Sərbəst iş N7 Mövzu: Maşınqayırmada maya dəyərinin və məsrəflərin uçotu baki 2012

Maşınqayırma və maşınqayırma texnologiyası. Maşınqayırmanın tətbiqi sahələri. Maşınlarsız keçinmənin qeyri mümkünlüyünün şərhi. Maşınqayırmada yeni nailiyyətlər. Hesablama və maşınqayırma. İşçilərin ixtisas səviyyəsi ilə maşınqayırma məhsullarından istifadə etmə imkanlarının qarşılıqlı əlaqəsi. Maşınların tətbiqi nəticəsinə istehsalda dəyişikliklər. Maşınqayırmanın başlıca xüsusiyyətləri. Maşınqayırmada xərclərin uçotu və maya dəyərinin kalkulyasiyasının xüsusuyyətləri. Xərclərin uçotu obyektləri. Maya dəyərinin kalkulyasiyası obyektləri. Faktiki maya dəyərinin sifariş metodu ilə kalkulyasiya edilməsinin çatışmayan cəhəti.

Müasir cəmiyyətdə gündəlik həyatın tərkib hissəsinə çevrilmiş texniki vasitələrin hazırlanması üçün açar rolunu oynayan maşınqayırmanın vacib bir sənaye sahəsi olması təkzib olunmazdır. Bu qənaətə texnikanın bu günkü səviyyəsinə nəzər saldıqda gəlmək olur. Maşınqayırmanın bir neçə yüz il əvvəl bir elm kimi cəmiyyətin mədəni inkişafında nə dərəcədə rol oynaması haqqında fikir söyləmək, ancaq bu elmin inkişaf tarixini təhlil etdikdə mümkün olar. Maşın və sonralar yunanların işlətdiyi “Machinarium” insan sivilizasiyasının əvvəlində çox ibtidai formada mövcud olmuş və yalnız sonralar, daha inkişaf etmiş mədəni mərkəzlərin yaranmasından sonra formalaşmağa başlamışdır. Adından göründüyü kimi bu elm maşınların tətbiqi ilə bağlı olub, bir-biri ilə hərəkətli birləşmiş hissələrin köməyi ilə hər hansı bir tapşırığın mexaniki yerinə yetirilməsindən bəhs edir.

Bu gün maşınların avtomatlaşdırılma dərəcəsinin getdikcə artırılması onların kompleks ölçü, idarəetmə və tənzimləmə sistemləri ilə təchiz olunmasını tələb edir ki, bu da maşınqayırmada yeni tədqiqat sahələrinin yaranmasına şərait yaratmışdır.

Maşınqayırmanın əsas sahəsi “maşınqayırma texnologiyası” (texnologiya – yunanca techne - sənət, logos – elm sözlərindən ibarət olub, sənət, texnika haqqında elm deməkdir) sayılır.

Bu gün maşınqayırma istehsal sənayesinin bütün sahələrində praktiki olaraq iştirak edir. Əsasən maşınlar, onların işçi vəzifələrinə uyğun olaraq texniki məmulatlar, avtomobillər, elektrik cihazlar, alətlər və s. istehsalında geniş tətbiq olunur. Həmçinin ərzaq mallarının istehsalı, əzcazlıq sənayesi və tibbi texnikada da maşınlarsız keçinmək mümkün deyil. Maşınqayırma çox vaxt müxtəlif texnoloji sahələri inteqrasiya etdirərək, fundamental tədqiqatlar əsasında bazar üçün yetgin məhsullar meydana çıxarır. Maşınların tətbiqi insanlara təbii qüvvələri üstələyən, mədəni aləmin inkişafına şərait yaradan daha effektiv əmək vasitələrini yaratmağa

imkan vermişdir. Digər tərəfdən maşınların daim inkişaf etməsi və onların hesablama texnikası ilə inteqrasiyası nəticəsində yaranan kompleks texnoloji sistemlər bu sahədə çalışan işçilərin ixtisaslaşma dərəcəsi və səviyyəsinin artmasını tələb edir. Maşınqayırma mühəndislərinin məşğul olduğu sahələr qurğu, maşın, və cihazların layihələndirilməsi və hesablanmasından, material seçimi və yenilərinin işlənməsi, mexaniki qurğuların rasional hazırlanma texnologiyasını nəzərə almaqla konstruksiya edilməsi və istehsal avadanlıqlarının layihələndirilməsi kimi vacib sənaye sahələrini əhatə edir. Mikrosistematika, mexatronika və mikroelektronika kimi yeni sahələrin meydana gəlməsi yuxarıda qeyd olunan sahələri daha da genişləndirmişdir. Son vaxtlar bu mütərəqqi fəaliyyət sahələrinə maşınların hazırlanmasında sırf texniki məsələlərdən kənara çıxan ekologiya və ictimai təsirlərin nəzərə alınması da əlavə olunmuşdur.

Fəsil 2. Maşınqayırma sahəsində əsas iqtisadi göstəricilər

Bu sahənin başlıca xüsusiyyəti müxtəlif markalı məmulatların ayrı-ayrı növlərinin kiçik partiyalarla və vahidlərlə buraxılışıdır. Elə hallar ola bilir ki, bu məmulatların bəzi növlərinin buraxılışı il ərzində təkrarlanmır. Maşınqayırma müəssisənin sexlərini tədarük, mexaniki və yığım sexlərinə ayırmaq olar. Bu sxem detalların mexaniki emalını, sonrakı mərhələdə qovşaqlar və yekunda isə hazır məhsul şəklində yığılmasını əks etdirir. Bu sahədə ayrı-ayrı məhsul növlərinin xırda seriyalarının hazırlanması bir qayda olaraq konkret sifarişçi müəssisə ilə bağlıdır. Maşınqayırmada xərclərin uçotu və maya dəyərinin kalkulyasiyası elə təşkil olunmalıdır ki, istehsal xərcləri məhsul növləri və sifarişçilər arasında düzgün bölüşdürülsün. Burada xərclərə aid orta göstərici qəbul etmək sadəcə düzgün olmazdı.

Maşınqayırmada xərclərin uçotu obyekti ayrı-ayrı sifarişlərdir. Əvvəldə də qetd olunduğu kimi xərclərin uçotu obyektləri mərhələlər, sifarişlər, bitməmiş istehsal, yarımfabrikat və s. ola bilər. Kalkulyasiya obyektləri isə yalnız aqreqat, qovşaq və konstruksiyalara müstəqil sifarişlər deyil, həm də istehsalı başa çatmış istənilən bir məmulat seçilə bilər. Maşınqayırmada əsas materiallar, satınalma yarımfabrikatlar, istehsal fəhlələrinin əmək haqqı, zaylardan və digər itkilərlə bağlı xərclər hər bir sifariş üzrə uçota alınır. Faktiki maya dəyərinin sifariş metodu ilə kalkulyasiya edilməsinin çatışmayan cəhəti ondan ibarətdir ki, sifarişin yerinə yetirilməsinin uzunmüddətli olması xərclərin səviyyəsinə cari nəzarət etməyə imkan vermir.

Nəticə və təkliflər

Maşınqayırma sənayesinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq burada çalışan insanların sayı getdikcə artır. Bu da texniki təhsilə olan ehtiyacı artırır. Maşınlarla sənaye cəmiyyəti arasında olan mədəni asılılığın təhlili göstərir ki, insanlar onların işlərinin maşınlar tərəfindən getdikcə artan dərəcədə təyin olunması kimi psixoloji təsiri adi hal kimi qəbul etməkdədirlər.

Maşınqayırmanın tarixinin təhlili maşınların sənayedə tətbiqindən bu günə kimi hökm sürməkdə olan, ancaq getdikcə zəifləyən tənqidlərə aydınlıq gətirməklə bərabər, bizim texniki mədəniyyətimizin inkişaf şərtləri və imkanları ilə yaxından tanış olmaq üçün şərait yaradır.

Qədimdə maşınlar yalnız böyük insan kütləsinin görə bilmədiyi işləri, məsələn, böyük həcmdə yüklərin qaldırılması, suyun nəql edilməsi və s. yerinə yetirmək üçün lazım olurdu. Çünki, o dövrdə əl əməyinə olan münasibət quldarlıq cəmiyyətinin qaydalarına uyğun aparılırdı və əl əməyinin yüngülləşdirilməsi barədə heç kim fikirləşmirdi. Bu düşüncə tərzi uzun müddət hökm sürmüşdür.

Göründüyü kimi insanların təbiətlə münasibətində texnikanın və bununla maşınların tarix boyu müxtəlif tapşırıqların yerinə yetirilməsi üçün tətbiqi ictimai-siyasi şəraitlə bağlı olmuşdur.

Ədəbiyyat:

1. Q. RZAYEV “Mühasibat uçotu və Audit” səh 166-187

2. V. İsayev “Mühasibat uçotunun nəzəriyyəsi”