Piero ottaviano (Kunlabora revizianto kaj esperantiganto Armando Zecchin) la fundamentoj de la kristanismo

1. Papia, episkopo de Hierapolo de Frigio (hodiaŭ Pannukkale – Tur­kio), kiu kompilis antaŭ la jaro 120 Klarigon pri la diroj de la Si­njoro, nin raportas tiel:

“Mateo verkis en la hebrea dialekto la dirojn de la Sinjo­ro; ĉiu tiujn tradukis/interpretis laŭ sia sento”.

Nu la evangelio laŭ Mateo de ni posedata hodiaŭ

- ne estas en la hebrea aŭ aramea lingvoj, sed en la greka;

- ĝi ne entenas nur dirojn sed ankaŭ agojn.

Do ĝi ne estas tiu priparolita de Papia.

2. Hodiaŭ la fakuloj akordas en la aserto, ke la originala evangelio de Mateo estis kompilita tre frue, ĉirkaŭ la jaroj 45, sed ke necesis ĝin traduki al la greka ĉar, post la detruo de Jerusalemo, ĝi fariĝis nelegebla. La tradukisto tamen estus ĝin riĉiginta per siaj pri­pen­soj kaj per rakonto de agoj de Jesuo, selektitaj el la aliaj evangelioj kaj el la parola tradicio.

ĝi estas la sola kanona evangelio kiu parolas pri gardistoj ĉe la tombo de Jesuo. Se oni legas la rakonton tralinie, oni konjektas, ke Mateo provis respondi obĵetojn flustritajn en kontraŭula medio.

57. Kaj kiam vesperiĝis, venis riĉulo el Arimateo nomata Jozefo, kiu mem fariĝis disĉiplo de Jesuo.

* Estas do la vendreda posttagmezo de la paska semajno, kiam estas komenciĝonta la Sabato (Lk 23, 54).
58. Tiu, irinte al Pilato, petis la korpon de Jesuo. Tiam Pilato ordonis trans­doni ĝin.

* Por la hebrea leĝo (Deut 21, 22-23) kadavron ne licis lasi pendigita (sur “ligno” aŭ en kruco) dumnokte, des pli se tio o­kazus sabate.

* Ebla obĵeto. Laŭ la romia leĝo, la kadavro de pendigito devus e­sti ĵetita en komunan fosaĵon. Kial Jesuo havis sian propran tom­bon?

Respondo de Mateo: intervenis ĉe la romia regantaro aŭ­to­ritatulo, ano de la Sinedrio (kp. ankaŭ Mk 15, 43-45; Lk 23, 50-52; Jo 19, 38).

* envolvis: la sama verbo de Jo 20, 7.

* Do ĉe komenco iu mortotuko ĉeestis. Pri ĝi parolas ankaŭ Marko (15, 46) kaj Luko (23, 53). Ne demonstreblas, ke ĝi estas tiu de Torino, ankaŭ se tio ŝajnas sufiĉe probabla.
60. Kaj li metis ĝin en sian novan tombon kiun li jam elhakis (aŭ: el­hakigis) en la roko kaj, alrulinte grandan ŝtonon al la enirejo de la tom­bo, foriris.

61. Kaj estis tamen Maria Magdalena kaj la alia Maria sidantaj apud la tombo.

* Maria Magdalena estas bone konita en la evangelioj..

Kion faras tie tiuj virinoj?

Ni respondos tiun demandon komentante Mt 28, 1.
62. La sekvantan (tagon), kiu okazas post la paraskevo, kuniĝis la ĉef­pa­stroj kaj la Fariseoj ĉe Pilato.

* Paraskevo signifas prepariĝo al sabato, tio estas vendredo.

* la sekvantan tagon, do sabaton (= tago de senkondiĉa ripozo kun sia eko je la sunsubiro de la vendredo, pro tio la nutraĵon oni devas prepari vendredan posttagmezon).

Stranga tiu renkontiĝo de la hebreaj ĉefoj en la domo de la pa­gana Pilato ĝuste sabate kaj dumpaske! Tiel, en la festo plej grava por la hebreoj, ili ne timas la kontaminiĝon pro kontakto kun pagano, certe malpura.
63. Dirante ”Sinjoro, ni ekrememoras, ke tiu trompisto diris, dum an­­ko­raŭ li vivis: «Post tri tagoj mi releviĝos».

64. Ordonu do, ke oni gardu la tombon ĝis la tria tago por ke, ve­n­inte liaj disĉiploj, ili ne forŝtelu lin kaj poste ne diru al la popolo: «Li relevi­ĝis el la mortintoj kaj la lasta trompo estos la plej mal­bona»”.

* la greka teksto havas “έχετε (= ékete), kiu estas voĉo de la verbo havi “έχεινhavi) kaj povas signifi:

- aŭ imperativo prezenca = vi havu. Ĉi-kaze Pilato koncedus romiajn gardistojn.

- aŭ as-modo = vi havas. Pilato koncedus uzi ĉe la tombo gar­distojn hebreajn.

Demando. Sed ĉu la romianoj permesis al la hebreoj, venkitaj, daŭre havi iun propran armeon?

Respondo. Ĉar la templo de Jerusalemo, krom preĝloko, es­tis ankaŭ loko taŭga por diskuti, komerci, renkontiĝi... kie povus okazi interbatiĝoj... jen la necesa nepro pri gardista ĉee­sto.

        * Stranga kaj ankaŭ iom nekredebla la priskribo pri la kon­duto de la pastroj: sabate, fakte, la hebrea tradicio malper­me­sis eliri el la urbo kaj entrepreni iun ajn laboron (ankaŭ sigeli ŝtonon estis tio! En la Talmudoj, ekzemple, oni malpermesis eĉ sigeli sabate salutleteron).

ĉap. 28

1. Postsabate, kiam eklumis por la unua (tago) de la semajno, ve­nis Maria Magdalena kaj la alia Maria por vidi la tombon.

Jen la respondo de Mateo: “Neeble! La virinoj trovintaj mal­ple­na la tombon estas la samaj kiuj, vedredon vespere, vidis kien oni entombigis Jesuon”.

*Estas notinda ankaŭ la fakto, ke la unuaj kristanaj tradicioj asertas, ke la tombo senkadavra estis trovita de virinoj. Tio ga­rantias pri historieco de la tradicio, ĉar ĉe la hebreoj la virina atesto ne valoris, sed tamen la sinoptikaj evangelioj ĝin reportas. Johano, male, pli malfrue, eble por eviti tiun eblan obĵ­eton, substrekas, ke aliris al la tombo ankaŭ Petro kaj “la di­sĉiplo kiun Jesuo amis” (Jo 20, 2-10; kp. ankaŭ Lk 24, 24).
2. Kaj jen okazis granda tertremo: anĝelo de la Sinjoro, malsu­pre­nirinte el la ĉi­­elo kaj alveninte, derulis la ŝtonon kaj sidiĝis sur ĝi.

* La tertremo estas unu el la fenomenoj kutime akompan­antaj, en la Malnova Testamento, la manifestiĝojn de Dio. Nur Mateo parolas pri tiu tertremo.

* Ĉar la tombo elinterne ne malfermeblas (kp. pp. 55-56), Ma­teo, kiu rifuzas la hipotezon de la forŝtelo de la kadavro, a­sertas, ke malferminto de la tombo estis anĝelo (heroldo) de la Sinjoro, descendinta el la ĉielo, tio estas el Dio (miraklo do).

La aliaj kanonaj evangeliistoj, male, raportas ke la virinoj tro­vas la ŝtonon jam derulita, sed ili ne diras kiu ĝin derulis por malfermi la tombon.
3. Estis lia aspekto kiel fulmo, kaj lia vestaĵo estis blanka kiel neĝo.

4. Pro timo al li la gardistoj tremis kaj fariĝis kiel malvivuloj.

* Kutimaj esprimoj en la hebrea literaturo rilate al la diaj ma­ni­festiĝoj.
5. Sed responde la anĝelo diris al la virinoj: “Ne timu vi: mi scias fa­kte ke Jesuon la krucumitan vi serĉas.

6. Li ne estas tie ĉi. Releviĝis efektive kiel li diris; venu kaj vidu la lo­kon kie li kuŝis.

7. Kaj iru rapide por diri al la disĉiploj pri li, ke li releviĝis el la mor­tintoj kaj jen li iras antaŭ vi en Galileon; tie vi lin vidos. Jen mi diris al vi”

8. Kaj ili rapide, foririnte de la tombo, kun timo kaj granda ĝojo ku­ris por anonci al liaj disĉiploj.

* Mk 16, 8 diras ekzakte la kontraŭon: la virinoj silentis!

Se tamen tio veras, kiamaniere Marko konintus la okazin­taĵon?
9. Kaj jen Jesuo renkontis ilin, dirante: “Saluton”. Tiuj tiam, alprok­si­mi­ĝinte, ekprenis liajn piedojn kaj adorkliniĝis al li.

10. Tiam diris Jesuo: “Ne timu; iru, sciigu al miaj fratoj ke ili foriru en Galileon kaj tie ili min vidos”.

* Preterfluge oni rimarku, ke al la virinoj la sama ordono estas dirita dufoje en similaj cirkonstancoj. Ĉu temas pri dis­duigo, okazinta en la antikva tradicio, de unika apero al la virinoj? Laŭ Luko fakte (24, 23-24) la virinoj ĉe la tombo vidis nur anĝelojn kaj ne Jesuon (kp. ankaŭ Mk 16, 5).

* Rimarkindas ankoraŭ, ke tiu matea teksto (kaj laŭ la paralela teksto de Mk 16, 7) la aperoj de Jesuo al la disĉiploj devintus okazi nur en Galileo, tio estas en la nordo de Palestino, kontraŭe de tio kion diras Luko (24) kaj Johano (20), kiuj lokigas la aperojn de Jesuo nur en Jerusalemo kaj en proksimaj apudaĵoj (Emmaus). Strangas aŭdi, ke la unua kristana tradicio konfuzis la lokon de la aperoj de Jesuo.

* El tiu versego oni rajtus dedukti, ke la gardistaro estas hebrea: ĉe ĉiu armeo fakte regas la principo laŭ kiu la soldatoj respondas al siaj hierarkiaj superuloj.

* Per kiuj vojoj Mateo konis ke la pastroj kaj la pliaĝuloj koruptis la soldatojn? (vidu suben).

* Ĉu Mateo kaĵolmienas? Kia senco filtras tra kribrilo de atestantoj dormintaj? Ĉu eblas ke tiuj ruzaj hebreaj ĉefoj falis en tian naivaĵon, “konsiliĝinte inter si”?

* Surprize stranga aludo al Pilato, se temus pri hebrea gardistaro. Kial Pilato interesiĝus pri gardistoj ne dependantaj de li? La puno pro malzorgita tasko devis esti sub la kompetenteco de la he­breaj aŭtoritatoj. Ĉu do la gardistoj estis romiaj?

* Hodiaŭ: evidente estas la epoko de la verkinto.

La teksto ĵus komentita frapas eĉ ekkonanton de la hebreaj kutimoj.

 Oni kolektas fakte multe da strangaĵoj:

- la renkontiĝo de la hebreaj ĉefoj, sabate (ankoraŭ pli malpuriga se tiu tago estus pasktago), en la domo de Pilato (27, 65)

- la hebreaj ĉefoj alvenigas en sian memoron nur matensabate, ke Jesuo iam diris, ke li resurektos (27, 63-64)

- la necerteco pri la nacieco de la gardistaro: ĉu hebrea aŭ romia? (27, 65; 28, 11-14)

- la malobservo de la sabata ripozo flanke de la pastraro: eliro el la urbo kaj sigeloj al la ŝtono

- la korupto de la gardistoj: el kio tia informo alvnis al raportanto Mateo? (28, 12)

- la parado de atestantoj dormintaj (28, 13).
Kiel raciigi tiajn strangaĵojn?

Se oni ne volas taksi la aŭtoron tute sensperta, ne bone scianta pri kio mem verkas, niasugeste la interpretan ŝlosilon liveras la versego 28, 15

“Disvastiĝis tiu diro (plibone: onidiro) ĉe (iuj!) judoj ĝis hodiaŭ”.

Tamen, se por la aŭtoro de la evangelio laŭ Mateo, tiu estas nur o­nidiro, kial li ĝin reportas? Ni esploru:

1. Evidentas ke li, kristana, estas konvinkita, ke la resurekto de Je­­suo o­kazis: la aperoj de la resurektinta Jesuo, kiujn li rakontas kiel ve­rajn, tion pruvas.

2. Tamen li scias ke en tiutempaj hebreaj medioj (je la okdekaj jaroj) o­ni klopodas malkonstrui la kredon je la resurekto de Jesuo per la a­kuzo al la unuaj disĉiploj ke ili forŝtelis la kadavron de Jesuo por poste prediki, ke li resurektis.

N.B. Kvankam argumento ex silentio (el la silento) de la do­kumentoj estas tre malfacile manovrebla, tamen, en tiu ĉi kazo elstaras iu detalo kiu faciligas ĝian uzadon: la libro de la Agoj, kiu raportas pri la procesoj eltenitaj de la unuaj kristanoj, ne­niam aludas al procesoj pro forigo de kadavro, krimo mortopu­nenda laŭ la leĝoj hebrea kaj romia. En la fontoj (ekzemple la Talmudo) oni eĉ ne parolas pri procesoj truditaj al kristanoj.

3. Ĉar la akuzo pri forigo de la kadavro detruintus ĉe ĝia radiko la kristanismon, kiu sin fundas sur la resurekto de Jesuo (kp. 1 Kor 15, 14. 17. 19), la verkisto devas ĝin bloki.