Ana səhifə

Rus – TÜrk iLİŞKİleri


Yüklə 133.5 Kb.
tarix26.06.2016
ölçüsü133.5 Kb.
RUS – TÜRK İLİŞKİLERİ
Atatürk döneminde Rus-Türk ilişkileri;
Geçen yüzyılın 20-30’lu yılları Rus-Türk ilişkileri açısından benzeri yaşanmayan bir dönem teşkil eder. Doğrudan doğruya yapılan silahlı müdahale tehlikesi karşısında ve fevkalade zor şartlar altında kalmış ülkelerimiz birbirine dostluk elini uzatmışlardır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldıktan yalnız üç gün sonra 26 Nisan 1920’de Mustafa Kemal kurulmuş Hükümet adına diplomatik ilişkilerin kurulması teklifi ile Türk halkına işgal kuvvetleriyle adil mücadelesinde olası yardımın gösterilmesi ricasını içeren resmi bir mektupla Sovyet Rusya’sının Hükümetine başvurmuştur. Sovyet Rusya’sı Dışişleri Halk Komiseri G.V.Çiçerin 2 Haziran 1920 tarihli cevabi mektubunda sağlam dost ilişkileri kurmak için beklenmeksizin her iki ülkede diplomatik ve konsolosluk temsilciliklerinin tesis edilmesini teklif etmiştir. Bundan böyle 2 Haziran 1920 Rusya ile Türkiye arasında diplomatik ilişkilerin yeni kuruluş tarihi olarak sayılmaktadır.
4 Ekim 1920 tarihinde Ankara’ya gelen Müsteşar Y.Y.Umpal-Angarskiy’in başkanlığındaki Rus diplomatik misyon görevlileri aynı gün M.K.Atatürk ile görüşmüşlerdir. 19 Şubat 1921 tarihinde başkanlığını General Ali Fuat Cebesoy’un yaptığı daimi Türk Sefaretinin mensupları Moskova’ya gelmiştir. Verimli bir şekilde yürütülen görüşmeler sonucunda 16 Mart 1921 tarihinde Moskova’da ikili işbirliği ve yardımlaşmanın temellerini kuran süresiz Rusya Sovyet Sosyalist Federatif Cumhuriyeti ile TBMM Hükümeti arasında Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması imzalanmıştır. Ayrıca görüşmeler esnasında Sovyet Rusya’nın Türkiye’ye yapacağı 10 milyon altın Ruble tutarındaki maddi yardım ile askeri malzeme yardımı konusunda mutabakat sağlanmıştır. SFSR yeni temsilcisi S.İ.Aralov’un Ocak 1922’de Türkiye’ye gelmesinden sonra Sovyet Hükümeti, Türk Hükümeti’ne gösterdiği diplomatik, askeri ve parasal yardımını daha da arttırmıştır.
1924 yılının Şubat ayında Ankara’ya atanan SSCB’nin yeni Büyükelçisi Y.Z.Surits’in Türkiye’de büyükelçi olarak bulunduğu 1924 ile 1935 yılları arasında Rus-Türk ilişkileri siyasi, ekonomik ve kültür alanlarında kayda değer bir ivme kazanmıştır. Aralık 1925 tarihinde Sovyet -Türk Tarafsızlık ve Saldırmasızlık Antlaşması, Mart 1927 tarihinde ise ticaret ve iktisadi işbirliğini hızlandıran SSCB ile Türkiye arasında Ticaret ve Seyrüsefer Antlaşması imzalanmıştır. SSCB Dışişleri Halk Komiseri Yardımcısı L.M.Karahan’ın (12-24 Aralık 1929), Türkiye Dışişleri Bakanı T. Rüştü Aras’ın (24 Eylül-3 Ekim 1930) ve SSCB Dışişleri Halk Komiseri M.M.Litvinov’ un (Ekim 1931) ziyaretleri sırasında iki tarafça Sovyet-Türk ilişkilerinin dostane niteliği vurgulanarak hep ön planda tutulmuştur.
Türkiye’nin Bakanlar Kurulu Başkanı Sayın ismet İnönü’nün başkanlık ettiği Türk Hükümeti heyetinin Nisan-Mayıs 1932 tarihlerinde Sovyet Birliği’ne yaptığı ziyaret hükümetler arası ilişkilerimizin tarihinde özel bir rol oynamıştır. Açılan kredi sayesinde ve Sovyet teknolojileri yardımıyla Kayseri ve Nazilli’de ilk Türk tekstil fabrikaları inşaat edilmiştir.
26 Ekim 1933’de Askeri ve Deniz işleri Halk Komiseri K.E.Voroşilov başkanlığındaki heyet Türk Hükümetinin davetiyesi, üzerine Ankara’ya resmi ziyarette bulunmuştur. Sovyet heyeti, 29 Ekim 1933’te Türkiye Cumhuriyeti’nin 10. yıldönümü vesilesiyle düzenlenmiş geçit töreninde hazır bulunmuştur.
Sovyet-Türk dostluğu belirgin bir tarzda olağan diplomatik çevre dışına çıkmıştır. Hükümetler arası temasların yüksek seviyesi ve temposu halklarımızın birbirine karşılıklı ilginin arttırılmasına, gitgide kültür, bilim ve sanatın karşılıklı zenginleştirilmesine olumlu bir etki göstermiştir. 20-30’lu yıllarında insani alandaki ilk temaslar gerçekleştirilmiştir. 1927 yılında Türkiye’de ilk defa “Potemkin Zırhlısı” filminin de gösterildiği ilk Sovyet film festivali kapalı gişe ile düzenlenmiştir. 1933 yılında Sovyet yönetmenleri N.Zarhi ve S.Utkevich Türkiye’yi ziyaret ederek belgesel türünde en iyi filmlerden biri olan “Türkiye’nin Kalbi Ankara” filmini çekmişlerdir. Uzun bir süre SSCB’de çalışmış olan ünlü Türk yönetmeni M.Ertuğrul Türk tiyatro ve sanat yönetmenliğinin temellerini atanlardan biri olmuştur. 1935 yılının ilkbaharında Türkiye’de, D.D. Shostacovich, D.F.Oystrakh ve diğerlerinin iştirak etmiş olduğu Bolşoy Tiyatrosu’nun benzeri olmayan başarıyla ilk turnesi geçmiştir. SSCB’yi de çeşitli dönemlerde N. Hikmet, Falih Rıfkı Atay v.s. önde gelen Türk yazar ve şairler ziyaret etmişlerdir. Türk kamuoyu Sovyet sporcularının temsilcilerini konuksever bir şekilde kabul etmiştir. Sovyet futbol takımının 1925 yılında Türkiye’ye gelmesi bununla ilgili faaliyetlere katılanların görüşlerine göre Sovyet-Türk dostluğunun samimi gösterimine dönüşmüştür. 1926 yılında Moskova ile Ankara arasındaki güzergâhta ilk hava uçuşu yapılmıştır. İlk Türk kadın pilotu Sabiha Gökçen’in SSCB’deki hava kulüplerinde staj gördüğü, 1934 yılının Nisan-Mayıs aylarında SSCB’de bulunan Türk hava grubuna ait birkaç uçağın da Bir Mayıs Bayramı dolayısıyla düzenlenen geçit törenine katıldığı kayda değer diğer önemli hususlardır.

Türkiye’nin ilk Cumhurbaşkanı M.K.Atatürk’ün şahsi talimatı sayesinde Rusya ile Türkiye arasında yeni tip ilişkilerin oluşturulması ve geliştirilmesine yönelik ilk adımların anısı, 1928’de İstanbul’un Taksim Meydanında dikilmiş olan heykel kompozisyonu ile ebedileştirilmiştir. Türk Milli Kurtuluş Hareketinin kahramanları ile aynı safta tasvir edilen Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti’nin Tam Yetkili Temsilcisi S.İ.Aralov’un figürü, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün Rus-Türk ilişkilerine verdiği önemi her türlü tarihi belgelerden daha iyi bir şekilde göstermektedir.


Günümüzde Rusya ve Türkiye arasında en üst düzeydeki siyasi diyalog düzenli yürütülmektedir. Rusya Federasyonu dönemin Başkanı B. Yeltsin, Karadeniz Ekonomik işbirliği (25 Haziran 1992) ve AGİT (18-19 Kasım 1999 ) İstanbul zirvelerine katılıp bu toplantılar sırasında Türkiye Cumhurbaşkanı ile görüşmüştür.

Üst düzey temaslarındaki yeni aşama, New York’ta 6 Eylül 2000 yılında Milenyum toplantısı sırasında Rusya Federasyonu’nun Devlet Başkanı V.V.Putin ile Türkiye Cumhurbaşkanı A.N.Sezer arasındaki buluşması ile açılmıştır. Sonraki yıllarda başkanlar birçok uluslararası forumlarda görüşmüşlerdir, son görüşme Malezya’da İslam Konferansı Teşkilatı zirvesinde 17 Ekim 2003’te yapılmıştır. 5-6 Aralık 2004 tarihlerinde Rusya Federasyonu Başkanı V.V.Putin’in Türkiye’ye resmi ziyareti gerçekleşmiştir. Bu ziyaret sırasında birçok belgeyle birlikte Dostluğun ve Çok Yönlü Ortaklığın Derinleştirilmesi Deklarasyonu imzalanmıştır.


28-30 Haziran 2006 tarihinde T.C. Cumhurbaşkanı A.N.Sezer Moskova ve St. Petersburg olmak üzere Rusya’ya resmi ziyarette bulunmuştur.
15-16 Aralık 1997 yılında Türkiye’de resmi ziyaret amacıyla Rusya Federasyonu Başbakanı V.Çernomırdin bulunmuştur, bu ziyaret sırasında öncelikle ekonomi alanında işbirliği n geliştirilmesi için birçok belge imzalanmıştır. 4-6 Kasım 1999 yılında Türkiye’nin Başbakanı B.Ecevit Rusya Federasyonu’na resmi ziyarette bulunmuştur. Bu ziyaretin sonunda Terörle Mücadelede işbirliği Deklarasyonu kabul edilmiş, birçok hükümetler arası sözleşmeler imzalanmıştır. Rusya Federasyonu Başbakanı M.M.Kasyanov 23-25 Ekim 2000 tarihlerinde Türkiye’ye resmi ziyarette bulunmuştur.
Aralık 2002’de R.T.Erdoğan iktidarda olan Adalet ve Kalkınma Partisinin Genel Başkanı sıfatıyla Moskova ziyareti sırasında V.V.Putin ve Rus Başbakanı tarafından kabul edilmiştir. Ayrıca 2005 yılı içerisinde Moskova, Soçi, New York ve Samsun’da olmak üzere V.V.Putin ve Türkiye Başbakanı R.T. Erdoğan beş kez bir araya gelmiştir. Bu görüşmeler sırasında ikili ilişkilerin ana yönleri, aktüel bölgesel ve uluslararası sorunlara temas edilmiştir. Kasım 2005’te Samsun’da RF Devlet Başkanı V.V.Putin, Türkiye Başbakanı R.T.Erdoğan ve İtalya Hükümet Başkanı S.Berlusconi’nin katılımıyla “Mavi Akım” doğal gaz hattının resmi açılış töreni yapılmıştır.
Rusya Federasyonu Dışişleri İ.S.İvanov 7-8 Haziran 2001 tarihlerinde Ankara’ya resmi ziyarette bulunmuştur, bu ziyareti sırasında Türkiye Cumhurbaşkanı A.N.Sezer, Başbakan B.Ecevit tarafından kabul edilmiştir, Dışişleri Bakanı İ.Cem ile görüşmüştür. İki ülkenin dışişleri bakanları tarafından New York’ta Rusya Federasyonu ile Türkiye Cumhuriyeti arasında Avrasya’da işbirliğinin Geliştirilmesi Eylem Planı imzalanmıştır. 23-26 Şubat 2004 tarihlerinde Türkiye Dışişleri Bakanı Abdullah Gül iade-i ziyaret olarak Rusya’da bulunmuştur. Kendileri V.V.Putin, Federasyon Konseyi Başkanı S.M.Mironov taraflarından kabul edilmiştir, Moskova Belediye Başkanı Y.M.Lujkov ile görüşmüştür. Ziyaret neticesinde birçok ikili belgelerle birlikte, 2004-2005 yılları için dışişleri bakanlıkları arasında istişare programı imzalanmıştır. 20 Mayıs 2004’te Rusya Dışişleri Bakanı S.V.Lavrov’un islam Konferansı Teşkilatı heyetinin delege üyesi olarak Moskova’da bulunan A.Gül ile görüşmesi olmuştur. 15-16 Haziran 2004 tarihlerinde İslam Konferansı Teşkilatı dışişleri bakanları toplantısına katılan S.V.Lavrov ile A.Gül’ün arasında ayrı bir görüşme daha yapılmıştır. Rusya Dışişleri Bakanı S.Lavrov 31 Mayıs - 1 Haziran 2006 tarihlerinde Türkiye’de resmi ziyarette bulunarak T.C. Cumhurbaşkanı Sn. A.N.Sezer, Başbakanı R.T.Erdoğan, TBMM Başkanı B.Arınç ve meslektaşı A.Gül ile görüşmelerde bulunmuştur.
İki ülkenin dışişleri bakanlıkları nezdinde Rusya ve Türkiye arasında düzenli istişareler yapılmaktadır. Özellikle, Avrasya’da işbirliği Eylem Planına istinaden Dışişleri Bakan Yardımcıları seviyesinde oluşturulan Ortak Çalışma grubu kendisine iyi referans olmuştur (son toplantısı Aralık 2005’te Ankara’da yapılmıştır).
Parlamento seviyesindeki görüşmelere gelince 1998 yılında G.N.Seleznyov başkanlığını yaptığı Rusya Federasyonu Federal Meclisi Devlet Duma’sı heyeti Türkiye’yi ziyaret etmiştir. Branş komitelerin işbirliği çerçevesinde Devlet Duma’sının Uluslararası ilişkiler Komitesi Başkanı D.O.Rogozin Türkiye’yi ziyaret etmiştir (Kasım 2001).
1-3 Haziran 2004 tarihinde Karadeniz Ekonomik işbirliği Parlamenterler Asamblesi’nin olağan toplantısından dolayı St. Petersburg’u TBMM Başkanı B.Arınç ziyaret etmiştir, bu ziyaret esnasında da ayrıca Federal Konsey Başkanı S.M.Mironov ile görüşmüştür (Bu toplantıda Karadeniz Ekonomik işbirliği Parlamenterler Asamblesi dönem başkanlığı Rusya’dan Türkiye’ye devredilmiştir).
10-13 Temmuz 2006’da TBMM Başkanı Bülent Arınç Rusya’ya resmi ziyarette bulunarak Federal Konsey Başkanı S.M.Mironov ve Devlet Duma’sı Başkanı B.Grizlov ile görüşmelerde bulunmuştur.
Farklı bakanlıklar ve kuruluşlar arasında geniş yelpazede temaslar sağlanmaktadır. Şubat 2001 yılında Rusya Federasyonun içişleri Bakanı V.B.Ruşaylo Türkiye’yi ziyaret etmiştir, ziyareti sırasında iki ülkenin içişleri bakanları arasında Yardımlaşma Protokolü imzalanmıştır. Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanı A.V.Kvaşnin Türkiye’ye (14-16 Ocak 2002) yaptığı ziyaret sırasında, hükümetler arası askeri alanda iş birliği ve Askeri Kadro Hazırlama Antlaşması imzalanmıştır. Haziran 2002 yılında Türkiye Genelkurmay Başkanı H.Kıvrıkoğlu iadeyi ziyaret amacıyla Rusya’da bulunmuştur. 5-7 Aralık 2004 tarihleri arasında RF Savunma Bakanı Türkiye’ye resmi ziyarette bulunmuştur. İki Bakanlık arasında 2005 yılı temaslar programı imzalanmıştır.
Türkiye, Rusya Federasyonun ayrı birimleriyle doğrudan doğruya işbirliği için ilgi göstermektedir. İstanbul’da Tataristan ve Başkordostan Cumhuriyetlerinin temsilciliği faaliyet göstermektedir.
SSCB’nin hukuki halefi olan Rusya ile Türkiye arasında 60’dan fazla ikili anlaşmalardan yürürlüktedir. (İlişkilerin Esası Antlaşması, ticaret, bilim ve teknik, kültürel işbirliği, Rus doğalgaz alımı, enerji alanında işbirliği, karayolu, demiryolu ve hava ulaşımı, ticari gemi taşımacılığı, uyuşturucu ve psikitrop maddelerin yasa dışı ticaretine karşı yardımlaşma, konsolosluk sözleşmesi, terörle mücadele memorandumu v.s. mevcuttur). 2006 yılında Rusya ile Türkiye arasında 16 Mart 1921 tarihinde imzalanan Dostluk ve Kardeşlik Antlaşmasının 85. yıldönümü kutlanmaktadır.
2005 yılı sonuçlarına göre Rus-Türk ticaretinin hacmi resmi kayıtlarına göre 15 milyar doları aşmaktadır (kıyas için: 2004 yılı - 10 milyar, 2003 yılı - 7 milyar dolar idi). Rusya lehine oluşturulan dış ticaret hacmi önceden de olduğu gibi ‘bavul ticareti’ (2,5-3 milyar dolar civarında), turizm (1 milyar dolar civarında) ve nakliye gelirleriyle dengelenmektedir.
Rusya topraklarında Türk inşaat ve yüklenici şirketleri büyük çaplı işler (13 milyar dolar civarında) yapmış veya yapmaya devam etmektedirler. Türkiye’de gerçekleştirilen projelerde Rus payı 400 milyon doları aşmamakta.
Türkiye, hükümetler arasında imzalanan 25 yıllık anlaşmaya dayanarak 1987 yılından itibaren Rusya’dan doğal gaz satın almaktadır. Türkiye’ye satılan doğalgaz miktarının arttırılması ve 2010 yılına kadar yıllık hacmin 30 milyar m³ ulaşması için anlaşmalar mevcuttur.
Hükümetler arası Rus-Türk Ticaret ve Ekonomik işbirliği konularıyla ilgili organ Karma Ekonomik komisyondur. Hükümetler arası komisyonun 7. toplantısı 2006 yılı Mayıs ayının sonunda İstanbul’da yapılmıştır. Rus tarafının eş başkanı Sanayi ve Enerji Bakanı V.B.Hristenko, Türk tarafının başkanlığını ise Dış

Ticaretten Sorumlu Devlet Bakanı K.Tüzmen yapmaktadır.


Türkiye ile askeri-teknik konulardaki işbirliğin, iki ülke arasındaki ilişkilerde aktif kalemi haline gelebilme önemli potansiyeli mevcuttur. Ankara’da Eylül 2004’de Askeri ve Teknik konular ve Savunma Sanayi Alanında Rus-Türk Hükümetler arası Karma Komisyonunun 3. toplantısı yapılmıştır.


Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©atelim.com 2016
rəhbərliyinə müraciət