Nacionalna Strategija biodiverziteta sa Akcionim planom za period 2009 – 2014. godine nacrt podgorica decembar, 2008. godine
|
|  Yüklə 0.92 Mb.
|
5. 2. 3. Lov O lovu, posebno sportskom, postoji malo konkretnih podataka o broju lovaca uključenih u ekonomski uticaj ove aktivnosti. Lovstvo je u nadležnosti Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede. Glavne vrste divljači koje se love u Crnoj Gori su su: divlja svinja Sus scrofa, lisica, zec Lepus europeaus, divokoza Rupicapra rupicapra, srna Capreolus capreolus, vuk Canis lupus, a od ptica šljuke, patke i druge vodene ptice, kao i tetrijeb, fazan i jarebica. Ubijene životinje direktno koriste lovci ili se prodaju hotelima, restoranima itd. Takođe se praktikuje trofejni lov na mrkog medvjeda Ursus arctos , što privlači i strane lovce, jer ova vrsta nije lovno zaštićena (izuzev do 2 godine starog mečeta). Iako lovni turizam generiše značajne prihod u drugim evropskim zemljama, u Crnoj Gori je on prilično ograničen. Lov na vodene ptice bio je ranije dozvoljen u nacionalnom parku Skadarsko jezero, ali je od 2002. god. potpuno zabranjen zbog sprovođenja odredbi iz Prostornog Plana NP Skadarsko jezero i registrovanog smanjenja brojnosti populacija vodenih ptica. Lov na ptice takođe je zabranjen i na području Ulcinjske Solane. Međutim, lov na ptice je i dalje prisutan u vlažnim i močvarnim područjima na Primorju i u zaleđu. Lov se i dalje smatra rekreativnom aktivnošću, više nego aktivnost koja donosi prihod ili aktivnost koja je usmjerena na turizam. Članarine u lovačkim organizacijama su uglavnom male, investicije u lovišta skromne, a domaći lovci nisu obavezni da plaćaju nadoknadu za svaku ubijenu životinju. 5. 2. 4. Morsko i slatkovodno ribarstvo i sportski ribolov Komercijalno se eksploatišu sledeće vrste morskih riba: pelagičke vrste kao što su sardele (Sardina pilchardus), skuša (Scomber scombrus), papaline (Parattus sparattus), oslić (Merluccius merluccius), cipoli (Mugil cephalus i dr), raže (Raja sp.) i dr. Osim riba, komercijalno se eksploatišu i glavonošci: lignje (Loligo vulgaris i dr), sipe (Sepia officinalis i dr) i hobotnice (Octopus vulgaris i dr)61, kao i različite vrste ljuskara, uključujući gambore (Parapenaeus longirostris)62, norveškog škampa (Nephrops norvegicus), dagnje / mušlje (Mytilus galloprovincialis) i ostrige (Ostrea edulis). Po statističkim podacima, ulov morskih vrsta porastao je od prosječno 470t/godišnje u periodu 2002-2005. god., na 738t u 2006-toj godini. Mada je morsko ribarstvo značajno za Crnu Goru, najveći dio godišnjeg ulova ribe zapravo potiče iz slatkovodnih sistema, sa prinosom od 786t u 2006-toj godini, u poređenju sa 296t u 2002-goj godini. Veći dio ribe koja se plasira na tržište je iz uzgoja kalifornijske pastrmke (Salmo / Parasalmo gairdneri), a iz prirodnih vodotokova krap (Cyprinus carpio) i ukljeva (Alburnus alburnus) iz Skadarskog jezera, koje su ekonomski najznačajnije vrste sa kojima se snabdijevaju pijace u Podgorici, Cetinju, i Baru. Nažalost, nema novijih statističkih podataka o ulovu ribe iz Skadarskog jezera, tako da se radi mogućeg poređenja jedino mogu koristiti podaci za period 1947 – 1979 kada je godišnji ulov bio i preko 1.000 tona.
Sportki, rekreativni ribolov na rijekama i jezerima se organizuje preko (sportsko)ribolovnih društava u svakoj opštini koja od izdatih dozvola ostvaruju prihod66 koji koriste se za upravljanje ribljim fondom u vodotocima u njihovoj opštini. O ukupnom prihodu koji se ostvari od izdavanja tih dozvola ne vodi se posebna evidencija. 5. 2. 5. Sakupljanje ljekovitog, aromatičnog i divljeg bilja, hrane i životinja Crna Gora je bogata vrstama biljaka i gljiva koja su tradicionalno eksploatisane od strane lokalnog stanovništva za direktnu potrošnju i upotrebu kao prirodnih lijekova ili dodatak ishrani67. Procjenjuje se da se oko 660 vrsta vaskularnih biljaka koristi u tradicionalnoj medicinI (na primorju ima 174 sa priznatim ljekovitim osobinama, u centralnim brdovitim predjelima oko 480 vrsta, a na planinama sjevera 540 vrsta) i nekih 133 farmakoperjskih vrsta. Komercijalno vrijedne vrste uključuju:
Prije raspada bivše Jugoslavije, Crna Gora je bila značajan trgovački centar za medicinsko i aromatično bilje, prvenstveno ono divlje koje je brano u unutrašnjosti i na planinama na primorju. Sankcije Ujedinjenih Nacija zaustavile su izvoz najvećeg dijela ljekovitog i aromatičnog bilja koji je bio vrijedan blizu 50 miliona US $/godišnje. Usled navedenog, veliki dio prometa preselio se u Albaniju ali neki pokazatelji ukazuju na ponovni postepeni rast (podaci o istom nisu dostupni). Preko 1.000 tona pečuraka sakupi se svake godine u Crnoj Gori za komercijalnu i ličnu upotrebu, sa najvećim količinama komercijalnih vrsta koje se ubiraju u sjevernom dijelu Crne Gore u opštinama Andrijevica, Bijelo Polje, Berane, Kolašin, Mojkovac, Plav, Plužine, Pljevlja, Rožaje, Šavnik i Žabljak (mada podaci o količinama za određene vrste ubrane za određeni region trenutno nisu sakupljeni). Odredbe Zakona o zaštiti prirode („Sl.list RCG“, br. 51/08) i Zakona o šumama („Sl. list RCG“, br. 55/00) daju smjernice za komercijalni promet nezaštićenih vrsta biljaka i životinja. Pečurke u prirodi bere lokalno stanovništvo (često farmeri koji se usmjeravaju na ovu aktivnost tokom sezone kada pečurke donose plod), a uglavnom ih kupuju preduzeća koja vrše preradu i trgovci na malo za strana tržišta u Francuskoj i Švajcarskoj, mada se neke prodaju i lokalno. 5. 2. 6. Turizam zasnovan na prirodi Nacionalna politika romoviše razvoj turističkih aktivnosti zasnovanih na prirodi, gdje biodiverzitet igra značajnu ulogu. Turistički proizvodi usmjereni na prirodu uključuju posmatranje ptica, fotosafari, vožnju bicikla, pješačenje i rafting, pa čak i ‘filmski turizam’. Crna Gora je idealno mjesto za snimanje naučnih i dokumentarnih filmova. Skadarsko jezero, Ulcinjska Solana, Ada Bojana kao i Tivatska solili su područja koja imaju nesumljiv potencijal za posmatranje ptica, za močvarne ptice, a u planinskim nacionalnim parkovima na Durmitoru i Biogradskoj Gori za ptice grabljivice i šumske vrste. Iako se Crna Gora promoviše kao destinacija za takve aktivnosti, brojevi posjetilaca koji posebno dolaze da posmatraju ptice nije poznat, ali se procjenjuje da je relativno mali. Više turista dolazi u posjetu zbog spektakularnih planinskih pejzaža i šuma ali opet broj onih koji dolaze posebno zbog pješačenja i drugih aktivnosti u prirodi nije poznat zato što se o tome ne vodi posebna evidencija. Međutim, postoje informacije o brojevima i prihodu od posjetilaca u nacionalnim parkovima. U 2007. godini prihod od ulaznica koji je ostvarilo Javno preduzeće Nacionalni parkovi Crne Gore (JPNPCG) bio je 100.071,00 € i ta sredstva se koriste za upravljanje i unaprjeđenje zaštite u okviru nacionalnih parkova. Stanovništvo u Crnoj Gori u manjoj mjeri koristi pogodnosti koje pružaju nacionalni parkovi i drugi prirodni predjeli zbog slabo razvijene kulture boravka u prirodi kao što su pješačenje, planinarenje, kampovanje i sl. 5. 2. 7 Prihod od ekoloških taksi Vlada Crne Gore je od juna 2008. godine uvela obavezu plaćanja ‘ekotakse’ za sva vozila koja se registruju ili prolaze kroz Crnu Goru, shodno odredbama međunarodnih ugovora u oblasti zaštite životne sredine, kao i reformama u procesu pridurživanja Evropskoj Uniji i preporukama Svjetskog savjeta za putovanja i turizam (WTTC). Takse zavise od veličine i tipa vozila i kreću se od 10-150 €. Građani Crne Gore plaćaju ekotaksu kada registruju vozila, dok strani državljani plaćaju taksu prilikom ulaska u zemlju a izdata naljepnica-vinjeta (dokaz da je plaćena taksa) važi godinu dana. Prihod koji se ostvari opredjeljuje se za projekte koji imaju za cilj unaprjeđenje životne sredine u Crnoj Gori i podrazumijevaće: pošumljavanje i ozelenjavanje javnih površina kao doprinos borbi protiv emisija CO2; sprječavanje i kontrolu industrijskih i opštinskih zagađenja i revitalizaciju zagađenih lokacija; zaštitu ugrožene i endemske flore i faune; proširenje sistema zaštićenih područja prirode; istraživanje ekonomske vrijednosti prirodnih dobara, uključujući nacionalne parkove i zaštićena prirodna dobra; aktivnosti za sprečavanje gubljenja obalnih staništa zbog urbanizacije; podizanje svijesti i znanja o jedinstvenosti crnogorskog prirodnog nasljeđa. 5. 3. Ne-ekonomske vrijednosti biodiverziteta Druge ne-ekonomske (u suštini kulturne) usluge koje pruža biodiverzitet, uključujući obrazovanje, rekreaciju, duhovne, naučne i estetske vrijednosti, veoma su slabo procjenjivane u Crnoj Gori. Mada kod stanovništva postoji, iako slabo razvijena, pojava boravka i uživanja u obilasku nacionalnih parkova i drugim prirodnim predjelima, nema bližih podataka o tome koliko je ta pojava značajna za društvo. Neke vrste koriste se za naučna istraživanja (npr. morski ježevi) a druge kao što su vodozemci (posebno žabe) koriste sa za izvođenje praktičnih vježbi u obrazovnim institucijama (škole i fakulteti). 5. 4 Pravedna raspodjela koristi od upotrebe genetičkih resursa Pitanje pravedne raspodjele koristi od upotrebe genetičkih i uopšte bioloških resursa još nije rješavano na koherentan način u Crnoj Gori, a osnovne informacije ili nedostaju ili su široko raširene po stručnoj literaturi i nisu još uvijek razvrstane i analizirane. Tradicionalno znanje o upotrebi prirodnih resursa dokumentovano je u određenoj mjeri od strane istraživača, npr. neke upotrebe ljekovitog bilja su proučavane, ali ovo znanje nije „u posjedu“ šireg kruga korisnika. Stepen u kojem su strane farmaceutske kompanije eksploatisale znanje o ljekovitim karakteristikama crnogorske flore takođe nije poznat. Zna se da velike međunarodne zdravstvene i kozmetičke kompanije koriste resurse crnogorske flore, posebno 3 od ukupno 15 najbolje prodavanih biljaka, a to su kantarion (Hypericum perforatum), valerijana (Valeriana offinalis), borovnica (Vaccinium myrtilus). Pored toga, primorski dio Crne Gore (zajedno sa susjednim područjem u Albaniji) obezbjeđuje najveću svjetsku proizvodnju pelima (Salvia offiinalis). Osim direktne prodaje biljnog materijala, Crna Gora ne dobija nikakvu finansijsku nadoknadu za njegovu upotrebu. Biotehnologija još uvijek nije razvijena u Crnoj Gori, a vjeruje se da genetski modifikovanih proizvoda / organizama (GMO) nema ili su rijetki u zemlji, a nema ni velikog pritiska za uvoz sjemena GMO. Aktivan je i Program Ministarstva poljoprivrede šumarstva i vodoprivrede za zaštitu prirodnih sorti i varijeteta u poljoprivredi, a promoviše se i organska proizvodnja za lokalnu upotrebu ali i za potencijalni izvoz u Evropu gdje postoji visoka potražnja. Te aktivnosti bi trebalo da povećaju bezbjednost hrane i smanje mogućnost uvoza GMO. Međutim, ne postoji razvijen pravni okvir za pitanje ‘prava na intelektualnu svojinu’ nad razvojem proizvoda od biodiverziteta i/ili agrobiodiverziteta. 5. 5. Održivost korišćenja bioloških resursa u Crnoj Gori Ima veoma malo direktnih informacija o tome da li se biološki resursi koriste na održiv način u Crnoj Gori, što je odraz nedostatka istraživanja i još uvijek nedovoljnog nivoa praćenja stanja u ovoj oblasti. Sa druge strane postoje određene indikacije da se neke vrste pekomjerno eksploatišu te da upravljanje prirodnim resursima nije zasnovano na nekom čvrstom modelu održivog korišćenja. Eksploatacija šuma pokazuje rastući trend u količini posječene šume u periodu 2002 - 2006. godine. Količina posječenog drveta u 2002. godini bila je 51408m3 dok je u 2006. godini bila 631.273 m3. Godišnji prirast u komercijalnim šumama je procjenjen na oko 1.18 miliona m3 pa se može zaključiti da je obim eksploatacije šuma održiv ako se uzmu u obzir samo ti dokumentovani podaci o komercijalnoj sječi. Šumarska politika smatra da sječa ne bi trebala biti veća od 2/3 godišnjeg prirasta. Pored toga, područja pod šumom se šire posljednjih godina ne samo zbog pošumljavanja već i zbog prirodne regeneracije i napuštanja poljoprivrednog zemljišta. Međutim obim nelegalnih sječa nije poznat. Sječa se ne sprovodi u nepristupačnim područjima pa je uglavnom skoncentrisana na tzv. “otvorena” šumska područja u kojima se obim sječa ne može smatrati održivim. Nacionalna Šumarska Politika naglašava značaj održive sječe u budućnosti i sve veći naglasak stavlja na višestruku upotrebu šuma, uključujući zaštitu biodiverziteta u šumskim ekosistemima, zaštitu vodenih područja, razvoj turizma i rekreativnih aktivnosti. Takođe je malo pouzdanih podataka o ribljem fondu i njegovoj produktivnosti u posljednjih 15 godina. Mada se od brodova koji se bave morskim ribarstvom traži da vode brodske dnevnike sa podacima o ulovu, vrstama i ribolovnim naporima u skladu sa standardima FAO, to se ne radi na pravi način i ulov se često ne prijavljuje. Takođe postoji i određeni stepen nelegalnog ribolova u priobalju pa je teško procijeniti da li je morsko ribarstvo trenutno održivo. Međutim, indirektni podaci ukazuju na povećanje ribolovnih napora. U 70-tim i 80-im godinama, osim upada italijanskih ribarskih brodova, samo jedna koča je bila aktivna u crnogorskim teritorijalnim vodama. Nakon pada ribarskih aktivnosti tokom ranih 90-ih godina koje su bile ograničene samo na region Boke i oko Ulcinja, sredinom i krajem 90-tih godina došlo je do povećanja broja brodova za komercijalni i rekreativni ribolov na 196 ukupno. Od 2000-te godine krenuo je trend njihovog smanjenja na nivo od 17 koča i brodića (podatak za 2001). Ulov je uglavnom bio usmjeren na kvalitetnu ribu, a znalo se da se koriste i zabranjena sredstva i eksploziv. Procjene pridnene biomase ukazuju da je došlo do njenog smanjena sa 300 tona u 1973 na 100 tona sada. Takođe je došlo do smanjenja stope ulova sa 60 na 20 kg ribe na sat, dok se procenat udjela hrskavičave ribe u ukupnom ulovu smanjio sa 32% na 20%. Istraživanja pridnene biomase i populacione dinamike ekonomski značajnih vrsta riba ukazuju na to da su njihove populacije dostigle tačku prekomjernog ribolova. Podaci o promjenama u brojnosti i strukturi populacija riba u Skadarskom jezeru takođe su ograničeni (detaljniji podaci i procjene stanja ribljeg fonda nijesu obavljivane od 80-tih godina. Procjene eksperata za ribolov ukazuju da su se riblje populacije u Jezeru smanjile zbog sve većeg zagađenja iz sliva, nelegalnog / nekontrolisanog ribolova, prekida migracionog puta morskih vrsta na Bojani i nedostatka mjera zaštite ribljeg fonda u albanskom dijelu Jezera. Lov je takođe oblast u kojoj ne postoji jasna slike o tome da li se prirodni resursi lovne divljači iskorišćavaju na održiv način ili ne. Na osnovu broja odstrijeljenih divljih svinja (Sus scrofa) (preko 1,000 u 2007. god., skoro 25% procijenjene populacije u lovištima, posebno onih na primorju) i vukova (Canis lupus) (preko 340 vukova što čini preko 25% procijenjene populacije u lovištima) postojeći obim lova se ne može smatrati održivim. Lovačke organizacije dostavljaju Ministarstvu poljoprivrede šumarstva i vodoprivred podatke koji nisu nezavisno verifikovani, a prisutna je i pojava da se mnogi ulovi ne prijavljuju. Uopšteno, lov u Crnoj Gori nije dobro organizovan i daje povoda za zabrinutost za ugrožavanje lovnih (i drugih) vrsta koje se javljaju u lovištima. 6. Posebno značajna zajednička pitanja vezana za zaštitu biološkog diverziteta i njegovo održivo korišćenje 6. 1. Turizam i zaštita biološkog diverziteta U kontekstu nacionalne ekonomije, turizam se posmatra kao glavni izvor prihoda u Crnoj Gori, i kao takav je predmet pažnje posebne Strategije razvoja turizma68 (2008). Značajan broj inostranih investicija ušao je u Crnu Goru u posljednjih 10-15 godina u cilju finansiranja razvoja ovog privrednog sektora. Crna Gora se intenzivno promoviše kao nova mediteranska destinacija za zapadnu Evropu, ali i za ruske i istočno-evropske turiste za koje konkuriše drugim zemljama u regionu kao što su Hrvatska i Grčka. Kao posljedica toga propisi koji regulišu planiranje, uključujući zahtjeve za procjenom uticaja na životnu sredinu se ne primjenjuju dovoljno dosledno na svim nivoima, što u krajnjem dovodi do nekontrolisanog razvoja turističkih objekata duž gotovo čitave crnogorske obale, a posebno oko Budve, Ulcinja, duž rijeke Bojane, Port Milene i Velike plaže, Buljarice, Tivta i poluostrva Luštice. Pored potpunog gubitka prirodnih staništa zbog izgradnje hotela, puteva i njima povezanim restoranima i drugih objekata, uključujući pretvaranje plaža i obradivog zemljišta u izgrađeno gradsko–građevinsko zemljište, javlja se i sve veći problem nedostatka lokacija za odlaganje otpada. Iako nema direktnih podaka o površinama nestalih / izgubljenih prirodnih staništa, u stručnoj literaturi se može naći dosta primjera o nestalim vrstama ili staništima rijetkih populacija na crnogorskom primorju, kao što je nestanak biljke Ephedra maior na Topilici u Baru zbog izgradnje rekreacionih i turističkih objekata, zatim nestanak halofitnih biljaka Pancratium maritimum i Polygonum maritimum na Bečićkoj plaži i u okolini Budve, a pretpostavlja se da je sa područja Buljarice nestala vrsta Polygonum salicifolium nestala, koja je registrovana samo na tom lokalitetu u Crnoj Gori. Uz direktno uništavanje prirodnih područja izgradnjom turističke infrastrukture iaktivnosti turista takođe ugrožavaju biodiverzitet, najčešće uznemiravanjem. Nažalost, prihvatni kapaciteti (limit maximalno dozvoljenog broja posjetilaca) mnogih turističkih područja nije procijenjen na adekvatan način, uključujuči zaštićena područja prirode. Strategijom razvoja turizma Crne Gore do 2020. godine utvrđen je cilj kreiranja održivog, visokokvalitetnog i raznolikog turističkog proizvoda koji će omogućiti rast prihoda i rast broja turista, a kroz to stvaranje novih radnih mjesta i povećanje životnog standarda. Akcenat je stavljen na održivost, koja je u turističkom sektoru posebno važna, jer turistička ponuda u Crnoj Gori treba da bude bazirana na ekskluzivitetu prirodnih i kulturnih atrakcija i različitih turističkih aktivnosti koje podrazumijevaju prirodni ambijent i raznolikost istorijskog i kulturnog nasljeđa koje je koncentrisano na malom prostoru. Polazište za budući razvoj turizma je održivi kvalitetan turizam koji prate dva glavna cilja: 1. Napredak za građane države i 2. Održivost razvoja. Osnov održivosti koji dominira svime, nije značajan samo sa ekološkog i socijalnog aspekta. Njegovi principi štite sve vrijednosti turističke privrede i slogan „divlja ljepota“, odnosno ´Wild Beauty´ postaje srž turističke ponude. Prioriteti održivosti time utiču na mnoge sektore. Ona zahtijeva efikasnu infrastrukturu, što je Vlada na vrijeme uvidjela i realizuje neophodne investicije na tom polju. Održivost se zasniva na opšteodgovornom stavu prema zaštiti životne sredine, tako da „divlje“ deponije otpada u prirodi npr,. ili ilegalni lov na ptice u zaštićenim područjima prirode, sječa stabala koja nije u skladu sa planom i programom u nacionalnim parkovima itd. moraju biti u potpunosti eliminisani. Sa druge strane i Nacionalna strategija održivog razvoja (NSOR) je promovisala održivi razvoj u sektoru turizma tako što je „održivost u turizmu“ definisala kao razvoj (i) koji poštuje ekonomske, ekološke i socijalne principe u međusobno uravnoteženom odnosu; (ii) koji ne iscrpljuje prirodne resurse, nego ih koristi samo u mjeri koja obezbjeđuje da ostanu na raspolaganju i budućim generacijama; (iii) koji čuva kulturnu raznovrsnost i identitet, a pritom stimuliše sklad društva; i (iv) pored toga, ima u vidu zadovoljstvo turista. 6. 2. Prostorno planiranje i biološki diverzitet Sistem prostornog planiranja u Crnoj Gori tradicionalno je omogućava identifikaciju i predlaganje69 novih zaštićenih prirodnih dobara u cilju formiranja Nacionalne mreže zaštićenih područja prirode. Ta praksa je nastavljana i dalje tako da je i važeći Prostorni Plan Crne Gore (PP CG) iz 2008. godine utvrdio prijedloge za stavljanje pod zaštitu u kategorijama zaštite koja su od nacionalnog značaja i to: rezervate prirode, nacionalne i regionalne parkove (vidi Kartu mreže zaštićenih područja prirode u Prilogu 2 Strategije, kao i Projekciju – Koncept zaštite prirodne baštine u PP CG u Prilogu 3 Strategije). Ostale kategorije zaštite: spomenik prirode i predio posebnih prirodnih odlika ostavljeni su za dalju analizu i razmatranje opštinskim planovima, s obzirom da se radi o kategorijama za čije je upravljanje po zakonu nadležna lokalna uprava. Međutim, sistem prostornog planiranja nije, s druge strane, omogućio kontrolu razvoja, posebno izgradnje građevinskih, infrastrukturnih, turističkih, stambenih i drugih objekata koji su doveli do gubitka prirodnih staništa i vrsta, kao što je prethodno navedeno u primjerima vezanim za izgradnju turističkih objekata. Problemi su prisutni i u samom sistemu planiranja, što pogoduje razvoju negativnih trendova, a to su: zastarjelost dijela planske dokumentacije, nedovoljna pokrivenost prostora urbanističkim planovima, uključujući nedostatak kapaciteta na lokalnom nivou za pripremu potrebne prostorno planske dokumentacije, a posebno su značajne slabosti u sistemu sprovođenja planova, oodnosno nepoštovanje planova. Kao rezultat tih slabosti, izraženi su negativni trendovi u upravljanju prostorom koji se prje svega manifestuju kroz promjenu namjene prostora koja dovodi do gubljenja prirodnih staništa, neplansku ili nelegalnu («divlju») gradnju i nekontrolisanu urbanizaciju. Ove pojave ugrožavaju i devastiraju neke od najdragocjenijih prirodnih resursa, počev od poljoprivrednog zemljišta, preko područja posebne namjene od ekonomskog značaja (morsko dobro) do prirodnih područja koja su značajna za zaštitu. Pored toga, ugrožavaju se ili trajno narušavaju prirodne vrijednosti i pejzažne cjeline koje čine nasljeđe Crne Gore i njeno jedinstveno obilježje kao Ekološke države i turističke destinacije. Na drugoj strani, slabi kvalitet života (posebno u urbanim cjelinama) zbog prenatrpanosti naselja i neodstupnosti infrastrukture i sadržaja, a dolazi i do povećanja rizika od prirodnih nepogoda (posebno zemljotresa i poplava). Raširena neplanska gradnja u proteklom periodu rezultirala je velikim brojem nelegalnih objekata širom Crne Gore, posebno u većim urbanim centrima i na lokacijama atraktivnim za razvoj turizma. |