3. TADQIQOTNI O’TKAZISh ShAROITLARI, USLUBLARI VA OBE’KTI.
3.1. Tuproq sharoitlari.
Qator oralarini qora polietilen plyonka bilan mul’chalab ekishni g’o’za hosildorligiga ta’sirini o’rganish borasida olib borilgan tajribalar asosan g’o’zalarni sug’orishda suv tejovchi agrotexnologiya va uning bog’liq bo’lgan boshqa texnologik jarayonlar O’zPITIning Samarqand filiali dalalarida olib borildi.
Tajriba dalsining tuprog’i o’tloq bo’z tuproq bo’lib, mexanik tarkibi jihatidan o’rtacha qumoq, yer osti suvlarining sathi 6-8 metrni tashkil etadi.
Dala tajribasi o’tkazilgan maydonga oxirgi yillarda doimo g’alla va g’o’za navbatlashib ekilib kelingan.
Dala tajriba dalasi tuprog’ining agrofizik ko’rsatkichlari quyidagicha: hajm massasi bahor faslida 0-70 sm qatlamda 1,28 g/sm3, 0-100 sm qatlamda esa biroz og’irroq bo’lib, 1,32 g/sm3 ni tashkil etgan. Tuproqning cheklangan dala nam sig’imi (ChDNS) 0-70 sm qatlamda 21,3 foizni, 0-100 sm qatlamda esa 22,4 foizga teng bo’lgan.
Tajriba dalasi tuprog’ini agrokimyoviy holatini o’rganish uchun 0-30 va 30-50 sm qatlamlardan tuproq namunalari olinib, tahlil o’tkazildi, natijalari 3.1 jadvalda keltirilgan.
3.1- jadval
Tajriba dalasi tuprog’ini agrokimyoviy holati
№
|
Oziq moddalar
|
Ko’rsatkich birligi
|
0-30 sm
|
30-50 sm
|
1.
|
N-NO3
|
mg/kg
|
14,2
|
11,5
|
2.
|
R2O5
|
mg/kg
|
30,5
|
17,3
|
3.
|
N
|
%
|
0,072
|
0,068
|
4.
|
R
|
%
|
0,115
|
0,090
|
Jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, dalani oziq elementlar bilan ta’minlanishi darajasi, shu mintaqaning o’tloq – bo’z tuproqlari darajasi holatiga mos keladi.
3.2. Iqlim sharoitlari
Tajriba olib borilgan hududning iqlim sharoitlari o’ziga xosligi va ayrim ko’rsatkichlari bo’yicha Samarqand viloyatining quyi hududi ko’rsatkichlaridan qisman farqlanishi bilan ajralib turadi. O’zPITIning Samarqand filiali dehqonchiligi Dahbed agrometeorologiya stansiyai ma’lumotlari asosida ish yuritadi, chunki bu agrometeotansiya bevosita filialning maydoni bilan chegaradosh va ish olib boradi.
Quyida keltirilgan 3,2 - 3,3 jadval ma’lumotlari, aynan Dahbed agrometeorologik stansiyasining ma’lumotlaridir.
Tajriba yillarida vegetasiya bo’lmagan davrlarda havo harorati ko’p yillik bo’yicha o’rtacha 6,8 0S ga teng bo’lgan bo’lsa, 2011 yilda esa 7,0 0S bo’lgan. Bu ko’rsatkich ya’ni havo harorati vegetasiya davrida mos ravishda 21,6 -22,3 0S ga teng bo’lgan. Ikkala holatda ham ko’p yillikka nisbatan harorat 0,4-0,5 0S ga ortgan.
O’rtacha nisbiy namlik ko’rsatkichi ko’p yillikka nisbatan vegetasiya bo’lmagan va vegetasiya davrida ham 4 foizga oshganligi hisobga olingan.
Yog’in – sochinlar tahlili shuni ko’rsatadiki, novegetasiya davrida ko’p yillik bo’yicha 270,2 mm yog’in yoqqan bo’lsa, bu ko’rsatkich 2011 yilda 169,4 mm ga tushib qolgan bu esa o’rtachadan ham kamroq bo’lganligini ko’rsatadi.
Vegetasiya davrida yog’in –sochin miqdori ko’p yillik bo’yicha 97,4 mm bo’lgan bo’lsa, 2011 yilda 38,5 mm tushgan, xolos. Umuman o’rtacha yog’in – sochin 367,6 mm bo’lgan bo’lsa, bu ko’rsatkich 2011 yilda 207,9 mm ga teng bo’lgan. Yuqorida keltirilgan harorat havoning nisbiy namligi, yog’in – sochinlar miqdori tahlil qilinganda ko’p yillik ko’rsatkichlarga nisbatan o’zgarishlar sodir bo’layotganligini anglash mumkin.
3.3 – jadvalda havo harorati, yog’in – sochinlar miqdori o’suv davri maboynida oyma – oy va dekadalar bo’yicha keltirilgan. Ma’lumotlar ko’rsatadiki, o’rtacha harorat ko’rsatkichi ko’p yillikka nisbatan aprel – avgust oylarida ham 1-1,7 0S yuqori bo’lganligi qayd etilgan. Yog’in sochinlar miqdorida ham turg’unlik uchramaydi. Ayniqsa 2011 yildagi ko’rsatkichlar ko’p yillikka nisbatan sezilarli darajada past bo’lgan. Bu esa dehqonchilikda, ayniqsa, mart – aprel oylarida ekinlarni tuproqning tabiiy namligida ham qiyinchiliklar tug’dirishini keltirib chiqarishga sabab bo’ladi.
Ayrim yillarda bahor faslida yog’in – sochinlarning kam bo’lishi, paxtachilikda chigitlarni undirib olish uchun ayrim dalalarni chigit ekish oldidan sug’orish zarurligin keltirib chiqaradi. Bunday holatlar hatto Samarqand viloyatining o’tloq – bo’z tuproqlari sharoitida ham kuzatiladi.
Umuman olganda O’zbekiston dehqonchiligi iqlimi nuqtai nazardan murakkab sharoitli bo’lib, uni boshqarishda ilm – fan yutuqlari, ilg’orlar tajribalaridan keng foydalanishni taqoza etadi. Iqlimning nisbatan isishi, yog’ingarchilikning nisbatan kamaya borishi va suv tanqisligini tez – tez sodir bo’lishi buning isbotidir.
3.2- jadval
Dahbed agrometeostansiya ma’lumoti (2011-2012 y.y.)
Oylar
|
Dekada
|
Havo harorati, S
|
Yog’in – sochinlar, mm
|
Tuproq qatlami harorati, S
|
O’rtacha ko’p yillik
|
2011 yil
|
2012 yil
|
O’rtacha ko’p yillik
|
2011 yil
|
2012 yil
|
|
|
2011 yil
|
2012 yil
|
2011 yil
|
2012 yil
|
Aprel
|
I
|
12,0
|
12,5
|
17,0
|
17,6
|
2,1
|
12,4
|
13,0
|
16,1
|
13,4
|
15,3
|
II
|
15,5
|
17,1
|
19,0
|
17,6
|
7,2
|
-
|
17,4
|
19,0
|
16,7
|
17,7
|
III
|
17,1
|
21,3
|
17,9
|
18,2
|
0,0
|
46,3
|
22,4
|
19,3
|
20,8
|
19,2
|
O’rtacha
|
|
14,9
|
17,0
|
18,0
|
53,4
|
9,3
|
62,4
|
17,6
|
18,1
|
17,0
|
17,4
|
May
|
I
|
17,7
|
21,4
|
19,3
|
14,7
|
21,6
|
1,7
|
23,1
|
20,1
|
22,4
|
20,4
|
II
|
19,7
|
22,0
|
19,8
|
9,1
|
1,8
|
6,7
|
23,7
|
21,2
|
22,8
|
21,5
|
III
|
21,2
|
22,5
|
20,5
|
10,1
|
0,0
|
10,2
|
26,0
|
21,9
|
24,9
|
21,7
|
O’rtacha
|
|
19,5
|
22,0
|
19,9
|
33,9
|
23,4
|
18,6
|
24,3
|
21,1
|
23,4
|
21,2
|
Iyun
|
I
|
23,4
|
24,7
|
24,2
|
1,7
|
0,0
|
0,1
|
28,0
|
26,6
|
26,7
|
24,9
|
II
|
24,7
|
27,4
|
25,8
|
0,5
|
0,1
|
-
|
31,6
|
-
|
29,6
|
26,2
|
III
|
26,4
|
26,2
|
25,2
|
1,5
|
0,4
|
-
|
31,2
|
-
|
29,7
|
27,5
|
O’rtacha
|
|
24,8
|
26,1
|
25,1
|
3,7
|
0,5
|
0,1
|
30,3
|
26,6
|
28,7
|
28,6
|
Iyul
|
I
|
25,8
|
27,4
|
27,1
|
0,2
|
-
|
-
|
31,6
|
-
|
30,0
|
28,6
|
II
|
26,5
|
26,1
|
26,6
|
1,1
|
-
|
-
|
31,5
|
-
|
30,1
|
29,0
|
III
|
27,2
|
26,3
|
26,2
|
1,1
|
-
|
-
|
31,5
|
-
|
29,9
|
29,5
|
O’rtacha
|
|
26,5
|
26,6
|
26,6
|
2,4
|
-
|
-
|
31,5
|
-
|
30,0
|
29,0
|
Avgust
|
I
|
25,3
|
29,0
|
25,7
|
0,0
|
-
|
-
|
32,5
|
-
|
31,0
|
29,3
|
II
|
24,7
|
26,6
|
27,6
|
0,7
|
-
|
-
|
31,4
|
-
|
30,0
|
29,9
|
III
|
22,9
|
22,5
|
24,7
|
0,1
|
2,2
|
-
|
28,7
|
-
|
28,3
|
29,0
|
O’rtacha
|
|
24,4
|
26,0
|
26,0
|
0,8
|
2,2
|
-
|
30,8
|
-
|
29,7
|
29,4
|
Sentyabr
|
I
|
21,0
|
23,2
|
21,8
|
0,3
|
-
|
-
|
27,4
|
-
|
26,7
|
26,8
|
II
|
19,6
|
20,3
|
19,6
|
1,0
|
0,7
|
-
|
24,0
|
-
|
25,0
|
24,6
|
III
|
17,5
|
17,3
|
18,0
|
1,9
|
2,4
|
-
|
21,4
|
-
|
22,3
|
22,4
|
O’rtacha
|
|
19,4
|
20,3
|
19,8
|
3,2
|
3,1
|
-
|
24,6
|
-
|
24,7
|
24,6
|
3.3-jadval
2011-2012 yillardagi ob-havo sharoitlari. (Dahbed agrometeostansiya ma’lumotlari).
Yillar
|
Vegetasiya bo’lmagan davrda
|
O’rtacha
|
Vegetasiya davrda
|
O’rtacha
|
O’rtacha yillik
|
X
|
XI
|
XII
|
I
|
II
|
III
|
IV
|
V
|
VI
|
VII
|
VIII
|
IX
|
Havo harorati 0S
|
Ko’p yillik
|
13,1
|
7,7
|
3,2
|
0,4
|
2,0
|
7,4
|
5,6
|
14,9
|
19,5
|
24,8
|
26,5
|
24,4
|
19,4
|
21,6
|
13,6
|
2011
|
16,2
|
9,1
|
3,8
|
1,8
|
2,5
|
8,7
|
7,0
|
17,0
|
22,0
|
26,1
|
26,6
|
26,0
|
20,3
|
23,0
|
15,0
|
2012
|
14,5
|
5,5
|
0,4
|
-0,6
|
-0,3
|
6,8
|
4,3
|
18,0
|
19,9
|
25,1
|
26,6
|
26,0
|
19,8
|
22,6
|
13,5
|
O’rtacha nisbiy namlik, %
|
Ko’p yillik
|
49
|
55
|
74
|
77
|
77
|
74
|
68,0
|
64
|
50
|
35
|
31
|
32
|
34
|
41,0
|
54,4
|
2011
|
57
|
69
|
68
|
80
|
82
|
68
|
70,7
|
55
|
53
|
44
|
41
|
44
|
51
|
48,0
|
59,3
|
2012
|
65
|
85
|
83
|
81
|
79
|
73
|
77,7
|
60
|
58
|
46
|
44
|
46
|
49
|
50,5
|
64,1
|
Yog’in – sochinlar yig’indisi, mm
|
Ko’p yillik
|
19,5
|
31,2
|
49,8
|
52,1
|
48,4
|
69,2
|
270,2
|
53,4
|
33,9
|
3,7
|
2,4
|
0,8
|
3,2
|
97,4
|
367,6
|
2011
|
7,9
|
13,0
|
3,0
|
15,7
|
76,5
|
54,2
|
169,4
|
9,3
|
23,4
|
0,5
|
-
|
2,2
|
3,1
|
38,5
|
207,9
|
2012
|
33,8
|
117,3
|
23,9
|
35,4
|
66,5
|
98,5
|
375,4
|
62,4
|
10,2
|
0,1
|
1,1
|
-
|
-
|
72,8
|
448,2
|
|