Ana səhifə

Politikal sosializasion


Yüklə 95.5 Kb.
tarix27.06.2016
ölçüsü95.5 Kb.


Güntay Gəncalp

Bayrağımız necə olmalıdır?

Əskilərdən günümüzə qədər dövlətlərin “politikal sosializasion” (siyasal tolumsallaşma) adında açıq siyasətləri olmuşdur. Milli dövlətlərin quruluşu ilə bu politika daha da güclənmiş və toplum tərəfindən özümsənməsi üçün gəlişən teknik imkanlardan da yararlanılmışdır. Nədir “siyasal toplumsallaşma?” Dövlətin və millətin varlığının simgələrini və bu simgələrin arxasında dayanan anlamları toplumun ortaq inancı halına gətirməkdir. Bu rəmzlər qarşısında düşüncəyə ehtiyac duymadan təpkisəl sayqı duyğusunu gəlişdirməkdir. Bayraq və milli marş bunlardan ibarətdir. Çünkü bu rəmzlər o dövlətə və millətə mənsub olan fərddə güc və güvənlik psikolojisini sağlamış olur. “Siyasal toplumsallaşa”nın əsas məqsədi dövlətin və millətin rəmzlərini toplumsal inanc planına daşımaqdır. Çünkü, yalnız inanc bağlamında toplum sıx bir şəkildə yardımlaşma, dayanışma və özveri örnəyini tarixi dərinliyi olan bir doğrultuda sərgiləmiş olur. Yalnız inanc toplumun bütün qatmanlarını içinə ala bilir. Çünkü tarixi gerçəklər isbat edir ki, insanın ağılsız, düşüncəsiz, aracsız dönəmi olmuş, ancaq inancsız dönəmi əsla olmamışdır. Bu nədənlə də toplumsal inancın bir parçası olan dəyərlər öz varlıqlarını varlıqlarını uzun əsrlər boyunca, ya da əbədiyən sürdürərlər. Tarixdə böyük mədəniyətlərin çöküşü də o mədəniyəti ortaya qoyan inanc sisteminin ortadan çıxması ilə gerçəkləşmişdir. Bir mədəniyətin orta dirəyini oluşduran inanc və yan dirəklərini oluşduran siyasi və ekonomik təşkilatlanmadır. Siyasi və iqtisadi qurumla çökdüyündə bir mədəniyət yara alır, ancaq çökmür. Bu yaralarını onarıb yenidən yüksəlmə olanağı olur. Lakin bir mədəniyətin ortadiriyini təşkil edən inanc çökdüyündə o mədəniyət tarixdən silinər. Sumərlərdən günümüzə qədər davam edən tarixdə bunun örnəklərinə rast gəlinməkdədir. Tarixdə Moğollar kimi kəmiyətcə az olan qövmlərin birdən yüksəlib və dünyanı idarə etmələrinin də səbəbi o millətin duyğularında özünə olan üstünlük inancının döllənməsi olmuşdur. Bu inanc çökdüyündə də sönmüşlər, içbölünməyə uğramışlar. Bu inancı Çingiz Xan kimi liderlər aşılaya bilmişdir. Eyni şəkildə Hz. Məhəmməd kimi bir lider çox az miqdarda nüfusa sahib olan və Bizans-Sasani vassalı olmaqla qürur duyan ərəblərdə bu inancı yarada bilmişdir. Bu kimi tarixi örnəkləri saymaq mümkündür. Qövmlərin yüksəlişi və tarix səhnəsinə çıxışları güclü bir inanca sarılmaları ilə olmuşdur. Türk tarixində bunun örnəklərinə bol-bol rastlanmaq mümkündür. Toplumsal enerjini və bu enerjinin amacını, ərəyini bəlli edən bayraq bu kimi həssas tarixi anlarda doğmuşdur. Bayraqların doğuşu sırasında rənlərin o toplumdakı anlamları üzərinə diqqətlər yönəlmişdir. Toplumsal inanışlarda rənglərin nəyi çağrışdırması bu dönəmlərdə çox önəmli olmuşdur. Örnəyin islami inanc çərçivəsində qurulan dövlətlərdə “yaşıl” rəng öncəlik daşımışdır. Əski türk inancında hər bir rəng ətrafında bəzi inancsal bilgilər olmuşdur. Şamançılıqda qırmızı rəng gövdəni (bədəni) və tini (ruhu) birləşdirən rəng olmuşdur. Bu üzdən də qanın hərəkəti durduğunda bədən və ruh arasındakı bağlar və bağlantılar qopmuşdur. Böyük Fransa Devrimində qırmızı rəng devrimi simgələyən rəng kimi devrimin gərgin sürəsində ortaya çıxdı. Modernizmin başlanqıcı və feodalizmi devirən inqilab kimi tarixə keçən Fransa devrimindən günümüzə qədər qırmızı devrimciliyi çağrışdırmışdır. “Sarı”nın somut anlamı olmamışdır. Sarı rəng həm uğursuzluğu həm də uğuru çağrışdırmışdır. Şaman inancında Tanrının yaşam bağışlama özəlliyi olan “şin” soyut (mücərrəd) anlam bildirən rənglərə əklənərək, rəngin anlamını aydınlığa qovuşdurmuşdur. “Sarışin” dediyimizdə “sarı” rəngindəki solğunluqdan əsər-əlamət görmərik. Gözəlliyi və həyat duyğularını çağrışdıran “sarı” rəngini imgələrik. Oysa payızda yarpaqların saralıb tökülmələri və ölmə kimi olaylar da “sarı” sifəti ilə anladılır. Eləcə də “qaraşın” dediyimizdə qaranın qaranlıq və ölümcüllüyündən uzaqlaşmış oluruq. Sevimli qara ilə rastlanırıq. Ancaq əski türk inancında “göy-mavi” rəng çox içərici olmuşdur. Uzayları da öz içində barındıran bir sifətdir. Tanrıya aid olan bütün özəlliklər ondadır. Buradakı “göy” sadəcə maddi dünyanın görünümsəlliyini simgələməz. Xəyal dünyamızda, iç dünyamızda da sonsuzluğu “göy” rənglə alqılamış oluruq. Mavi göylərin və dış evrənin sonsuzluğu söz qonusu deyildir yalnızca. İç evrənin də sonsuzluğu “göy” rəngdə sizgisəl (qavramsız anlamayla) alqılama ilə sərgilənmiş olur. Türk gələnəyində bəzi rənglərin mikromühitdə və mavi kimi bəzi rənglərin makromühitdə dərin anlamı olmuşdur. Türk tarixində rənglərlə ilgili inanışlar ən çox xalı, kilim və cecim sənətindəki naxışlarda özünü göstərmişdir. İslam öncəsi türk imperatorluqlarında “göy” rəngin bayraqlara yansımasının nədəni də bu olmuşdur. O çağların şərtlərinə görə, sonsuzluğu və Tanrını rəmzləşdirən “göy” rəngdən sonsuz güc alma inancı siyasəti etkiləmişdir.

Ulusların oyanışı olaraq nitələnən dönəmlərdə böylə bir soru ortaya çıxmışdır: “İndiki zamanı hansı verilərdən yola çıxaraq şərh etməliyik?” Bu sualın iki cavabı olmuşdur: 1. İndiki zamanı keçmişlə və olanı olmuşlarla açıqlamaq gərəkir. 2. İndiki zamanı gələcəklə və olanı olmayanla izah etmək gərəkməkdədir. Bu iki tərz yanaşma üzərinə minlərcə kitab yazılmışdır. Ulusların gəlişməsi bu iki tür yanaşmaya odaklanmışdır. Millətin varlığının göstərgəsi olan hər şeydən öncə “dil”dir. Başqa kültür ögələri də yaşamlarını dilin varlığında sürdürərlər. Dilin qaynağı isə mitolojilər, folklor və tarixdir. Kasirer “mitolojisi olmayan toplumlar ulus ola bilməzlər.”- deyir. Doğru bir təsbitdir. Çünkü mitolojilərdə sözcüklər uzayların sonsuzluğuna vara bilir. Yumurtanın içinə girib orada yaşam türləri düşləyib anlada bilir. Dil, inanılmaz fantastik məkanlarda öyküsəl denəyimlər qazana bilir. Böylə bir dil ölməz. O zaman günümüzü keçmişin verilərindən yola çıxaraq izah etmək zərurəti ortaya çıxır. Çünkü indiki zamanda qullandığımız bir dil var. Bu dilin qramatolojik kökəni və bünyəsində daşıdığı unudulmuş və unudulmamış anılar tarixə dayanmaqdadır. İndiki zamanı və olanı olmuşların verilərindən yola çıxaraq şərh etməmiz gərəkir. Ancaq bu şərh yetərli deyildir. Çünkü tarix hər zaman gəldiyi kimi getməz. Hər zaman gəldiyi kimi getsə idi, tarixi müxtəliflik də yaranmazdı. İndiki zamanı keçmişin verilərindən yola çıxaraq izah etmək əski insanların inancsal, duyğusal təcrübələrindən yararlanmaqdır. İndiki zamanı əqli dərinliyə dayanan bir yöntəmlə açıqlama modern bir olaydır. Yalnız dini yanaşmalar indiki zamanı mütləq keçmiş verilərlə izah edər. Dini yanaşmanın gələcəyi keçmişdədir. Peyqəmbərlərin yaşadığı bəlli bir dönəm gələcəyin də idealıdır. Türk tarixində indiki zamanı keçmişin verilərindən yola çıxaraq açıqlama eyləmini “göy” rəng rəmzləşdirməkdədir.

“İndiki zamanı gələcəklə və olanı olmayanla izah etmə” ilkəsi ussal (əqli) genişləmənin, dərinləşmənin gərəksinimidir. Var olanlarla yetinməyib, yeni oluşumlar sağlamaq tarixsəlliyə dayanaraq ussal çabalayışı gərəkdirir. Bilimsəl nəzəriyələr də burdan doğar. Əqlin işləyişini və denəyimlər birikdirməsini nəzəriyələr gücləndirər. Günümüzdə bunu “çağdaşlaşma” qavramı ilə tanımlamaqdayıq. Evrimə nədən olan çəlişkilərdir (təzadlardır). Günümüzü keçmişin və gələcəyin verilərindən yola çıxaraq izah etmə çabaları ciddi çəlişki oluşdurar. İndiki zamanda keçmiş və gələcəyin “açıqlamaları” qarşı-qarşıya gələr. Bu qarşıdurmalar tarixi canlı tutar. Əski ilə yeninin, özəlliklə düşüncə planında qarşı-qarşıya gəlib görüşlərini açıqlamaları indiki zamanın dərinləşməsini, genişləməsini sağlar. Evrim dialektiyi böyləcə çəlişik varlıqların qarşılaşması ilə meydana çıxar. Olanla olmayanın duyğularda və düşüncələrdəki savaşı sürəkli devinimə olanaq sağlar. Böyləcə bütün dallarda evrim durmadan sürüb gedər. İndiki zamanı gələcəklə, olanı olmayanla təfsiretmə eyləmini çağdaşlaşma adı altında qırmızı rəng ifadə edər.

İran genəlində oyanış evrələrini yaşayan türklərin “indiki zaman”ını həm keçmiş həm də gələcək zamanın verilərindən yola çıxaraq açıqlamaq qaçınılmaz olduğu üçün “göy” və “qırmızı” rənglərdən yararlanmaq bir ehtiyac kimi otaya çıxır. Keçmiş üzərinə araşdırmalar aparıb onu öyrənmək, onun haqqında bilimsəl bilgilər əldə etmək mümkündür. Ancaq gələcək haqqında bilimsəl bilgi əldə etmək mümkün deyildir. Gələcək daima bir nəzəriyə halında qalmağa davam edəcəkdir. Bu üzdən də günümüzün təfsirində yetərli olmasa da keçmişin rolu gələcəkdən daha üstündür. O zaman günümüzün şərhində mavi rəng üstünlük qazanmalı və bayraqlaşmada birinci qapsayıcı rolu üstlənməlidir. Günümüzü gələcəyin verilərindən yola çıxaraq izah etmə “göy” rəngin zəminində ortada olmalıdır. Yəni bütünü ilə mavi zəminin üzərində bir parça “qırmızı” rəng. Çünkü kimlik tarixi bir olqudur. O gələcəkdə deyil. Bir başı gələcəkdə olsa da ən bariz varlığı ilə tarixi bir olqudur. Oyanış sürəcini sonsuzluq (göy rəng) içində anladan çağdaş ağıl (qırmızı rəng). İran genəlindəki türklüyün varlığını rəmzləşdirən bir bayraqda tam olaraq mavi rəngin içində qırmızı bir dairə olabilir. Bu dairənin içindəki hilal və ulduz  əski unudulmuş fatehliyimizin simgəsidir. Gündüz mavi və aydınlıq göyün altında, gecələrdə aylı-ulduzlu aydınlıq göyün altında yaşayan və düşüncəsi heç bir zaman qaranlıqlara gömülməyən özgür Türk milləti.



http://guntaytarix.blogspot.com/

02/11/2009


Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©atelim.com 2016
rəhbərliyinə müraciət