Metod etüDÜ Tanım ve Uygulama Alanları

3.BÖLÜM

Metod Etüdü, daha kolay ve daha etkin yöntemlerin geliştirilmesi, uygulanması ve maliyetlerin düşürülmesi amacıyla, bir işin yapılışındaki mevcut ve önerilen yolların sistematik olarak kaydedilmesi ve eleştirici bir gözle incelenmesidir.

Metod etüdünde, amaç, işin yapımı esnasında gereksiz olan faaliyetlerin yok edilerek veya süresi azaltılarak verimliliğin arttırılmasıdır. Metod etüdü çalışması sonucunda, 2 temel iyileştirme sağlanması beklenir:

i. Malzeme, işgücü, tezgah, enerji, sermaye (para) gibi kaynakların eniyi kullanımı,

ii. Daha etkili yöntemin uygulanması

Metod etüdü, hem hizmet ve hem de mal üretim işletmelerinde uygulanabilir. Yaygın olarak, endüstri işletmelerinde uygulandığı dikkat çekmektedir.

Metod etüdünün uygulanabildiği belli başlı alanlar;

i. Genel imalat yöntemlerinin iyileştirilmesi,

• 
  İki tezgah arası yarımamül taşıma sistemi ne olmalıdır?
  

Forklift	Hidrolik Transpalet
Konveyör	Akülü Transpalet

Torna bıçağının bileylenmesi için boş geçen süre nasıl azaltılabilir?

Bankalarda müşterilerin en fazla 15 dk. kuyrukta beklemesi için kaç kanal olmalıdır?

Mekanik atölyede tezgahların yerleşimi nasıl olmalıdır?
		İki otomatik torna tezgahını bir işçi yönetebilir mi?

Hastanede laboratuarın yeri nerede olmalıdır?

Kısa sürede aletlere erişebilmek için alet dolabı nerede olmalıdır?

Yarımamüller paleti tezgahın kaç metre yakınına konmalıdır?

Kan alma esnasında hasta ve hemşirenin pozisyonu nasıl olmalıdır?

Malzeme firelerini azaltmak için üretim hızı ne olmalıdır?

Torna tezgahındaki iş kazalarını azaltmak için işçinin pozisyonu nasıl olmalıdır?

Etkin süreyi arttırmak için hazırlık süresi nasıl azaltılabilir?

		Saç plakadan parça kesim şekli nasıl olmalıdır?
	Lazer saç kesim tezgahı

• 
  İşçi yorgunluğunu azaltmak için sandalyenin yüksekliği, oturak ve sırtlık ebatları ne olmalıdır?
  

Barnes (1980)’den alınmıştır.

Aydınlatma şartları nasıl olmalıdır?

Ortamdaki gazı dışarıya atacak aspiratörün gücü ne olmalıdır?

Metod etüdünde izlenecek yol, sistematik bir yapıya sahip olup, herhangi bir problemin çözümünde kullanılan Bilimsel Yaklaşım prensipleri çerçevesinde çizilmiştir (Şekil-3.1).

1. 
   İncelenmesinde ekonomik yarar sağlayacak işi SEÇ
   
2. 
   Etüdün hedeflerini ve kapsamını BELİRLE
   
3. 
   Uygulanmakta olan yönteme ait bütün bilgileri doğrudan gözlem yoluyla KAYDET
   
4. 
   Mevcut metodu eleştirici bir gözle İNCELE
   
5. 
   Yeni yöntem için ALTERNATİFLER GELİŞTİR
   
6. 
   En pratik, en ekonomik, en etkin yöntemi GELİŞTİR
   
7. 
   Yöntemi, yerleşimi, ekipmanı, malzemeleri, kaliteyi, talimatları ve çalışma koşullarını TANIMLA ve STANDARTLAŞTIR
   
8. 
   Metodu UYGULAMAYA KOY
   
9. 
   Uygulanan metodun, iyileştirilmiş metodla aynı olup olmadığı düzenli kontrol ederek SÜREKLİLİĞİNİ SAĞLA
   

Şekil-3.1. Metod Etüdünde İzlenecek Yol

Metod etüdü yapılacak işin seçiminde, ekonomiklik, teknik ve insan (tepkileri) faktörleri dikkate alınmalıdır. İşletme açısından ekonomik değeri az veya uzun süre uygulanmayacak olan işler üzerinde uzun araştırmalar gerektiren metod etüdü çalışmalarına girmenin sadece zaman kaybına neden olacağı açıktır. Öncelikle, diğer üretim faaliyetlerini yavaşlatan veya durduran, darboğaz yaratan ve uzun süre uygulanabilecek işler olmasına dikkat edilmelidir. Örneğin,

• 
  Atölyeler veya işlemler arasında, çok fazla işgücü ve teçhizat kullanımını içeren uzun mesafeli malzeme hareketleri,
  
• 
  Çok fazla işçilik süresine gerek gösteren uzun süreli ve tekrarlılık oranı yüksek işlemler
  

Uygulanmakta olan yönteme ait bütün bilgiler, doğrudan gözlem yoluyla kayıtlara geçirilir. Herhangi bir konuda elde edilmiş verileri kayıtlara geçirmenin alışılmış şekli, gözlem sonuçlarının yazıya dökülmesidir. Birkaç dakika süren basit bir işlemin bile tüm ayrıntılarını yazmak belki de birkaç sayfa sürebilir. Dolayısıyla, bilgilerin yazıya dökülmesi yerine şemalarla tanıtım tercih edilir. Şema ve diyagramlar,

kullanılabilecek olanlar olmak üzere 2 grupta toplanabilir. İş istasyonunun iyileştirilmesi amacıyla kullanılabilecek şemalar, Mikrohareket Etüdü kapsamında ele alınır.

Teknikler, yapısal (Tablo-3.1) ve kullanım yerine göre (Tablo-3.2) sınıflandırılabilir.
Tablo-3.1. Yapısal Açıdan Metod Etüdü Teknikleri

Faaliyet Sırasını Belirten Teknikler	. Ana hat iş akış şeması, . İş akış şeması . Sağ-sol el iş akış şeması
Zaman Skalası Kullanan Teknikler	. Çoklu faaliyet şeması, . Eş zamanlı hareket şeması, . PMTS Şeması
Hareketleri Gösteren Teknikler	. Akış diyagramı, . İp diyagramı, . Birimler arası hareket şeması

Tablo-3.2. Kullanım Yerine Göre Metod Etüdü Teknikleri

Elde edilen veriler, amaca eniyi hizmet verecek teknikler kullanılarak, eleştirici bir gözle incelenir. İnceleme esnasında, sorulan bazı sorular, alternatif metodların oluşturulmasında kullanılabilecek bazı yaklaşımların neler olması gerektiğine karar vermeyi kolaylaştırır.

Alternatifler geliştirmek için temel yaklaşımlar;

• 
  Gereksiz faaliyet veya iş elemanlarını yok et,
  
• 
  Bazı işlem veya iş elemanlarını birleştir,
  
• 
  İşlemlerin yapılış sırasını değiştir,
  
• 
  İşlemleri basitleştir.
  

Temel sorular;

NE?	Ne yapılıyor?
	İşlemin amacı nedir?
	Niçin yapılması gerekmektedir?
	Yapılmasaydı ne olurdu?
	İşlemin her parçası gerekli midir?
KİM?	İşlemi kim yapıyor?
	Niçin o kişi yapıyor?
	Daha az hünerli ve eğitimli bir kişini bu işi yapabilmesi için değişiklikler yapılabilir mi?
NEREDE?	İşlem nerede yapılıyor?
	Niçin orada yapılıyor?
	Daha ekonomik başka bir yerde yapılabilir mi?
NE ZAMAN?	İşlem ne zaman yapılıyor?
	Niçin o zamanda yapılıyor?
	Başka bir zamanda yapmak daha iyi olur mu?
NASIL	İşlem nasıl yapılıyor?
	Niçin bu şekilde yapılıyor?

Gerek mal ve gerekse hizmet üretiminde işlemlerin yok edilmesi hemen hemen mümkün değildir. Ancak, işlemin yapılışı esnasındaki kolaylık sağlayıcı iyileştirmelerle, bazı faaliyetlerin (iş elemanı) yok edilmesi mümkündür.

Yaygın olarak, iyileştirmelerdeki temel amaç, birim mamül maliyetinin azaltılmasıdır. Sektörün yapısına bağlı olarak,

• 
  En kısa sürede üretimi tamamlama,
  
• 
  En güvenilir ürün üretme,
  
• 
  En az kuyrukta bekleme
  

Birim mamül maliyetini oluşturan temel maliyet bileşenleri; işgücü, hammadde ve malzeme, enerji, tezgah ve genel imalat giderleridir. İyileştirme çalışması yapılan işlem için maliyet bileşenlerinin katkıları belirlenerek, en çok katkıya sahip kaynak üzerinde yok edici çalışmalarda bulunmak amaçlanmalıdır.

1. 
   Diktörtgen ebatta giyotin makasda kesim.
   
2. 
   Silindirde kova şeklinde kıvırma
   
3. 
   Uçları puntalama
   
4. 
   Kova başlarına şekil verme (etek)
   
5. 
   Kova tabanını monte etme
   

Ruloda saç çekme	Giyotin makasda kesme
Kıvırma	Puntolama
Etek şekil verme	Tabanı monte etme

Ürünün üretim işlemlerinin her birinin ayrı bir işçi ve makine tarafından yapılması halinde, işçi işinde uzmanlaştığı ve tezgahda da işlemin özelliklerini dikkate alarak bazı kolaylaştırıcı gelişmeler sağlanabildiğinden, verimlilik artmakta, dolayısıyla birim mamül maliyeti azalmaktadır. Ancak, tezgahlar arası yarımamül taşıma faaliyetleri kaçınılmaz olmaktadır.

Ard arda iki işlemin birleştirilmesi halinde, işlemler esnasındaki bazı etkin olmayan faaliyetler ve tezgahlar arası taşıma elemine edilebileceğinden işgücünde önemli ölçüde verimlilik artışı sağlanabilir.

Örnek-3.2. 40*40 cm ebatlı bir saç parçanın, EP1 tezgahında göbek deliği ve ardından da EP2 tezgahında kenar delikleri delinmektedir. İşlemler ve tezgahlar arası taşıma süreleri Şekil-3.3’de verilmiştir. İki işlem için harcanan süre 184 sn.dir.

			Göbek Deliği Açma (70 sn) (EP1); i. Paletten alma : 20 sn ii. Delik delme : 30 sn iii. Palete bırakma 20 sn
Taşıma (240 sn) (10 br)
	Köse Kesme (90 sn) (EP1); i. Paletten alma : 20 sn ii. Delik delme : 50 sn iii. Palete bırakma 20 sn

Şekil-3.3. İki Presleme İşlemi

Göbek ve kenar delikleri çok başlı ve daha güçlü bir presde, kademeli inmeyle delinebilir. Yeni durumda işlem süresi,

i. Paletten alma : 20 sn

ii. Delik delme : 80 (30+50) sn

iii. Palete bırakma 20 sn

olmak üzere 120 olur. Ancak bu durumda çok başlı bir presin satın alınması gerekmektedir. Ürün başına 64 saniye işgücü tasarrufu ile yeni tezgahın satın alınması karşılaştırılmalıdır.

Ürünün, hammadde girişinden mamül olarak çıkışına kadar yapılan işlemler ve sırası, ürünün üretim tasarımı esnasında belirlenir. Zamanla gerek ürün çeşidi ve gerekse talep miktarının artışı ile tezgah yerleşimlerinde değişiklikler meydana gelir. Yöneticiler, yeni durumda, işlem sırasını dikkat etmezler. Her yeni değişikliğin tezgahlar arası mesafeyi arttırdığının farkında olmayabilirler. Ürünün üretimindeki işlemlerin sırasını değiştirmek, işlem süresi açısından azalma sağlamaz. Ancak tezgahlar arası taşıma mesafesinde farklılıklar yaratır.

Şekil-3.4. Bir Mamülün Rotası

Rotanın -EP1-HP1- yerine -HP1-EP1- şeklinde olması halinde, mevcut rota 155 m, önerilen rota ise 125 m olur ki 30 m taşıma tasarrufu sağlanır. Ancak şekillendirme (HP1) öncesinde delik delme (EP1) yerine, delik delme öncesinde şekillendirme işleminin uygulanabilir olması gerekmektedir.

Üretim sürecinde ana değişiklikler yapıldıktan sonra, her bir işlem ayrıntılı çıkartılarak küçük detaylar üzerine iyileştirmelerin yapılması hedeflenir. İşlemde geliştirme sağlamanın eniyi yolu, iş ile ilgili her şeyi,

Şemalarda, işlem, kontrol, taşıma, gecikme, depolama ve birleşik faaliyet sembolleri kullanılabilir.

İŞLEM :

• 
  Çivi çakma,
  
• 
  Bir parçanın tornalanması,
  
• 
  Montaj işinde parça eklemek,
  
• 
  Büro işlerinde, daktilo yazma,
  
• 
  Kan alma
  

• 
  Bitmiş ürünün çapının kontrolü,
  
• 
  Basınç göstergesinin okunması,
  
• 
  Yazılı formun, doğru yazılıp yazılmadığının kontrolü,
  

• 
  Bir parçanın, önceki tezgahtan el, araba, vinç, forklift vb ile taşınması gibi.
  

• 
  İşlem için bekleyen parçalar,
  
• 
  Asansörde bekleme,
  
• 
  Evrakların beklemesi
  

• 
  Mamül veya hammaddenin Sok Ambarında stoklanması gibi.
  

BİRLEŞİK FAALİYET :

• 
  Tornalama işlemi esnasında, işlemin kısa süreli durdurulup ölçü kontolunun yapılması gibi.
  

Ana hat iş akış şeması, ayrıntıya girmeden, üretim sürecinin tümünü birden görme imkanı sağlamaktadır. Bir özet niteliği taşır ve ürünün tüm parçalarının geçtiği faaliyetler zincirini gösterir. Şemada, sadece, işlem ve kontrol faaliyetleri yer alır. Bu özelliği nedeniyle, işlemlerin sırasını değiştirme ve birleştirme gibi iyileştirmeler için oldukça faydalı bir şemadır.

Şemanın sağ kesiminde ana parçanın işlemleri sıralanır. Diğer malzeme ve parçalar, ana parçaya monte sırasına göre solunda yer alır. Ana parçadan itibaren, işlem ve kontrol faaliyetlerine sıra numarası verilir. Bir alt parçanın montajı söz konusu ise, sıralama bu alt parçanın işlemlerine geçer.

Şemanın üst kısmında, şema ile ilgili genel bilgiler (ürün, hazırlayan vb) ile işlem ve kontrol faaliyetlerine ilişkin özet bilgi (faaliyetlerin sayısı, süresi vb) yer alır. Eğer faaliyetlerin süresi biliniyor ise, her faaliyetin önüne süresi (dk) de yazılabilir.

Şekil-3.5’de, boru kelepçesi ürünü için ana hat iş akış şeması verilmiştir. Şekilden görüldüğü gibi, ürünün tüm işlemleri ve ana parçaya montaj yerleri görülmektedir. Ürünün ana parçası 9 mm yuvarlak malzemedir. Bu parçaya, izleyen aşamalarda 20 mm altıgen malzeme ve dökme demir monte edilmektedir. 9 mm yuvarlak malzemeye 2.kontrolden sonra döküm gövde birleştirilmektedir. Bu ana kadar, ana parça üzerinde 4 işlem yapılmıştır. Döküm gövdenin ilk işlem numarası 5, ilk kontrol faaliyeti numarası ise 3 olur.

Şekil-3.5. Boru Kelepçesi Ana Hat İş Akış Şeması (Pamir, 1984)

Şekil-3.6’da komütatör rotor grubunun şekli ile üretimi için ana hat iş akış şeması verilmiştir. Şemayı inceleyerek eksikliklerini tesbit ediniz.

a. Grup Parçaları

b. Ana Hat İş Akış Şeması

Şekil-3.6. Komütatör Rotor Grubu Ana Hat İş Akış Şeması (Kanawaty, 1997)

3.6.3. İş Akış Şeması

Bir ürün veya bir parçası üzerinde gerçekleştirilen tüm faaliyetlerin (işlem, kontrol, taşıma, depolama, gecikme ve birleşik faaliyet), gerçekleşme sırasına göre gösteren bir şemadır (Şekil-3.7). Ürünün veya bir parçasının tüm faaliyetleri kolayca incelenerek, özellikle etkin olmayan faaliyetlerin (taşıma ve gecikme) yok edilmesi amaçlı iyileştirme önerilerinin tespitinde kolaylık sağlar. Ayrıntıyı içerdiğinden, bir ürünün her aşaması için ayrı ayrı çıkartılır.

Şekil-3.7. Boru Kelepçesi Ana Parçası İçin İş Akış Şeması

Şema incelenerek, özellikle, taşıma ve bekleme faaliyetlerini (sayı ve süre) azaltacak veya yok edecek öneriler geliştirilebilir.

Şemada bulunması gerekli bilgiler;

. Kod numarası ile birlikte mamül veya parça ismi,

. İşin veya yöntemin tanımı, başlangıç ve bitiş noktaları,

. İşin nerede veya hangi birimde yapıldığı,

. Mevcut/önerilen yöntem onayı,

. Şemaya ait numara, sayfa no,

. Hazırlayan ve onaylayanın kimliği,

. Çalışmanın yapıldığı tarih,

. Taşımalar için kat edilen mesafe (m), tüm faaliyetler için harcanan süre (dk)

olabilir.

Herhangi bir fabrikanın veya atölyenin belli bir oranda küçültülmüş planıdır. Makinalar, iş istasyonları, depolama alanları vb bu plan üzerinde ölçekli bir şekilde yerleştirilir. Gözlemler sonucu, işçinin, malzemenin, ürünün veya iş parçasının üretim akışı bu plana işlenir (Şekil-3.8).

Şekil-3.8. Akış Diyagramı

Belli bir dönem içinde, işçilerin, malzemenin veya tezgahların yer değiştirmeleri ve birimler arası gidip gelmeleri hakkındaki verileri miktar cinsinden gösteren bir kayıt tekniğidir. Amaç, taşımalar dikkate alınarak, en az taşımayı sağlayacak tezgah (işlem merkezi) yerleşiminin belirlenmesidir. Tesis Yerleşimi bölümünde ayrıntılı bilgi verilmiştir.

Çoklu Faaliyet Şeması (İnsan-Makina Şeması), birbiri ile ilişkili olarak faaliyet gösteren unsurların (gruplar halinde çalışan işçiler, bir kaç makinayı yöneten bir işçi gibi) faaliyetlerini inceleyerek işgücü verimliliğini arttırmak amacıyla kullanılır.

Faaliyetler, aynı zaman eksenine göre, yan yana kaydedilerek, her birinin boş kalma (verimsiz) süreleri görülebilir. Faaliyetlerin sırası değiştirilerek, boş kalma süresini azaltacak bir yöntem bulunmaya çalışılır. Temel yaklaşım, tezgahın işçiye ihtiyaç göstermeden çalışması esnasında (otomatik işlem), işçiye, diğer tezgahda bizzat kendisinin yapacağı faaliyetleri yüklemektir. Bu özellik nedeniyle, otomatik çalışan makinalarda (CNC vb) yapılan işlemlerde uygulanabilir.

Örnek-3.3. Şekil-3.9'da tornalama işlemi için çoklu faaliyet şeması verilmiştir. Şemadan, parçanın 12 dakikada üretildiği, bu sürenin 5 dakikasında işçinin boş (%41.67) ve 3 dakikasında makinanın boş (%25) olduğu görülmektedir.

Bir iyileştirme çalışması ile boş kalma süreleri yok edilebilir veya azaltılabilir ise, üretim süresi 12 dakikadan daha az olacağından, verimlilik artışı ve işçilik maliyetinde azalma sağlanmış olur. İşçinin boş beklemesi süresinde (3.-8. dakikalar) aynı tip başka bir makina ile ilgilenmesi işçinin boş kalma süresini azaltır.

ZAMAN	İŞÇİ	MAKİNA 1	MAKİNA 2
1	Parça Taşıma (1)	Boş	Parçanın İşlenmesi
2
3	Parça Bağlama (1)	Parça Bağlanma	Boş
4
5	Parçanın Sökümü (2)		Parçanın Sökülmesi
6		Parçanın İşlenmesi
7	Parçayı Götürme (2)		Boş
8	Parça Taşıma (2)
9		Boş
10	Parça Bağlama (2)		Parça Bağlanma
11
12	Parçanın Sökümü (1)	Parçanın Sökülmesi
13			Parçanın İşlenmesi
14	Parçayı Götürme (1)	Boş

Sonuçda, ilave bir makina ve yeni bir düzenleme ile işlem süresi 12 dakikadan 7 dakikaya düşürülmüş olduğundan, hem üretim hızı yükselecek hem de birim mamül maliyeti içindeki işgücü maliyeti %42 azalacaktır.

1. 
   Metod etüdünün uygulanabildiği belli başlı alanlar nelerdir? Her bir alandan, dökümhaneden birer örnek veriniz.
   
2. 
   Metod etüdünün uygulanabildiği alanlardan biri malzeme, tezgah ve işgücü kullanımında iyileştirme yapmaktır. Projede ele aldığınız iyileştirmeyi açıklayınız. Bu iyileştirmenin sağladığı katkıyı gösteriniz.
   
3. 
   Alternatif yöntemler içinde en uygun (eniyi) yöntem, kritere (iyileştirme amacına) bağlıdır. Yaygın olarak kullanılan kriterlerden biri birim mamül maliyetidir. Diğer kriterler neler olabilir? Her biri hangi tür üretim/hizmet sistemlerinde kullanılabilir?
   
4. 
   Metod etüdünde alternatifler geliştirmek için temel yaklaşımlar nelerdir? Bir temel yaklaşım için, dökümhaneden bir örnek veriniz.
   
5. 
   İşlemleri birleştirmenin yarar ve sakıncalarını, bir örnek (staj yaptığınız işletmeden) vererek açıklayınız.
   
6. 
   Akış diyagramı metod iyileştirmelerinde nasıl fayda sağlamaktadır?
   
7. 
   Ana hat iş akış şeması ile iş akış şeması arasındaki farkları belirtiniz. Her biri hangi tür iyileştirmeler için kullanılabilir?
   
8. 
   Bir ana hat iş akış şemasında
   

şeklinde yer almaktadır. Kontrolün nasıl yapıldığını, varsayımlarda bulunarak, yorumlayınız.

9. 
   Staj yaptığınız işletmeden bir metod etüdü iyileştirmesi veriniz. Bu iyileştirmelerin birim mamül maliyetinde yapacağı farklılaşmayı gösteriniz.
   
10. 
    Ford’un nakil bantları yardımıyla akış hattında üretimi geliştirmesinin önemini açıklayınız.
    
11. 
    Bir işletmede yapılan çekimlerde yer alan ve rulodan saçı çekerek şekillendirme ve göbek delme yapan otomatik hidrolik presi dikkate alınız. Klasik tezgahlar yerine bu tezgahın kullanılması ile sağlanan süre yönüyle faydayı, tahmini (uygun) süre değerleri vererek gösteriniz.
    
12. 
    Bir parçanın hidrolik preste otomatik ve manuel şekillendirmesini (kova dibinin şekillendirilmesi gibi) dikkate alınız. Her birinin fayda ve sakıncalarını açıklayınız.
    
13. 
    İnsan-makina şeması hangi amaçla hazırlanmaktadır? İyileştirme için temel ilkeler nelerdir?
    
14. 
    Bir işlem, bir işçi tarafından bir makinada yapılmaktadır. İşgücü verimliliğinin arttırılması amacıyla, bu işçinin 2 makinayı yürütmesi araştırılmaktadır. İşlemin iş elemanlarının süreleri;
    

2.iş elemanı : İşlem : 5.5 dk (makina dolu, işçi boş)

3.iş elemanı : Tezgahın boşaltılması : 2,5 dk (işçi ve makina dolu)

olarak verildiğine göre, verimliliği arttıracak insan-makine şeması geliştiriniz.

15. 
    EKG işlemi için, hemşire butona basarak hastayı çağırır. Hasta EKG odasına gelir, evraklarını hemşireye verir. Hemşire giriş işlemlerini yaparken (0.5 dk) hasta da soyunur. EKG çekimi sonrasında hasta giyinirken hemşire de grafiği düzenler (0.5 dk). Hastanın soyunma süresi 1.3 dk, EGK çekimi 1.9 dk ve giyinme 1.1 dk.dır. İşgücü verimliliğini arttıracak ve uygulanabilir insan-makine şeması geliştiriniz.