Mundarija Ovqat hazm qilish tizimi kasalliklari

1)umumiy o’t yo’lidan ichak tirqishi orqali ajralib chiquvchi o’t suyuqligi

2)virusning oqimi natijasida ichakka tushuvchi oshqozonosti sekreti

3)ichakning shilliq qavatidan ajralib chiquvchi ichak shirasi

4)o’n ikki barmoqli ichakka quyiladigan oshqozon shirasi.

Duodenal tekshirishlar o’t suyuqligi yo’llari va o’t pufagi haqida muhim ma’lumotlar olish imkonini beradi.Bu usul Lyutkens va Oddi (jomlar-uzuksimon shaklli yopiq sfinkter bo’lib,u o’t pufagi bo’yni va umumiy o’y yo’llarining uzuksimon sohasida joylashgan)sfinkterlarining funksional holati, qisqarishi (o’t suyuqligining aralashishi va uning ichakka tishishi) va konsentratsiyasini(O’t suyuqligidan suvni ajratish) bilishga imkon beradi.Shuningdek o’t yo’llaridagi yallig’lanishlar,kasallik qo’zg’atuvchi va chqiruvcgh mikroblarni aniqlashga yordam beradi.

Duodenal tadqiqotlar maxsus “duodenal zondlar”-uzunligi 1,5 metr bo’lgan va sirtida uning kirish chuqurligini bildiruvchi belgilar qo’yilgan yupqa rezinali trubkalar yordamida olinadi.Rezina trubkaning bir uchida olingan namunalarni yig’ishga imkon beruvchi metal yig’gichlar o’rnatilgandir.Bunda nahorda o’n ikki barmoqli ichakdan shira olinadi.Bunda bemor duodenal zondni birinchi belgisigacha yutadi va o’ng yoni bilan karavotga yotadi.Oshqozondan o’n ikki barmoqli ichakka yengil o’tishi uchun tos sohasiga yostiq yoki valik qo’yiladi.Bemor asta-sekin va uzluksiz tarzda zondni uchinchi belgisigacha ichiga yutadi.Bu holatda zond o’n ikki barmoqli ichakdan quyiroqqa o’y yo’li va oshqozonosti yo’li tirqishiga kirgan bo’ladi.Odatda bu jarayon 1-1,5soat va ba’zi holatlarda esa 15-20minut davom etadi.Bunda sarg’ish rang suyuqlik-aporsiya ajralib chiqa boshlaydi.U o’t pufagi tarkibini tashkil etadi.(zondsiz fatser sohasiga kiritilishi Oddi sfinkterini zaiflashtiradi)Bu suyuqlikni probirkalarga yig’ib,bemorning boshi yoniga o’rnatilgan shtativga o’rnatiladi.B porsiyaning olinishi(o’t pufagidagi o’t) A porsiya ajralib chiqa boshlashidan faqat20-30min o’tgachgina amalga oshiriladi.Buning uchun o’t pufagiga zond orqali asta-sekin qisqarishlar uyg’otgichi kiritiladi.(30-50ml,33%li oltingugurt magneziyasi aralashmasi,40ml zaytun moyi,30-40ml,10%li osh tuzi aralashmasi,30-50ml,10%li glyukoza aralashmasi va h.k).Odatda o’t pufagining qisqarishi ovqatning ta’siri ostida uning faoliyatini boshqaruvchi va qo’zg’atuvchi va boshqa mexanizmlar ta’siri ostida kuzatiladi.O’t pufagi muskul qisqarishlari bilan birgallikda Oddi va Lyutkens sfinkterining zaiflashuvi ham kuzatiladi.(o’t pufagi bo’ynidagi doimiy muskul harakatlari va pufak oqimi). Duodenal zondlashda maxsus aralashmalar qo’llanilib,ular 5-10mindan keyin qora-qizg’ish yoki ko’kimtir yoki qoramtir rangli pufakchalar B porsiyaning olinishiga imkon yaratadi.O’t pufagi bo’shagandan so’ng yana tillarang-qizg’ish shaffof o’t S porsiya o’t pufagidan ajralib chiqishi boshlanadi.

Yuqorida tavsiflangan an’anaviy duodenal zondlash usullaridan tashqari,oxirgi yillarda 5 fraksiyali duodenal zondlash usullari ham qo’llanmmoqda.U o’t pufagiga keluvchi o’t maydonini hisobga olgan holda uning alohida fraksiyalari ajralib chiqish vaqtini va har bir fraksiyani miqdoriy tahlil qilish imkonini beradi.O’t pufagidan o’t ajralib chiqishi tavsifnomalarini aniq bilish uchun duodenal zondlashning xromatik fraksion usuli qo’llanadi.Bunda bemor duodenal zondlash o’tkazilgunga qadar 10-15soat qolganda ichiga metilenli jelatin kapsulali bo’yoqni qabul qiladi.Bu preparat o’tni boshqa organlardan aniq ajratish imkonini beradi.

O’t pufagining shilliq qavatidagi konsentratsion so’rgish fraksiyalarini va ularning patologiyasini yuqoridagi usullar yordamida o’rnatish mumkin.O’tninng kimyoviy tarkibi o’t pufagida sodir bo’luvchi modda almashinuvnii,jigarning holatini va organizmdagi modda almashinuvini (jumladan patologik jarayonlar) ham bilish imkonini beradi.

O’t suyuqligi mikroskopiyasi.
Oshqozondagi leykotsitlar og’iz,oshqozon yoki ichakka tegishli bo’lishi mumkin,shuning uchun duodenal zondlashda ikki kanalli zonddan foydalanish maqsadga muvofiqdir va u oshqozonfagi qoldiqni so’rib olish imkonini beradi.Bundan tashqari xolestitsit kasalligida(kattalrdagi operatsiya) 50-60% hollarda oshqozonda B leykotsit o’zgarishi kuzatiladi.Shuning uchun xolestitsitga tashxis qo’yishda ularga nisbiy o’rin ajratiladi.

Lyamblyalarning mavjudligi oshqozon-ichak traktida turli potologik (asosan yallig’lanish va diskinetik)jarayonlarga sabab bo’ladi.Sog’lom kishilarning o’t pufagida lyamblyalar uchramaydi.Xolestitsit kasalligi bilan og’rigan bemorlarda esa lyamblyalar o’t pufagining shilliq qavatiga joylashib,(mikroblar bilan birga) diskineziya va yallig’lanish jarayonlarini kuchaytiradi.

Xolestitsit tashxisida G immunoglobulin,A, R-oqsillar,C-reaktiv protein,ishqoriy fosfatazalar,S-nukleotidazalar,malon dialdegidlar konsentratsiyalarining oshishi qayd etiladi.Ammo lizotsim,bilirubinlar miqdorining pasayishi kuzatiladi.
O’t kislotalari,xolestirin va letsitinlarning nisbatini bilgan holda litogenlik ko’rsatkichi (yoki koeffitsientini)aniqlash mumkin va u quyidagicha hisoblanadi:
Litogenlik indeksi = O’tdagi xolesterin miqdori

O’t kislotalari,xolesterin va letsitinlarning

berilgan nisbatlarda erirish mumkin bo’lgan

xolesterin miqdori

Jigarning shikastlanishida namoyon bo’ladigan asosiy bioximik ko’rsatkichlardan biri bu jigar to’qimasi tomonidan ishlab chiqariladigan fermentlar aktivligining o’zgarishir.

Ushbu analiz jigar funksiyalariga baho berish va jigar kasalliklarini differensial diagnostikasi uchun qo’llaniladi.( yallig’lanish, infiltrativ, almashinuv, yurak qon tomir, gepatobiliar kasalliklar.)

Bilurubin. Bilurubin miqdori jigarning yutish, almashinish va ajratish funksiyalarini xarakterlovchi ko’rsatkichdir. Bog’langan bilirubin, bog’lanmagan bilirubin bilan o’tkazilgan sinama ko’rsatkichlariga qarab differensiallanadi.

Transaminaza. Glutamat oksaloatsetat transaminaza va alaninaminotransferaza jigar hujayralari holatini ko’rsatuvchi sezgir fermentlardir. Ular miqdorining maksimal oshishi jigardagi nekrotik o’zgarishlarda(virusli geppatit, jigar intoksikatsiyasi o’tkir sirkulyator yetishmovchilik jigar venalari o’tkazuvchanligining buzulishi)va ba’zan o’t yo’llarining o’tkazuvchanligi buzilganda kuzatilaadi.(konkrement) Transaminzaning aktivlik ko’rsatkichlari kasallikning qay darajada og’ir ekanligini ko’rsatmaydi.

Kam malum bo’lgan o’zgarishlar xoleostaz va infiltratsiyada kuzatiladi . alanin aminotransferaza ko’rsatkichlari jigar shikastlanishining darajasini ko’rsatadi . Bunda aspartataminotransferaza ko’ndalang targ’il mushaklarda topiladi . alkagolli gepatit aspartataminotransferazaning ko’rsatkichlarini alaninaminotransferazaga nisbatan ko’p miqdorda o’sishini keltirib chiqaradi .

Biopsiya qilish uchun ko’rsatmalar.

Genezi aniq bo’lmagan gepatomegaliya.

ALT, AST, GGTP aktivligining turg’un ko’tarilishi. Jigar to’qimasida B,C,D virusli geppatitning aniqlanishi. Dori vositalari ta’sirida jigarning shikastlanishi. Alkogol ta’sirda jigarning shikastlanishi.

To’planish kasalligi

Infeksion va sistemali kasalliklar.

Jigarning irsiy kasalliklarini aniqlash uchun bemorning qarindoshlarini tekshirish.

O’choqli o’zgarishlar.

Laparoskopiya jigar surunkali kasalliklarini (geppatit, serroz, kichik, katta tugunchali, aralash) portal gipertenziya sabablarini, jigarning o’choqli shikastlanishini aniqlashda qo’llaniladi.
35.Surunkali (toshsiz va kalkulyoz) xolesistitlar,gepatitlar,sirroz simptomatologiyasi.
Xolesistit

Xolesistit – o`t pufagining yallig`lanishi hisoblanadi. O`t-tosh kasalligi fonida rivojlanadigan o`tkir va surunkali xolesistit farqlanadi. Surunkali xolesistit o`tkir xolesistitdan keyin paydo bo`lishi mumkin,lekin ko`pincha mustaqil ravishda asta-sekin rivojlanadi

Xolesistit paydo bo`lishida o`t yo`llaridagi diskineziya,o`t toshlari (turli psixoemotsinal holatlar ta`sirida,endokrin va vegetativ nerv sistemasi funksiyasining buzilishlari,oshqozon-ichak traktining patologik o`zgargan organi tomonidan yuborilgan qator nerv reflekslari)tufayli o`t pufagida o`tning dimlanishi moyillik chaqiradi. O`t pufagi va o`t yo`llarining anatomic tuzilishining o`ziga xoslig,ichki organlarning pastga tushishi,homiladorlik,kamharakat hayot shakli,ba`zi bir ovqat mahsulotlariyam xolesistitni chaqirishi mumkin.

O`tkir xolesistit kelib chiqishida turli infeksiya,o`t pufagi shilliq qavatini unga me`da osti bezidan shira otilishi tufayli zararlanishi,gijja invaziyasi(askarida va b) ayniqsa muhim rol o`ynaydi. Oxirgi vaqtda xolesistitning virusli etiologiysi isbotlangan. Bundan tashqari toksik va allergic tabiatli xolesistit kuzatiladi.

O`ng qovurg`a yoyi ostida kuchli,doimiy xarakterdagi og`riq to`satdan,ko`pincha unga ta`sir qiluvchi omillardan keyin(asosan yog`li,achchiq,o`tkir ta`mli ovqatdan,alkogoldan,emotsianal qayg`urishdan) paydo bo`lib,yengillik bermaydigan ko`ngil aynish va qusish bilan kechadi.

Isitma paydo bo`ladi,ba`zan kam miqdordagi sariqlik ham. Qorin palpatsiyasi og`riqli,asosan o`ng qovurg`a yoyi ostida muskullar tarangligi va o`t pufagi yallig`lanishiga xos spetsifik simptomlar aniqlanadi. Davo choralari qo`llanishiga qaramay rivojlanib boruvchi isitma,og`riq,intoksikatsiya simptomlari xolangit,o`t pufagi empiemasi,uning perforatsiyasi,peritonitdan darak beradi.

Laborator tekshiruvlar xarakterli o`zgarishlarni aniqlash imkonini beradi.

• 
  qon analizi – leykotsitoz,leykotsitar formulaning chapga siljishi
  
• 
  qonning bioximik tahlili: zardobda ishqriy fozfataza,bilurubin,ACT,amilaza miqdori oshishi mumkin,
  

O`t pufagi UZIsi: toshlar borligini ko`rsatadi,organ o`lchamlari,uning devoir qalinligini,pufakoldi infiltratsiyani,o`t pufagi tarkibini konsentratsiyasini ko`rsatishi mumkin.

O`tkir xolesisititda albatta gospitilizatsiya qilinishi kerak. Yiringli va gangrenoz o`tkir xolestitda o`t pufagi olib tashlanadi.Kataral xolesistitli bemorlarga qat`iy yotoq rejimi,dastlabki xurujdan keyin 2 kun ovqatlanishdan saqlanish,keyinchalik kuniga 5-6 mahal kichik porsiyali diyetani tashkillashtirish,keng ta`sir doiradagi antibiotiklar va spazmolitik vositalar buyuriladi.

Surunkali xolesisitit

Surunkali xolesistitda 90-95% hollarda o`t toshlari aniqlanadi.. toshsiz surunkali xolesistit 5%hollardagina uchrab,u o`g`ir stress holatlarida,jiddiy travmalarda,yurakdagi operatsiyalarda uchraydi.

Surunkali xolesistit klinikasi ko`zga tashlanmaydi,ba`zan faqat dispeptik sindrom va o`ng qovurg`a yoyi ostidagi og`riq bilangina namoyon bo`lishi mumkin. Yallig`lanish jarayoninig qayta o`tkirlashishi pufak devorini qalinlashishiga,sklerozlanishiga,chandiqlar hosil bo`lishiga,uning shakli o`zgarishiga olib keladi,buni UZI yoki xolesistografiyada aniqlash mumkin.

Surunkali xolesistitning o`tkirlashishi xuddi o`tkir xolesisititday belgilarni ko`rsatadi.Davo metodi kasallikni kechishini o`ziga xosligiga bog`liq bo`lib(retsidivlar chastotasi,konservativ terapiyaning effektivligi), bemorning keyingi ahvoli xirurg bilan maslahat qilinadi. Surunkali xolesistitning o`tkirlashishida davo statsionar sharoitida o`tkazilishi kerak(xuddi o`tkir xolesistit kabi). O`tkirlashmagan davrda esa yiliga 1-2 marta retsidivlanishga qarshi davo kurslari olib borilishi kerak.

• 
  davriy duodenal zondlash yoki mineral suv bilan“zondsiz zondlash”,
  

• 
  o`t haydovchilarni 1 kurs qabul qilish(3-4 hafta)
  
• 
  Oshqozon-ichak profilidagi sanatoriylarda senator-kurort avolash
  

O`t-tosh kasalligi etiologiyasida 3 guruh omillar muhim rol o`ynaydi.

-- o`t ning tarkibini ham sifatiy,ham miqdoriy o`zgarishiga,uning colloid turg`unligini o`zgarishiga,tarkibini cho`kmaga tushishiga olib keladigan moddalar almashinuvining buzilishi

-- o`tning dimlanishi – bu paytda uning tarkibida xolesterin va bilirubin miqdori oshadi

-- yallig`lanish –ekssudat tarkibida ko`p miqdorda oqsil va tuzlarning(shu jumladan Ca ionlari) bo`lishi,bu esa xolesterin va bilirubinning ch`kmaga tushishini(tosh hosil bo`lishini) osonlashtiradi
Klinik kechishi
Kalkulyoz xolesistitning kechishi toshning qayerda joylashuviga bog`liq:agar tosh pufak bo`yinchasida yoki pufak yo`lida bo`lsa,o`t sanchiqlari yuzaga keladi. Uni rivojlanishida o`t yo`llari diskineziyasi sabab bo`ladi. Umumiy o`t y`oliga tushgan tosh,yo`lning butkul bekilishiga olib kelishi mumkin,bu keyinchalik mexanik sariqlik belgilarini beradi. Jarayonga yallig`lanish ham qo`shilsa surunkali kalkulyoz xolesistit rivojlanadi.

O`t sanchig`iga xs belgilar – o`ng qovurg`a yoyi ostida kuchli,davomli,yuqoriga irradiatsiya beruvchi og`riq,bu esa ko`ngil aynish va qusish bilan birga kechadi,yog`li va achchiq taomlar iste`molida kuchayadi. O`t sanchig`I odatda yuqori harorat va leykotsitoz bilan kechmaydi.

O`t-tosh kasalligining namoyon bo`lishi uning klinik belgilariga asoslanadi(moddalar almashinuvi buzilishiga moyilligi bor odamlarnida o`t sanchiqlarining retsidivlanishi). Qo`shimcha tekshirish usullari,ayniqsa UZI va erntgenologiya(retrograde xalangiografiya,xolesistografiya) orqali nafaqat toshlarni,balki o`t yo`lining bekilish darajasini aniqlash mumkin.
Davolash
Konservativ va xirurgik davo usullari qo`llanadi. Xolesistoektomiya ayniqsa effektiv davo usuli sanaladi. Uzoq muddatli xolelitik moddalar orqali toshlaarni eritish hali o`rganilishni talab qiladi.
Surunkali virusli gepatit
Surunkali virusli gepatit – jigarni virus etiologiyali surunkali diffuz yallig`lanishidir.

Etiologiyasi

Oxirgi yillarda virusli etiologiya asosiy e`tiborni jalb etmoqda. Asosan gepatit B va gepatit c viruslari qon quyish,zararlangan xirurgik asboblar,ignalarni ishlatish orqali yuqish xavfi yuqori bo`lib,uning simptomsiz uzoq yillar tashilishi keng tarqalgan. Ayniqsa 3 turdagi viruslar ko`p tarqalgan – B,C va D.

Virusli infeksiyaning o`tkir davri bilinmay o`tishi mumkin,zararlanish kech,surunkali turga o`tgandan keyin namoyon bo`lishi mumkin. Gepatit B va Cni chuqur so`rab-surishtirishdan keyingina aniqlash mumkin. Quyidagi belgilarni ilgari kuzatilgani ahamiyat kasb etadi.

• 
  charchash
  
• 
  ko`ngil aynish,epigastral sohada og`riq
  
• 
  diareya
  
• 
  teri toshmasi
  
• 
  muskul va bo`g`imlarda og`riq
  
• 
  sariqlik
  
• 
  axlatning rangsizlanishi
  
• 
  siydik rangining to`qligi
  

Jigar sirrozi rivojlanganda unga qo`shimcha ravishda jigar yetishmovchiligi sindromi – qon ketishlar,sariqlik,astit,ensefalofatiya ham yuzaga keladi. Bu sindrom sirrozning dekompensatsiya davrida yoki o`tkir gepatitning og`ir kechishida kuzatiladi.

HB_cAg – virusli gepatit Bning o`zak antigeni:uni jigar hujayralari namoyon qiladi. Qonda faqatgina virus qismlari buzilgan paytda topiladi.

HB_eAg – Ag e:uni qonda topilishi virusning aktiv replikatsiyasidan va qonni maksimal zararlay olish qobiliyatidan darak beradi

HBV DNK – virusli gepatitning genetic materiali

Qonda antigenlar topilishidan tashqari ko`rsatilgan 3 ta antigenga nisbatan antitelolar topilishi ham katta ahamiyatga ega
Virusli gepatit C
Virus markeri sifatida uning o`zak antigeni va RNKsidan foydalaniladi. Virusli gepatit Cga qarshi antitelo topilishi to`liq ma`lumot bera olmaydi,chunki ba`zan u topilmaganda ham organizmda bu virus bo`lishi mumkin.
Jigar yallig`lanishining bioximik belgilari
Virus markerlarini aniqlash bilan birga birinchi navbatda ALT va AST miqdorining oshihsini ham aniqlash katta ahamiyatga ega.jigar to`qimasini gistologik tekshirganda jigarni zararlanish darajasini aniqlash mumkin.

Davolash

HBV-DNK,HCV-RNK,HDV-RNkni o`rganib,gepatit B,C,D replikatsiyasi aniqlangach,surunkali gepatitning laborator va morfologik belgilari topilgach a-interferon bilan virusga qarshi terapiya boshlanadi.

biriktiruvchi to`qimaning diffuz tarqalishi va organ arxitektonikasining chuqur qayta qurilishi bilan xarakterlanadi.

Terminal davr jigar sirrozining qanday shakli bo`lishidan qat’iy nazar me’da ichakdan qon ketish va jigar komasiga olib keluvchi jigar funksional yetishmovchiligining rivojlanib boruvchi belgilari bilan xarakterlanadi. Bular jigar sirrozi bilan kasallanib o`lganlarning asosiy sababi hisoblanadi. Me’da ichakdan qon ketish qon tupurish yoki melena ko`riinishida bo`lib, ular ko`pincha qizilo`ngach pastki 1/3 qismidagi yoki kam hollarda me’da varikoz tugunlarining yorilishi natijasida bemorning olimiga sabab bo`lishi yoki anemiyaga olib kelib jigar hujayralari funksiyasi yomonlashadi. Bunda rivojlanib boruvchi jigar-hujayra yetishmovchiligi bo`ladi.