Ana səhifə

Shpetimi ne shqiperi nje qint perqint e hebrejve


Yüklə 269.5 Kb.
səhifə6/6
tarix18.07.2016
ölçüsü269.5 Kb.
1   2   3   4   5   6

Fisnikët Midis Kombeve

Shteti Izrealit krijoi një program për të identifikuar dhe nderuar jo - hebrejtë të cilët rrezikuan jetën për të shpëtuar bashkëkombasit e tyre gjate Holokaustit. Më shumë se 12.000 të tillë janë nderuar deri tani. Të marrësh këtë status nuk është e lehtë pasi duhen patur prova të pakundërshtueshme. Për fat të keq, ka ende shumë të tillë të cilët për një mori arsyesh nuk janë bërë të njohur. Në disa raste fisnikët janë vrarë prej të njejtëve gjermanë që vranë edhe hebrejtë. Në raste të tjera hebrejtë kanë vdekur pa patur mundësi që të dëshmojnë për shpëtimtarët e tyre. Ka patur edhe një periudhë të mungesës së komunikimit me hebrejtë e vendeve të ish-bllokut sovjetik. Polonia dhe Shqipëria janë nga më tipiket. Prej tyre ishte shumë e vështirë të merrej informacion për t'i kualifikuar fisnikët.

Kur hebrejtë shqipëtar arritën në Izrael, nuk i harruan miqtë e tyre muslimane e kristiane shqiptarë të cilët kishin rrezikuar jetën për t'i shpëtuar ata nga tmerri i Holokaustit. Josef Jakoel solli në Izrael dosjet që ai dhe hebrejtë e tjerë kishin faqosur për të dokumentuar veprën e Fisnikëve. Këto dosje ishin përpiluar ndër vite sepse ai besonte që një ditë do të mund t'i dërgontë në Izrael, kështu që Fisnikët një ditë, sado vonë të ishte, do të nderoheshin për atë që kishin bërë. Kjo bëri që shtatëmbëdhjetë shqiptar ta merrnin këtë titull. Ka edhe Fisnikë të tjerë shqiptarë të cilët janë njohur nëpërmjet të dokumenteve të tjera.

Duke u titulluar Fisnik, automatikisht fitohet e drejta e qytetarisë së nderit në shtetin e Izraelit dhe në disa raste edhe një ndihmë financiare për njerëz më në nevojë. Ndihma financiare është siguruar nga Fondacioni Hebrej për Fisnikët me qendër në Nju Jork, një organizatë amerikano - kanadeze e pavarur, e ngritur për të ndihmuar fisnikët që e meritojnë këtë ose që janë në vështirsi ekonomike.

Shqipëria është i vetmi vend i pushtuar nga gjermanët gjatë Luftës së Dytë Botërore ku hebrejtë nuk u vranë. Fatkeqsisht, bujaria dhe heroizmi i popullit shqiptar nuk është njohur dhe propoganduar sa e si duhet.

Programi për fisnikët Jo-Hebrej

Izraeli e krijoi programin për fisniket jo-hebrej për të nderuar ata njerëz të cilët rrezikuan jetën e tyre duke i strehuar gjatë viteve të Holokaustit. Programi drejtohet nga agjensia qeveritare izraelite Yad Vashem.

Çdokush që kandidon për këtë status duhet të japë provat e nevojshme. Shumica e fisnikëve quhen të zgjedhshëm kur Yad Vashem merr letër nga dy bashkëshortë të cilët provojnë faktin që Fisniku i ardhshëm jo - hebre ka rrezikuar jetën e tij për të shpëtuar atë të hebrejve. Më së shpeshti është një hebre i strehuar nga fisniku ai që e inicion këtë proçes. Nuk kërkohet vizite ne Izrael për akreditim bile shumica e fisnikëve s'e kanë parë kurrë atë vend.

Fisnikët që e vizitojnë Izraelin, marrin pjesë në një ceremoni shumë të bukur ku nderohen për atë që kanë bërë një gjysmë shekulli më parë. Deri disa vite më parë, mbjellja e një peme në kopshtin e Yad Vashemit ishte pjesë e kësaj ceremonie. Kjo s'mund të bëhet më pasi maja e kodrës ku mbilleshin këto pemë është mbushur dhe nuk ka më vend të lirë. Në vend të mbjelljes së pemëve është zgjedhur një varg muresh ku vendosen pllaka bronxi me shkrime me emrat e Fisnikëve si dhe të dhëna për ta. Pllakat e bronxit kushtuar Fisnikëve Shqiptar janë midis të parave në këto mure.



Fisniket Jo - hebrej vizitojnë Izraelin.

Në vitin 1993, të gjithë Fisnikët Shqiptar të cilët ende nuk e kishin parë Izraelin u ftuan në Tokën e Shenjtë si musafirë të Harvey Sarner për tu nderuar prej shtetit izraelit dhe popullit hebre.

Disa prej fisnikëve kishin vdekur, të tjerë ishin të sëmure ose të pamundur për të marrë një udhëtim të tillë. Në një numër rastesh prindërit fisnikë, ndonëse mund të ishin të aftë ta përballonin udhëtimin, kërkuan që t'i dërgonin fëmijët në vend të tyre. Ata e kuptonin rëndësinë që kishte për fëmijet e tyre një udhëtim i tillë jashtë Shqipërisë. Pikërisht për këto arësye rreth një e treta e grupit të Fisnikve Shqiptar përbëhej nga femijët ose të afërmit e tyre.

Shtatëmbëdhjetë Fisnikët dhe të afërmit e tyre kaluan një javë në Izrael si musafirët e mi. Përveç pjesmarrjes në ceremoninë e mrekullueshme të Yad Vashemit, musafirët patën rastin të takojnë hebrej shqiptarë shumica e të cilëve gjendej në qendrat e mësimit të hebraishtes dhe të aklimatizimit. Ndjenjat e shfaqura në ato momente ishin aq të sinqerta dhe emocionuese. Duke i vështruar ata njerez tek përqafoheshin, putheshin, përloteshin, ishte e pamundur të dalloje se cili prej tyre ishte hebre, cili musliman e cili kristian.

Musafirët gjithashtu vizituan vendet e shenjta të hebrejve, të muslimanëve dhe kristianëve; mësuan për jetën në Izrael dhe në përgjithësi panë vende turistike tërheqëse.

Në vend të suvenireve që zakonisht jepen në këto raste, atyre iu dhanë kuti me ushqime që t'i ndanin me familjet dhe të afermit.



Eksodi i Vitit 1991

Në vitin 1991, hebrejtë e Shqipërise e lanë vendin e tyre. Pas një pranie prej më se 2.000 vjetësh, bashkësia hebreje pushoi së ekzistuari, më përjashtim të një dore njerëzish të cilët nuk mundën t'i merrnin të tërë ata që donin e t'i dërgonin në Izrael. Shumica prej atyre pak vetëve që kanë mbetur, janë të martuar me shqiptarë të cilët nuk dëshironin të emigronin.

Analogjia midis Josef Jakoelit dhe Moses nuk mund të lihet pa u përmendur. Ai ishte njësoj si Moses i cili e nxori popullin e Izraelit jashtë Egjyptit. Por këtu bie ne sy një dallim shumë i madh. Moses i priu popullit të vet të ikte nga shtypja dhe skllavëria ndaj ata nuk ndjenin keqardhje per largimin nga ai vend. Ndërsa Jakoel iu priu njerëzve të tij të largoheshin nga një vend ku lanë aq dashuri, mall, e nje mal me lotë.

Pak hebrej të njohur mbeten prapa. Ata ishin më së shumti të martuar me vendasit, ndaj ndenjën që t'i mbanin familjet të bashkuara, çka përbën nje gjest të një rëndësie të veçantë. Dy familje u kthyen më pas në Shqipëri. Kthimi i pjestarëve jo - hebrej të familjeve la prapa habi. Ndoshta ata prisnin shumë më shumë.

Nuk është mbivlersim të flasësh për atë çafrë bënë Josef Jakoeli dhe vajza e tij Feliçita për kthimin e hebrejve në vendin e ëndërruar. Në të vërtetë këtu qëndron historia e një aventure të madhe. Dikush duhej të bënte një udhëtim të fshehtë në Izrael. Josefi do të ishte personi më i përshtatshëm, por shëndeti i tij i lig nuk ia mundësonte këtë. U zgjodh Feliçita. Ajo karakterizohej nga të gjitha cilësite e babait si dhe nga enthusiazmi rinor.

Në vitin 1990, Feliçita Jakoel, mundi të merrte një vizë dalje për të vizituar kusherinjtë e saj të largët në Greqi. Pas vitesh të tëra izolimi, Shqipëria po i lejonte qytetarët e vet që të ndërmerrnin udhëtime jashtë shtetit. Me ndihmen e ambasadorit izraelit në Greqi, Feliçita mundi ta zgjaste rrugën nga Greqia në Izrael. Ky hap i rëndësishëm nuk u ndërmor pa ankth e pa frikë. Feliçita i shkeli ligjet shqiptare sipas të cilave ajo nuk mund të shkonte në asnje vend tjetër përveç vendit të shënuar në vizen dalëse. Atë e brente frika se mos burgosej me tu kthyer në Shqipëri. Megjithëse frika ishte e justifikueshme, ajo nuk u dekurajua.

Me të arritur në Izrael ajo mori takim me organizata të ndryshme ndër to edhe me Agjensine Hebreje, e cila kishte përgatitur planin për eksodin e hebrejve të Shqipërise.

Ne zyrat e asaj agjensie, Feliçita hartoi një listë sekrete me emrat e hebrejve që ajo njihte në Shqipëri. Vizita e saj në Agjensine Hebreje, rezultoi në një aksion të koordinuar midis qeverive izraelite dhe italiane si dhe me Komitetin e Përbashkët Amerikan të Shpërndarjes.

Feliçita i kaloi 12 ditë në Izrael duke planifikuar eksodin e hebrejve shqiptare dhe kthimin e vet në Greqi e më pas në Shqipëri. Ambasada izraelite në Athine i bëri tëra veprimet për kthimin e saj. Çdo gjë u bë në fshehtësi të plotë pasi në atë kohë nuk kishte mardhënje diplomatike midis Shqipërise dhe Izraelit. Përpara se të kthehej, ajo pyeti edhe një hërë babain e saj i cili i dha garanci të plota së asgjë nuk do të ndodhte. Klima politike kishte ndryshuar me shpejtësi dhe Shqipëria po i hapte derën një emigracioni të kufizuar. Edhe pasi u kthye në Shqipëri, ajo prapëseprapë e ndjente nevojën për të mbajtur të fshehtë atë që kishte bërë, pasi nuk mund ta parashikonte se si do te reagonte qeveria.

Në kohën kur Feliçita ishte në Greqi dhe Izrael, në Shqipëri plasen protestat. 6.000 vetë hynë nëpër ambasadat e huaja në Tiranë, shumë prej tyre me force. Pas shumë hezitimesh e shumë diskutimesh, qeveria shqiptare vendosi të lejonte emigrimin e kësaj mase. Por prapëseprapë ishte e rrezikshme për Feliçitën të fliste hapur rreth udhëtimit në Izrael. Diktatura po jetonte ditët e saj të fundit, ndaj asnjë nuk donte që të sakrifikohej bashkë me te.

Kur Josef Jakoel mori lajmin e mirë nga vajza e tij, ai u nxit që të publikonte një njoftim në një gazetë shqiptare të titulluar: "Asgjë nuk duhet harruar" i cili përshkruante qëndrimin e mrekullueshëm të popullit shqiptar ndaj hebrejve gjatë Luftës së Dytë Botrore. Kjo ishte hera e parë që qeveria lejonte të botohej një artikull i tille. Artikulli bëri një përshtypje të madhe, duke sjellë kujtime dhe duke shkaktuar diskutime të pafund.

Hebrejtë shqiptar dinin shumë pak rreth Izraelit, bile aq më keq, ato që i dinin i kishin mësuar nga shtypi komunist. Për vite të tëra gazetat shqiptare kishin përdorur një gjuhë mohuese dhe fyese ndaj Izraelit. I vetmi burim alternativ që kishin hebrejtë ishin përkthimet e Jakoelit: artikuj, libra, informacione rreth Izraelit të cilat i shpërndante fshehtas.

Feliçita mori me vete libra për emigracionin si dhe shumë spjegime për ata që donin të emigronin në Izrael.

Jakoeli nuk mund të shpallte në shtypin shqiptar ndonjë njoftim ku tu bëhej e ditur të interesuarve për mundësine që u ofrohej për të emigruar në Izrael. Por njoftimet rreth mundesive të tilla u përhapen shumë shpejt gojë më gojë. Jakoelët kontaktuan me hebrejtë në tërë vendin duke perfshirë edhe disa të cilët deri atëhere nuk njiheshin si të tillë. Përpara eksodit, rreth gjysma e hebrejve jetonin në Tiranë dhe gjysma në Vlorë. Kishte tek tuk prej tyre edhe në Shkodër, Fier, Lezhë dhe qytet të tjera të vogla. Përfaqësues të çdo familje hebreje erdhën në Tiranë në shtëpinë e Jakoelëve për të folur rreth emigracionit.

Ishin edhe ca hebrej "te veçuar" qe i vizituan Jakoelët. Pasi e deklaronin veten si hebrej ose "pjesërisht hebrej" ata dëshironin të mësonin për emigracionin. Jakoeli shfaqi një dozë cinizmi ndaj "jo-hebrejve" të cilët donin të emigronin në Izrael.

Ata dinin shumë pak për judaizmin. Mungesa e familjaritetit më gjërat hebreje i vishej politikes anti - fetare të qeverisë. Jakoel dyshonte se mos njerëz jo-hebrej paraqiteshin si të tillë më qëllim që të mund të dilnin nga Shqipëria.

Në Dhjetor të vitit 1990 fillun protestat masive kundër qeverisë të cilat përfunduan me rrëzimin e diktaturës, në fund të janarit dhe në fillim të shkurtit, 1991. Diktatura ra pikërisht në kohën kur grupi i parë i hebrejve emigroi për Izrael. Ky grup arriti pikërisht në ditën e fundit të Luftës së Gjirit, në janar 1991, por shumica arritën në maj të po atij viti. Kushtet politike dhe ekonomike u keqësuan edhe më shumë me mbajtjen e zgjedhjeve shumëpartiake dhe rënjen e diktaturës. Qeveria e re shqiptare nuk pat ndonjë kundërshtim ndaj hebrejve që po emigronin për Izrael. Ndërkohë që kjo u duk edhe në vendosjen e mardhënjeve diplomatike midis dy vendeve. Emigrimi u krye në marrëveshje të plotë me autoritetet shqiptare. Emigrantet hebrej - shqiptar, ndryshe nga emigrantët tjerë ishin të lumtur pasi kishin ku shkonin. Kostoja e vajtjes në Izrael paguhej prej agjensishë të ndryshme të qeverise izraelite dhe prej disa organizatash hebreje. Njëherësh me ta, gjashtë mijë shqiptarë që kishin emigruar, ishin në kërkim të vendeve të huaja ku u vendosen perfundimisht.

Jakoel vlerson se të paktën 10 % e këtyre emigrantëve nuk ishin hebrej por të martuar me bashkëshortë hebrej. Sipas një zëdhënësi për agjensite hebreje, "bashkëshortët, fëmijet dhe nipërit e hebrejve shqiptar, mund të kërkonin shtetësine izraelite dhe të gëzonin të njejtat të drejta si dhe vetë hebrejt."

Hebrejt shqiptar të cilët shkuan në Izrael u trajtuan sipas "ligjit të kthimit" i cili i jep menjëhere shtetsine çdo hebrej i cili dëshiron të vendoset në Izrael. " Une e dua Shqiperine. Ajo është shtëpia ime e dytë" ishte përgjigja e Jakoelit, kur e pyetën për atë vend. Padiskutim, shumica e tyre janë pro-shqiptare por jo të gjithë hebrejtë e rinj mbajnë të njëjtin qëndrim dhe dashuri si ajo e Jakoelit. Ai e kuptonte se kjo pakicë nuk di të bëjë dallimin midis popullit shqiptar dhe ish - qeverisë komuniste shqiptare.

Si të gjithë emigrantët edhe ata shqiptar e kritikojnë Izraelin në pika të tilla si p.sh. ligji për martesen dhe divorcin, por i gëzon fakti që të gjithë izraelitet mund ta kritikojnë hapur qeverinë e tyre pa frikë se mos ndëshkohen prej saj.

Për familjen Jakoel, emigrimi ka qene ëndërr e jetës së tyre. Nuk dihet mirë se sa prej hebrejve shqipëtar ishin sioniste me damkë siç ishte Jakoeli (2) por duket të mos ketë qenë i vetëm. Me ribashkimin e emigrantëve dhe Fisnikëve ai si një gjysh krenar sillej nëpër dhomën ku rrinim duke treguar nipin tek secili. Fjala e vetme që përsëriste e përsëriste pandarë ishte: "Sabra, Sabra" (3) Ai kishte ardhur në vendin e tij në Izrael ndërkohë që lindja e nipit e bënte më të plotë këtë kthim.  

Emigracioni, 1991

Hebrejte nuk ishin te vetmit qytetarë shqipëtar të cilët kërkonin të shpëtonin nga uria dhe shtypja në vitin 1991. Sipas raporteve të gazetave më shumë se 10.000 shqiptarë ishin grumbulluar në Vlorë dhe në porte të tjera të vendit në një dëshpërim të plotë me synim t'i bashkoheshin ndonjë eksodi nga deti. Ata lakmonin Italine por vetëm disa mijëra prej tyre arritën t'i preknin brigjet e saj.

Shumica e atyre që synonin të emigronin kur arritën në portet e Durrësit e të Vlorës nuk gjetën anije për të hypur në to. Anijet dhe varkat e vogla e kishin marrë rrugën si një flotilje e çrregullt që rrezikonte jetën e çdonjërit prej atyre që kishin ndërmarrë këtë aventurë. Rreth 600 prej tyre i shpëtoi pa u mbytur një anije peshkimi pak sa larg nga bregdeti i Durrësit.

Qeveria shqiptare i deklaroi portet kryesore të vendit, zona ushtarake si një mënyrë për të treguar se po përpiqej që ta shmangtte eksodin dhe turmat nga portet.

Por edhe në se arrije në Itali prapëseprapë puna nuk merrte fund. Në mars të vitit 1991, qeveria italiane njoftoi se do të kthente në Shqipëri më shumë se 12.000 refugjat shqipëtar të cilët mendonin se kishin arritur vendin e shenjtë. Ky ishte një kontrast i thellë midis asaj që kishin bërë shqiptarët ndaj hebrejve më atë që italianet po bënin ndaj tyre.

Rrjedhojat e të kthyerit mbrapsht në Shqipëri nuk ishin aq të tmerrshme sa të krahasohen me Holokaustin. Por ishte e trishtueshme të shihje se si i mohohej ketij populli një gjë e tillë kur ai kishte qenë aq bujar për t'i dhënë azil një populli aq të persekutuar siç ishin hebrejtë, vetëm një gjeneratë më parë.

Sapo arriti në Izrael, një shqiptar pyeti se në çfarë ore të ditës vinte uji. Duke mos ditur faktin se në Shqipëri uji vinte vetëm me orar, bashkëbiseduesit vendas vonuan më shumë se normalisht për të dhënë përgjigjen e duhur.

Një ngjarje tjeter ndodhi ne një nga restorantet më të mira të Jeruzalemit. Një Fisnik Shqiptar lëshoi thikën dhe pirunin dhe tha: "Unë nuk mund të ha kur e di se sa pak ka për të ngrënë familja ime sonte."

Konditat janë përmirsuar disi në Shqipëri. Uji është ende me orar ndërsa ushqimet të mjaftueshme, por Shqipëria vazhdon të mbajë ende shenjën e padëshirueshme e të qenit vendi më i varfër i Europes.

Hebrejtë e Shqipërisë ishin fatlume. Brenda vendit ata patën me vete një udhëheqës që i inspironte ndërsa nga jashtë agjensi të qeverisë izraelite që bënë aq shumë për ta. Nuk mund të mos vihet re fakti që ndërsa qytetarët e vet nuk i lejonte që të iknin jashtë vendit, qeveria shqiptare i lejoi hebrejtë që të merrnin udhët që dëshironin.

Kjo solli edhe përmirësimin e mardhënjeve midis dy popujve. Eksodi hebrej po bëhej në mirëkuptim të plote me qeverinë shqiptare gjë që kishte shumë rëndësi për arsye se kjo do të thoshte se hebrejtë mund të ktheheshin në Shqipëri për të vizituar familjet dhe miqtë pa patur frikë nga ndonjë lloj persekutimi. 300 hebrejë ishin punë e vogël për qeverinë shqiptare po të kihet parasyshë masa e madhe e refugjatëve që kishin marre rrugët e botës, por nga ana tjetër kjo nuk ishte çështje e vogël për hebrejtë shqiptare.

Agjensia e planifikoi me kujdes lëvizjen e 300 njerëzve të vet duke mënjeanuar publicitetin i cili mund ta shtynte qeverine që ta ndërpriste emigracionin. Hebrejtë shqipëtar erdhën nëpërmjet Italise dhe Greqisë në grupe të vogla në një kohëzgjatje disamujore. Eksodi u përgatit në mënyrë të zgjuar dhe u administrua profesionalisht.



Shqipëria Sot

Shoqata e Miqësisë Izrael - Shqipëri u formua në vitin 1993 me 300 antarë shqipëtar dhe ka për qëllim përmirësimin e mardhënjeve midis dy popujve. Ata kërkojnë që qeveria izraelite tu dërgojë materiale edukative më qëllim që të zevëndësojë përshtypjet e krijuara nga propoganda komuniste anti-izraelite e bërë me vite të tëra.



SHOQATA E MIQESISE IZRAEL - SHQIPERI

 

I nderuar Zoti Harvey,



Në mbledhjen e fundit, kryetari i shoqatës së miqësisë Shqipëri - Izrael, diskutoi për menyrën se si ju e financuat dhe për pritjen e ngrohtë që i rezervuat grupit të parë të përbërë prej 16 vetësh të cilët e vizituan Izraelin.

Për më shumë se 50 vjetë, rregjimi i kaluar në Shqipëri jo vetëm që nuk lejoi asnjë kontakt me miqtë tanë në Izrael por bëri gjithçka që mundi për ta fyer vendin tuaj. Mbetet detyrë e shoqatës tonë si dhe shumë të tjerëve prej Izraelit dhe Shqipërise që t'ju bëjmë Ju të njohur këtu. Ne duhet të ndërtojmë urën e miqësisë midis dy popujve tane duke e forcuar atë dita dites.

Grupi që erdhi atje pa me syte e tij se çfarë mund të bëjë një popull punëtor e i talentuar si ai i juaji. Ishit ju që e bëtë të mundur vizitën e shqipëtarve duke na dhënë kështu mundësinë që jo vetëm të shohim me sytë tanë arritjet e popullit izraelit por edhe të ndjejmë miqësinë që ata njerëz na ofruan ne. Me këtë rast, kryetari i shoqates iu ka deklaruar ju "President Nderi" të shoqatës tonë çfarë përben një nder të madh për ne.

Në dëshirojmë që miqësia jonë, me sinqeritetin që e karktarezion të rritet çdo ditë për të bërë që dy popujt tanë të ndjehen vërtetë vëllezer.

Duke ju uruar jetë të gjatë e shëndet të plotë, në emër të kryesisë së shoqates si dhe të 16 pjesmarrësve në vizitën që bëmë në Izrael, ju falenderojmë dhe ju dërgojmë të falat tona më të përzemërta duke ju siguruar se keni shumë miq në Shqipëri.

Emri juaj i respektuar do të mbetet përgjithmonë në librin e historisë së shoqatës tonë.  

Në emër të kryesisë së

Shoqatës Shqipëri - Izrael 

Sekretari Kryetari

Henrik Prendushi - Refik Veseli

Koncerti i dhënë për nder të Fisnikëve jo-hebrej, ishte një hap i rëndësishëm ne drejtim të mardhenjeve kulturore midis Shqipërise dhe Izraelit.(4) Ka ende kaq shume për të bërë. Tashmë janë shkëmbyer vizitat e para midis Fisnikëve dhe hebrejve - shqiptar nga të dy vendet. Emigrantët shqiptaro - hebrej janë një urë e rëndësishme lidhëse midis dy vendeve e dy popujve. Le të prosperojnë të dya.

Janë disa probleme të mbetura nga e kaluara të cilat fatmirësisht mund të menjëanohen. Zelli i misionerëve në Shqipëri është i pashembullt dhe ne duhet të shpresojmë se feja do të kthehet (në se është zhdukur ndonjëherë) me qëllim që të trashëgojë tolerancen fetare dhe mirëkuptimin tradicional. Lufta që po afrohet përtej kufirit që njëherë e një kohë quhej Jugosllavi nuk duhet lënë në asnjë mënyrë që të zgjerohet drejt Shqipërisë.

Viti 1992 ishte viti i fundit i diktaturës komuniste, ndërsa vendi shkoi shpejt drejt erës moderne por mbetet përsëri një rrugë e gjatë për tu bërë. Le të shpresojmë se është vetëm çështje kohë derisa Shqipëria të marrë vendin e merituar midis kombeve të zhvilluara.

 

 



 

 

 



Shënime:

1.- Jo të gjithë shkuan në Izrael. Rreth 35 prej tyre shkuan në SHBA. Jakoel e spjegon këtë me faktin se ata kishin të afërm në Amerike.

2.- Ata emigruan për të përmirësuar konditat e jetës ose për të shpëtuar nga shtypja. Ishte diçka tërheqëse për disa t'ju jepte fëmijëve një rast më të mirë për të gjetur një bashkëshort hebre.Të jetuarit hapur si hebre inkurajonte edhe të tjerët për të bërë të njejtën gjë.

3.- Fjalë hebreje për kaktusin i cili është i fortë nga jashtë por i butë nga brenda e që përdoret për të përshkruar një hebre të lindur në Izrael.

4.- Koncert përkujtimor i Orkestrës së Kibbutzit, Izrael dhe Korit të Teatrit të Operas e Baletit, Tirarnë.

Nje bibliografi e shkurter

Libra:

Amery, Julian, Sons of the Eagle; Nje studim mbi luften partizane, 1948, Macmillan, London

Dalven, Rae, Jews of Ioaninna, 1990, Cadmus Press, Phila., PA.

Grunbaunn, Irene, Escape Through the Balkans, 1996, Universiteti i Nebraskes Linkoln NE.

Hoxha,Enver. Rreziku Anglo-Amerikan për Shqipërinë. Kujtime të Luftes Nacional Çlirimtare, 1982, Shtëpia botuese 8 Nëntori, Tiranë.

Kotani, Apostol, Shqipëria dhe Hebrejte, 1996, Shqipëri.

Marmullaku, Ramadan, Shqipëria dhe Shqiptarët, 1975, Anchor Books, London.

Newbigin, Marion I., Geographical Aspects of the Balkan Problems, 1915, Putman,NY

Sarner, Harvey, The Jews of Albania, 1992, Brunswick Press.

Shaw Stanford J., The Jews of the Ottoman Empire and the Turkish Republic, 1991, NYU Press, NY

Swallow, Charles, The Sick Man of Europe - Ottoman Empire to Turkish Republic 1789 -1923. Ernest Benn Ltd. London.

"Symmachos" Greece Fight On, n/d Lindsay Drommond, Ltd. London.

Vickers, Martha, The Albanians, 1995, I.B. Taurus London & New York.



Enciklopeditë

Enciklopedia Universiale Hebreje, Vëllimi 12, faqe 157.

Enciklopedia Judaike, Vëllimi 2, faqe 522-3 (Shqipëria) Vellimi 14, f. 231 (Romaniotët)

Artikuj:

Jeta shqiptare, Hebrejtë në Shqiperi, Farrel Patrick (1990)



Historia e Hebrejve në Shqipëri e në Ballkan.

Destani, D.B. (botues) Çështja shqiptare (1990), Qendra e Bashkësise Shqiptare ne Londer.

Parathënje, Albanian Reach Holy Land before "Messiah", 8 Janar 1993, New York, faqe 1.

Gushhee, David P., "Përse i ndihmuan hebrejte"

Puto, Artan, Hebrejtë në Shqipëri ne prag të Luftes se Dyte Botërore. 1996

Schwartz Stephen. Një shënim mbi hebrejtë shqipëtarë të shekullit të XVII - të. Buletini katolik shqiptar (1994) Vellimi XV - të faqe 154-156, San Francisko. Disa shënime rreth hebrejve shqiptarë., 1991 Vëll. XII - të Shqiptarët e të gjitha besimeve në solidaritet me pakicën hebreje të persekutuar . (1989) Vellimi X - të.

Trix Francis, Rishfaqja e islamit në Shqipëri, Janar 1995. East European Quartery XXVII, Nr. 4 faqe 533-547

Young, Antonia. Deshifrimi i Kanunit, Illyria, 1 Shtator 1995, f.6

New York Times. Hebrejtë e lumtur nga "një planet" tjetër i quajtur, Shqipëri 11 Prill 1991.

Jewish Chronicle, London, 29 Maj 1891 faqe 7; Mars 1894, faqe 9; 29 Janar 1909, faqe 8; 13 Mars 1953, faqe 36; 30 Maj 1958, faqe 1; 11 Gusht 1967, faqe 14; 8 Janar 1973, faqe 23.

Jewish Daily Bulletin; NY Vëllimi XI - të, nr. 2821 faqe 1, 17 Prill 1934. Shënime të botuara prej Herman Bernshtain, vazhdimi me 18 Prill faqe 1.

Liria: Harvey Sarner, Njeriu më i pazakonshëm, Tetor - Nëntor, 1995, faqe 7;

Koncert përkujtimor kushtuar shpëtimtarëve heroik shqiptar gjatë kohës së Holokaustit. Tetor - Nëntor, 1995, faqe 2.



Të pabotuara:

Letër dhe kujtime nga Johanna Jutta Neumann per Van Kriston e datuar 20 Mars 1995, "Nje nderim për popullin shqiptar"

Josef Jakoel, Hebrejtë e Shqipërise, (italisht)

Dokumente të qeverisë britanike

Pro File Fo 371/37138

Albania Basic Handbook: Pjesa e I - rë, Para pushtimit, Mars 1943; Pjesa e Dytë, Pas pushtimit, Gusht, 1943, "sekret"

FO T O

Istruksione për pozicionet e faljes së muslimanëve.



F O T O

Mihal Lakatari dhe Shyqyri Myrto

Nje pjesë e Yllit të Davidit e gjetur në pazarin e vjetër të Elbasanit i cili mban emrin "Pazari i Heberejve"

F O T O


(Nga e majta në të djathtë) Feliçita Jakoel me babain e saj, Josefin dhe nënën.

FOTO


Fisniku Beqir Qoqja duke vizituar Betlehemin

F O T O


(Nga e majta në të djathtë) Mihal Lakatari me një pjestar të një familje hebreje nga Jugosllavia të cilin e pat shpëtuar gjatë luftës.

FOTO


Motra e Josef Jakoelit, Eftihia Matalia dhe dy femijet e saj të rritur në Shqipëri. Ajo u martua me një hebre - grek me të cilin shkoi në Korfuz. Të gjithë të zhdukur nga Holokausti.

F O T O


Një familje e madhe hebrejsh në Janinë. Vetëm dy vajzat e vogla të ulura në dysheme nga ana e djathtë shpëtuan nga Holokausti. Njëra shpëtoi pasi mundi të futej në Shqipëri.

F O T O


Johanna J. Neumann (shih faqen 58) duke qëndruar përpara murit ku gjenden emrat e fisnikëve.

F O T O


(Nga e majta në të djathtë) Battino, Zonja Meçaj, autori dhe Zoti Meçaj.

Faqja e brendshme e kopertines se pasme

FOTO

Autori ne Kopshtin e Fisnikëve te Yad Vashemit



Harvey Sarner e ka kthyer ne qëllim të jetës së vet nderimin dhe ndihmën ndaj Fisnikëve.

Sarner ka pritur në Izrael si miq te tij 400 Fisnike jo-hebrej bashkë me familjet e tyre, nga 10 vënde të ndryshme të botës me të gjitha nderimet dhe respektin që meritojnë.

* * * * *

Në kopertinën e pasme është fotografia e Fisnikëve Shqiptar dhe pjestarëve të familjeve të tyre të cilët e vizituan Izraelin si miq të ftuar nga Zoti Sarner



 
1   2   3   4   5   6


Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©atelim.com 2016
rəhbərliyinə müraciət