Program I 10. 00- 10. 15 Regjistrimi I pjesëmarrësve
|
|  Yüklə 0.52 Mb.
|
Padyshim që dhënia e këtyre garancive nga kushtetuta dhe ligji, zyrtarëve që japin drejtësi, është bërë vetëm në funksion të pavarësisë dhe paanshmërisë së pushtetit gjyqësor. Kjo pasi vetë kushtetuta në nenin 145/1 të saj parashikon se: “Gjyqtarët janë të pavarur dhe iu nënshtrohen vetëm Kushtetutës dhe ligjeve”. Në këtë këndvështrim me qëllim që të kemi një pavarësi dhe paanshmëri reale të pushtetit gjyqësor, qoftë nga pushtetet e tjera, qoftë nga palët pjesëmarrëse në gjykim, mendoj që duhet të kemi dhe garanci reale në ushtrimin e qetë të detyrës. Në optikën time personale promovimi apo forcimi i pavarësisë dhe i paanshmërisë së pushtetit gjyqësor, fillon së pari që nga momenti i përzgjedhjes të shtetasve të cilëve kushtetuta dhe ligji u ngarkon misionin e dhënies së drejtësisë. Krijimi dhe funksionimi i Shkollës së Magjistraturës mendoj se ka luajtur një rol tepër pozitiv dhjetëvjeçarin e fundit në këtë drejtim, duke nxjerrë në sistemin gjyqësor shqiptar, gjyqtarë të përkushtuar në detyrë, me integritet, me staturë dhe padyshim dhe me formimin e duhur profesional. Përzgjedhja apo ekzistenca e një filtri për emërimin e shtetasve si gjyqtarë, mendoj është dhe baza për përmirësimin e pushtetit gjyqësor. Së dyti: Në krijimin e të gjitha garancive të domosdoshme ekonomike për funksionimin normal të pushtetit gjyqësor. Këtu padyshim luajnë një rol të madh pushtetet e tjera, si legjislativi dhe ekzekutivi. Vullneti politik duhet që t’i krijojë pushtetit gjyqësor kushte të mjaftueshme për funksionimin e tij, kushte të cilat përcaktohen që nga buxheti që përcaktohet për pushtetin gjyqësor. Edhe pse buxheti ka ardhur në rritje nga viti ne vit, pushteti gjyqësor ka ende nevojë për fonde buxhetore. Shpenzimet operative, investimet apo dhe rritja e rrogave të gjyqtarëve, të cilet janë realisht pagat më të ulëta në rajon, janë elemente dhe kërkesa të domosdoshme të kohës për një pushtet gjyqësor të përqasur me standartet e Bashkimit Evropian. Së treti: Pushtetet e tjera, apo veçanërisht klasa politike pavarësisht spektrit, duhet të kuptojnë dhe ndërgjegjësohen për rolin dhe funksionin e secilit pushtet. Këto pushtete duhet të respektojnë dhe qëndrojne larg çdo lloj ndërhyrje, presioni apo paragjykimi ndaj pushtetit gjyqësor. Ato duhet të përqëndrohen vetëm tek bërja e ligjeve bashkëkohore dhe të dobishme për funksionimin e sistemit gjyqësor. Duhet të respektojnë vendimmarrjen gjyqësore, dhe se nuk ka vend për komente të vendimeve gjyqësore, për më tepër kur këto vendime janë të formës së prerë. Politika dhe të gjitha organet e administratës shtetërore kanë detyrimin kushtetues dhe ligjor të zbatojnë vendimet gjyqësore, të cilët për hir të së vërtetë, konstatoj se në këtë drejtim lenë shumë për të dëshiruar. Nga ana tjetër ofrimi i këtyre garancive apo të drejtave reale nga shteti, padyshim mendoj duhet të passjellin detyrime reale nga ana e punonjësve që përfaqësojnë pushtetin gjyqësor, në kërkesa më të larta të vendimmarrjes gjyqësore, apo në monitorimin e rreptë të rasteve korruptive, nxjerrjen e përgjegjësive dhe për pasojë parandalimin e tyre. Vetëm një gjë e tillë mendoj do minimizonte perceptimin negativ të publikut për një gjyqësor jo të besueshëm, si dhe do e forconte duke e bërë pushtetin gjyqësor realisht të pavarur dhe të paanshëm. “Shtetësia europiane dhe impakti i saj mbi defiçitin demokratik në Bashkimin Europian. Risitë e Traktatit të Lisbonës”. Msc. Ligoraq Toshi Demokracia është një formë organizimi dhe udhëheqje e shoqërisë ndërmjet konsultimit të shtetasve, duke pasur parasysh vullnetin e tyre, interesin dhe aspiratat për progres të shoqërisë. Interpretimi per a contrario i ketij konstatimi na tregon se mënjanimi i shtetasve çon në një çrregullim të procesit demokratik. Pra, elementi rreth të cilit graviton demokracia është shtetasi, elementi njërëzor. Sfida më e madhe për të ndërtuar demokracinë është ndërtimi i saj në nivel ndërshtetëror. Kohët ë fundit, ndërtimi evopian ka debatuar gjithnjë e më shumë problemin e rëndësisë së afrimit të BE-së me shtetasit si mënyrë për t’u legjitimuar katërcipërisht24. Kjo, pasi shumë vendime të rëndësishme vijnë si rezultat i negocimit midis liderve politikë, ndërsa zgjedhësit vëtëm rallëherë pyeten se ç’mendojnë. Këta mund të komunikojnë më qeveritë kombëtare, por kjo nuk është veçse një mënyrë e tërthortë përfaqësimi, ndërsa qeveritë vendosin shpeshherë pa ju raportuar shtetasve. Pa proçedura demokratike të mirëfillta nuk ka të ardhme, për sa kohë që nuk ekziston komunikim midis atyre që qeverisen dhe atyre që qeverisin. Sistemi i institucioneve ndërshtetërore thellon defiçitin demokratik. Sovraniteti i popujve, siç garantohet nga parlamenti kombëtar, kufizohet në politikën kombëtare. Në një sistem mbikombëtar parlamenti humb rëndësinë25. Defiçiti instalohet në momentin kur vendimet transferohen nga niveli i parlamentit kombëtar në strukturat e Brukselit. Këtu shumica e vendimeve merren nga zyrtarë apo diplomatë pas dyerve të mbyllura. Elizabeth Pond përkufizon defiçitin demokratik si distancën midis pushtetit të institucioneve europiane dhe kapacitetit të shtetasve europianë për të influencuar aktivitetin dhe vendimet e tyre. Sado përpiqet Komisioni Europian të bëjë Europën të duket më reale shtetasve të tij, dhe pavarësisht nga sa shpesh flet Këshilli Europian për rëndësinë e transparencës, një problem mbetet kritik, europiani i zakonshëm di shumë pak gjëra për mënyrën si funksionon BE-ja26. Një studim i Eurobarometrit të vitit 2004 tregon se 1 nga 3 europianë nuk kishte dëgjuar asnjëherë për Këshillin e Bashkimit Europian, ndërsa 1 në 5 për Komisionin, Bankën Qëndrore Europiane ose Gjykatën e Drejtësisë të Bashkimit Europian. Kjo barrierë psikologjike midis BE-së e shtetasve të saj cënon procesin demokratik në kuadrin komunitar, nuk është e pranishme ndjenja e përkatësisë në BE, duke ripërtërirë kështu defiçitin demokratik. Këtë ngërç demokratik e ilustron monumentalisht dhe thënia e Madeleine Albright se “për të kuptuar BE-në duhet të jesh gjeni ose duhet të jesh francez”. Roli i elitave në konkretizimin e një ideje madhështore, - siç është kjo që diskutojmë, duhet të ndalojë atje ku synimi nuk ka më bazë reale, të qëndrueshme, mbështetje për të konsoliduar dhe zgjeruar idenë themelore të kësaj strukture. Anashkalimi i vullnetit të subjektit të cilit i drejtohet ky organizëm mbishtetëror, nuk mund të krijojë struktura të qëndrueshme. Mutatis mutandi largësia ndërmjet kësaj strukture ndërqeveritare, ndërshtetërore, dhe shtetasve në shërbim të të cilëve është krijuar kjo, rreth idesë së një Europe të bashkuar, paqartësia në vendimmarrje, fshehtësia apo vështirësia në prezantimin e mënyrës së funksionimit të saj pozicionon në sipërfaqe defiçitin demokratik nga i cili vuan kjo organizatë, për sa kohë që kjo e fundit i imponohet shtetasit dhe jo anasjelltas! Për ilustrim, le të hedhim një sy mbi funksionimin e institucioneve kryesore të BE-së për tu bindur mbi ekzistencën e defiçitit demokratik. Këshilli, i formuar nga përfaqësuesit qeveritarë është organizëm ligjvënës shumë i ndryshëm nga Parlamenti Europian, diskutimet e të cilit, procedura e vendimmarrjes së përbashkët me Këshillin e Bashkimit Europian mbi çështje të caktuara janë pothuajse të pakuptueshme për shtetasin europian. Megjithëse i zgjedhur me votë universale, Parlamenti Europian ka veprimtari të kufizuar, ndërkohë që një forum ndërqeveritar, Këshilli i Bashkimit Europian, është pushtet ligjvënës! Nga ana tjetër, Komisioni, është organ kryesor për të ndërmarrë iniciativa në fusha të caktuara. Në këtë mënyrë, nismat, të formuluara nga Komisioni diskutohen dhe miratohen me dyer të mbyllura nga Këshilli, si direktiva dhe rregullore, disa prej tyre në mënyrë të përbashket me PE-ne, për tu dërguar si final shteteve anëtare për tu zbatuar nga birokracitë kombëtare. Ky mekanizëm i ndryshëm nga ai i demokracisë federale, anashkalon shtetasin dhe vendimet vuajnë nga një legjitimitet demokratik i nevojshëm për një proces të hapur dhe transparent. Ndaj, “ç’do bëhet me ne? - mund të pyeten shtetasit europianë me plot të drejtë. I intereson ndonjërit në Bruksel ose në kryeqytetet tona, çfarë mendojmë ne?!27” Legjitimiteti është baza e pushtetit, dhe për të identifikuar bazën sociale, për të kristalizuar vlerat, normat, parimet për shkak të zhvillimit të tyre të shpejtë e shpeshherë në kundërshtim me vullnetin shoqëror, legjitimiteti duhet testuar shpeshherë, rifituar, rikonfirmuar, ndërkohë që anashkalimi i këtij elementi veçse thellon defiçitin demokratik. Referendumi hollandez e ai francez u shprehën qartë se një epokë perëndoi, ajo e “ndërtimit europian” e implementuar nga elitat dhe institucionet dhe nisi një epokë e re, ajo e qeverisjes, ose e “euro-qeverisjes”, ku shtetasit europian duhet ti rezervohet një pozicion qëndror. Redaktimi i aktit kushtetues, i konceptuar nga birokratë dhe specialistë, në një mënyrë të padepërtueshme për publikun e gjerë, çoi në një labirint të vërtëtë shtetasin europian në momentin që ky i fundit kërkoi të vërejë konformitetin e tekstit me vizionin e tij. Në këtë prizëm/këndvështrim, shtetësia europiane, vështrohet si nismë e admirueshme që institucionet të vijnë më afër individit të cilit i drejtohen, me një fjalë si element sine qua non në luftën për reduktimin e defiçitit demokratik nga i cili vuan BE-ja. Në një përkufizim të prof. dr. Ioan Muraru28, sot shtetësia shpreh “lidhjen politiko-juridike permanente midis një personi fizik e një shteti të caktuar, lidhje e shprehur ndërmjet tërësisë të të drejtave dhe detyrimeve reciproke midis individit dhe shtetit i të cilit shtetas është, një lidhje juridike speciale e reflektuar në plan të jashtëm, që ruhet dhe shtrihet kudo gjendet personi, në shtetin e tij të origjinës, në shtet tjetër, në det, qiell apo univers29. Raporti i krijuar në këtë mënyrë bën çdo shtetas të konsiderohet krenar për çka përfaqëson shteti të cilit i përket; të drejtat e detyrimet që rrjedhin prej përkatësisë në një shtet të caktuar i ofrojnë atij një pozitë të privilegjuar në bashkësitë njërëzorë me të cilat hyn në marrëdhënie. Ndaj, ti pretendosh shtetasit të heqë dorë nga lidhja juridike e deritanishme e nga statusi që ai gëzon për një lidhje me një strukturë mbishtetërore, do dukej në pamje të parë një përpjekje utopike. Por, ligjvënësi europian nuk kërkoi këtë, ai zgjodhi të bashkojë elementët e veçantë nën një element të përbashkët, duke mos e zëvendësuar këtë lidhje, por duke e plotësuar atë, për një synim europian të përbashkët. Këtë shpreh shtëtësia europiane, në konformitet me moton “te bashkuar ne diversitet”! Nëse fillimisht, përmbatja e shtetësisë europiane kufizohej në të drejtat sociale si shanse të barabarta dhe zhvillim të aftësive, pra, shtetasi europian shihej si subjekt ekonomik, më pas atij i rezervohen të drejta civile, si ajo e qarkullimit dhe vendosjes të lirë në kuadër të teritorit europian, për të kulminuar, pastaj, me dhënien e të drejtave politike për të zgjedhur dhe për tu zgjedhur në forumin parlamentar europian dhe në organet vendore të vendeve anëtare, si dhe për të gëzuar mbrojtjen diplomatike e konsullore të vendeve anëtare të BE-së në shtetet e treta, ku vendi i tij nuk është i përfaqësuar. Megjithëse e ndryshme nga shtetësia nacionale, shtetësia europiane vjen pikërisht nga shtetësia e dhënë nga vendet anëtare. Ajo nuk merret në bazë të një procesi natyralizimi, përderisa ky proces çon në humbjen e shtetësisë së mëparshme, duke e zëvendësuar me një shtetësi tjetër. Parimisht, kemi të bëjmë me dy shtetësi. Ato nuk ngatërrohen, për sa kohë që shtetësia europiane rregullohet nga e drejta komunitare, ndërsa ajo nacionale nga e drejta e shteteve anëtare. Risia, qëndron në faktin se shtetësia europiane jep të drejta si në plan komunitar, - për zgjedhjet në Parlamentin Europian, dhe në nivelin e vendeve anëtare, - për të zgjedhur e për tu zgjedhur në zgjedhjet vendore. Në realitet, konstatohet një mëdyshje e vendeve anëtare përsa i përkët shtetësisë, teza që mbrohet është se shtetësia europiane dobëson ose kërcënon shtetësinë kombëtare, duke argumentuar këtë më të drejtën e çdo shtetasi në zgjedhjet vendore, për këtë, Danimarka deklaron se shtetësia e BE-së nuk jep në asnjë rast të drejtën për të marrë shtetësi daneze. Shpreh mendimin se ky rrezik nuk është real, për sa kohë që si dispozitat e Traktatit, ashtu dhe praktika gjyqësore kanë treguar kategorikisht se premisë për marrjen e shtetësisë europiane është shtetësia nacionale, dhe nuk mund të arrihet në situatën e kundërt, për sa kohë që qëllimi i legjislatorit europian ka qënë që të mbetet në kompetencën e vendeve anëtare shtetësia europiane, në sensin që vetëm pajisja me shtetësinë e një vendi anëtar mund të çojë në marrjen e shtetësisë europiane e kurrsesi nuk mund të aplikojmë këtu parimin e simetrisë duke keqinterpretuar vullnetin e legjislatorit.. Për më tepër, deklarata bashkëngjitur Traktatit të Maastricht-it, nënvizon se ”çdo herë kur Traktati për KE-në i referohet shtetasve të vendeve anëtare, problemi nëse një person ka ose jo shtetësinë e njërit apo tjetrit shtet zgjidhet duke ju referuar të drejtës nacionale të shtetit për të cilin bëhet fjalë”. Konsiderojmë absolutisht të qartë mesazhin e legjislatorit komunitar, në lidhje me shtetësinë, - bëhet fjalë për plotësim të shtetësisë kombëtare dhe jo zëvendësim të saj.
Ajo përbën përpjekjen e duhur që shtetasi të ndihet i implikuar në procesin e funksionimit të strukturës të BE-së, zotësia për të patur iniciativë legjislative do të çojë në tema dhe projekte europiane që do përpiqen të shkrihen në synimin e përbashkët europian duke kapërcyer atë që deri tani ka ardhur si praktikë nacionale ose është servirur nga Brukseli. Mundësia e krijuar, vendos në duart e shtetasve europiane një element të rëndësishëm juridik, u jep mundësinë e shprehjes jo vetëm ndërmjet përfaqësuesve europarlamentarë dhe jo vetëm në një ditë të caktuar, në kuadër të zgjedhjeve europiane, por në çdo cast që ata e shohin të arsyeshme. Kjo klauzolë u lejon shtetasve të BE-së që kur të mbledhin një milion nenshkrime të ftojnë Komisionin Europian ti bashkohet ndërmjet një propozimi legjislativ. Iniciativa do sjellë legjitimitet të konsiderueshëm procesit ligjor të BE-së. Në një tjetër pikëpamje, Karta e të drejtave themelore të BE-së, përbën rëzultatin e jashtëzakonshëm të eforteve të viteve të fundit për të përpiluar një dokument të shkruar që të garantojë të drejtat themelore. Me Traktatin e Lisbonës, Karta merr fuqi juridike të detyrueshme. Ajo sanksionon në parathënie se “Bashkimi vendos individin në qendër të veprimeve të tij, duke vendosur shtetësinë e Bashkimit dhe duke krijuar një hapësirë lirie, sigurie dhe drejtësie”. Një rol të rëndësishëm i jep Traktati afrimit më shtetasit, futjes së parimeve të demokracisë pjesëmarrëse,të demokracisë përfaqësuese, nxitjes së transparencës, hapjes ndaj publikut, dhe rritjes së fleksibilitetit të mekanizmave vendimmarrës. Roli sa vjen dhe më i madh i forumeve ligjvënëse nacionale dhe bashkëpunimi i tyre me institucionet europiane është një argument tjetër që tregon se dëshira, vullneti i legjislatorit europian është për reduktimin e defiçitit demokratik, për ti ofruar qeverisjen shtetasit europian. Neni 8 A (4) i Traktatit ngarkon partitë politike europene të ndërmarin iniciativa për formimin e ndërgjegjjes politike europene dhe për shprehjen e vullnetit të shtetasve të Bashkimit Europian. Ndaj shtetësia nuk është veç një status juridik i kufizuar në një sërë të drejtash dhe përgjëgjësish. Ajo është gjithashtu një identitet, një shprehje anëtarësimi në një komunitet politik30. Sanksionimi i sotshëm i përmbajtjes së shtetësisë europiane, në nivelin më të lartë hierarkik të normave juridike europiane, që përbën de facto bazën konstitucionale të organizatës, duket të jetë i duhur, për realizimin e bashkimit të shtetasve europiane drejt një identiteti të përbashket në kontinentin plak. Europianit tashmë i duhet të verë në jetë atë çka i është rezervuar de jure ndërmjet dispozitave te Traktatit, klauzola magjike e iniciativës legjislative europiane për nga shpeshtësia duhet të frymëzohet nga praktika zviceriane e referendumeve nëse shtetasi europian kërkon vërtet të marrë në dorë fatet e kësaj organizate. Roli i tij nuk mund të kufizohet vetëm në komunikimin ekzistues midis parlamenteve nacionale dhe forumit përfaqësues europian, as vetëm në konkretizimin e iniciativës legjislative europiane, por në përpjekjen për vënien në jetë të gjithë përmbajtjes së shtetësisë europiane, duke diversifikuar mënyrat e pjesëmarrjes demokratike në procesin vendimmarrës për kristalizimin e vërtetë të idesë europiane. Në këtë stad, kuadri ligjor komunitar i ofron mundësi shtetasit europian për tu shprehur, i mbetet këtij të fundit, të konsolidojë strukturën ekzistente në sensin e dëshiruar prej tij, duke reduktuar kështu largësinë midis tij dhe institucioneve, si pjesë e vendimmarrjes, - vendimmarrje prej shtetasit europian, për shtetasin europian. Bibliografia dhe akte burimore 1. Marin VOIKU, “E drejta komunitare/evropiane“, (Marin Voicu, “Drept comunitar”,) Bukuresht 2003. 2. Augustin FUEREA, “E drejta komunitare e biznesit”, Ribotim, (‘Drept comunitar al afacerilor”, Editia a II-a revazuta si adaugita,) Shtepia Botuese Universul Juridic, Bukuresht 2006. 3. Jordan G. BËRBULESKU, “Bashkimi Europian. Nga kombëtar në federal” (Iordan Gheorghe Barbulescu, “Uniunea Europeana. De la national spre federal “), Shtepia Botuese Tritonic, Bukuresht, 2005. 4. Elizabeth POND, ‘Rilindja e Europes”, (Pond Elizabeth, “Renasterea Europei”), Shtepia Botuese Pandora –M, Targoviste 2003. 5. Percy B. LEHNIN, “European Citizenship: Towards a European identitiy”, Working Papers series in Europian Studies (volume 2, number 3) 1999.
Ne nenin 135/1 te Kushtetutes se Republikes se Shqiperise parashikohet se pushteti gjyqesor ushtrohet nga Gjykata e Larte, gjykatat e apelit dhe gjykatat e shkalles se pare, te cilat krijohen me ligj. Pikerisht kjo dispozite e Kushtetutes sanksionon strukturen organizative te pushtetit gjyqesor ne Republiken e Shqiperise, ku parashikohet nje sistem dy shkallesh i gjykimit te ceshtjeve si dhe Gjykata e Larte, si gjykata qe ka juridiksion fillestar per disa ceshjte si dhe juridiksion rishikues. Ne Kushtetuten e Republikes se Shqiperise afirmohen parimet e organizimit dhe te funksionimit te pushtetit gjyqesor. Keshtu ne nenin 145/1 te Kushtetutes sanksionohet dhe afirmohet parimi kryesor i funksionimit te pushtetit gjyqesor ne Republiken e Shqiperise, ai i pavaresise se pushtetit gjyqesor me formulimin: “Gjyqtaret jane te pavarur dhe u nenshtrohen vetem Kushtetutes dhe ligjeve”. Eshte pikerisht kjo dispozite e Kushtetutes se Republikes se Shqiperise ajo qe i garanton gjyqtarit qenien e tij te pavarur ne ushtrimin e detyres se tij kushtetuese dhenien e drejtesise ne baze te ligjit dhe per te gjithe. Ne nenin 145/3 te kushtetutes sanksionohet se nderhyrja ne veprimtarine e gjykatave ose te gjyqtareve passjell pergjegjesi sipas ligjit. Kjo dispozite e kushtetutes sherben si nje garanci per rrespektimin e parimit te pavaresise se pushtetit gjyqesor. Parimi i pavaresise se pushtetit gjyqesor do te thote jo vetem pavaresi te tij nga dy pushtetet e tjera, por edhe pavaresi te gjyqtarit brenda vete sistemit gjyqesor. Pra pushteti gjyqesor ne Republiken e Shqiperise organizohet dhe funksionon si nje pushtet i decentralizuar. Nje element qe garanton respektimin e parimit te pavaresise se pushtetit gjyqesor ne Kushtetuten e Republikes se Shqiperise eshte ekzistenca e nje organi te posacem sic eshte Keshilli i Larte i Drejtesise i cili ka kompetence kushtetuese te vendose per transferimin e gjyqtareve, si dhe per procedimin e tyre disiplinor sipas ligjit. Ky organ kushtetues I ashtuquajturi “Qeveria e Gjyqesorit” me perberjen e tij mikse, por ku shumicen e zene gjyqtaret, garanton kete parim te rendesishem te pavaresise se pushtetit gjyqesor. Ne kete menyre ne Kushtetuten e Republikes se Shqiperise eshte me mire i afirmuar dhe i garantuar parimi i pavaresise se pushtetit gjyqesor, krahasuar me ligjin Nr. 7491, date 29.04.1991 “Per Dispozitat Kryesore Kushtetuese”. Parim i rendesishem i funksionimit te pushtetit gjyqesor eshte edhe parimi i detyrimit te gjyqtareve per te arsyetuar vendimet e tyre, i sanksionuar ne nenin 142/1 te kushtetutes se Republikes se Shqiperise. Ne baze te ketij parimi, gjyqtaret jane te detyruar te arsyetojne vendimet e tyre, te bejne nje analize te hollesishme te fakteve, rrethanave dhe provave qe kane sherbyer si baze per dhenien e ketij vendimi. Ne kuader te ketij parimi kushtetues eshte per tu theksuar se cilesia e vendimeve gjyqesore ne drejtim te arsyetimit te tyre eshte rritur ndjeshem ne periudhen e pas viteve 1998 pra pas miratimit te Kushtetutes se Republikes se Shqiperise, krahasuar me periudhen para miratimit te kesaj kushtetute, ku fenomeni i vendimeve gjyqesore te arsyetuara ne trajte telegrafike me pak rreshta ishte nje fenomen i zakonshem. Mendoj se faktoret qe kane ndikuar ne permiresimin e punes se gjyqtareve ne drejtim te mirearsyetimit te vendimeve gjyqesore jane pike se pari ndergjegjesimi i tyre se mirearsyetimi i vendimit gjyqesor nuk duhet kuptuar thesht si nje pune rutine e perditeshme me qellim te vetem zgjidhjen drejt te ceshtjes, por duhet kuptuar si nje detyrim kushtetues i parashikuar dhe i afirmuar ne nenin 142 te Kushtetutes se Republikes se Shqiperise, si nje garanci qe drejtesia jo vetem duhet te jepet por edhe te duket se jepet. Pikerisht ekzistenca ne Kushtetuten e Republikes se Shqiperise e parimit te detyrimit te gjyqtareve per te arsyetuar vendimet gjyqesore ka sherbyer per ndergjegjesimin e gjyqtareve ne zbatimin e ketij parimi kushtetues. Nje rol te pamohueshem ka luajtur ketu edhe Shkolla e Magjistratures e Republikes se Shqiperise e cila ka pergatitur dhe diplomuar magjistrate, gjyqtare te afte per te ushtruar kete detyre te rendesishme kushtetuese te dhenies se drejtesise. Parim i rendesishem eshte edhe parimi I parevokueshmerise se gjyqtarit dhe i mosuljes se pages dhe te perfitimeve te tjera te tyre, i parashikuar ne nenin 138 te Kushtetutes. Ne baze te ketij parimi gjyqtari eshte i palevizshem ne ushtrimin e detyres se tij, pervec kur ndaj tij jeper masa disiplinore e “Shkarkimit nga detyra” nga organi kompetent qe ne kete rast eshte K.L.D. Paga dhe perfimimet e tjera te gjyqtarit nuk mund te ulen. Afirmimi i ketij parimi ne Kushtetuten e Republikes se Shqiperise eshte nje garanci per qenien i pavarur ne detyre te gjyqtarit, me qellim qe ai ne ushtrimin e detyres te mos ndikohet direkt apo indirekt nga presione te ushtruara nga te tretet. Eshte per tu theksuar se ne kuader te afirmimit te parimit te parevokueshmerise se gjyqtarit, Kushtetuta e Republikes se Shqiperise ka parashikuar ne nenin 147/6 te saj ne menyre taksative rastet se kur nje gjyqtar mund te shkarkohet nga K.L.D qe jane: Per kryerjen e nje krimi, per paaftesi mendore a fizike, per akte e sjellje qe diskreditojne rende poziten dhe figuren e gjyqtarit ose per pamjaftueshmeri profesionale. Duke i parashikuar vete kushtetuta rastet se kur mund te shkarkohet nje gjyqtar nga detyra nga K.L.D (rezerve kushtetuese) ka perjashtuar mundesine qe me ligj keto raste te jene me shume se ato te parashikuara nga kushtetuta, apo te jene te ndryshme nga keto raste. Eshte per tu theksuar se para miratimit dhe hyrjes ne fuqi te kesaj kushtetute, parimi i parevokueshmerise se gjyqtarit ishte me teper nje parim formal i cili ne praktike nuk kuptohej, nuk respektohej dhe nuk zbatohej sikurse zbatohet dhe kuptohet sot. Ne kete aspekt desha te theksoj se ne mjaft raste shume gjyqtare jane proceduar disiplinarisht duke iu dhene masa disiplinore e “Shkarkimit nga detyra” vetem per dhenien e nje vendimi te padrejte. Ne keto kushte mendoj se nuk mund te behet fjale per respektim te parimit te parevokueshmerise se gjyqtarit. Pas miratimit dhe hyrjes ne fuqi te Kushtetutes se Republikes se Shqiperise parimi i parevokueshmerise se gjyqtarit jo vetem u afirmua ne nje dispozite te saj nenin 138, por edhe per te garantuar zbatimin e ketij parimi, kushtetuta ka parashikuar ne menyre taksative ne nenin 147/6 te saj rastet se kur nje gjyqtar mund te shkarkohet nga detyra nga K.L.D, per te mos i dhene mundesi ligjvenesit qe me ligj te parashikoje me teper raste se kur mund te shkarkohet nga detyra nje gjyqtar. Ne zbatim te ketyre dispozitave te Kushtetutes se Republikes se Shqiperise, Gjykata Kushtetuese ne disa raste ne vendimet e saj ka theksuar se gjyqtari nuk mund te shkarkohet nga detyra vetem per dhenien e nje vendimi te padrejte. Gjithashtu Gjykata Kushtetuese ne disa nga vendimet e saj ka shfuqizuar si antikushtetuese, dispozita ligjore te ligjit per organizimin dhe funksionimin e pushtetit gjyqesor, dispozita qe parashikonin si mase disipliore ndaj gjyqtarit “Shkarkim nga detyra” per shkelje te nje dispozite ligjore matariale apo proceduriale ne dhenien e nje vendimi, me arsyetimin se rastet e shkarkimit te gjyqtarit jane parashikuar ne Kushtetute drejtperdrejt dhe nuk mundet ligjvenesi te parashikoje me teper raste nga ato qe parashikon vete kushtetuta. Ka qene pikerisht Gjykata Kushtetuese e cila me praktiken e saj i ka dhene “fizionomine” dhe kuptimin e plote ketij parimi kushtetues te parevokueshmerise se gjyqtarit. Parim i rendesishem kushtetues eshte gjithashtu imuniteti nga procesi penal i gjyqtarit i parashikuar nga neni 137/3 dhe 137/4 i Kushtetutes. Ne baze te ketij parimi te parashikuar ne keto dispozita te Kushtetutes, gjyqtari mund te ndiqet penalisht me miratimin e K.L.D-se dhe se gjyqtari mund te ndalohet ose te arrestohet vetem ne qofte se kapet ne kryerje e siper te nje krimi ose menjehere pas kryerjes se tij. Edhe ky parim sherben si garanci qe gjyqtari ne ushtrimin e detyres te tij te jete i pavarur dhe i paanshem. Parim tjeter i rendesishem eshte edhe parimi i papajtueshmerise ne ushtrimin e detyres se gjyqtarit i parashikuar ne nenin 143 te Kushtetutes. Pikerisht ekzistenca e ketij parimi ne kushtetute eshte per te garantuar qenien e pavarur dhe te paanshem te gjyqtarit ne ushtrimin e detyres se tij. Ekzistenca ne Kushtetuten e Republikes se Shqiperise e ketyre parimeve te organizimit dhe te funksionimit te pushtetit gjyqesor i ka dhene vendin dhe fizionomine ketij pushteti ne Republiken e Shqiperise. Megjithe rolin dhe rendesine qe i ka dhene Kushtetuta e Republikes se Shqiperise pushtetit gjyqesor ne Republiken e Shqiperise, duhet thene dhe theksuar se pushteti gjyqesor ne Republiken e Shqiperise eshte ende i dobet dhe i brishte karahasuar me dy pushtetet e tjera ne shtet ate ekzekutiv dhe legjislativ. Dobesia dhe brishtesia e pushtetit gjyqesor ne Republiken e Shqiperise eshte pasqyre e dobesise dhe e brishtesise se demokracise ne vend. Kjo sepse sa me i forte dhe i konsoliduar te jete pushteti gjyqesor ne nje shtet, aq me e forte eshte dhe demokracia ne ate shtet, pasi nje pushtet gjyqesor i forte dhe i konsoliduar eshte nje garant i forte per respektimin e te drejtave dhe lirive themelore te njeriut si baza e nje shteti demokratik. “Simptomat” e ketij pushteti gjyqesor te dobet e te pakonsoliduar shfaqen here pas here ne praktike, ku mjafton te permendim faktin se mjaft procese gjyqesore te bujshme mbyllen pa filluar ende. Faktoret qe ndokijne ne dobesine e pushtetit gjyqesor ne Republiken e Shqiperise, jane kryesisht faktoret politike ne vend. Jane keta faktore qe ndikojne ne pushtetin ekzekutiv dhe legjislativ ne berjen e reformave ne drejtim te forcimit te pushtetit gjyqesor ne vend. Ne kete kuader vlen te permendim faktin qe here pas here flitet per heqjen apo kufizimin e imunitetit te gjyqtareve, ne kuader te luftes kunder korrupsionit. Ekzistenca e imunitetit te gjyqtarit eshte nje garanci per qenien e tij te pavaruar ne ushtrimin e detyres, me qellim qe ai te jete i pandikuar nga faktore te jashtem ne dhenien e nje vendimi, per te mos qene pre e hetimeve dhe procedimeve penale te padrejta dhe abuzive. Per me teper qe kur behet fjale per vepren penale te kurrupsionit apo marrjes mite, imuniteti i gjyqtarit praktikisht ka mbetur formal, sepse ne praktike organi kompetent K.L.D. nuk ka nguruar t’i heqe imunitetin cdo gjyqtari kur ai dyshohet per kryerjen e vepres penale te marrjes mite, pavaresisht nese keto dyshime bazohen apo jo ne prova. Ne kete kuptim heqja apo kufizimi i imunitetit te gjyqtarit me duket i teper, i panevojshem dhe per me teper i demshem per pavaresine e ketij pushteti, per arsyet qe u thane me lart. Ne drejtim te kufizimit te ketij fenomeni negativ sic eshte korrupsioni ne drejtesi mendoj se eshte e tepert heqja e imunitetit te gjyqtarit, por mendoj se ky femomen mund te kufizohet nepermjet reformave ligjore qe konsistojne ne rritjen e pages se gjyqtareve, ne perzgjedhjen dhe selektimin e kandidateve per gjyqtare me qellim qe ata te jene njerez me reputacion te mire, ne refomen qe duhet bere ne sistemin e avokatise etj. Eshte per tu theksuar gjithashtu se sot ekziston nje ligj per organizimin dhe funksionimin e pushtetit gjyqesor ne Republiken e Shqiperise i cili ne disa dispozita te tij rezulton te kete probleme kushtetutshmerie, te tilla qe cenojne parimin e parevokueshmerise se gjyqtarit. Keshtu ne kete ligj parashikohen si raste kur ndaj gjyqtarit mund te merret masa disiplinore e “Shkarkimit nga detyra” edhe raste te tjera pervec atyre qe parashikon kushtetuta e Republikes se Shqiperise ne nenin 147/6 te saj, duke e bere kete ligj qe ne keto dispozita te jete antikushtetues. Ndonese gjykata kushtetuese sikurse u tha me lart, ka tashme praktike gjyqesore te konsoliduar lidhur me faktin se ne cilat raste mund te shkarkohet nga detyra nje gjyqtar, duke bere “disa hapa perpara” ne drejtim te respektimit te parimit te parevokueshmerise se gjyqtarit ne kushtetute, kete radhe eshte pikerisht legjislativi ai qe ben “disa hapa prapa” ne drejtim te mosrespektimit te ketij parimi kushtetues, me miratimn e ketij ligji me keto dispozita ligjore qe per mendimin tim kane probleme kushtetutshmerie. Ne kuader te kesaj teme nuk mund te lija pa permendur edhe problemin qe ekziston sot ne drejtim organizimit dhe te funksionimit dhe Konferences Gjyqesore Kombetare, si nje organ kushtetues i cili ka si kompetence kushtetuese zgjedhjen e 9 gjyqtareve si anetare te K.L.D-se.
Ne kete kuader ne praktike juristet dhe gjyqtaret ndajne dy mendime: Nje pjese mendon se kjo konference mund te oranizohet dhe te funksionoje edhe pa qene nevoja per ekzistencen e nje ligji ne kuptimin formal, duke e kuptuar organizimin e kesaj konference si nje te drejte kushtetuese te gjyqtareve per tu organizuar dhe per te zgjedhur anetaret e K.L.D-se, te ashtuquajtur “qeveria e gjyqesorit”. Pjesa tjeter e juristeve dhe e gjyqtareve mendon se Konferenca Gjyqesore Kombetare nuk mund te organizohet e te funksionoje pa ekzistencen e nje ligji ne kuptimin formal te miratuar nga ligjvenesi. Ne kete kuader ne Kushtetuten e Republikes se Shqiperise ekzistojne dy probleme ne kete aspekt. Se pari ekziston problemi qe kushtetuta jone nuk parashikon ne permbajtjen e saj qe, Konferenca Gjyqesore Kombetare, si organ kushtetues organizohet dhe funksionon ne baze te nje ligji, per te nenkuptuar me pas qe pa ekzistencen e nje ligji ne kuptimin formal ky organ kushtetues nuk mund te mbidhet dhe te funksionoje. Se dyti ekziston problemi qe kushtetuta jone ndonese parashikon ne nenin 147/1 te saj qe mandati i anetareve te K.L.D-se eshte 5 vjet pa te drejte rizgjedhje te menjehereshme, nuk parashikon ne permbajtjen e saj qe anetari te cilit i ka mbaruar mandati mund te vazhdoje te qendroje ne detyre deri sa te zevendesohet ne detyre nga anetari tjeter i zgjedhur. Ne kete kuptim shtrohet ceshtja nese kete parashikim qe nuk e ka bere kushtetuta a mund ta beje apo jo nje ligj? Pra a mundet qe ligji te parashikoje qe mandati i anetarit te K.L.D-se zgjatet pertej afatit kushtetues te 5 vjeteve deri sa ai te zevendesohet nga anetari i ri i zgjedhur, kur kjo gje nuk parashikohet ne kushtetute. A do te ishte kushtetuese nje dispozite e tille e ligjit me kete formulim? Eshte Gjykata Kushtetuese organi kompetent qe duhet t’iu jape zgjidhje ketyre problemeve qe kane dale ne praktike ne drejtim te interpretimit te ketyre dispoziteve kushtetuese. INTEGRIMI EVROPIAN DHE E DREJTA KUSHTETUESE NË SHQIPËRI SFIDAT PËR TË ARDHMEN E AFËRT TË INTEGRIMIT31 Prof. Aurela Anastasi 1. Qëndrimi i Kushtetutës sonë ndaj proceseve të integrimit. Një bilanc i së drejtës kushtetuese në kuadër të integrimit evropian të Shqipërisë, për të arritur në konkluzione të qarta lidhur me qëndrimin dhe sfidat e saj gjatë gjithë proceseve të asociimit dhe anëtarësimit, është mjaft i rëndësishëm jo vetëm për debatin doktrinor në këtë fushë, por edhe në rrafshin praktik. Theksojmë që në fillim se, dispozitat e Kushtetutës parashikojnë kushte mjaft të favorshme për implementimin e të gjithë procesit të integrimit të Shqipërisë. E hartuar në vitin 1998, pas nënshkrimit të traktateve të asociimit me mjaft vende të Evropës Lindore, si dhe në prag të fillimit të procesit të stabilizim-asociimit me Shqipërinë, Ajo adoptoi një sërë formulash specifike që i hapin rrugë proceseve të integrimit euro-antlantik. Shfrytëzoi përvojat e amendimit të kushtetutave nga vende të tjera që u anëtarësuan rishtazi në Bashkimin Evropian, si dhe u mbështet në ndjenjat europianiste të popullit shqiptar. Ky i fundit, e ka mirëpritur delegimin e sovranitetit duke krijuar një situatë mjaft të favorshme për integrimin evropian, gjë që u shfaq qartë qysh në lëvizjet e para për demokraci, në vitet ’90. Zërat e euroskeptikëve në Shqipëri ishin mjaft të dobët dhe në asnjë çast nuk u ngritën deri në nivelin politik. Kështu, në këto 20 vite të tranzicionit demokratik, asnjë parti politike nuk përdori kartën e euroskepticizmit ose të nacionalizmit në programin e saj politik. Në këto kushte mund të lind pyetja, nëse është e nevojshme të nxitet një debat mbi qëndrimin e Kushtetutës sonë ndaj proceseve të integrimit? Ky diskutim ka dobinë e tij në dy aspekte kryesore: së pari, jo vetëm duhet të njihemi, por edhe të mësohemi me faktin se, zbatimi i klauzolave evropiane në rendin ligjor shqiptar do të pakësojë autoritetin e Kushtetutës si ligji më i lartë në vend; së dyti, kemi nevojë të analizojmë dhe të konkludojmë mbi nevojën ose jo, të amendimeve të Kushtetutës në këtë kuadër. Duhet thënë se, zbatimi dhe rishikimi i Kushtetutës në kuadrin e anëtarësimit të Shqipërisë në Bashkimin Evropian e ruajnë autoritetin e shtetit dhe të vetë ligjit themelor. Ato gëzojnë një mbështetje të gjerë politike e popullore dhe nuk sjellin asnjë pështjellim me nevojat për ndryshim, për hir të oportunitetit të njërës apo tjetrës forcë politike. Prandaj, nuk është e nevojshme të anashkalojmë ndryshimin e Kushtetutës, ashtu sikurse ndodhi në rastin e anëtarësimit të Shqipërisë në NATO. 2. Vështrim i krahasuar për çështjen. Vendet anëtare të Bashkimit Evropian janë ndeshur me të ashtuquajturin “dificit europian”, që do të thotë mungesë e dispozitave të Kushtetutës që autorizojnë proceset e integrimit të plotë në BE. Disa faktorë bënë që amendimet e kushtetutave të tyre të kryheshin me vështirësi. Ndër këta, mund të përfshijmë dyshimet popullore rreth delegimit të sovranitetit, përhapjen e euroskepticizmit në një sërë vendesh kandidate dhe përvojat me referendumet e pavlefshme32. Kështu, u ruajt një profil i ulët i ndryshimeve kushtetuese me qëllim që formulime mjaft të avancuara të mos ktheheshin në një mjet në duart e euroskeptikëve. Krahas problemeve të referendumeve për pranimin e vendeve të reja, amendamentet u influencuan edhe nga teoritë kushtetuese në rajon. Madje, teoria tradicionale e sovranitetit komb-shtet kishte pushtuar edhe vendet e Evropës Qendrore e Lindore. Deri vonë, në këto vende Bashkimi Evropian ishte portretizuar si një organizatë ndërkombëtare dhe jo sovrakombëtare. Sfidat kushtetuese të supremacisë së akteve të Bashkimit Evropian në pjesën më të madhe, buronin edhe nga vetë ekzistenca e Gjykatës Kushtetuese. “Aktivizmi” i Gjykatës Kushtetuese vinte në diskutim faktin se cila gjykatë do të zgjidhte përfundimisht çështjet, Gjykata Evropiane e Drejtësisë apo gjykatat kushtetuese të këtyre vendeve? Nevoja për harmonizimin e legjislacionit sillte në vëmendje debatin nëse gjykatat kombëtare do të referoheshin dhe do të aplikonin interpretimet e Gjykatës Evropiane të Drejtësisë, apo do të referoheshin tek marrëveshjet me BE? Kështu, harmonizimi i drejtësisë do siguronte uniformitetin e aplikimit të marrëveshjeve të BE-së me vendin kandidat. Gjykatat Kushtetuese të vendeve kandidate përgjithësisht kanë dhënë sinjale pozitive lidhur me harmonizimin gjyqësor. Ka pasur mjaft gjykata të vendeve kandidate që i janë referuar direktivave të BE-së, ndërkohë që ka pasur edhe mjaft rezerva prej tyre. Vetëm Kushtetuta e Polonisë, e hartuar dhe miratuar relativisht vonë, e cila hyri në fuqi në vitin 1997, parashikoi dispozita të qarta që transferonin pushtetet sovrane, si dhe një varg dispozitash që lejonin dhe lehtësonin proceset e integrimit në Bashkimin Evropian. Më pas, në vitet 2000 filluan amendimet edhe në vendet e tjera të Evropës Qendrore e Lindore që kishin nënshkruar marrëveshjet evropiane për asociim. Në këtë kuadër një aspekt mjaft i rëndësishëm kushtetues mbetej delegimi i pushteteve sovrane ndaj Bashkimit Evropian, nëpërmjet delegimit të kompetencave të lejuara nga Kushtetuta. Në vendet anëtare të vjetra të Bashkimit Evropian, ka pasur modele të ndryshme delegimi, të cilat mund të klasifikohen si më poshtë:
Në vendet e Evropës Qendrore e Lindore u bënë amendamente Kushtetuese në lidhje me delegimin dhe transferimin e pushteteve, si dhe për të sanksionuar parimet themelore mbi të cilat ngrihet integrimi. 3. Parimet themelore të integrimit në Kushtetutën e RSH-së. A. Transferimi dhe delegimi i pushteteve sovrane. Në kushtetutë është parashikuar mundësia e ratifikimit të marrëveshjeve ndërkombëtare, në të cilat vendoset delegimi i kompetencave shtetërore tek një organizatë ndërkombëtare, për çështje të caktuara (neni 123). Konkretisht, në marrëveshje të tilla ndërkombëtare, sipas vullnetit të Kuvendit (ose me referendum), ndodh transferimi i një pjese të pushtetit për çështjen, përfshirë edhe pushteti normativ. Gjithshka, mund të vendoset me shumicën absolute të anëtarëve të Kuvendit, përmes ratifikimit të një marrëveshjeje ndërkombëtare që e parashikon shprehimisht sa më sipër. Kuvendi është sovran në këtë transferim specifik kompetencash dhe madje, është i lirë ta bëjë ai vetë ratifikimin e kësaj marrëveshjeje, ose të vendosë që ratifikimi të bëhet me referendum. Kjo e fundit, ka pak gjasa të ndodhë në Shqipëri dhe deri tani nuk kemi shtruar asnjëherë, as në nivelin politik, as në nivelin teorik, nevojën për referendum. Madje, nuk kemi parashikuar asnjëherë ndonjë rregullim specifik ligjor në Kodin Zgjedhor për referendumet e këtij tipi. Ky i fundit, ka parashikuar rregulla të hollësishme për të gjitha tipet e tjera të referendumeve të sanksionuara nga Kushtetuta, por jo për referendumin integrues. 4. Parimi i zbatimit të drejtpërdrejtë të normave dhe i epërsisë së tyre mbi të drejtën e brendshme të vendit. Këto parime janë afirmuar në Kushtetutën e Shqipërisë në mënyrë të përgjithshme. Në nenin 122/3 sanksionohet se, Republika e Shqipërisë mund të ratifikojë marrëveshje me një organizatë ndërkombëtare në të cilën të parashikohet shprehimisht zbatimi i drejtpërdrejtë i normave të nxjerra prej saj. Në rast konflikti, normat e nxjerra prej kësaj organizate do të kenë epërsi mbi të drejtën e vendit. Deri më sot, nuk është bërë e mundur të kemi ndonjë marrëveshje ndërkombëtare të këtij lloji, por nga interpretimi gjuhësor i dispozitës (neni 122/3) dhe nga krahasimi i saj me dispozitat e tjera, arrijmë në konkluzionin se, këtu nuk kemi të bëjmë thjesht vetëm me epërsinë mbiligjore. Kjo dispozitë, parashikon një epërsi të normave të organizatës ndërkombëtare, mbi të gjithë korpusin e të drejtës së brendshme të vendit, pra, edhe mbi vetë Kushtetutën. Arrijmë në konkluzionin se, Kushtetuta bën dallimin midis normave të së drejtës publike ndërkombëtare dhe normave të nxjerra nga kjo organizatë, të cilat do të kenë epërsi edhe mbi Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë34. Neni 122/3 i Kushtetutës mund të konsiderohet në mënyrë të plotë “klauzola e epërsisë” në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë dhe është fjala për epërsinë e normave të së drejtës Komunitare. Kjo klauzolë është mjaft e rëndësishme në kuadër të anëtarësimit me BE, prandaj mendojmë se në prag të anëtarësimit do të ishte më mirë të adresohej shprehimisht në lidhje me legjislacionin e BE-së. Nga sa më sipër, duket se Kushtetuta e RSh-së ka bërë heshturazi dallimin e të drejtës Komunitare nga normat e së drejtës Publike Ndërkombëtare, sistemi i të cilave ka ndryshime nga e drejta Komunitare. Megjithatë, fakti që kjo nuk është shprehur në mënyrë të hapur, ka shpënë në konkluzionin se, nuk ka diferencim në kushtetutë midis legjislacionit ndërkombëtar dhe atij komunitar35. Prandaj, unë bashkohem me mendimin e studiuesit Kellermann, sipas të cilit shihet e udhës që referencat për efektet dhe statusin e legjislacionit të BE-së, në sistemin ligjor shqiptar, duhet të shtohen në Kushtetutë, së bashku me bazat ligjore për anëtarësimin në BE36. Legjislacionit komunitar, parësor e dytësor, duhet t’i jepet nga Kushtetuta jonë autoritet, epërsi dhe mundësi për zbatim të drejtpërdrejtë në mënyrë specifike, të shprehur qartë në Kushtetutë, të pavarur nga përkthimi në gjuhën shqipe dhe botimi në fletoren zyrtare. Një sanksionim i qartë në Kushtetutë mendojmë se, jo vetëm do të ndihmojë në proceset e zbatimit të të gjithë acqui communautaire, në kuadrin ligjor të Republikës së Shqipërisë, por edhe do të ndihmojë në forcimin e autoritetit të Kushtetutës sonë. 5. E drejta e zgjedhjeve dhe integrimi Kushtetuta e RSh-së sanksionon se çdo shtetas që ka mbushur moshën 18 vjeç, qoftë edhe ditën e zgjedhjeve ka të drejtë të zgjedhë dhe të zgjidhet (neni 45/1). Gjithashtu, të drejtën e zgjedhjes në këshillat vendorë dhe si kryetarë bashkie ose komune, e kanë vetëm shtetasit që janë me banim të përhershëm në territorin e njësisë vendore përkatëse (neni 109/3). Sikurse, vihet re, shtetësia shqiptare nuk është një kusht kushtetues për të gëzuar të drejtën e zgjedhjeve. Aktualisht, ajo qëndron vetëm si kusht ligjor, e parashikuar nga Kodi zgjedhor. Ky sanksionim kushtetues mendojmë se ka qenë largpamës dhe i referohet padyshim anëtarësimit në BE, duke bërë të mundur që Kushtetuta të mos ketë nevojë për ndryshime në kuadrin e anëtarësimit në Bashkimin Evropian. Me këtë dispozitë ne mund të zbatojmë detyrimet që burojnë nga Traktati i Mastrihtit, sipas të cilit e drejta e zgjedhjeve vendore, u njihet edhe shtetasve të tjerë nga vendet anëtare të Bashkimit Evropian, që banojnë në territorin e njësisë përkatëse. Të gjitha vendet anëtare të BE-së kanë bërë ndryshimet kushtetuese të nevojshme në lidhje me këtë detyrim që buronte nga traktati i Mahstrihtit. Nëse do të bënim një interpretim të titullit “shtetas” në nenin 45/1 të Kushtetutës sonë, mund të arrinim në konkluzionin se, kushti i shtetësisë shqiptare bëhet një çështje e ligjit dhe jo e Kushtetutës. Madje, mund të shkojmë edhe më tej dhe të arrijmë në konkluzionin se: Kushtetuta e Shqipërisë nuk e ndalon të drejtën e votës edhe për shtetasit e huaj, pavarësisht se nuk e ka parashikuar atë shprehimisht. Këtë e themi pasi nenin 45/1 të Kushtetutës e interpretojmë së bashku me nenin 16/1 të saj ku theksohet: “Të drejtat dhe liritë themelore, si dhe detyrimet e parashikuara në Kushtetutë për shtetasit shqiptarë vlejnë njëlloj edhe për të huajt dhe për personat pa shtetësi në territorin e Republikës së Shqipërisë, me përjashtim të rastve kur Kushtetuta e lidh në mënyrë të posaçme me shtetësinë shqiptare ushtrimin e të drejtave dhe lirive të caktuara”. Pra, kushtit të shtetësisë nacionale të vendit përkatës, që deri në vitin 1992 në Evropë ka qenë absolut për gëzimin e zotësisë elektorale publike, i jepet kështu, një status ligjor dhe jo një status kushtetues. Kurse shtetësia si e tillë mbetet një status me rëndësi kushtetuese, pasi për personat pa shtetësi nuk gjejmë një vend për t’i trajtuar si zgjedhës aktivë. Sidoqoftë, ky sanksionim shërben mjaft në procesin shqiptar të integrimit europian dhe përbën një ndihmesë në kuadrin e “klauzolës së integrimit” të vendosur në Kushtetutë. Kur flasim për rënien e statusit të shtetësisë, nga kushtetues në ligjor, kemi parasysh jo vetëm aftësinë për të ushtruar të drejtën aktive të votimit, por edhe aftësinë për të ushtruar të drejtën pasive, të cilat sot, në parim, mbeten të pandara. Traktati i Mahstritit nuk e lidh këtë të drejtë për të huajt vetëm me të drejtën aktive të votimit, por edhe me atë pasive. Shtetasit e huaj në vendet e Bashkimit Evropian mund të zgjidhen edhe si këshilltarë vendorë. Sidoqoftë, ka edhe kufizime. P.sh., në Francë, shtetasit e huaj mund të zgjidhen këshilltarë vendorë, por nuk mund të zgjidhen kryetarë, si dhe nuk mund të marrin pjesë në përcaktimin e zgjedhësve për senatorë ose të vetë senatorëve37. Një këndvështrim i tillë gjen vend në paragrafin 3 të nenit 109 të Kushtetutës sonë, i cili aftësinë zgjedhore për të qenë anëtar i këshillave apo organeve ekzekutive në njësitë vendore e lidh vetëm me shtetasit që janë me banim të përhershëm në territorin e njësisë vendore përkatëse, dhe jo domosdoshmërisht me shtetasit shqiptarë. Sidoqoftë, në momentin e anëtarësimit është e mjaftueshme që parashikimet dhe rregullimet e nevojshme të bëhen nga Kodi zgjedhor. Ndoshta do të lind nevoja për të interpretuar ndryshe Kushtetutën sa i përket kuptimit “të banimit të përhershëm” të shtetasit në njësinë vendore përkatëse (neni 109/3). Kjo, pasi me anëtarësimin tonë në BE, do të ketë shtetas të shteteve të tjera anëtare të Bashkimit që do të jetojnë e punojnë edhe në territorin e Republikës së Shqipërisë. 6. Konkluzione. Së pari, të gjitha idetë për ndryshime në kuadrin e proceseve të integrimit dhe anëtarësimit në BE, do të sillnin përmirësime në përmbajtjen e Kushtetutës, por është e mira që t’i referohemi vetëm atyre ndryshimeve, të cilat anëtarësimi i bën të domosdoshme. Të gjitha parimet e sanksionuara në mënyrë implicite më sipër, mund të qartësohen me një klauzolë të vetme, atë të anëtarësimit, kur të jetë koha. Mendojmë se është e nevojshme dhe është dinjitoze të kemi një nen të posaçëm në kuadër të anëtarësimit të shqipërisë në BE. Së bashku me të, mund të qartësojmë raportet normative me legjislacionin komunitar. -Së dyti, ndërkohë, nevoja të tjera për ndryshim mund të lindin edhe më pas dhe ne nuk kemi pse të tregohemi të kursyer. P.sh., do të vijë dita kur do të bëhet i domosdoshëm ndryshimi i nenit 161/1 të Kushtetutës sonë, i cili i njeh Bankës së Shqipërisë të drejtën ekskluzive për nxjerrjen dhe qarkullimin e monedhës shqiptare, si dhe të zbatojë në mënyrë të pavarur politikën monetare. Teksa hyjmë në bashkimin monetar dhe të monedhës, nuk do të jetë më Banka Qendrore Shqiptare që do të vendosë për sasinë e parasë që do të hidhet në treg, por Banka Qendrore Evropiane. -Së treti, duhet thënë gjithashtu se, Kushtetuta shqiptare nuk parashikon ndonjë mbrojtje të posaçme për shtetasit e shteteve të BE-së, kur ata qëndrojnë në territorin e saj. Është e natyrshme që deri tani ajo të angazhohet për të mbrojtur të drejtat e shtetasve shqiptarë, madje edhe shtetasve shqiptarë që ndodhen në territorin e një shteti të tretë (neni 8). Por, në kuadrin e anëtarësimit të saj në BE, ndoshta ky formulim do të tingëllonte përjashtues për shtetasit e shteteve anëtare të BE-së që jetojnë e punojnë në territorin shqiptar.
1. Anneli Albi, “EU enlargement and the Constitutions of Central and Eastern Europe”, Cambrige University Press, 2005 2. Alfred Kellerman, “Efektet ligjore të Marrëveshjeve të Asociimit me BE-në për shtetasit e vendeve joanëtare”, Revista “E drejta parlamentare dhe politikat ligjore”, Nr. 41, viti 2008 3. Aurela Anastasi, “E drejta Kushtetuese e Krahasuar”, Tiranë, 2008, fq. 54-77 4. Luis Favoreux, etj. “Droit Constitutionnel”, Dalloz, Paris, 1998 5. Luan Omari, Aurela Anastasi, “E drejta Kushtetuese”, Tiranë, 2008 1R. Meidani, Kushtetuta: Bilanci dhe Perspektiva, Toena, Tiranë 2009; Mbi qeverisjen (I), Univ. M. Barleti&Dudaj, Tiranë 2009. 2 Woodrow Wilson, Address to New York Press Club, September 9, 1912. 3 Thomas Jefferson, Letter, 9 Sept. 1792, to George Washington 4 Shih zërin Jurisprudenca, në “Enciclopaedia Universalis”, Francë S.A 1984. 5 A. Esmein, Droit Constitutionnel, Ed. Leon Tanin, Paris, f. 573. 6 Michel Lesage, Les interventions du législateur fans le fonctionnement de la justice, Paris, LGDJ, 1960. 7 Christian Lerat, La Cour Suprème des États-Unis, pouvoirs et évolution historique, Presses Universitaires de Bordeaux, 1989. 8 Leon Duguit, Traité de droit constitutionnel, Paris, 1923 dhe Jeze, Principes généraux de droit administratif, Paris, 1920. 9 Jean-Claude Béguin, Le contrôle de la constitutionalité des lois en République Fédérale d’Allemagne, Paris, 1982. 10 Shih L. Omari dhe A. Anastasi, E drejta kushtetuese, ABC, Tiranë, 2008, f. 361. 11 1&2 Mario Talamanca Instituzioni di Diritto Romano, Milano – Dott.A. Giuffrè Editore- 1990, fq. 389 12 1&2 Mario Talamanca Instituzioni di Diritto Romano, Milano – Dott.A. Giuffrè Editore- 1990, fq. 389 13 Andreë Borkoëski dhe Paul Du Plessis E drejta Romake DITA 2000 fq 216 14 Neni 17 1. Kufizime t¨e t¨e drejtave dhe lirive t¨e parashikuara n¨e k¨et¨e Kushtetut¨e mund t¨e vendosen vet¨em me ligj p¨er nj¨e interes publik ose p¨er mbrojtjen e t¨e drejtave t¨e t¨e tjer¨eve. Kufizimi duhet t¨e jet¨e n¨e p¨erpjes¨etim me giendjen q¨e e ka diktuar at¨e. 2. K¨eto kufizime nuk mund t¨e c¨enojn¨e thelbin e lirive dhe t¨e t¨e drejtave dhe n¨e asnj¨e rast nuk mund t¨e tejkalojn¨e kufizimet e parashikuara n¨e Konvent¨en Europiane p¨er t¨e Drejtat e Njeriut. 15 Vendim nr. 35, dt.10.10.2007 i Gjykatës Kushtetuese të R.Sh 16 Pronat e legalizuara sipas këtij ligji regjistrohen në regjistrat e pronave të paluajtshme në përputhje me ligjin nr.7843, datë 13.7.1994 “Për regjistrimin e pasurive të paluajtshme”. Regjistrimi i pronës bëhet sipas të dhënave që përmban leja e legalizimit që lëshohet sipas nenit 28 të këtij ligji. Në rast se parcela ndërtimore e legalizuar figuron në regjistrat e pronave të paluajtshme në emër të subjekteve private, atëherë me regjistrimin e lejes së legalizimit, subjektit privat i lind e drejta për shpërblim në natyrë ose në lekë. Zyra e regjistrimit të pasurisë së paluajtshme, për të gjitha rastet e konstatuara në pikën 2 të këtij neni, i dërgon Këshillit të Ministrave çdo 3 muaj listën e subjekteve fizike ose juridike që shpërblehen sipas këtij ligji, me të dhënat për çdo pronar dhe sipërfaqet takuese. Afati i parë i dorëzimit të listës pranë Këshillit të Ministrave është data 1 dhjetor 2006. Këshilli i Ministrave, brenda 30 ditëve nga afati i dorëzimit të listës nga Zyra Qendrore e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme, merr vendim për shpërblimin e pronarëve dhe sipërfaqet takuese. Komisionet e kthimit dhe kompensimit të pronave në qarqe kompensojnë subjektet në përputhje me vendimin e Këshillit të Ministrave brenda 3 muajve. Komisioni i kthimit dhe kompensimit të pronave në qark, për efekt të përllogaritjes së sipërfaqes që kompensohet, e trajton atë si truall në përputhje me metodikën për vlerësimin e pronës së paluajtshme që kompensohet dhe asaj që do të shërbejë për kompensim, sipas ligjit 9235, datë 29.7.2004 “Për kthimin dhe kompensimin e pronës”, të ndryshuar.
17 Ligji mund t¨e parashikoj¨e shpron¨esime ose kufizime n¨e ushtrimin e s¨edrejt¨es s¨e pron¨es vet¨em p¨er interesa publik¨e. 18 Marckx vs. Belgjikes The right to property, Aguide to the implementation of Article 1 of Protpcol no 1To te European Convention of Human Rights. Monica Carss –FriskHuman Rights Handbooks No 5 fq.18 19 Vendimi nr. 30, dt. 01.12.2005 i Gjykatës Kushtetuese të RSh. 20 Cështja Ramadhi dhe të tjerë kundër Shqipërisë, A 38222/02 datë 13.11.2007. 21 Zbatimi i Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, Punime të seminarit UniDem, mbajtur në Trieste më 13-14 dhjetor 1999, fq.46. 22 1. Kuvendi, brenda dy deri tre vjet¨eve nga hyrja n¨e fuqi e k¨esaj Kushtetute, nxjerr ligje p¨er rregullimin e drejt¨e t¨e ¸c¨eshtjeve t¨e ndryshme q¨e lidhen me shpron¨esimet dhe konfiskimet e kryera para miratimit t¨e k¨esaj Kushtetute, duke u udh¨ehequr nga kriteret e nenit 41. 2. Ligjet dhe aktet e tjera normative t¨e miratuara para dat¨es s¨e hyrjes n¨e fuqi t¨e k¨esaj Kushtetute dhe q¨e kan¨e t¨e b¨ejn¨e me shpron¨esimet dhe konfiskimet, do t¨e zbatohen kur nuk vijn¨e n¨e kund¨ershtim me t¨e 23 Cështja Driza kundër Shqipërisë A 33771/02, 13.11.2007 24 Jordan G. Bërbulesku, “Bashkimi Europian. Nga kombëtar në federal” (Iordan Gheorghe Barbulescu, “Uniunea Europeana. De la national spre federal “), Shtepia Botuese Tritonic, Bukuresht, 2005, f. 213.25 www.carr.ro/2313.html 26 Elizabeth Pond, ‘Rilindja e Europes”, (Pond Elizabeth, “Renasterea Europei”), Shtepia Botuese Pandora –M, Targoviste 2003, f. 191. 27 Elizabeth Pond, ‘Rilindja e Europes”, (Pond Elizabeth, “Renasterea Europei”), Shtepia Botuese Pandora-M, Targoviste 2003, f.185 28 Porf. dr. Ioan MURARU është profesor i së drejtës kushtetuese në Universitetin e Bukureshtit, Rumani dhe Avokat i Popullit në Rumani. 29 Fuerea Augustin, “E drejta komunitare/europiane e biznesit”, Ribotim, (‘Drept comunitar al afacerilor”, Editia a II-a revazuta si adaugita,) Shtepia Botuese Universul Juridic, Bukuresht 2006, f. 46. 30 Percy B. Lehnin, “European Citizenship: Towards a European identitiy”, Working Papers series in Europian Studies (volume 2, number 3) 1999, f. 6. 31 Referat i mbajtur në Konferencën shkencore me temë “Sistemi Kushtetues dhe sfidat e tij”, organizuar nga Fondacioni Shoqëria e hapur për Shqipërinë, Soros dhe Universiteti “Fan Noli”, Korçë, 14 Dhjetor, 2008. 32 Shih: Anneli Albi, “EU enlargement and the Constitutions of Central and Eastern Europe”, Cambrige University Press, 2005, fq. 9-14 33 Shih, Po aty. 34 Mbi raportin e normave ndërkombëtare me të drejtën e vendit, shih më gjerë, Aurela Anastasi, “E drejta Kushtetuese e Krahasuar”, Tiranë, 2008, fq. 54-77 35 Alfred Kellerman, Efektet ligjore të Marrëveshjeve të Asociimit me BE-në për shtetasit e vendeve joanëtare, Revista “E drejta parlamentare dhe politikat ligjore”, Nr. 41, viti 2008 36 Alfred Kellerman, Po aty. 37 Shih: Luis Favoreux, etj. “Droit Constitutionnel”, Dalloz, Paris, 1998 |