.М., Чинаева П.П. Териториальное распространение лямблий в Узбекистане// Медицинский журнал Узбекистана. –Ташкент, 2000. №6. -С.56-59. 17. Мавлонов О.М. ва бошқалар. Умуртқасизлар зоологияси. OFEST PRINT. -Тошкент. 2006. -464 б. 18. Маҳкамова Н., Абдурахманова Г. Одамлардаги айрим паразитар касалликлар ва уларга қарши кураш//Биологик хилма-хилликни сақлашни долзарб муаммолари. -Тошкент. 2010. -Б. 72-73. 19. Маҳкамова Н., Абдурахманова Г. Одамлардаги айрим паразитар касаллик қўзғатувчилари ва уларга қарши кураш\\Ботаника, биоэкология, ўсимликлар физиологияси ва биокимёси муаммолари. Республика илмий-амалий анжуман. –Тошкент, 2011. -Б. 67-68. 20. Назарова М., Арипова Г. Клиник текшириш усуллари. -Тошкент. Медицина. 2007. -37 б. 21. Коротеев А.И. Медицинская микробиология. -С-П.: 1998. -370с. 22. Слюсарев А.А. Биология с обшей генетики. -М.: Медицина. 1978. -269с. 23. Хамидов Ж.Х. ва бошқалар. Тиббий биология ва ирсиятдан қўлланма. -Тошкент. Ибн Сино. 1992. -269 б. 24. Зоология беспозвоночных животных. Перевод с немецкого под. редак. А.В.Чисунова. Книга в двух томах 1 том. -М.: 2008. 25. Ярыгин В.И. Биология. М.: Медицина, 1980. -207с. 26. Шабанов Н.П. и др. Лямблиоз у детей// М.: Новый медицинский журнал. 1998, №3. –С. 27-30. 27. Шульц Р.С., Давтян Э.А. Проблема хозяино-паразитной специфичности. Тр.ин-та вет. Каз.фил. ВАСХНИЛ, -Казань, 1955. -С. 135-153. 28. Шульц Р.С., Давтян Э.А. Резервуарнқй паразитизм, его биологическое и практическое значение. Тр.ин-та вет. Каз.фил. ВАСХНИЛ, -Казань, 1955. -С. 154-166. 29. Baer I. Ecology of animal parasites. The University of Illionois Press, Urbana, 1952. 30. Internet «http:// ru. wikipedia. org / wiki 31. Internet www.googl.ru |
