Cümşüdlü Vüqar Qrup 400 Tarix: 14. 12. 2009

Bildiyimiz kimi, həyat iqtisadi ehtiyatların məhdudluğu şəraitində mövcuddur. Bu məhdudluq iqtisadiyyat elmini meydan gətirmişdir. Başqa sözlə desək, əgər iqtisadi ehtiyatlar sonsuz miqdarda olsaydı, onda iqtisad elminə ehtiyac olmazdı.

Məhdudluq baxımından hər bir istehsalçı təsərrüfat fəaliyyətinin səmərəliliyini artıqmaq istəyirsə, gərək istifadə olunmuş iqtisadi ehtiyatların kəmiyyətinin ən əlverişli variantını seçsin. Təsərrüfat fəaliyyətinin səmərəli olması bəzi amillərdən asılıdır. Bu amillər arasında sahibkar gəliri, istifadə olunmuş iqtisadi ehtiyatların miqdarından asılıdır. Təsərrüfat fəaliyyəti bu amillərlə yanaşı istehsal olunan məhsulun satış qiymətindən də asılıdır. Məhsulun qiyməti isə bazarda məlum olunur. Əslində məhsulun qiymətini onu istehsal edən müəssisə əvvəlcədən təyin edir. Qiymətin müəyyən edilməsində əsas rolu istehsal xərcləri amili oynayır.

İstehsal xərcləri dedikdə məhsulun istehsalı üçün zəruri olan iqtisadi ehtiyatların əldə edilməsinə sərf olunan pulun miqarını ifadə edən iqtisadi kateqoriya başa düşülür. Bu kateqoriya çox böyük əhəmiyyətə malik bir kateqoriya olub bir çox iqtisadi məktəblər tərəfindən tətqiq edilmişdir. Adam Smitin fikrini əsas götürən ingiltərə iqtisadları C.Mill və R.Torrens istehsal xərclərini yığılmış əmək məsrəfləri adlandırmışlar. Onlar istehsal xərclərini əmtəənin daxili dəyəri hesab edirdilər.

Avstiya məktəbinin nümayəndəsi olan F.Vizer XIX əsrin sonunda istehsal xərcləri ilə bağlı yeni fikirlər irəli sürmüşdür. O, bu yeni konsepsiyasına görə, istehsal xərcləri əmtəənin istehsalına sərf edilmiş iqtisadi ehtiyatların faydalılığı ilə ölçülməlidir. Burada faydalılıq dedikdə əmtəənin cəmiyyət tərəfindən ən əlverişli şəkildə istifadəsi, yəni onun bu və digər sahədə faydalılıq dərəcəsi nəzərdə tutulur.

Neoklassik məktəbinin nümayəndəsi olan A.Marşal istehsal xərcləri kateqoriyası üzərində işləmişdir. O, bu kateqoriyanı fəhlələrin əziyyətinin və kapitalistlərin imtinasının cəm xərcləri kimi qələmə almışdır.

Neoklassiklərdən fərqli olaraq marksist məktəb istehsal xərclərini əmək-dəyər nəzəriyyəsinə əsaslanaraq, bu kateqoriyanı əmtəə istehsalına sərf olunmuş əməyin məcmusu adlandırmışdır.

Qərb iqtisadçıları isə XX əsrdə istehsalın inkişafında baş verən dəyişikliklərlə əlaqədar olaraq, istehsal xərclərinin digər iqtisadi məktəblərinkindən fərqlənən konsepsiyasını hazırlamışlar. Bu konsepsiyaya əsasən, müasir dövrdə istehsal xərclərinin böyük bir hissəsini qeyri-istehsalda çalışan işçilərin əmək məsrəfləri təşkil edir. Başqa sözlə desək, elmi-tədqiqat işləri, idarəetmə, reklam kimi işlərə daha çox pul xərclənilir.