Şekil. 3 Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü’ne göre ülkemizde yaşanan sel olaylarının sayılarının uzun yıllara göre değişimi

Meydana gelebilecek sellerin etkilerini minimum düzeye indirebilmek önceden alınabilecek bazı tedbirler ve eğitimlerle mümkün görünmektedir. Bunlar maliyetli unsurlar olmayıp, genellikle belirli bir bilinç düzeyine ulaşmaya yönelik hedeflerdir. Bunların öğrenilmesi ve tavsiye edilen uyarılar, ulusal düzeyde can ve mal kaybını göz ardı edilemeyecek düzeylere indirecektir. Bu uyarıları ve önlemleri şu şekilde sıralamak mümkündür;

* Bölgedeki sel uyarı işaretlerinin ve yerel erken uyarı sistemlerini öğrenin.

* Bina içinde ve dışında yüksek ve sel basma tehlikesinin az olduğu güvenli yerleri belirleyin.

* Gerektiğinde kullanmak üzere kum, kum torbaları, naylon, çivi, kontrplak, tahta vb. inşaat malzemelerini depo edin ve bir alet sandığını hazır bulundurun.

* Binanızın kanalizasyon bağlantısına, sel sularının gelmemesi ve lağımın geri basmaması için, bir çek-valf vanası yerleştirin.

* Zemin katlarındaki elektrik tesisatını, makine vb. mekanik teçhizatı sel su seviyesinin üzerinde bir yüksekliğe yerleştirin.

* Acil durumlarda bir birinden ayrı düşen bireyler için haberleşme planı geliştirin.

* Bölge dışından bir kişiyi "bağlantı kurulacak kişi" olarak belirleyin.

* Binayı boşaltmanız gerektiği zaman nerelere gidebileceğinizi önceden belirleyiniz.

* Sel anında binayı boşaltmak için plan ve tatbikatlar yapın. Tüm bireylerin acil durumda nasıl hareket edeceğinden emin olun. Kaçış yolunu bilin.

* Aranabilecek polis, itfaiye vb. birimlerin telefon numaralarını görünür bir yere asın.

* Binadaki tüm bireylere nasıl ve ne zaman elektrik, gaz ve su vanalarının kapatılacağını öğretin.

* Kıymetli evraklarınızı özel kasalara veya su geçirmez kaplara koyun.

* Bir sel çantası veya birden fazla sel çantaları hazırlayın.

* Olası bir meteorolojik sel gözetleme ve uyarısı için hava durumu raporlarını ve haberleri takip edin.

 

SEL ÇANTASI

* İlk yardım malzemeleri ve kişilere özel hayati önem taşıyan ilaçlar,

* Her bir kişi için, üç gün yetecek kadar şişe suyu ve konserve vb. kolay bozulmayacak, fazla pişirme ve hiç soğutma gerektirmeyen diğer yiyecekler, (Bunlar her altı ay da bir değiştirilmeli)

* Mekanik konserve açacağı,

* Çocuk, engelli, yaşlı ve hayvanlar için gerekli olan diğer malzemeler,

* Bir değişimlik elbise ve iç giyim malzemesi,

* Her bir kişi için bir battaniye ve uyku tulumu,

* Plastik bot, eldivenler ve sağlam ayakkabılar,

* Bir miktar bozuk para, kredi kartı ve arabanın yedek anahtarı,

* Pille çalışan bir el radyosu, ışıldak, el feneri ve yedek piller.

 

SEL GÖZETLEMESİ İLAN EDİLDİĞİNDE YAPILMASI GEREKENLER
* Otomobilinizin yakıt tankını doldurun.

* Mobilya vb. kıymetli eşyalarınızı yükseltin.

* Temiz banyo küvetine ve kaplara su doldurun.

* Sel çantanızı kontrol edin ve varsa eksiklerini tamamlayın.

* Gereksiz yere telefonu kullanmayın.

* Bina dışındaki malzeme ve eşyaları içeriye taşıyın veya onları bağlayın.

* Taşınamayan makine vb. mekanik teçhizatı koyu makine yağı ile yağlayın.

* Yakıt vb. tankların su yüzeyinde yüzmemesi için içlerini doldurup ağızlarını sıkıca kapatın.

* Kullanılması zorunlu olanlar hariç elektrikli ev aletlerini fişten çekiniz. İstenildiğinde şalterleri ve vanaları da kapatın.

* İstenildiğinde (daha önce planlandığı gibi ve sel çantanızı da yanınıza alarak) daha yüksek ve güvenli yerlere tırmanın ve/ya kaçmaya hazır olun.

* Söylenti yaymayın ve söylentilere inanmayın.

* Ani Sel Gözetlemesi duyurulmuş ve bulunduğunuz noktanın sel riski yüksek ise Ani Sel Uyarısını beklemeden sel anında yapılması gerekenleri uygulayın ve bölgeyi hemen terk edin.

* Nehirlerin hızla yükseldiğini veya sel sularının geldiğini görürseniz her hangi bir sel gözetleme ve/veya uyarısı beklemeden sel anında yapılması gerekenleri uygulayın.
SEL UYARISI VERİLDİĞİNDE YAPILMASI GEREKENLER
Bina içinde;

* Pilli radyodan hava durumu raporlarını ve haberleri takip etmeye devam edin.

* Sel çantanızı ve acil durumda kullanmak için hazırlandığınız malzemeleri yanınıza alın.

* Size bağımlı kişileri, engellileri ve hayvanları unutmayın.

* Gereksiz yere telefonu kullanmayın.

* Tüm elektrikli ev aletlerini, şalterleri ve vanaları kapatın.

* İstenildiğinde evden ayrılmaya hazır olun.
Otomobilde;

* Eğer otomobilinizin üzerine bir elektrik teli düşerse, elektrik kesilene kadar otomobilin içinde kalın. Yangın veya başka bir nedenle otomobili terk etmek zorundaysanız, ayaklarınız yer ile temas ettiğinde vücudunuzun hiç bir noktası otomobille temas etmeyecek şekilde araçtan atlayınız.

* Görünüşe aldanmayarak dibi görülmeyen hiç bir sel suyuna otomobil ile girmeyin, sel suları ile karşılaşınca durun ve başka bir yöne gidin. Unutmayın dizinize kadar yükselmiş sel suyu otomobilinizi kaldırıp götürebilir.

* Kestirme yolları değil, belirlenmiş tahliye yollarını kullanın.

* Arızalanan ve duran otomobili hemen terk edin. Otomobili itmeye kalkışmayın. Hızla yükselebilen sel suları otomobille birlikte sizi de sürükleyip götürebilir.

Dışarıda;

* Yüksek bir yere çıkıp bekleyin.

* Unutmayın, elektriği sadece metal cisimler iletmez. Kopmuş elektrik telleri ile temas halinde olabilecek su birikintilerinden, bahçe çitlerinden, ağaçlardan ve diğer ıslak cisimlerden uzak durunuz.

* Görünüşe aldanmayarak dibi görülmeyen veya ayak bileğinize kadar yükselmiş sel sularına yürüyerek girmeyin.

* Çocuklarınıza su birikintilerinin çevresinde, mazgalların etrafında, kuru vadi vb. yerlerde oynamasına asla müsaade etmeyin.

 

SEL OLAYINDAN SONRA YAPILMASI GEREKENLER

* Tehlike uyarısı geçmedikçe evinize dönmeyin.

* Binanız hala su ile çevrili ise içine girmeyin.

* Komşunuza, yaşlı ve engellilere yardım edin.

* Binanıza girmeden önce binayı temelden çatıya kadar çökme ve yıkılma tehlikesi için kontrol edin. Ayrıca bölgedeki heyelan tehlikesini de göz önünde tutun.

* Gaz kaçaklarını, yanıcı ve parlayıcı maddeleri düşünerek bina içlerini araştırırken meşale, fener, çakmak ve mum gibi ateşli aydınlatma araçları yerine ışıldak veya pilli el fenerleri kullanın.

* Dikkat! Sel temizliği yapılırken, elektrik çarpmaları, karbon monoksit zehirlenmesi, adale incinmeleri, termal stres, solunum zorlukları, kimyasal maddeler ile kirlenme, yangın, boğulma vb. gibi olaylar çok sık yaşanmaktadır.

* Yangın tehlikesi için gaz ve su borularında kırık ve patlak; sualtında kalmış elektrik kabloları ve elektrikli araçların olup olmadığını kontrol edin.

* Sel suları ile evinize taşınabilecek olan kimyasal maddeler ve zehirli yılanlara dikkat edin.

* Birikintileri uzun bir sopa ile kontrol edip uzaklaştırın.

* Su basmış olan yerlerdeki elektrikli aletlere dokunmayın. Bu aletleri kontrol edilmeden ve kurutulmadan önce kullanmayın. Eğer ıslak değilseniz elektriği ana şalterden kesin.

* Şehir elektriği kesilmiş ışıklar veya lambalar donuklaşmış ya da titrek bir hal almış ise bir lamba hariç tüm elektrikli aletleri kapatın.

* Kopmuş hiç bir kabloya dokunmayın. Elektriğe kapılmış kimseleri çekip kurtarma yerine elektriği kesmeye çalışın.

* Sel yolun bir kısmını sürükleyip götürmüş veya çökertmiş olabilir. Su ile kaplanmış yollara girmeden önce yolun derinliğini kontrol edin.

* Selden etkilenmiş yiyecekleri, sel suları ile taşınmış sebze ve meyveleri imha edin. Şişe suyundan başka su içmeyiniz. Kuyu sularını ancak kuyudan belli bir süre su çektikten ve kaynattıktan sonra kullanın.

* Her yağmurda seli hatırlayın. Sele karşı almış olduğunuz önlemleri, hazırlıkları ve planlarınızı bir değerlendirmeye tabi tutun, eksiklerinizi tamamlayın ve planlarınızı geliştirin.

(2) Düzenli soluk alış verişinin kontrolü,

(3) Kazazede ve kurtarıcının can yeleğinin ve diğer yardımcı teçhizatının olması,

(4) Kazazede ile göz temasının sürdürülmesi,

(5) Kurtarıcının kendi güvenliğini göz ardı etmemesidir.
Bunun yanı sıra, kazazedenin koltuğunun altından tutarak, göz temasını kaybetmeden taşımak, kazazedeyi sürekli kontrol altında tutabilmek açısından faydalıdır. Ancak bu konumda yüzmek daha güç olduğundan, kısa mesafeli, yavaş ve tempolu bir taşıma gerekir. Taşıma esnasında su üstü bottan veya karadan uzatılacak bir halat son derece faydalı olacaktır.

Kazazedeyi karaya çıkarma: Kazazede yapay solunum yapılarak taşınıyorsa kıyıya yaklaştıkça can yeleği bağlantıları yavaş yavaş sökülmeli, yapay solunuma ara vermeksizin donanım terk edilmelidir. Bilinci yerinde olmayan kazazede tekneye ya da kıyıya çıkartırken farklı teknikler kullanılır. Kazazede bilinci yerinde ise, yorgun ve bitkin olduğundan kıyı çıkışlarında emekleyerek çıkması veya kurtarıcının problemli kişinin kolunu omuzlarına dolayarak taşıması gerekir.
SONUÇ
Eskiye oranla sıcak – soğuk ortam farklılıkları, ani ve yoğun yağışlar nedeniyle meydana gelen sel olayları, orman yangınlarının sayısında artma… gibi mevsimsel aşırılılıklar daha çok gündemimizi işgal etmeye başladı. Çalışmamızda elbette sınırları çok geniş olan ve farklı disiplinlerin uzmanlık alanlarına giren mevsimsel sorunları ve çözüm yollarını ele almak oldukça güçtür. Sadece ani sel ve su baskınları konusunda giriş dibacesi sayılabilecek konumda bir çerçeve çizmeye çalıştık. Bu çerçeve tüm boyutları ile sel ve su baskınlarını anlama ve müdahale konusunda yetersiz kalacaktır fakat konuya dikkat toplama noktasında küçük de olsa bir katkı sağlama veya alınabilecek pratik bir önlem ışığı yakma çabası olarak değerlendirilebilir. Kişisel önlemler alarak, bu konudaki uyarıları dikkate alarak ve en önemlisi kendimizi eğitip donatarak bu tip olayları en az zarar ile atlatmak mümkündür.

KAYNAKÇA

BROWN Lester R., Dünyayı Nasıl Tükettik, İş Bankası Kültür Yayınları, 3. Basım, İstanbul, 2009

KADIOĞLU, M. ve ÖZDAMAR, E., (editörler), “Afet Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri”; JICA Türkiye Ofisi Yayınları No: 2, Ankara

SPENCE Chris, Küresel Isınma, Çeviren: Selin Gönen, Serkan Ağar, Pegasus Yayınları, İstanbul, 2007

http://dogalafet.wikispaces.com/2.+Sel,+Su+Bask%C4%B1nlar%C4%B1+ve+Korunma+Yollar%C4%B1 (22.05.2013)

http://www.meteor.gov.tr/arastirma/dogal-afetler.aspx?s=taskinlar (22.05.2013)

http://80.251.40.59/veterinary.ankara.edu.tr/fidanci/ENF/Dogal_Afetler_ve_Korunma.pdf (11.06.2013)

http://www.deltawerken.com/downloads/summaries/PDF/turkish_pdf_deltaworks.org.pdf (09.07.2013)

http://www.dsi.gov.tr/docs/sempozyumlar/ta%C5%9Fk%C4%B1n-heyelan-ve-dere-yataklar%C4%B1n%C4%B1n-korunmas%C4%B1.pdf?sfvrsn=2 (15.08.2013)

http://www.eyd.cevreorman.gov.tr/kureselisinma/kureseliklimdegisimiveturkiye.pdf (22.08.2013)

http://www.sivilsavunma.sakarya.edu.tr/index.php?pid=sel (15.08.2013)

http://www.orman.ktu.edu.tr/om/downloads/ormancilik_uygulamalari/havzaamenajman.pdf (23.08.2013)

http://www.hurriyet.com.tr/gundem/20910915.asp (23.08.2013)

http://www.politeknik.org.tr/site/indir/SelRiskYonEdirne.pdf (26.08.2013)