TAÛp chê khoa hoüC, Âaûi hoüc Huãú, Säú 29, 2005

TAÛP CHÊ KHOA HOÜC, Âaûi hoüc Huãú, Säú 29, 2005

mét sè kÕt qu¶ x©y dùng m« h×nh phôc håi

rõng céng ®ång t¹i B¶n H¹ long, x· Phong Mü,

huyÖn Phong §iÒn, tØnh Thõa Thiªn HuÕ

B¶n H¹ Long thuéc x· Phong Mü, huyÖn Phong §iÒn n»m trong vïng ®Öm Khu b¶o tån thiªn nhiªn Phong §iÒn. Ranh giíi khu b¶o tån bao trïm hÇu hÕt rõng phßng hé ®Çu nguån cña hai hÖ thuû lín trong khu vùc lµ R¹ch Mü Ch¸nh vµ S«ng Bå (bao gåm c¸c hÖ thñy cña S«ng ¤ L©u, Rµo Tr¨ng vµ Rµo La). C¸c hÖ thñy nµy ®ãng vai trß quan träng trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ cña khu vùc. §©y còng lµ n¬i sèng cña c¸c loµi ®éng thùc vËt, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c loµi Gµ l«i lam mµo tr¾ng (Lophura edwardsi), Gµ So trung bé (Arborophila merlini), TrÜ sao (Rheinardia ocellata) vµ c¸c loµi thó lín nh­ Hæ (Panthera tigris), Bß tãt (Bos gaurus), Mang lín (Megamuntiacus vuquangensis), GÊu ngùa (Ursus thibetanus), GÊu chã (U. malayanus), V­în m¸ hung (Hylobates gabriellae), Voäc v¸ (Pygathrix nemaeus),...

Do dßng ch¶y cña s«ng ¤ l©u thÊt th­êng nªn cÇn cã biÖn ph¸p ®iÒu tiÕt dßng ch¶y. Mét trong nh÷ng biÖn ph¸p ®ã lµ x©y hå chøa vµ b¶o vÖ rõng ®Çu nguån, phñ xanh ®Êt trèng, cung cÊp n­íc t­íi cho ®ång ruéng. NhËn thøc ®­îc tÇm quan träng cña rõng ®Çu nguån trªn ®Þa bµn x·, H¹t kiÓm l©m Phong §iÒn ®· tiÕn hµnh giao rõng cho céng ®ång ng­êi d©n qu¶n lý víi mong muèn khuyÕn khÝch ng­êi d©n sèng trong rõng vµ gÇn rõng tham gia trùc tiÕp vµo c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý, b¶o vÖ, x©y dùng vµ ph¸t triÓn rõng, ®em l¹i lîi Ých cho chÝnh hä vµ qu¶n lý tèt h¬n tµi nguyªn rõng, gãp phÇn t¹o hµnh lang an toµn cho c«ng t¸c b¶o tån cña khu b¶o tån thiªn nhiªn Phong §iÒn. Tuy nhiªn, céng ®ång ®Þa ph­¬ng sau khi nhËn rõng míi chØ tiÕn hµnh b¶o vÖ rõng, mµ ch­a quan t©m tíi c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn rõng theo h­íng æn ®Þnh, n©ng cao kh¶ n¨ng phßng hé vµ gi¸ trÞ kinh tÕ cña rõng.

ChÝnh v× vËy, ®Ó qu¶n lý tèt c¸c khu rõng sau khi ®· ®­îc giao cho céng ®ång cÇn thiÕt ph¶i cã c¸c nghiªn cøu vÒ kh¶ n¨ng phôc håi rõng b»ng c¸c loµi c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ, gãp phÇn t¹o ra mét ph­¬ng thøc míi trong s¶n xuÊt l©m nghiÖp bÒn v÷ng, s¶n xuÊt mµ trong ®ã qu¸ tr×nh t¹o thu nhËp lu«n ®­îc g¾n kÕt mét c¸ch tèt nhÊt víi viÖc b¶o tån vµ ph¸t triÓn rõng, víi viÖc n©ng cao c¸c chøc n¨ng cã lîi kh¸c cña rõng vÒ sinh th¸i vµ x· héi.

Tr¹ng th¸i rõng phôc håi sau n­¬ng rÉy (IIA) trong khu rõng céng ®ång cña B¶n H¹ Long, x· Phong Mü, huyÖn Phong §iÒn, tØnh Thõa Thiªn HuÕ.

Sè liÖu ®­îc thu thËp th«ng qua c¸c ph­¬ng ph¸p: thu thËp sè liÖu thø cÊp, pháng vÊn cã lùa chän, ®iÒu tra chuyªn ngµnh cã sù tham gia cña ng­êi d©n. Sö dông ph­¬ng ph¸p ph¸t triÓn kü thuËt cã sù tham gia (PTD) trong thiÕt kÕ, x©y dùng, theo dâi, ®¸nh gi¸ m« h×nh.

§Ò tµi lùa chän m« h×nh thÝ ®iÓm víi quy m« 1ha. M« h×nh ®­îc x©y dùng trªn tr¹ng th¸i rõng IIA, v× lo¹i rõng nµy chiÕm tû lÖ lín nhÊt trong tæng diÖn tÝch rõng ®­îc giao cho céng ®ång (53%). §©y lµ tr¹ng th¸i rõng ch­a cã tr÷ l­îng, hiÖn ®ang cã nh÷ng quÇn thô non, thµnh phÇn loµi ®a d¹ng nh­ng gi¸ trÞ kinh tÕ thÊp, Ýt c©y mÑ cã gi¸ trÞ lµm nhiÖm vô gieo gièng nªn cÇn thiÕt ph¶i trång bæ sung nh÷ng loµi cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao. MÆt kh¸c, tr¹ng th¸i rõng nµy ph©n bè tËp trung ë ch©n nói nªn thuËn tiÖn cho ng­êi d©n ®i l¹i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn m« h×nh vµ thuËn tiÖn cho ng­êi d©n tham quan häc hái nh»m chuyÓn giao m« h×nh.

Thêi gian tiÕn hµnh x©y dùng vµ theo dâi m« h×nh tõ th¸ng 2/2005 ®Õn th¸ng 7/2005.

KÕt qu¶ vµ th¶o luËn

1. Mét sè ®Æc ®iÓm cña vïng nghiªn cøu

a) §Æc ®iÓm chung

Khu rõng céng ®ång ®­îc giao cho nhãm hé cña b¶n H¹ Long cã tæng diÖn tÝch 320ha, trong ®ã: rõng phôc håi sau khai th¸c kiÖt (IIB) cã diÖn tÝch 148,2ha, chiÕm 46,4%; rõng phôc håi sau n­¬ng rÉy (IIA) cã diÖn tÝch 169,9ha, chiÕm 53,0%; ®Êt trèng tr¶ng cá (IA) cã diÖn tÝch 1,9ha, chiÕm 0,6%.

Sè liÖu ®iÒu tra cho thÊy tæ thµnh loµi c©y ë khu vùc nghiªn cøu rÊt phong phó, ®©y lµ ®Æc tr­ng cña tr¹ng th¸i rõng non. Giai ®o¹n nµy rõng ®ang ®­îc phôc håi, vµ c¸c loµi c©y ­u s¸ng ph¸t triÓn m¹nh. ChÝnh v× vËy c¸c loµi c©y gç thuéc nhãm VII vµ nhãm VIII chiÕm tíi 63%, trong khi ®ã nh÷ng loµi c©y quý hiÕm chiÕm tû lÖ rÊt thÊp (Gô lau 2%). §Æc ®iÓm nµy lµ mÊu chèt cho c¸c biÖn ph¸p kü thuËt l©m sinh, lµ c¬ së ®Ó ®¬n gi¶n hãa tæ thµnh vµ bæ sung nh÷ng loµi c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ.

Tæ thµnh c©y t¸i sinh sÏ lµ tæ thµnh tÇng c©y cao trong t­¬ng lai nÕu nh­ ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh thuËn lîi cho sù sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña chóng. Tuy nhiªn, gi÷a tæ thµnh c©y t¸i sinh vµ tÇng c©y cao trong t­¬ng lai vÉn cã sù biÕn ®æi do t¸c ®éng cña ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh. V× vËy biÕt ®­îc tæ thµnh c©y t¸i sinh cã thÓ qua ®ã ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ®iÒu chØnh tæ thµnh c©y t¸i sinh hîp lý theo h­íng cã lîi nhÊt cho môc ®Ých kinh doanh.

KÕt qu¶ ®iÒu tra t¸i sinh cho thÊy tæ thµnh loµi c©y t¸i sinh rÊt phong phó, nguån gèc t¸i sinh chñ yÕu tõ h¹t, thÕ hÖ c©y t¸i sinh vÉn gi÷ ®­îc ­u thÕ cña c©y mÑ. C©y mÑ trong c¸c l©m phÇn cã kh¶ n¨ng gieo gièng tèt vµ lµ tiÒn ®Ò cho sù xuÊt hiÖn líp c©y t¸i sinh cã tæ thµnh t­¬ng tù nh­ tæ thµnh tÇng c©y cao. Tuy nhiªn, nh÷ng c©y t¸i sinh còng phÇn lín thuéc nhãm V ®Õn nhãm VIII, nh÷ng c©y quý hiÕm cã gi¸ trÞ kinh tÕ rÊt Ýt. ChÝnh v× vËy, ngoµi viÖc ®iÒu chØnh tæ thµnh, mËt ®é c©y t¸i sinh hiÖn t¹i, cÇn ph¶i kÕt hîp trång bæ sung nh÷ng loµi c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ kÕt hîp víi phßng hé ®Ó n©ng cao gi¸ trÞ cña rõng.

Dùa trªn kÕt qu¶ th¶o luËn nhãm, chóng t«i tiÕn hµnh tæng hîp kÕt qu¶ lùa chän loµi c©y gç b¶n ®Þa cã gi¸ trÞ kinh tÕ, sè ®iÓm ®­îc lÊy theo ph­¬ng ph¸p lµm trßn, kÕt qu¶ ®­îc thÓ hiÖn ë b¶ng sau.

Theo tiªu chÝ ­u tiªn lµ nguån gièng, nhãm nghiªn cøu cïng ng­êi d©n quyÕt ®Þnh lùa chän 4 loµi c©y sau ®Ó trång bæ sung vµo m« h×nh: TrÇm h­¬ng, Huûnh, L­êi ­¬i, Tr­êng chua.

Qua kÕt qu¶ ®iÒu tra hiÖn tr¹ng tµi nguyªn rõng, kÕt hîp víi tham kh¶o ý kiÕn cña céng ®ång, chóng t«i ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p kü thuËt t¸c ®éng vµo ®èi t­îng rõng phôc håi sau n­¬ng rÉy (IIA) t¹i ®Þa bµn nghiªn cøu nh­ sau:

- Luçng ph¸t d©y leo bôi rËm, chÆt bá c¸c lo¹i c©y cong queo, s©u bÖnh, cã gi¸ trÞ kinh tÕ thÊp ®Ó më réng kh«ng gian dinh d­ìng cho tÇng c©y t¸i sinh lµ c©y gç vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng loµi c©y cho l©m s¶n ngoµi gç sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn (M©y n­íc, M©y voi, M©y t¾t, L¸ nãn, S©m bång,...).

- §iÒu chØnh mËt ®é, tæ thµnh loµi c©y t¸i sinh phï hîp víi môc ®Ých kinh doanh lµ t¨ng gi¸ trÞ kinh tÕ kÕt hîp víi phßng hé cña rõng.

- §µo hè kÝch th­íc 20cm20cm30cm; trång bæ sung nh÷ng loµi c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ vµ kh¶ n¨ng phßng hé tèt, mËt ®é 500 c©y/ha, bao gåm: Dã bÇu (TrÇm h­¬ng): 300 c©y, Huûnh: 100 c©y, ¦¬i + Tr­êng chua: 100 c©y; ph­¬ng thøc trång: hçn giao d­íi t¸n rõng tù nhiªn; bãn lãt ph©n vi sinh tr­íc khi trång. Riªng c©y ¦¬i do ®Æc ®iÓm ­a Èm nªn ®­îc trång ven khe suèi, c¸c loµi c©y cßn l¹i ®­îc trång r¶i ®Òu trªn toµn diÖn tÝch « thö nghiÖm.

Chi phÝ trùc tiÕp x©y dùng m« h×nh n¨m ®Çu (ch­a kÓ c«ng ch¨m sãc, trång dÆm) lµ 3.090.000 ®ång/ha.

- Ch¨m sãc c©y trång vµ b¶o vÖ m« h×nh.

KÕt luËn

MÆc dï ®Ò tµi mang tÝnh thö nghiÖm, nh­ng nhãm nghiªn cøu ®· ®¹t ®­îc thµnh c«ng ban ®Çu. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi më ra triÓn väng lín trong ho¹t ®éng phôc håi rõng ®­îc giao cho céng ®ång t¹i ®Þa bµn nghiªn cøu nãi riªng vµ ë Thõa Thiªn HuÕ nãi chung.

1. 
   Baur, G. C¬ së sinh th¸i häc cña kinh doanh rõng m­a. NXB Khoa häc - Kü thuËt, Hµ Néi (1986).
   
2. 
   Donald A. Messerschmidt, Qu¶n lý tµi nguyªn rõng c«ng céng, th­ môc cã chó dÉn cña c¸c ch©u: ¸, Phi vµ Mü La Tinh. NXB N«ng nghiÖp, Tæ chøc L­¬ng thùc vµ n«ng nghiÖp Liªn hiÖp quèc, Hµ Néi (1996)
   
3. 
   TrÇn Ngäc L©n. Ph¸t triÒn bÒn v÷ng vïng ®Öm khu b¶o tån thiªn nhiªn vµ v­ên quèc gia. Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp (1999)
   
4. 
   §inh Ngäc Lan. Qu¶n lý rõng céng ®ång trong ph¸t triÓn bÒn v÷ng n«ng th«n miÒn nói phÝa B¾c ViÖt Nam (tr­êng hîp ë Th¸i Nguyªn vµ B¾c C¹n). Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp, Hµ Néi (2002)
   
5. 
   Tr­êng §¹i häc L©m nghiÖp. Mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc 2000-2004 (2004)
   

SOME RESULTS OF SETTING COMMUNITY FOREST

Bach Ma National Park

SUMMARY