Ülkemiz için mazisi pek eski olmayan patates, bugün yurdun hemen her yerinde yetiştirilebilmekle beraber özellikle Doğu Anadolu, Doğu Karadeniz ve Orta Anadolu da daha önemli durumdadır
|
|  Yüklə 498 Kb.
|
4.9- HASATPatateste hasat zamanı ,üretim amacı (tohumluk,yemeklik,turfanda) belirler. Bu zaman genellikle bitkinin yaprak ve saplarının kahverengileşip kuruduğu,stolonların ana bitkiden ayrıldığı,uygun yumru iriliğine ulaşıldığı ve yumru kabuğunun sertleşip ,pişkinleştiği zamandır. Turfanda patates üretiminde ,pazar fiyatları bu koşullardan önce gelir. Ayrıca mildiyö gibi salgın bir hastalık durumunda da beklemeden hasada başlanır. Tohumluk yumru hasadı ,farklılık gösterir. Gerek hasat kolaylığı ve yumru büyüklüğünü tohumluk boyda tutma, gerekse hastalıkların taşınmasını önleme amacıyla bitkilerin yeşil aksamı, doğal olgunluk beklenmeden öldürülür. Bu pir öldürme olarak bilinir. Pir öldürme işlemiyle hasat arasındaki sürenin olabildiğince kısa tutulması ve sıcak koşullarda çıplak kalan toprak altındaki yumruların olumsuz etkilenmemesi için toprağın nemlendirilmesi gereklidir. Yeşil aksamın öldürülmesi için sodyum ar senit, DNOC,DNBP, Diquat ve Paraquat gibi çeşitli kimyasal maddeler, ateş makineleri veya kesici makineler kullanılabileceği gibi elle söküm de uygulanabilir. Ancak sıcak bölgelerde elle söküm sırasında ortaya çıkabilecek toprak çatlaklarında yumru güvesi sorunu göz önünde tutulmalıdır. Kimyasal yöntemde uygulama öncesinde bitkiler kuru ise sulanmalıdır. Uygulamadan sonra yumruların pişkinleşmesi için 7-10 günlük bir süre zorunludur. Aksi taktirde yaralanma ve zedelenmeler kaçınılmazdır. Sıcak, kuru ve hafif topraklarda pir öldürme sonrasında yumru etinde renk değişmeleri görülebilir. Bu nedenle de sıcak koşullarda toprak nemlendirilmelidir. Hasadın 10-15 gün gecikmesi Rizoctonya enfeksiyonunu artırmaktadır.
Hasat Yöntemleri4.9.1- Elle Hasat Patates ocakları, bel veya kazma yardımı ile kazılarak, yumrular toprak yüzeyine çıkarılır ve çuvallara doldurulur. Bitkilerin kazılması çok dikkatli yapılmalıdır. Aksi takdirde yumrular parçalanabilir. Bu yolla hasat kaybı, yok denecek kadar az olmaktadır. 4.9.2- Pullukla Hasat Özel olarak yapılmış patates sökme pullukları geliştirilmiştir. Bu pulluklar yardımı ile yumrular toprak yüzeyine çıkarılmakta ve daha sonra, elle bu yumrular toplanmaktadır. Hasat sırasında yumrular zarar görebilmekte ve kısmen de hasat kaybı meydana gelmektedir. 4.9.3- Yarı Otomatik Makinalarla Hasat Patates yumruları, makinanın kazıcı aksamı ile topraktan sökülmekte ve ortaya çıkan yumrular tarla yüzeyine bırakılmaktadır. Bazı makinalarda ise; yumrular kazıldıktan sonra toprakları ile birlikte delikli ve hareketli bir düzenek üzerinde hareket etmektedirler. Bu sırada, küçük toprak parçaları makinadan aşağıya dökülmekte, yumrular ve büyük toprak parçaları ise, hareketlerine devam etmektedir. Makinanın iki tarafında bulunan işçiler, yumruları büyüklüklerine göre seçerek, yanlarında duran paketlere doldururlar. Büyük toprak parçaları yollarına devam ederek, tekrar tarla yüzeyine düşerler. Bu hasat yönteminde, yumrular parçalanmamakta ancak, hasat kaybı yüksek olmaktadır. Bu makinalar traktör ile çekilerek hareket ederler. 4.9.4- Tam Otomatik Makinalarla Hasat Patates yumruları makinanın kazıcı aksamı ile topraktan sökülürler; ve belirli düzeneklerden geçerek taş ve topraklardan ayrılırlar. Hareketlerine devam eden yumrular, makine üzerinde bulunan bir depoda toplanırlar; veya makine ile birlikte hareket eden römork üzerine boşaltılırlar. Yumrularla birlikte büyük toprak büyük toprak parçaları ve bitki artıkları da taşınabilmektedir. Ağır topraklar için, bu makinalar uygun değildir. Bu makinalardan, kumsal topraklarda iyi netice alınmaktadır. Gelişmiş ülkelerde, çok yaygın olarak kullanılan bir hasat makinesidir. Bu yöntemde; hasat sonrası yumrular depoya taşınırken belirli eleme düzeneklerinden geçirilerek,toprak ve bitki artıklarından temizlenirler. 4.10 DEPOLAMA4.10.1- Yumrunun Depo İstekleri Hasat edilen yumrular hemen pazara götürülmeyecekse bir süre saklanmaları veya depolanmaları gerekmektedir. Depoların niteliği patateslerin üretim amacına bağımlı olup depo mimarisi ve işletme tekniği de bu amaç doğrultusunda düzenlenir. Örneğin tohumluk üretiminde yumrular ,izleyen dikime kadar olan süre içinde sürgün güçlerini yitirmeden uygun boy ve nitelikte sürgünlere sahip olarak saklanabilmelidir. Depo yapısı soğutma sistemine ek olarak ısıtma ,havalandırma ve aydınlatma düzenlerine de sahip olmalıdır. Yemeklik olarak tüketilecek patateslerde ise bu durumun aksine sürgün gelişiminin en az seviyede ve pazara ulaştığında taze patatesleri aratmayacak kalitede olması istenir. Endüstriyel amaçlı depolanacak patateslerde ise üründe teknolojik kalitenin edinilmesinde nişasta-şeker oranının korunması önem kazanır. Bu yaklaşımla kısa veya uzun süreli bir depolamada;
4.10.2- Hasattan Sonra Yumrunun Durumu Ve Depo KayıplarıPatates yumrusu % 80 'i sudan ibaret olan canlı bir organizmadır. Bu nedenle,hasattan sonra yumrular ağırlık ve kalitesini kaybetmeye başlarlar. Üretici, alacağı önlemlerle bu kayıpları en alt seviyeye indirmelidir. Yumruların sıcaklığı ve onu çevreleyen havanın nemi bu bağlamda önem taşıyan faktörlerdir. 4.10.2.1- Su Kaybı: Havanın Nemi Ve Yumru Kabuğu Zararı: Yumruları çevreleyen havanın oransal nemi yaklaşık olarak % 99'un altında ise yumrular;kabuk,yaralar ve sürgünlerden buharlaşma yoluyla su kaybederler. Su; olgunlaşmamış bir yumrunun taze kabuğundan ,olgunlaşmış bir yumrunun uygun bir şekilde pişkinleşmiş kabuğuna kıyasla daha kolay buharlaşır. Ayrıca kabuğun yaralanmış kısımlarından nem kaybı yüksek olur. Yumru çevresindeki hava kuru ise kabuğu yaralanmış ve olgunlaşmamış yumrular ,bir günde taze ağırlıklarının % 1'ini kolaylıkla yitirirler. Bu kayıpları asgari düzeye indirmek için aşağıdaki hususlar önem taşımaktadır;
Yaranın Kabuk Bağlaması: Yüksek nem aynı zamanda yaranın kabuk bağlamasını da kolaylaştırır.15-20 oC'de ve % 85 'in üzerindeki oransal hava neminde kabuk oluşumu ve yaranın kabuk bağlaması teşvik edilmektedir. Bu nedenle yeni hasat edilmiş patateslerin 15-20 oC'de ve yüksek nemli ortamda 1-2 hafta bekletmek tavsiye edilmektedir. Bu devreye iyileştirme periyodu denilmektedir. Şayet yumru yığınında Yaş Çürüklük görülürse ,bu periyoda son verip yumrular havalandırılarak kurutulmalıdır. Sürgün Oluşumu: Yumrular düşük sıcaklıklarda depo edilmemişlerse ,depolama süresinin sonuna doğru filizlenmeye başlarlar. Bu tür yumrular daha kolay su kaybederler. Düşük Sıcaklıkta Tutma ve Su Kaybı: Patatesleri muhafazada soğuk hava kullanılmalıdır. Bununla beraber,havanın nemi ne kadar yüksek ve dolayısıyla su kaybı ne kadar az tutulursa tutulsun patateslerin düşük sıcaklıklarda tutulması halinde bile bir miktar su kaybının olacağı beklenmelidir. Su kaybı yumruların buruşmasının ana nedenlerinden biridir. 4.10.2.2- Solunum: Bir patates yumrusu yaşayan diğer organizmalara benzer şekilde solunum yapar. Nişastadan dönüştürülen şekerler solunumda kullanıldığından depolama sırasında yumrulardaki nişasta miktarı azalmaktadır (bununla beraber nişasta oranı,depolama esnasında su kaybı oranına bağımlı olarak artabilmektedir). Solunum sürecinde ortamda bulunan oksijen kullanılmakta ve su, karbondioksit ve ısı üretilmektedir. Tüm işlemler büyük ölçüde şu hususlara bağlılık göstermektedir;
Solunum Ve Isı Üretimi: 25 oC ' deki solunum oranı ,10 oC ' deki solunum oranından yaklaşık 4 misli,35 oC deki oran ise hemen hemen 10 misli daha yüksektir. Bu tür koşullarda oksijen,yumrulara yeterli miktarda ve hızlı şekilde girememekte,sonuçta yumrunun merkez kısmında iç kararması ile ortaya çıkan asfiksi önlenememektedir. 25 oC ' deki olgunlaşmamış ve kısmen zarar görmüş yumrular ,olgun olan ve zarar görmemiş yumrulara göre 2 misli fazla ısı üretirler. Bu yüzden yüksek sıcaklık derecesinde depolanmış olan olgunlaşmamış yumrulardan ortaya çıkan ısının ortamdan hızla uzaklaştırılması önem taşımaktadır. Bu işlem yapılmazsa ortamda aşırı ısınma görülecektir. Havalandırma yapılmayan depolarda ,yığınlarda yada sıcaklığı kontrol edilen depolarda soğutma kapasitesi ısı oluşma düzeyine göre ayarlanmalıdır. Şekerler: Solunum oranı yaklaşık 5 oC'de en alt düzeydedir. Bu sıcaklığın altında solunum artmaktadır. Düşük sıcaklıklarda nişastanın şekerlere dönüşümü çok hızlı bir oranda olur. Bunların bir kısmı(indirgen şekerler) cips ve parmak patates gibi ürünlerde arzu edilmeyen koyu kahve renkli bir görünüme neden olmaktadır. Bu nedenle sanayilik patatesler 7-10 oC 'de depolanmalıdırlar. Taze olarak tüketilecek yumrular tat değiştirmeden 4-5 oC'de depolanabilirler. 4.10.2.4- Sürgün Oluşumu: Yumrular hasattan ancak belli bir süre sonra sürgün verirler. Sürgün oluşumu,buharlaşmanın artması ve solunum olayları ,karbonhidratların hızla tüketilmesine neden olur. Genellikle sürgünlerin ortaya çıkması için birkaç ay gerekmektedir. Hasat ile sürgün oluşumu arasındaki uyku devresinin uzunluğu şu koşullara bağlıdır.
Buna karşılık 4 ' oC de bırakılan yumrular sürgün vermeden birkaç ay süreyle muhafaza edilebilmektedirler. Mutedil bölgelerde,sürgün oluşumunu engelleyici maddeler yemeklik patateslerde kullanılabilir. Sürgün oluşumu ışık aracılığı ile de engellenebilmektedir. Tohumluk patatesleri aydınlıkta(ışık altında) saklama,kuvvetli pişkin sürgün oluşumu için ,çok sağlıklı bir uygulamadır. Yemeklik patatesler yeşil yumru oluşumu nedeniyle ışık kullanılarak muhafaza edilememektedirler. 4.10.2.4- Hastalık Ve Zararlılar: Buharlaşma,solunum ve sürgün oluşumu ile ortaya çıkan ağırlık kayıpları çok yüksek boyutlarda olabilmekte ayrıca yumruların buruşması nedeniyle kalitede de düşme olmaktadır. Bunun yanı sıra ,hastalık ve zararlıların yol açtığı kayıplar bazen daha da yüksek olabilmektedir. Depolarda yaygın olarak görülebilen hastalık ve zararlılar aşağıda verilmiştir;
|