Azərbaycan Arxeologiyası
|
|  Yüklə 99.59 Kb.
|
104 Azərbaycan Arxeologiyası 2005 Azerbaijan Archeoloj Vol.: 7 Num.: 1 Azərbaycan MEA Arxeologiya və Etnoqrafiya Institutunun Antik dövr arxeologiyası şöbəsinin müdiri, t.e.d., professor, tanınmış tarixçi-arxeoloq, Qafqaz Albaniyasının bili-cilərindən biri Ilyas Ata-baba oğlu Babayevin 70 yaşı tamam olur. I.A.Ba-bayev 1935-ci ildə Azər-baycanm cənnət guşələ-rindən biri olan Quba rayonunun Xanəgah kəndin-də anadan olmuşdur. 1958-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin Tarixl fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirmiş və elə həmin ildə Azərbaycan EAj Tarix Institutunun Arxeologiya şöbəsində elmi fəaliyyətə başlamışdır. 0, 1962-1964-cü illərdə SSRl EA Arxeologiya Institutunun Leninqrad bölmə-sində aspiranturada oxuyarkən Antik dünya tarixi və mədəniyyətinin gör-kəmli tədqiqatçısı, professor M.I.Maksimovanm rəhbərliyi ilə namizədlik dissertasiyası yazmış, Leninqrad (Sankt-Peterburq) Universitetində professor K.M.Kolobovanın Qədim Yunanıstan və ellinist ölkələrin tarixi və mədəniy-yəti üzrə mühazirələrini dinləmiş, onun rəhbərliyi ilə qədim yunan dilini öyrənməklə məşğul olmuşdur. Aspirantura illərində Sankt-Peterburqda l.A.Babayev məşhur rus alim-ləri ilə six təmasda olmuş, dünyanın ən böyük muzeylərindən biri olan Döv-lət Ermitajmda mühafizə olunan abidələrlə yaxından tanış olmuş, Sankt-Peterburq kitabxanalarında işləmişdir. I.A.Babayevin 1965-ci ildə uğurla müdafıə etdiyi namizədlik dissertasi-yası çox nadir və qiymətli arxeoloji tapmtılara - Azərbaycan ərazisində arxeoloji qazmtılar zamanı aşkar edilmiş e.ə. IV - b.e.VII əsrlərinə aid mö-hürlərə həsr olunmuşdur. Bu problem onun namizədlik dissertasiyasında və keçmiş sovet məkanında çap etdirdiyi elmi məqalələrdə ətraflı açıqlanmış və sübut edilmişdir ki, rəsmi sənədlərə, qapılara, müəyyən məhsullarla dolu qablara və bağlamalara vurulan bu möhürlər sinifli cəmiyyət və dövlətin ya-ranmasını və fəaliyyətini göstərən tutarlı dəlillərdir. l.A.Babayev bu mövzu Azərbaycan Arxeologiyası 2005 Azerbaijan Archeology Vol.: 7 Num.: 1-4 ilə bağlı tədqiqatını antik dövr üzrə görkəmli mütəxəssis M.l.Maksimovanm rəhbərliyi ilə işləyərək 1965-ci ildə uğurla müdafiə etmiş və tarix elmləri na-mizədi alimlik dərəcəsini almışdır. Dissertasiya işində və movzuya aid nəşr etdirdiyi elmi məqalələrində Şimali Azərbaycan ərazisində ilk dövlət olan Qafqaz Albaniyasının dövlət və hüquq tarixini dərindən öyrənmiş və möhür-lərin şəhər həyatının bir çox sahələrində istifadə olunduğunu göstərmişdir. 1958-ci ildən başlayaraq Qəbələ, Şamaxı, Bakı, Xaçbulaq və Şəmkir şə-hərlərində apanlan arxeoloji qazıntılarda yaxmdan iştirak etmiş llyas Baba-yevin elmi fəaliyyətinin ana xətti Azərbaycanın qədim şəhərlərinin tarixi-ar-xeoloji tədqiqi olmuşdur. 1959-cu ildə yaradılmış Qəbələ arxeoloji ekspedi-siyasınm təşkilatçılarından biri olan l.A.Babayev, 30 ildən artıqdır ki, Qəbə-lənin antik dövr şəhər yerində aparılan arxeoloji qazmtılara rəhbərlik edir. 1983-cü ildə Moskva şəhərində, SSRl EA Arxeologiya Institutunda bö-yük müvəffəqiyyətlə müdafiə etdiyi e.ə. IV - b.e. III əsrlərində Qafqaz Alba-niyası şəhərlərinin arxeoloji tədqiqinə həsr olunmuş doktorluq dissertasiyası alimin gərgin əməyinin layiqli nəticəsi oldu. Dissertasiyada Qafqaz Albani-yasma aid şəhər xarabalıqları və nekropollarda apanlmış arxeoloji qazıntılar nəticəsində əldə olunan və şəhər həyatının müxtəlif sahələrini işıqlandırma-ğa imkan verən çoxsaylı və müxtəlif tikinti qalıqları, qəbir abidələri, istehsal ocaqlarının qalıqları, on minlərlə yerli və gəlmə məmulatlar yüksək elmi səviyyədə tədqiq olunmuşdur. Azərbaycan ərazisində aşkar edilmiş ən qədim pulların tədqiqi sahəsin-də də uğurlu fəaliyyət göstərən l.A.Babayevin qədim sikkələrə aid samballı araşdırmaları bir çox xarici ölkələrdə, xüsusilə də Rusiyada nəşr olunmuş-dur. Ilyas Babayev faktlara əsaslanaraq Azərbaycan tarixşünaslığında ilk dəfə olaraq e.ə. IV əsrdən ticarətdə pullardan geniş istifadə edildiyini və b.e.ə. III əsrin əvvəllərindən isə yerli gümüş pullar kəsildiyini sübut edir. Həmin vaxtdan Qəbələ, Şamaxı və başqa şəhərlərin mövcud olmasını və dövlətin iqtisadi-siyasi həyatında mühüm rol oynadığmı l.A.Babayev öz elmi araşdırmalarında sübut etmişdir. 0, qədim möhürlərin, pulların, şəhərlərin tədqiqi nəticəsində müəyyən etmişdir ki, Şimali Azərbaycan ərazisində ilk dövlət olan Alban dövləti e.ə.IV əsrin axırlarmda yaranmışdır. Elmi əsaslara söykənən l.A.Babayevin bu fikirləri həm Respublikamızda, həm də xarici ölkələrdə tanınmış mütə-xəssislər tərəfındən qəbul olunmuşdur. l.A.Babayev regionda qədim Iran, antik dünya və Qafqaz arxeologiyası üzrə tanmmış mütəxəssislərdən biridir. 0, bu sahə üzrə Moskva, Sankt-Peterburq, Kiyev, Tbilisi, Irəvan, Afına, Ankara və başqa yerlərdə çağrılan elmi konfrans və simpoziumlarm əksəriyyə-tində sanbalh məruzələrlə çıxış etmişdir. l.A.Babayevin 150-dən çox elmi əsərj - bir neçə monoqrafıyası, orta və ali məktəb dərslikləri, tarix, arxeologiya və numizmatikaya aid çoxcildli Azərbaycan Arxeologiyası 2005 Azerbaijan Archeology Vol.: 7 Num.: 1-4 nəşrlərdə və Azərbaycan ensiklopediyasında qiymətli məqalələri vardır. l.A.Babayev Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında yazılan çoxcild «Azərbaycan tarixi»nin I və II cildlərinin, universitetlərin Tarix fakültələri üçün yazılan «Azərbaycan tarixi» dərsliyinin, orta ümumtəhsil məktəbləri üzrə 6-cı sinif «Azərbaycan tarixi» və «Qədim dünya tarixi» dərsliklərinin müəlliflərindən biridir. Orta məktəblər üçün yazılan bu dərslikləri rus dilinə də о tərcümə etmişdir. Hazırda Arxeologiya və Etnoqrafiya Institutunda ha-zırlanan «Azərbaycan arxeologiyası» çoxcildliyində Albaniya və Atropatena dövlətlərinin arxeologiyasına həsr olunan 4-cü cild Ilyas müəllimin rəhbərliyi ilə tamamlanmaq üzrədir. Elmi işlə məşğul olmaqla yanaşı 30 ildən artıqdır ki, l.A.Babayev Res-publikamızm ali məktəblərində - Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetin-də, Bakı Dövlət Universitetində, Azərbaycan Universitetində arxeologiya, qədim tarix, Qafqazda və Azərbaycanda sinifli cəmiyyətin yaranması və ilk dövlətlər mövzuları üzrə ümumi və xüsusi kurslardan mühazirələr oxumuş və 10 ildən çox Azərbaycan Universitetində «Umumi tarix» kafedrasına başçılıq etmişdir. Ilyas müəllim ölkəmizdə və müxtəlif şəhərlərdə ixtisaslaşmış elmi şuralarda doktorluq və namizədlik dissertasiyalarmın müdafiəsində opponent və şura üzvü kimi iştirak etmişdir. Onun rəhbərliyi ilə 6 namizədlik dis-sertasiyası müdafıə olunmuşdur. Bir neçə aspirant və dissertantlara rəhbərlik edən görkəmli alim, gənc tədqiqatçılara yüksək tələbkarlıqla, qayğı ilə yana-şır və elmi tədqiqatların yüksək səviyyədə hazırlanmasında onlara himayə-darlıq edir. Alimlər və tələbələr içərisində az adam tapılar ki, onun xeyirxahlığmdan yararlanmamış olsun. l.A.Babayev oz dərin biliyi, əməksevərliyi, səmimiyyəti, qayğıkeşliyi, nümunəvi davranışı ilə işlədiyi elm və ali təhsil müəssisələri əməkdaşlarının dərin hörmətini qazanmışdır. «т4гзг(}лусла Дгхеа&крсуаЛс» *}игалйаса ^eda&£6ty<ı 6etf2ti (аз слхйлуЬ, axctcu&vicattz Sczc, ?4ati& (аз a%tcı з^гСзг лгхеаСафоулЛсаса аоъ&з*к& tsdataatçtütat, стлала а^нлфтсгса 70 i££üfi müaaäMətifo <$3&ha fo&ıck edöı, Sczs c&a ЗлфСофс, (аз cfcai <гхйггс$ уаС&ггсасСл 6öyä& ифиг^лг сШзусг. |