Yarıqaranlıq

Məqsəd NUR

Yarıqaranlıq

(Küləkli şəhərin sirlərindən)

Şairin vüsalı

Pivəxanadan dönüb yerimizə sərmələnmişdik; şair saçını daramağa durdu və gözlənilmədən hamımızı söyməyə başladı:

- Əclaflar, tüklərim saralır, məni alkoqolik eləmisiz... ta mən pivnoya-zada getmərəm, tüpürüm sizin həyatınıza!

Onu qandırmağa çalışdıq ki, saç uzandıqca ucları saralır, sonuncu dəfə bərbərə nə vaxt getdiyini bilirmi soruşduq, yox, bilmir, dedi və soyudu-oturdu. Dedik, bir gün pivədən kəsək, gedib saçlarını düzəltdirsin, ya keçəl qırxdırsın. Bir də bizi söyməsin dedik. Söz vermədi, amma nəsə donquldandı...

Buna görə zirzəmidə qanqaraçılıq oldu. Şair yaddan çıxdı, nəsə bir siyasi mübahisəyə görə Nəriman məni yumruqladı. Bir-birimizin ağzı-burnunu partlatdıq. Elə oldu ki, şair özü bizə harayçılıq elədi...

İki gün qabaq - ayın 19-da axşam dərsindən gələndə Nərimanın əlində qumbara partladı: qızları qorxudurmuş. Sağ qolu itdi. Buna görə şairi lənətliyirdim; dalaşmasaydıq, Nərimana dil-ağız eliyərdim, tırım tutmuşdu. Soyudum. Şair özü Nərimanın sağ-soluna keçirdi. Mən də bıçağ udub oturmuşdum.

Şair də yaltaqlanmırdı. Hələ yeri gəlsə, mənim eləyəcəklərimi də üstünə götürürdü: ara qarışdırdığına görə bağışlamağım gəlmirdi.

Nəriman oxumağı atdı... istəseydi, sol əliynən də yazmağı öyrənə bilərdi. Özü bilər. Höcətiydi...

... Heç vaxt şairin dilindən söyüş eşitməmişdik. Biz qancıx kimi söyüşürdük: şairin məzəmmətli baxışı vardı, baxırdı, biz də bacardıqca könlünü bulandırmırdıq. Hər sən deyəndə də mədəni olmaq olmurdu axı. Hərdən Nərimanın şitənməyi tutanda, zirzəminin girəcəyində çöməlib türmədəqayırma, broletdən asılı xırda insan kəlləsini baş barmağında yellədə-yellədə pafosla şairin şerlərini deyirdi. Ürəyi soyumasa ayağa durub gəzişir, şerlərin ardınca dodaqaltı murdar söyüşlər ifraz edirdi. Deyirdi yandırıcı yaz, şair, yandırıcı...

Belə baxanda şairin nəsə bir zad olmağını beynimə Nəriman yeritmişdi. Klyonkanın üstünü yazmağı, pivə içməyi, bir az diribaş olmağı da Nəriman şairə öyrətdi. Deyirdi dərd səni öldürər, şairsiz qalarıq, arabir yüngülləşməkçün iç, söyüş söy, qızlarnan gəz. Sonuncunu deyəndə şair daş atıb başını tuturdu... Birinci kursda şair dərsdən qıraq vaxtlarda əlini qoynuna qoyub pəncərədən baxırdı. Kimsə onu dindirə bilmirdi: Nəriman qızları öyrədib şairə söz atdırırdı, hamı ona sürtüşür, o da qızarır və söz demirdi. Qızlardan qorxurdu (guya belə dəə, bunun bu işdən xəbəri yoxdu), yenə oğlanlarnan salamməleyki vardı. Şairə elə gəlirmiş ki, qıraqdan sevgilisinin gözləri ona tuşlanıb. Gözləri yaaa... Axırı, bulvara gedəndə Nəriman şairi gəzməyə dəvət elədi və açıqca dedi ki, təmiz oğlana oxşayır, onunla dost olmaq niyyəti var. Mən də bir qız tutub-gətirdim, üzünə baxmadı...

Axır Xallı Klyonkanı şair də yazdı. Əlini qələmə atanda yanaqları qızardı... (guya də!) yaza bildi. İri hərflərlə “Xallı Kitabə”nin üstünə sevgilisinin adını yazdı. Altdan da o tarixi yazdı ki, həmin gün qıza ilk kəlməsini demişdi. Onda qızın 14 yaşı varmış...

...İki ildi baxırdım ona yazığın gözlərinə dərd çökmüşdü. Nəriman arada deyirdi, şair bir az da belə yaşayıb yazsa, dahi olacaq, Füzulini də, o birilərini də keçəcək. Mən deyirdim ərə verəcəklər - başına döyə-döyə, ya da özü qoşulub birinə gedəcək. (Axı biz bilmirik qız nə qızdı) Üzünü də görməmişik. Kəndçi qızlarda var axı: özgələrin çuğuluna inanar, bu yazığı sınağa çəkər, sonra da dədəsi verər (guya ha!) zornan gedər, hələ bir qarnı da dombalar... ... əl-əlbət Füzuliyə çatacaqdı. Biz belə bilirdik.

Zalımın gözləri güləndə də dərddən gülürdü. İçəndə keflənmirdi, susub dururdu. Düz iki il gözlədi (ondan da qabaq nəqədə...). Qızın nazına dözdü. Nərimana qalsa, Füzulini ona görə ötə bilmədi ki... istədiyinə çatdı!

Mənim küsüm yalan olmuşdu; illərdən sonra yola gələn sevgilisinə qovuşmaqçün bizi tərk edən şairi Nəriman bağışlamırdı, sonuncu günlər hər addımbaşı onu sancırdı. İçi xıltdı də. Şair də susurdu. Bizi atıb qızı tutduğuna görə cığallıq eliyirdik (Guya bizi alasıdı!). Hamımız bilirdik ki, bir yaxşı gün bu zirzəmidən çıxıb gedəcək, bir kişinin qızına evlənəcəydik. İndi neynəsin, şair qabağa düşdü...

Sonuncu gün “Xallı Kitabə”nin üstünə bir şer də yazıbmış:
Sağım divar, solum divar,

Önüm divar, arxam divar;

Yıxır məni bu divarlar,

Sıxır məni bu divarlar,

Səhər axşam hey o ki var...
Köçəndə ortası düyməli kepkası başındaydı. Bilirdi, Nərimanın belə kepkalardan zəhləsi gedir. Nəriman kepkanın düyməsini barmaqlarının arasına alıb şairin başından çıxardı, dazlanan gicgahından öpdü, keçəl yerinə ərkyana bir çırtma da vurdu, qucaqlaşıb bir azca belə qaldılar. Şair kepkasını çıxarıb Nərimanın başına qoydu, sonra da qəfildən kepkanı qapıb Küləkli Küçənin görünməzliyinə tərəf fırıldatdı...
***

... tində gözdən itdi. Nəriman ta ona müqəddəs adam kimi baxmırdı, iki gün qabaq üzünə dedi. Şair də susdu. Eləcə qucaqlaşdılar, ayrıldılar. Mən də xeyli yüngülləşdim...

Cuallı gündəliyin üstündəki məktub
... İllər keçəcək, əziz dostum, Sən yenə, o küylü günlərin səsindən qulağının və ürəyinin yollarını tutacaqsan. “Hökumət Evi”nin həmişəyaşıl həndəvərindən - peraşki kağızlarının qalaqlandığı və pambıqyağı qoxusunun küləklərə qovuşub şəhərə, bir də dənizə çəkildiyi bulvara yaxın, isticə, işıqlı, komfortlu, daim fransız parfumunun qoxusu gələn bir mənzilə dürtülmək istədiyindən utanacaqsanmı? Fransız parfumunun ətrini istəyirdin... Alınmadı. Sonra da camaat özgə istəkdə olanda sən varlı qadın qoynu, isti yataq istədin və məni atıb getdin.

...gündəliyimdəki taleyüklü sualların səni müdam rahatsız edəcəyindən əminəm. Ancaq əndişələnməzsən! Sən heç zaman, heç nəyə, heç kimə qoşulmayacaqsan. Görürsən, mən əksinə, yaşıl qələmlə yazdığım gündəliyi səndən savayı heç kəsə etibar etmədim... (mən həm də beləymişəm...) Mən danışanda, heç kəsin nitqini dinləmədiyin qədər mənim məntiqimə və gəldiyim fəlsəfi nəticələrə diqqətlə qulaq verir, sonra da deyirdin ki, sən dahisən, ancaq sənin kimi adamların axırı olmur. Deyirdin, sənin kimilər adamları yerindən tərpədir, heç bir etiket gözləmədən isti yatağa soyuq su atır, qıraqda

isə suları bulandırır, axarı səmtləndirmək istəyir və beləliklə dünya dərk olunmaq məqamına gələndə bulanır, bataqlıqlar yaranır. Və Dünya, deyirdin, heç zaman durula bilmir...

Səni meydandakı adamların nə istədiyindən çox ətrafda

fırlanan avaraların (“dərvişlərin”— özün onlara belə deyirdin) “oçkarik”lərin, şotland şərfli kişilərin və perajki kağızlarının sayı maraqlandırırdı.

Deyirdin, inqebator qurmaqçun sənə ən azı varlı qadın gərəkdi. Sonra dedin ki, bu kağızları, zirzibili, tullantını, qəzet makulaturasını bir yerə yığsan, nəsə bir zavod aça bilərsən, fəqət bununçün də sənə varlı qadın və qapını açan kimi fransız parfumunun qoxusundan boğulan isti otaq gərəkirdi ki, güc alasan...

Varlı qadın tapmaq da ən yekə suallardan biriydi. Bu, makulaturadan nəsə qayırmaq, inqebator açmaq kimi bir şeydi. Onunçün ən azı ağıllı oğlan olmaq gərəkdi...
***

Dərzi olmaq fikrin yaxşıdı, ol. Məsləhətimə qulaq assan itirməzsən: dərzilik bir şeydi ki, iynəni yaxana sancıb hər an, hər yerdən, hər kəsdən gedə bilərsən... Sənə yalvarıram, gündəliyimi qoru, çıxanda gərəyim olacaq. İşdə gizlət, dərzixananı yoxlamazlar. Özünü qoru, mənə baxma, işində ol, eləcə heç kəsə qoşulmasan yaxşıdı... bizimçün barometr ol, üzümüzü biganəliyin və soyuqqanlığınla sillələ...

Xallı kitabə
... Otaq dar deyildi. Havasızıydı; Günəşli günlərdə bayırdan işıq süzülərdi. Heç zirzəmidən çıxma: havanın necəliyini Günəş işığıynan, külək səsiynən gətirirdi. Ən çətini narın yağmurlu, orta durumlu havanı bilməyiydi...

Hər iki küncdə krovat vardı, divarlar yaz yaşılı rəngindəydi, üstdəki evin taxta döşəməsi tavan əvəziydi. Yuxarıdakı cocuqların əhvalı o taxta döşəmənin dumbultusuynan bilinirdi...

...Xallı, ağ yerlikli, qara və qırmızı dairəli rənglər toplusundan ibarət örtük çoxdanın istehsalı deyildi. Nəm çəkəniydi, mürəkkəbi canına hopdururdu. Pozmaq istəyib sürtsən də getmirdi, narıncı rəng alırdı. Kimin kefi gəldi, klyonka örtüyün üstünə öz cızma-qarasını atırmış; əcaib-qəraib işarələr vardı; bilinmirdi, kim, haçan cızıb bunları. Sözlər, tarixlər də cızmaqaraların ətrafına yayılmışdı.

Ev sahibəsi donquldanırdı, klyonkanı dəyişməyə söz verdi; payıza qədər bir tələbə qız tapsa, məni də buradan çıxaracağını dedi. Oğlanları görməyə gözü yoxuydu; hələlik yaz qurtarırdı, qan qaynayanda Küləkli Küçənin kirayənişinləri öz əyalətlərinə çəkilib gedirdilər.

Oralardan müharibə sədası gəlirdi. Haralardasa qanlar tökülmüşdü. Tək-tük şəhərə qayıdan kirayənişinlər də vardı, kimsə yanında kimisə də gətirirdi. Bizim sahibənin başı səs-küy götürmürdü. Hamısını qapıçölü elədi...

“Xallı kitabə”nin üstündə tarixlər, hansısa baş hərflərin üstəgəli və bəzən sevgi, bəzən intim söyüşlər bir aradaydı. Çoxlu qız adları, hansısa tarixçələri vurğulayan anlaşılmaz işarələr, kiminsə kimdən ayrıldığı, ya hansısa qızın birinci kərə öpüldüyü gün, saat, dəqiqə və bunlara sözlə izahatlar yazılmışdı.

Sağda, ən çox yer tutan, sonra pozulmağa cəhd göstərilsə də, didimlənən yerə iri bir yazı həkk olunmuşdu:
Duyğularım dəlik-deşik...

Belə bir mahnı var...

...bum-buz, zərərsiz, suçsuz bir şey olmaq istəyindəsən. Duyğuların dəlik-deşikdi... o dəlik-deşikdən istilik yağır... soyuqdan büzüşür və duyğuların itib-gedir.

İstidən duyğulanma, bacarırsansa, soyuqdan duyğulan...

İmza:ÖZG

08.08.88
***

Ev sahibəsi məndən əvvəlkilərin zatını söyə-söyə örtüyü təzələdi; örtüyün üstündə divarların rənginə düşən yaşılı kvadratlar vardı. Şərt qoydu: yanıma müharibə tərəfdən olan gəlməsin. Yox, heç kəs gəlməsin. Pilləkəndən qayıdıb belə dedi...

Balıqlar ölən dənizli şəhər

Bir nisgilli, müdam fikirli dostum deyərdi, öldü. Bu sözləri ən siftə axşamçağı “Pərvanə” dükanından üzü dənizə düşəndə demişdi. Əvvəlcə öz-özünə danışa-danışa, sonra da az qala bərkdən, Qoşa Qala qapılarının yanından keçib dənizə düşəndə, təkrarlayırdı. Belədə susqunuydu, kimsəsiz yaşamağı sevirdi. O deyirdi ki, bütün işıqlar və qaranlıqlar mütləq yarıqaranlıqdan - ağla qaranın arasındakı o rəngdən keçir. Bax, bu an - ruhların rəngidi...

Zirzəmisində kefi çəkən qədər yarıqaranlıq vardı. Saatlarla yastığı başına sıxıb uzanırdı. Yarıqaranlıq itən kimi Yasamaldan dənizəcən piyada enirdi. Bulvara gedən 5 nömrəli avtobusun salonunda yazılırdı: “Ən yaxşı nəzarətçi Sizin vicdanınızdır”. Ona qalsa, dənizin qoxusuna tərəf addım-addım getməyin ləzzətini heç nə verməzdi. Məni də özüynən aparırdı...

O, vicdanlı və parasız yaşamağı sevirdi. Bunu bacarırdı da. Mənim kimi dostlar onunçun pulu harda, nətəhər xərclədi, vecinə deyildi; əl cibə salmaq gərəkəndə özünü bilməməzliyə vururdu, amma hamımız onunçun xərcləyirdik, buna görə minnət də qoyammazdın. Nəsə, elə alınırdı ki, sadəcə onun yanında olmaq, ağayana söhbətlərindən dadmaq hər şeyə dəyərdi. Güclüydü, hər əməldən çıxmışdı.

Yaşadığımız şəhərin (Bakını deyir!) Tanrıdan tən bölündüyünü, Dünyanın göbəyində durduğunu deyirdi. Və yarıqaranlıq bir xəttin onun zirzəmisindən keçdiyini iddia etməyindəydi. Bircə bu şəhər barədə mübahisəyə girişərdi. Deyirdi: “Mən damarlarımda hər an, hər saat bunu duyuram: dünyanı iki qütbə bölən həmən bu düz xəttin lap içindəcə qərar tutmuşam! Deməli, rəngim də budu — yarıqaranlıq!”

Avtobusda, metroda getmirdi, şəhərin sərnişinləri yarıqaranlıq və külək sayaq ötərgidilər, deyirdi.

5 nömrəli avtobusun arxa qapısından düşüb qaçanların sırası artırdı: qoca da vardı, qucaqda əmzik əmən də... Bir dəfə öz gözlərimizlə gördük, 2-3 yaşında olardı - diribaş bir uşaq əmzik sora-sora avtobusun oturacağındakı azca didilib pırtlamış yumşaq “maçalka”nı acı bağırsaq kimi dartıb tökürdü və anası da qırağa baxırdı, fikirdəydi. O vaxt uşağa baxıb susurdu. Sonradan heç danışmırdı, şər qarışanda üzü dənizə piyada yellənir və təkrarlayırdı:

“Balıqlar ölən dənizli şəhər, Sənin rəngin yarıqaranlıqdı...”

...işıq qıtlığı başladı və bulvarda bütün işıqlar söndü, liftlərdə bütün lampalar oğurlandı, şəhər fənərləri günbəgün, dalbadal ovulub asfalta töküldü. Metroda, avtobusda, küçədə adamın ayağını tapdalayanda üzr-zad istəmədilər. Buxtada nöyütlü suların üstünə bir az əvvəllərdən balıq cəsədləri çıxmağa başlamışdı...

O da öz-özünə, şəhərdən küsüb müharibəyə getdi. Mən ona deyə bilmədim getmə. Görmədim...

Əfqan nağılı

Qız müsahibədən sonra deyirdi ki, bu “parabeyin”in danışığı onu yaman tutub. Bütün günü ağlamsınırdı. Kontuziyalının əfqan nağılını lentə köçürmüşdü; səhərisi kontuziyalı zəng vurdu, müsahibə getsə, redaksiyanı partladar, dedi və qızın özüylə danışmaqdan vaz keçdi, ismarladı ki, qız ona baş çəksin. Hərçənd qız Küləkli Küçədən keçəndə tez-tez onu tində görürmüş; kontuziyalı istəyirdi ki, qız özü onun yanına gəlsin...

Biz həmin günlər bir neçə dəfə yığışıb kontuziyalının səsinə qulaq asır, sonra da iş otaqlarımıza çəkilirdik.

“- ...O Rembo mənim avtomatıma gəlseydi, indi kinolarda da görünməzdi... bizim qızların xoşuna gələn onun muskullarıdı... mənnən yazmağa gəlmisiz? Mən geroy-zad deyiləm; gedin, Yaşardan yazın, bir sürü “basmaç” qırıb, o dünyada rahatlanıb özüyçün. Küçə də aldılar adına...

Bu Əfqanıstan söhbətini ana-bacı namusuna tay eləmişdilər... “Plan” bilirsənmi, nədi? Döyüşdən qabaq tiryək də çəkirdik, iynə də vururduq... Bir tərəfdən də isti: sarışınlar qırmızıya çalırdı, qaraşınlar mazuta dönmüşdü... Sən elə bilirsən, gələn tabutların hamısında cəsəd olurdu? Daş da yığırdılar! Generalların tiryəki də keçirdi...

Bizim Xan Qərvənd irilikdə bir kəndi tutduq. Videonun-zadın təzə vaxtıydı; zabitlər “trafeya” yığırdı... kənd camaatı da uşaqlı-böyüklü gözləyirdi; biz də lap o “Uzaq sahillərdə”ki kimi camaatı almışdıq araya...

...Hazırladılar bizi; qırmalıydıq! Dəstədən biri duyuq düşdü - oğlan... bir qəşəng qıznan... Gədə qızın əlindən tutub mənə tərəf çəkdi. Qız da elə hikkəliydi... Dodağaltı məni söyürdü, başa düşürdüm də, yenə baxma, müsəlman dilidi, qanırdım. Oğlan diz çökdü, yalvardı - əliynən məni başa saldı ki, təzə nişanlanmışıq, nə bilim, ya da evləniblərmiş. Şəhadət barmaqlarını bir-birinə yapışdırmağından bildim ki, nəsə birləşiblər... Qız da dartınırdı, çırpınırdı ki, mənə yalvarmasın...

- Strelyat! — dedilər.

...oğlan sivişmək istəyəndə bu dəfə qız onu yerə mıxladı. Tətiyi çəkə bilmədim. Leytenant... tiryəkdən çəkib dozasını keçmişdi. Tapançasını çıxardıb, gicgahıma dirədi, molodoy vaxtımıydı. Qanunla o məni ata bilərdi! Atmadı... mən atdım... O qızın dikbaşlığı olmaseydi.

Hardandı, bizim qızlarda da bu qəribə ağlaşma... Bir şey deməmiş gözünüzün qorası ovcunuzun içindədi...”

Kontuziyalı bir neçə dəfə bizim qızın dalınca gəldi. Deyəsən, sonra o da onun yanına getmişdi, tənhalığından və otağındakı səliqədən danışırdı, kontuziyalı da özünü çox yaxın tanış kimi aparırdı. Qız ondan qaçırdı, kontuziyalı gəlməkdən yorulmadı və axırda oğlanlarımızdan birini sillələdi, qızı qəsdən gizlətdiyimizi söylədi...

... ta bir də gəlmədi...

Nolsten beer
Elə bil burda yaşamaq üçün hər adamın mütləq bir tanışı olmalıdır

Sena Doqan

...Qısası, pivəni azadlıqsevər dəyərləndirə bilir...

Mən sonuncu cümlənin atıldığı qınağın ünvanı olduğumu anladım və nədənsə susdum; özgə vaxt şitliyinə görə Şarlı (dostumun ləqəbiydi) bağışlamazdım. Bəlkə də mənə pivə alacaqdı, nəfsimin qulu oldum. Həmin gün yağış gözlənilirdi, səmada buludlar gəzişir və külək onları hərləyib harasa atmağa çalışırdı. Belə havalarda xəyalpərvərliyim lap yüzə qalxır: Şarl azadlıqsevmək barədə çərənləyəndə əzgin xəyalımda çalxalanan milyonluq meydan və hər kəsin əlində litrlik pivə bakalları görürdüm!

Zavokzalnıdakı ağ yerlikli, yaşıl kantları olan təptəzə kafenin qarşısında dayanmalı və pivə haqqında Şarlın çıxışına ona görə son verməli olduq ki, “Nolsten beer”in bəzəkli qapısından, bir də türk şaurmasının yanından sadəcə, çənəyə güc verib ötə bilmədik...

Məncə, şaurmaçı Türkiyə türkü, nəzarətçi dağ yəhudisi, kassir rus qızı, xidmətçi susqun bir qərə hind, ya da ərəbin birisiydi...
***

Şarl o hinddən, (yaxud ərəbdən), türkcə soruşdu:

- Əfəndim, saat kaç?

- Nə?

- A Cabbar, saat neçədi?

Cabbar (Türkiyə türkü bildiyim) kefindən:

- Saat bircə dənədi, aya?

- Allahıa qurvan olum, zarafat elləmirəm, neçədi?

Ərəbəoxşarın sorğusundakı doğma ləhcə növbəti qurtumu Şarlın boğazında qoydu.

Bu səs zavallıya Polşada keçən acı günlərindən birini xatırladıb; Krakovda alverdə olanda kafelərin birində qəribçilikdən və aclıqdan az qala uşaq kimi ağlayırmış... Burdan apardığı rus arağını Krakov bazarında satıb, alver pulunu qumara uduzub, axır bir kafedə ərəb bildiyi şaurmaçıdan müsəlmançılıq adıynan bir qarın çörək diləyib.

Bu da kim ola, yeznənin qardaşı oğlu...