Neft- maşınqayırma sənayesinin innovativ biznes fəaliyyətinə mane olan amillər və onun səmərəli idarəedilməsi yolları Leyla Urfan qızı Abdullayeva, magistr Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası

Məhz bunun nəticəsidir ki, «Azneftkimyamaş» ASC-nin 2005 – 2013-cü illər üzrə əsas iqtisadi göstəricilərində artım müşahidə olunur.

Belə ki, 2007-ci illə müqayisədə 2013-cü ildə fontan armaturu istehsalı 38 %, kolon başlığı istehsalı 29,2 %, quyu təmiri üçün qaldırıcı qurğu istehsalı 2,4 dəfə, ştanqlı dərinlik nasosların istehsalı 58 %, yuyucu nasos qurğuları istehsalı 3 dəfə, manifoldlar istehsalı 36,3 %, mancanaq dəzgahı istehsalı 2,7 dəfə, reduktorlar istehsalı 1,9 dəfə, fəvvarə siyirtməsi istehsalı isə 54 % artmışdır.

Neft-maşınqayırma müəssisələrinin istehsal etdiyi sənaye məhsullarının həcminin artmasına baxmayaraq bu məhsulların əsas hissəsinin alıcıları ARDNŞ-dır. Onun az bir hissəsi isə ixrac olunur. Bunun əsas səbəbi ASC-də innovasiyalı çeşid strategiyasının beynəlxalq səviyyədə tamamilə qurula bilməməsidir.

Məhz bunun nəticəsidir ki, 2005 – 2013-cü illər üzrə bütövlükdə maşınqayırma müəssisələrində istehsal olunan əsas məhsulların çeşid tərkibində azalma baş vermişdir .

Bununla yanaşı neft-maşınqayırma müəssisələrinin iqtisadi inkişaf səviyyəsini qiymətləndirmək üçün “Azneftkimyamaş” ASC-nin tabeliyinə daxil olan müəssisələrin 2005-2013-cü illərdə regionlar üzrə məhsul göstəricilərini təhlil edək.

Təhlillər göstərir ki, “Azneftkimyamaş” ASC-üzrə 2005-ci ildə regional üzrə məhsul göndərişində 76,8% respublikamıza (onun 48,9%-i ADNŞ) və 23,2%-i isə digər ölkələrə göndərilmişdir. Bu təhlilləri 2006-2013-cü illər üzrə aparsaq uyğun olaraq bu göstərici 74,7%; 25,3%, 75,5%; 24,5%; 75,3%; 25,7%; 94,8%; 5,2%; 90,8%; 9,2%; 60,1%; 39,6% olmuşdur.

Digər tərəfdən isə 2013-cü ildə ASC tərəfindən alıcılara 31,2 mln. manatlıq məhsul göndərilmişdir (satılmışdır) ki, bu da 2010-cu ildəkindən 35%, yaxud 7,5 milyon manat artıq olmuşdur. 2011-ci ildə ASC tərəfindən respublikamızdan kənara 10 mln. manatdan çox neft-mədən avadanlığı göndərilmişdir ki, bu da ümumi məhsul satışının 38%-nə bərabərdir. Məhsulların əsas hissəsi Rusiyaya, Qazaxıstana, Ukraynaya, Türkmənistana göndərilmişdir.

Bütün bu və digər araşdırmalar onu göstərir ki, neft maşınqayırma müəssisələri hələdə özünün istehsal –təsərrüfat səviyyəsini beynəlxalq standartlara uyğun qura bilməmişdir. Yəni, diversifikasiya və onun çeşid tərkibinin bazarın tələbatına uyğun modernləşdirilməsi aktual məsələlərdən biridir. Eyni zamanda bu araşdırmalara əsaslanaraq, belə nəticəyə gəlmək olar ki, respublikanın neft maşınqayırma müəssisələrinin inkişafı ixtiyarı yol ilə deyil, qabaqcadan hazırlanmış, iqtisadi və təşkilati prinsiplərə uyğun məqsədyönlü inkişaf etdirilməlidir .

Sənaye müəssisələrinin innovasiya prosesindəki mövcud nöqsanları nəzərə alaraq, neft maşınqayırma müəssisələrində istehsal potensialını yüksəlməsinə mane olan səbəbləri innovativ tədbirlərin aşağı olması ilə əlaqələndirərək, onları aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar :

- innovasiya prosesinin tənzimlənməsi mexanizminin yaradılmaması;

- dövlət miqyasında innovasiya meylli proqramın olmaması;

- sahədə texnoloji parkı yeniləşdirməyə lazım olan qədər investisiyanın çatışmaması;

- istehsal olunan məhsullarının rəqabətqabiliyyətinin tədriclə itirilməsi;

- sahə ET və KTİ tərəfindən işlənib hazırlanmış yeniliklərin istehsalata ləng tətbiq edilməsi və onun nəticəsində mənəvi köhnəlməsi;

- istehsal olunan məhsullarının çeşidinin kəskin azalması və material və enerji tutmlu istehsalatların mövcudluğu;

- məhsulların beynəlxalq standartlara cavab verməməsi;

- əsas istehsal fondlarının və onların aktiv hissəsinin fiziki və mənəvi cəhətdən yüksək səviyyədə aşınması və s.