Mövzu 8 XIX əsrin II yarısında Azərbaycanda Burjua İslahatları
|
|  Yüklə 25 Kb.
|
| Mövzu 8
XIX Əsrin II Yarısında Azərbaycanda Burjua İslahatları. Şimali Azərbaycan iqtisadiyyatını müstəmləkə istismarı şəraitinə uyğunlaşdırmaq və kapitalizmin inkişafı yolundakı maneələri aradan qaldırmaq üçün Rusiya hakim dairələri Cənubi Qafqazda “Kəndli islahatı” keçirməyə məcbur oldular.Bu islahatın hazırlanması üçün ilk addın 1861-ci ildə Cənubi Qafqaz Mərkəzi İslahat Komitəsinin yaradılması oldu.Daha sonra 1866-cı ildə Bakı,Şuşa,Tiflis və İrəvan bəy komissiyalarının yaradılması isə islahatın hazırlanması yolunda ikinci addım oldu.Nəticədə 1870-ci ildə Ön Qafqaz quberniyaları : Yelizavetpol,Bakı,İrəvan və qismən Tiflis quberniyaları ali müsəlman silkindən olan şəxslərin torpaqlarında sakin olan dövlət kəndlilərin torpaq quruluşu haqqında əsasnamə imzalandı.Əslində bu əsasnamədə yeni bir şey yox idi və o 1847-ci il əsasnamələri ilə eyni idi.Beləki,1847-ci il əsasnamələri ilə bu əsasnamənin oxşarlığı kəndli öz məhsulunun 1/10 hissəsini malcəhət kimi torpaq sahibinə verməli idi.İkinci oxşarlığı kəndlilərin şəxsən asılı olmaması,hər 15 yaşına çatmış kəndliyə 5 desyatin pay torpağı verilməsi nəzərdə tutulmuşdu.Əslində torpağı 5 desyatindən az olan kəndlilərin böyük əksəriyyətinə əlavə torpaq payı verilmədi.Bundan başqa təzə əsasnaməni 1847-ci il əsasnamələrindən fərqləndirən cəhət ondan ibarət idi ki,hər bir kəndlinin 5 desyatindən artıq torpaq sahəsi əlindən alınıb mülkədarın xeyrinə kəsilib götürülürdü. İslahatın məhdud cəhətləridə az deyildi.Bunlardan biri kəndliyə verilən torpağın onun mülkiyyətinə keçməməsi idi.Lakin əsasnamədə göstərilirdi ki,kəndlilər bu torpaqlardan daimi istifadə hüququna malikdirlər.Kəndliyə öz pay torpağınısatın alıb öz mülkiyyətinəçevirmək hüququda verilmişdi.Kəndlilər yalnız tələb olunan məbləği ödədikdən sonra həmin torpağın mülkiyyətçisinə çevrilə bilərdilər.1870-ci il kəndli islahatının yarımçıq olmasına baxmayaraq mahiyyətcə burjua islahatı idi. Bu islahatdan sonra kəndliyə şəxsi azadlığın verilməsi,əlbəttə,feodal isthsal münasibətlərinə ciddi zərbə vurmuş,ölkədə kapitalizmin inkişafına şərait yaratmışdı. 1870-ci il islahatı Quba qəzasına və Zaqatala dairəsinə şamil edilməmişdi.Bu islahat yalnız 1877-ci ildə Quba qəzasında,1913-cü ildə isə Zaqatala dairəsində keçirilmişdir. 1870-ci ilislahatı yalnız sahibkar kəndlilərinə vəmülkədar-bəy kəndlilərinə aid idi.Azərbaycan kəndlilərinin isə yalnız beşdə bir hissəsindən bir qədər çoxu sahibkar kəndlilər,qalan böyük kəndli kütləsi isə dövlət kəndliləri olub dövlət-xəzinə torpaqlarından istifadə edirdilər.İslahat bu kəndlilərə toxunmamışdı. |