Hazırladı: Yunus Kazımov (AƏsma) İstehlak, yığım və investisiya dinamikalarının xüsusiyyətləri

Hazırladı: Yunus Kazımov (AƏSMA)

2. İstehlak, yığım və investisiya dinamikalarının xüsusiyyətləri.

İstehlak funksiyası şəxsi malik olduqları gəlirin hər bir səviyyəsində planlaşdırılan və ya arzu olunan istehlak xərclərinin səviyyəsinitəyin edir.

İstehlak funksiyası koordinat oxunun başlanğıcından düz xətlə keçir. İstehlak funksiyasının meyl bucağı istehlaka son meyldən asılıdır.

İstehlaka son meyl (MPC) gəlirin ölçüsünün artmasında (AC) istehlakın artımının payıdır (AY).

AC

MPC = — (18.2)

AY

Şəkildə göstərilən halda istehlaka son meyl 0,75-ə bərabərdir.

Əgər istehlakçıların gəlirləri 1 manat artarsa, onlartn istehlakı 75 qəpik artacaqdır. Deməli, cəmiyyətin gəlirinin arması və ya azal- ması ilə istehlak artıb və ya azalacaqdır. Lakin, o, eyni sürətlə baş verməyəckdir. Qəlir istehlakdan böyük (Y > C) olduğuna görə MPC həmişə vahiddən kiçik olacaqdır.

Qeyd edək ki, gəlirin xərclənməyən hissəsi yığıma (S) yönəl- dilir. Bizim misalda hər manat gəlirdən 25 qəpiyi yığıma ayrılır. Deməli, yığıma son meyl (MPS), hər bir gəlir vahidindən yığıma yönəldilən hissəni təşkil edir.

AS

MPC = — (18.3)

AY

Əlbəttə, yığım funksiyası tamamilə istehlak funksiyası ilə təyin

Yığım funksiyası gəlirlərin hər bir səviyyəsində yığıma yönəl- dilən məbləği əks etdirir. Funksiyanm forması istehlak funksiyası ilə təyin olunur. Funksiyalardan biri məlum olduqda, o birini tə- yin etmək olar.

Burada iki hala xüsusi diqqət yetirilməlidir. Birincisi ondan ibarətdir ki, istehlak funksiyası istehlak xərclərinin arzu olunan səviyyəsini təyin edir. Gəlirlərin hər hansı səviyyəsində ev təsər- rüfatlarmm istehlaka xərcləmək istədikləri məbləği əks etdirir. İkincisi isə istehlakm malik olunan gəlirin səviyyəsinə nisbətinin dinamikası istehlak xərcəlrinə təsir edən digər amilləri sabit sax- layır. Ümumi gəlir (Y) istehlak (C) və yığım (S) arasında bölüş- dürülürsə, onda Y = C+S yazıla bilər. Onda AY= AC+AS.

Deməli, istehlakın son meyli ilə yığımın son meylinin cəmi va- hidə bərabərdir.

MPC+MPS=1 (18.4)

Beləliklə, MPC = 1 - MPS və ya MPS = 1- MPC. Qeyd edək ki, istehlak və yığım funksiyaları tədqiqat üçün yalnız qrafiki for- mada deyil, həm də tənlik formasında verilə bilər.

Ona görə də onları aşağıdakı formada yazmaq olar:

istehlak funksiyası C = 0,75 Y

yığım funksiyası S = 0,25 Y.

Yığım investisiyanın (I) əsasını təşkil edir. Bəs firmanın inves- tisiya tələbini hansı amillər təyin edir?

İnvestisiya tələbi firmanın öz fıziki kapitalını, eləcə də əm- təə ehtiyyatlarını artırmaq niyyəti və ya planını əks etdirir.

Əmtəə ehtiyyatları gələcəkdə istehsalda istifadə olunan və satış məqsədilə saxlanılan əmtəələrdən ibarətdir.

Firmanm investisiya tələbi "Pul bazarı..." fəsilində geniş şərh olunur. Firmanm istehsal güclərinin tətbiq edilən avadanlıqlarm sa- ymm artırılması və ya istehsal meydançalarmm genişləndirilməsi, eləcədə əmtəə ehtiyyatlarmm hesabma artırılması müəyyən dərə- cədə gələcəkdə gözlənilən tələbin kəmiyyətindən asılıdır. Eyni zamada sonuncuya cari tələb də təsir göstərir. Əgər iqtisadiyyat tə- nəzzüldədirsə, aydmldır ki, firma tələbin armasmı gözləmir, ona görə də yeni zavodlarm tikilməsi və yeni avadanlıqlarm qurulması- na tələsmir. Baxmayaraq ki, fırmanm məhsuluna çari tələbin sə- viyyəsi ilə planlaşdırılan investisiya xərcləri arasmda əlaqə möv- cuddur, biz ehtimal edək ki, investisiya tələbi dəyişməzdir. Mü- vəqqəti olaraq fərz edək ki, investisiya xərcləri məcmu tələb və iqtisadiyyatda gəlirlərin səviyyəsindən asılı deyildir.

Nəzərdə tutaq ki, firmanm investisiyaya tələbinin səviyyəsi iqtisadiyyatda məhsul buraxılışı və məşğulluqdan asılı deyildir.

İnvestisiyanm səviyyəsi gəlirlərdən asılı olmadığı halda, investisiya funksiyası üfüqi xətlə ifadə olunur. Bu isə gös- tərir ki, gəlirlərin istənilən səviyyəsində planlaşdırılan investisi- ya xərcləri 250 vahid səviyyəsində qalır.

İndi isə məcmu tələbi nəzərdən keçirək.

Məcmu tələb - məcmu gəlirin hər bir səviyyəsində əmtəə və xidmətlərə planlaşdırılan xərclərin məbləğidir.

Bu ümumi anlayışlar bütün elementlər nəzərə almdıqda düz- gündür, lakin biz sadələşdirilmiş model (düstur 18.1) qəbul etmişik. Ona görədə məcmu tələb ev təsərrüfatlannm istehlak xərcləri (C) və firmanm planlaşdırılan investisiya xərclərinin (I) cəmi kimi qəbul edilmişdir. Məcmu tələb funksiyasmm şəkildə verək.

1250

1000

750

250  500 750 1000 1250

Məcmu tələb.

Deməli bu halda

AD = 250 + 0,75Y

Şəkildən görünür ki, məcmu tələb gəlirlərin arması ilə yüksəlir. Əgər investisiyanm səviyyəsi dəyişməz qalırsa, onda is- tehlaka son meyl (MPC) gəlirlərin səviyyəsinin arması ilə məcmu tələbin nə səviyyədə yüksəlməsini təyin edir. Ona görə də məcmu tələb funksiyasmdan məhsul buraxılışı səviyyəsini təyin edən amillərin təhlilində istifadə edək. Bu məqsədlə bissektrisa, yəni 45⁰ xətt anlayışı ilə tanış olaq. Bissektrisanm xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, onun üzərindəki absis və ordinat oxlarmm hər bir nöq- təsində gəlir və xərclər bərabərdir. Məsələn B nöqtəsində gəlir və xərclər 400 təşkil edir. AD əyrisi ilə bissektrisanm kəsişdiyi yega-