Vatandaşlık ve Siyasal Katılım
|
|  Yüklə 194 Kb.
|
1 2
Temsiliyetin Ötesinde Siyasal Katılım ve Demokrasi Demokrasinin esası olarak temsiliyet yerine katılıma vurgu yapan ilk çalışmalardan biri, Carole Pateman’ın, 1970 tarihli çalışmasıdır.51 Bu tür çalışmalar demokratikleşme süreçlerinde vatandaşlık pratiklerini öne çıkarmaktadır. Jean Grugel’e göre, literatürde bazı çalışmalar siyasetin kurumsal düzenlemelerinin arkasındaki bazı vatandaşlık pratiklerini öne çıkarmakta ve böylelikle demokrasiyi kurumların oluşturulmasının ötesinde birtakım vatandaşlık pratiklerinin tesis edilmesi yolu ile tanımlamaktadırlar.52 Katılım, eşitlik ve vatandaşlık üzerinden yapılan bu tartışmalar demokratikleşme çalışmalarının gelişmesini sağlamaktadır. Demokrasiyi vatandaşlık olarak kavramsallaştırmak, ampirik demokrasi teorisine içkin olan kurumların tabulaşmasına engel olmaktadır. Demokrasi teorisi, bir yandan, vatandaşlığın ulustan arındırılmasına ilişkin tartışmalar yolu ile ulus-devlet sınırlarını aşan bir alana geçmekte, diğer yandan da ilgiyi temsili kurumlardan görüşme süreçlerine (deliberation processes) çekmektedir. İngilizce dilinde “deliberation” kelimesinin farklı anlamları var. Bir yandan “kasden ve farkında olarak” anlamına geliyor, öte yandan “görüşmek, mütalaa etmek” anlamına geliyor. Aslında iki anlam birbiriyle ilişkili: “kasden ve farkında olarak yani akıl yürüterek görüşmek.” Henry David Thoreau (1817–1862), Walden Gölü yakınlarında küçük bir kulübeye çekilerek, diğer insanlardan uzakta, çevresindeki hayatı gözlemleyerek yaşamayı seçtiğinde bunu “kasden ya da bilinçli olarak yaşamak” (to live deliberately) ifadesiyle izah etmişti. Günümüzde bilinçli yaşamak ile kastedilen ise bundan çok daha fazlasını ifade ediyor ve akla “deliberation” kelimesinin ikinci anlamını getiriyor. Böylece, kendini insanlardan uzaklaştırmak yerine siyasal sürece katılıma vurgu yapmayı içeren bir olgu ile karşılaşıyoruz. Jurgen Habermas, hem liberal hem de cumhuriyetçi demokrasi yaklaşımlarını eleştirerek, “görüşmeci demokrasi” (deliberative democracy) kavramını geliştirdi.53 Habermas, liberal ve cumhuriyetçi demokrasi yaklaşımlarının her ikisinin de devlete bağlı bir toplum olduğu varsayımından hareket ettiğini, görüşmeci demokrasinin ise daha ademi merkeziyetçi bir toplum imgesi temelinde şekillendiğini söyler.54 Görüşmeci demokrasi, devlet merkezli bir toplum anlayışını varsayan temsili demokrasi normlarının ötesine geçmeyi amaçlar. Temsili demokrasilerde demos ülke sınırları dikkate alınarak tanımlanır. Görüşmeci demokrasi, mevcut coğrafi, kültürel ve insani sınırlarla engellenmemiş bir demos nosyonu öngörüyor. Görüşmeci demokraside siyasal etkileşimin yöntemleri önem kazanır. 2004 yılında Foreign Affairs’de yeralan makalesinde, Kalypso Nicolaidis, demos (halk) yerine demoi (halklar) nosyonunu siyasal katılımın temeli olarak öne sürmektedir.55 Nicolaidis, bir kurum olarak AB ile ilgili iki hakim görüş bulunduğunu söyler: bunlardan biri milli egemenliğin demokrasinin önkoşulu olduğunu savunan görüştür. AB, son kertede ülkelerindeki seçmenlerine karşı sorumlu olan politikacılar aracılığıyla işler. İkinci görüşe göre ise ulus-devletin üstünde ve onun sınırlarının ötesinde bir Avrupa demos’u (halkı) vardır. Bu görüşü öne sürenler, Avrupa’lı kimliğinin, ulusal kimliklerin üzerine kurulabileceğini iddia ederler. Nikolaidis’e göre ikinci görüştekiler, nasıl 1800’lerdeki vatandaşlık eğitimi köylüleri Fransızlara dönüştürebildiyse, şimdi de aynı şekilde onları Avrupa’lılara dönüştürmek mümkündür (ya da en azından Fransız kökenli Avrupa’lılara) diye düşünürler.56 Ortak bir Avrupa bayrağı, pasaportu, marşı ve başbakanı talep ederler. Ulus-devlet modelinde ancak uluslarüstü bir Avrupa tahayyül ederler. Nicolaidis, her iki görüşün de bir çeşit ulus-devlet modeline sadık kaldığını söyler. Buna karşılık, Avrupa’yı anlamada üçüncü bir yol olduğunu savunur: “tekil bir kimlikle sınırlandırılmamış, halkların daimi çoğulluğu ile tanımlanmış bir Avrupa”57. Dolayısıyla, Nicolaidis AB’yi “ne demokrasilerin birliği ne de demokrasi olan tek bir birlik” olarak tanımlar, bunun yerine “devletlerin ve halkların birliği, yani oluşum sürecinde bir demoicracy (halkların demokrasisi)” olduğunu söyler.58 Demoicracy nosyonu, “kimlik toplumu”ndan çok “projeler toplumu” geliştirmeye yönelik çabalar içerir. Günümüzde, siyasal katılıma dair sorular modern ulus-devletleri aşmıştır. Siyasal katılımın, sabit kimlikler değil, uluslararasında gerçekleştirilebilecek projeler temelinde yeniden kavramsallaştırılmasına duyulan gereksinim artmaktadır. Siyasal katılımı, ulus-ötesi ve temsili aşan bir olgu olarak ele aldığımızda, bir toplumu neyin bir arada tuttuğu sorusu gündeme gelmektedir. Halk kimdir? sorusuna, demoi ya da halklar diyerek yanıt verdiğimizde, bu defa da, “demoi (halklar) nasıl siyasete katılır?” sorusuyla karşı karşıya kalırız. Bu sorunun yanıtı, sivil toplum örgütleri ve bunların hükümetlerle arasındaki görüşmeci süreçlere katılımdadır. Bu durum demokratikleşmeye temsili kurumların ötesinde bir anlam yükler. Yukarıdaki soruları takip eden diğer bir kaygı da, demoi (halklar)’yi bir arada tutan ve onları birbiriyle çatışan ayrışmış birimler haline gelmekten koruyan tutkalın doğasıyla ilgilidir. Nicolaidis, Avrupa halklarını bir arada tutan şeyin, okullarda öğretildiği gibi, sınırları keskin bir biçimde belirlenmiş bir Avrupa’lı kimliği değil, bu halkların (demoi) paylaştıkları projeler olması gerektiğini söyler. Üye devletlerin birliğe aidiyet ve bağlılıkları, birlikte iken kim olduklarına değil, birlikte neler başardıklarına dayanmalıdır.59 Bu ortak projeler arasında ortak pazar, ortak para birimi, genişleme, barışın teşviki, sosyal adalet, cinsiyet eşitliği, çocuk hakları, sürdürülebilir kalkınma, rekabete dayalı sosyal pazar ekonomisi ve tam istihdam vardır. Bu projeler üzerinden görüşme yoluyla katılım, Avrupa’lı halkları bir arada tutacak ve onları çözülmekten koruyacaktır. Bu görüş, vatandaşlığı, bir ulus-devlete üyelik olarak değil de, siyasal katılım temelinde kavramsallaştırmayı öngörür. Aidiyet ya da ulus-devlete üyelik siyasal katılımın önkoşulu olarak görülmezken, siyasal katılımın bizatihi kendisinin ulus-ötesi halkları birarada tutan tutkal olduğu düşüncesi gündeme gelir. Özetle, vatandaş olmak demek ulus-devlete üye olmak değil, ulus-ötesi bir düzlemde siyasete katılmaktır. Vatandaşlık siyasal katılımın değil, siyasal katılım vatandaşlığın önkoşulu olarak ortaya çıkar. Günümüzde ulus-üstü kurumlar siyasal katılımı ulusal kimlikten ayıran yasa değişikliklerinin itici gücü haline gelmişlerdir. Vatandaşlık nosyonunun ulusal aidiyetlerden ayrılması ile eşzamanlı olarak etnik ve dinsel kimlikleri öne çıkaran topluluklar gündeme gelmektedir. Siyasal katılımın anlamı ulusal seçimlerde oy vermekten, yerel, bölgesel, ulusal ve ulus-üstü kurumlara ilişkin katılım pratiklerine doğru kaymaktadır. Marksizmin ayırt edici özelliklerinden biri de çatışmayı yüceltmesiydi. Marksizme devrimci potansiyelini veren de bu özellikti. Post-Marksist dünya, giderek “çatışmaların yönetimiyle” daha ilgili bir hale gelmiştir. Bu gelişmeler, görüşmeci demokrasi söyleminin ortaya çıkmasına neden olurken, çatışma ve şiddeti yücelten kapalı dinsel ve etnik grupların ortaya çıkmasını kışkırtarak kendi düşmanını da oluşturmaktadır. Tarih diyalektik bir koreografi ile ilerlemeye devam etmektedir. 1 Profesör Dr. Ergun Özbudun ile tanışmamız Bilkent Üniversitesi’nde geçirdiğim yıllarda (1990-1997) gerçekleşti. Akademik kariyerimin henüz çok başında olduğum yıllarda onunla çalışabilmek, onu yakından izleyebilmek, kimi zaman övgülerinden kimi zaman da eleştirilerinden beslenebilmek bir ayrıcalıktı. Ergun hoca benim için akademik camiada güven duygusunun ve kalitenin sembolü olmuştur. Ona armağan olarak hazırlanan bu kitapta yer almaktan onur duyuyorum. 2 Bu makaleye temel teşkil eden ve daha önce İngilizce olarak yazmış olduğum bir tebliği Tolga Kobaş Türkçeleştirdi ve ben de onun Türkçeleştirdiği metin üzerinde detaylı bir şekilde çalşarak metne son halini verdim. Tolga Kobaş’a yardımlarından dolayı teşekkür ederim. 3 Vatandaşlığın ulustan arındırılmasına ilişkin Türkiye’yi örnek alan bir çalışma için bkz., Ayşe Kadıoğlu, “Denationalization of Citizenship: The Turkish Experience,” Citizenship Studies 11/ 3 (2007): 283-301. Bu makalede, Türkiye’de Avrupa Birliği ile ilişkiler çerçevesinde gündeme gelen yasal reformlardan yola çıkarak vatandaşlığın ulustan arındırılması yönündeki gelişmelere dikkat çekilmektedir. Makaleye temel teşkil eden yasal düzenlemeler Ergun Özbudun ve Serap Yazıcı’nın derledikleri son derece önemli bir çalışmada özetlenmiştir. Ergun Özbudun ve Serap Yazıcı (der.), Democratization Reforms in Turkey (1993–2004) (İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı, 2004). Ayrıca bkz., Baskın Oran, Türkiye’de Azınlıklar: Kavramlar, Lozan,İç Mevzuat,İçtihat, Uygulama (İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı, 2004) 4 Deliberative democracy kavramı Türkçeye zaman zaman “müzakereci demokrasi” olarak çevrilmektedir. Ancak müzakere (negotiation) kavramı daha ziyade kazanmaya odaklanan bir tartışma anlamında kullanılmaktadır. Oysa görüşme (deliberation) kazanmaya odaklanmayan ve katılımcı olmak adına yapılan bir akıl yürütme sürecine dairdir. Bu nedenle deliberative democracy kavramını “görüşmeci demokrasi” olarak Türkçeleştirmeyi tercih ediyorum. 5 T.H. Marshall, Citizenship and Social Class and Other Essays (Cambridge: Cambridge University Press, 1950) ve Class, Citizenship and Social Development (Chicago: University of Chicago Press, 1977). 6 Nancy Fraser and Linda Gordon, “Civil Citizenship against Social Citizenship? On the Ideology of Contract-versus-charity,” in The Condition of Citizenship, ed. Bart van Steenbergen (London: Sage, 1994). 7 Bu tip görüşlere Murray B. Levin, Talk Radio and the American Dream (Lexington, MA: Lexington Books/D. C. Heath and Co., 1987), 30–35 içinde yer verilmiştir. 8 Richard Plender, International Migration Law (Leiden: A. W. Sijthoff, 1972) 9 Eugen Weber, Peasants into Frenchmen: The Modernization of Rural France, 1870–1914 (Stanford: Stanford University Press, 1976). 10 Immanuel Kant, Political Writings (Cambridge: Cambridge University Press, 1970) 11 Seyla Benhabib’e göre Avrupa Birliği'nde göçmenlerin siyasete dahil edilmesinde birbirleriyle rekabet halinde olan üç model vardır: Almanya, Fransa ve Hollanda modelleri. The Rights of Others: Aliens, Residents and Citizens (Cambridge: Cambridge University Press, 2004), 156. 12 Örneğin Hans Kohn'un Prelude to Nation-States, The French and German Experience, 1789–1815 (New Jersey: D. Van Nostrand Company, 1967); Rogers Brubaker, Citizenship and Nationhood in France and Germany (Cambridge, MA: Harvard University Press, 1992); Ayşe Kadıoğlu, “Citizenship, Immigration and Racism in a Unified Germany with Special Reference to the Turkish Guestworkers,” Journal of Economics and Administrative Studies 6, no. 1–2 (1992): 199–211. 13 Örneğin, Rogers Brubaker, Citizenship and Nationhood in France and Germany. 14 Immigration and the Politics of Citizenship in Europe and North America, ed. Rogers Brubaker (Lanham, NY: University Press of America, 1989), 8. 16 A.g.e., 204 17 A.g.e., 207 18 A.g.e., 211 19 A.g.e., 208 20 Almanya'da günümüzde ve geçmişteki vatandaşlığa geçme yasaları adayların bir önceki vatandaşlıklarından çıkmalarını gerektirir. Bu durum birçok Türkiye Cumhuriyeti vatandaşını, Türkiye'de ikamet, yolculuk etme, çalışma, mirasçı olma ve mülk sahibi olma haklarını kaybetmemek için, vatandaşlık değiştirmekten alıkoydu. Türkiye'de, 1995 yılında bu durum ile ilgili çıkarılan yeni bir yasa ile, doğuştan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olup daha sonra Bakanlar Kurulu'nun izniyle diğer bir ülkenin vatandaşlığına geçebilmek için vatandaşlıklarından çıkmış olan Türklere, Türkiye'de ikamet, yolculuk, çalışma, mirasçı olabilme ve mülk sahibi olma hakkı verildi. Bkz: Ayse Kadioglu, “Is Racism Being Combated Effectively in Germany? The New Immigration Legislation,” in Encountering Strangers: Responses and Consequences, ed. Goran Rystad (Lund: Lund University Press, 1996). 21 Benhabib, The Rights of Others, 157. 22 A.g.e., 158-162. 23 Nils A. Butenschon, “State, Power, and Citizenship in the Middle East: A Theoretical Introduction,” in Citizenship and the State in the Middle East: Approaches and Applications, eds. Nils A. Butenschon, Uri Davis, and Manuel Hassassian (Syracuse, New York: Syracuse University Press, 2000), 4. 24 Nils A. Butenschon, Uri Davis, and Manuel Hassassian (eds), Citizenship and the State in the Middle East: Approaches and Applications (Syracuse, New York: Syracuse University Press, 2000). 25 Nils A. Butenschon, “State, Power, and Citizenship in the Middle East: A Theoretical Introduction,” in Citizenship and the State in the Middle East: Approaches and Applications, eds. Nils A. Butenschon, Uri Davis, and Manuel Hassassian, (Syracuse, New York: Syracuse University Press, 2000), 11. 26 Rogers Brubaker, Citizenship and Nationhood in France and Germany, 8. 27 “Consociational Democracy,” World Politics 21/2 (1969): 207–25. Ayrıca bakınız: Arendt Lijphart, Democracy in Plural Societies: A Comparative Explanation (New Haven: Yale University Press, 1977). 28 Lijphart, “Consociational Democracy.” 29 Rania Maktabi, “State Formation and Citizenship in Lebanon: The Politics of Membership and Exclusion in a Sectarian State,” in Citizenship and the State in the Middle East, ed. Butenschon, Davis, and Hassassian, 178. 30 A.g.e. 32 Edmund Burke, Reflections on the Revolution in France, ed. Conor Cruise O’Brien (London: Penguin Books, 1982). 33 John Locke, The Second Treatise of Government, ed. Thomas P. Peardon (New York: Bobbs-Merrill, 1952). 34 James Madison, The Federalist, ed. Jacob E. Cooke (Middletown,Conn.: Wesleyan University Press, 1961). 35 Jean-Jacques Rousseau, The First and Second Discourses, ed. Roger D. Masters (New York: St. Martin’s Press, 1964); The Social Contract,ed.Charles M. Sherover (New York: New American Library, 1974). 36 Steven M. DeLue, Political Thinking, Political Theory, and Civil Society (New York: Longman, 2002), 161 37 Alexis de Tocqueville, Democracy in America, ed. J. P. Mayer and Max Lerner (New York: Harper and Row, 1966). 38 John Stuart Mill, Considerations on Representative Government (Chicago: Henry Regnery Co., 1962). 39 A.g.e., 224 40 Fareed Zakaria, The Future of Freedom (New York: W. W. Norton, 2003. Ayrıca bkz. Fareed Zakaria, “The Rise of Illiberal Democracy,” Foreign Affairs 76, no. 6 (1997): 22–43. 41 Fareed Zakaria, “How to Wage the Peace,” Newsweek, April 21, 2003 içinde zikredilmiştir. 42 A.g.e. 43 Robert Kagan, “Why Democracy Must Remain America’s Goal Abroad,” New Republic Online, July 7, 2003, http://www.tnr.com/doc.mhtml?i=20030707&s=kagan_070703. 44 A.g.e., 1 45 A.g.e., 1 46 Ernest Gellner, Conditions of Liberty: Civil Society and its Rivals (London: Hamish Hamilton, 1994). Ayrıca bkz., Ayşe Kadıoğlu, “Civil Society, Islam and Democracy in Turkey: A Study of Three Islamic Non-Governmental Organizations,” Muslim World 95/1 (2005): 23–43. 47 Lisa Anderson, “Democracy in the Arab World: A Critique of the Political Culture Approach,” in Political Liberalization and Democratization in the Arab World, vol.1, Theoretical Perspectives, ed. Rex Brynen, Bahgat Korany, and Paul Noble (Boulder, CO: Lynne Rienner Publishers, 1995). 48 Samuel P. Huntington, The Third Wave: Democratization in the Late Twentieth Century (Oklahoma: University of Oklahoma Press, 1991). 49 Holger Albrecht and Oliver Schlumberger, ‘“Waiting for Godot’: Regime Change without Democratization in the Middle East,” International Political Science Review 25/4 (2004): 371–92. 50 Larry Diamond, “Rethinking Civil Society: Towards Democratic Consolidation,” Journal of Democracy 5/3 (1994): 4–18. 51 Carole Pateman, Participation and Democratic Theory (Cambridge: Cambridge University Press, 1970). 52 Jean Grugel, “Democratization Studies,” Government and Opposition 38/2 (2003): 238–65. 53Jurgen Habermas, “Three Normative Models of Democracy,” in Democracy and Difference: Contesting the Boundaries of the Political, der. Seyla Benhabib (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1996), 25. 54 “Three Normative Models of Democracy,” 27. 55 “We, the Peoples of Europe . . .” Foreign Affairs 83/6 (2004): 97–111. 56 A.g.e., 100 57 A.g.e.,101 58 A.g.e. 59 A.g.e., 103-104 |
1 2