Mundarija Ovqat hazm qilish tizimi kasalliklari
|
|  Yüklə 1.57 Mb.
|
Коринни куздан кечириш жараенидаги узига хос холатлар: Шифокор коринни кузатиш жараенида беморнинг унг томонидан урин олиши шарт. Корин шаклини ёки кузга илинадиган перистальтикани бахолаш пайтида врач коринга ён томондан назар солиш максадида утириши еки эгилиши мумкин. Айни пайтда эътибор бериши лозим:
Корин сатхи кузатилаетган пайтда корин олдинги деворини нафас экскурсиясига иштирокига; тери ости веноз анастомозларга ва операциядан кейинги чандикларга алохида эътибор бериш лозим. Ҳозирги кунда физикал текшириш усуллари комбинациялашган ҳолатда амалга оширилмоқда. Бундай усуллар ташхисни аниқлашда катта ахамиятга эга. «Комбинацион» усуллар: 1 – аускультоаффрикацион: Эпигастр сохасига фонендоскоп раструби куйилади. Эркинкул бармоклари ердамида корин олдинги девори буйлабlin. medianaanterior проекциясида ханжарсимон усимтаданкиндикка кадар сирпанувчи харакат амалга оширилади. Ошқозон куйи чегараси одатан сирпанувчи товуш сусайган нуктадажойлашади.
Ушбу комбинацион усул амалга оширилаетган пайтда текширувчи бармоклари тери буйлаб сирпантирилмайди, балки енгил тукиллатиб урилади. 29.Oshqozonning kislota ishlab chiqarish funksiyasini tekshirish.oshqazon va o’n ikki barmoqli ichakni instrumental tekshirish: rentgenologik, endoskopik – kapsulali endeskapiya, ikki balonli entraskapeya, ezofagogastroduadenoskopiya . Oshqozon shirasini tekshirish Oshqozon shirasini tekshhirish(oshqozonning sekretor funksiyasi)-oshqozon shilliq qavatining morfologik va funksional holatini o’rganish, shuningdek masofadan turib uning evakuator funksiyasiga baho berishga imkon beruvchi asosiy metodlardan biri. Oshqozon shirasini tekshirishning zondli va zondsiz usuli keng tarqalgan. Zondlash oshqozonning sekretor (oshqozon shirasi miqdori) kislota va ferment ishlab chiqarish funksiyasi (sekretor funksiyasi) ni tekshiruvchi metod hisoblanadi. Oshqozon bezlarining sekretor funksiyasi haqida tasavvurga ega bolish uchun maxsus (ingichka zond) zond bilan zondlash va oshqozon suyuqligini doim yoki 1 xil vaqt oralig’idan keyin so’rib olinishi kerak. Barcha holatlarda boshlang’ich bosqichda intensiv oshqozon shirasi 1 soat (har 15min)davomida uning tinch va ovqat hazm qilish oralig’ida olinadi va u bazal sekretsiya deyiladi. Labaratoriyada zond orqali ovqat hazm qilish jarayonida oshqozon shilliq qavatining secretor faoliyatini tekshirish uchun bemorlarga ovqatga javoban hosil buladigan shira ishlab chiqarilishini stimullovchi medikamentoz preparatlar teri ostiga yuboriladi. (gistamin, pentagastrin, gistalog). Oshqozon sekretsiyasini stimullovchi kimyoviy preparatlar labarator tekshirish uchun yaroqli bolgan toza oshqozon shirasini olishga yordam beradi.Gistamin inyeksiya qilingandan keyin tekshirilayotgan odamda 1necha daqiqadan so’ng o’tib ketuvchi qizarish, boshida bosim va issiqlikning sezilishi kuzatiladi. Yuqoridagi nojo’ya tasirlarni oldini olish uchun, hamshira 20-30daqiqa oldin dimedrol, suprastin va boshqa allergiyaga qarshi preparatlar teri ostiga yuborishi kerak.Hozirgi kunda oshqozon shirasini stimullovchi ovqat maxsulotlarini(kofein, alkogol, karam qaynatmasi, go’shtli bulyon) qabul qilish rad etilmoqda. Chunki ular sust stimullovchi xususiyatga ega, shuningdek , ular oshqozonning kislota va ferment ishlab chiqarish funksiyasiga obyektiv baho berishga yo’l qo’ymaydi. Oshqozon shirasini zondsiz tekshirish ( siydikda uropepsinni aniqlash, desmoid proba, ion almashinuvi testi-atsidotest) faqat orientirlovchi ahamiyatga ega. Ushbu metod faqat oshqozon secretor funksiyasining saqlangan yo saqlanmaganligi haqida taxminiy malumot beradi. Oshqozon secretor faoliyatining miqdoriy ko’rsatkichlarini zondsiz usulda aniqlab bo’lmaydi. Zondsiz tekshirish usuli faqatgina chegaralangan miqdordagi aholini yoppasiga tekshirishga imkon beradi .Poliklenika, statsionarda oshqozon, o’n ikki barmoqli ichak va boshqa hazm trakti kasalliklari bilan og’rigan bemorlarni zondsiz usulda tekshirish maqsadga muvofiq emas. Tayyorlash: oshqozon shirasimi tekshirish uchun bemorlarni quyidagicha tayyorlanadi: tekshirishdan 1 kun oldin soat 20da yengil tushlik qilish kerak. Tekshirish o’tkaziladigan kuni esa nonushta, suyuqlik, dori qabul qilmaslik kerak. qilinmasligi kerak. Chekish man Zardob tarkibidagi gastrinni tekshirish. Oshqozon va o`n ikki barmoqli ichak kasalliklarida zardob tarkibida gastrin borligini radioimmun metod yordamida tekshirish diagnostik ahamiyatga ega. Fiziologik holatda zardob tarkibida gastrin miqdori 100-200ng/l ni tashkil qiladi. Uning 600ng/l dan oshishi (gipergastrinimiya) Zollinger-Ellison sindromi va pernitsioz anemiyada kuzatiladi. Helicobacter pylorini aniqlash. Helicobacter pylori oshqozondan biopsiya yordamida olingan materialni tekshirish yo’li orqali aniqlanadi.(ko’pincha FEGDS o’tkazilganda) Tekshirish uchun Ureaz testi qulay hisoblanadi. Bunda bioptat tarkibida machevina saqlovchi gelga surtiladi. Agar Helicobacter pylor bo’lsa bir necha daqiqa o’tgach rang o’zgaradi. Helicobacter pylorni kulturada o’rganish qiyin, serrologik yo’l bilan tekshirib bo’lmaydi. Rentgenologik tekshirish Oshqozonni tekshirish uchun rentgenografik va rentgenoskopik metodlar qo’llaniladi.Rentgenoskopik tekshirish orqali oshqozonning harakat funksiyasiga taxminiy baho berish mumkin. Bemorni tekshirishga tayyorlash uchun kechqurun va o’sha kuni ertalab tozalovchi klizma qilinadi.Tekshirish och qorinda va vertical holatda o’tkaziladi. Kontrast modda sifatida bariysulfat qo’llaniladi. Tekshirish oshqozon shilliq qavatinig relyefini o’rganishdan boshlanadi. Ovqat hazm qilish stadiyasiga bog’liq ravishda oshqozon burmalari keng doirada o’zgaradi(burmali yo tekislashgan) Burmalar yo’nalishi buzilgan soha patologik o’choq hisoblanadi.Tekshirishning muhim komponenti bu oshqozon konturlarini o’rganish hisoblanadi.Malum bir joydagi doimiy botiqlik soyasi “nisha” termini bilan yuritiladi (oshqozon yarasiuning tipik belgisi.).Oshqozon malum bir sohasining kontrast modda bilan to’lmasligi oshqozon deffekti deb ataladi (‘osma oldi holati.) FIBROEZOFAGOGASTRODUODENOSKOPIYA. Tolali optikadan foydalana boshlangach gastroduodenoskopiya intensiv rivojlanaib bordi. Hozirgi kunda bu metod oshqozon va o’n ikki barmoqli ichak kasalliklariga tez va aniq malumot beradigan metod hisoblanadi. Ushbu metod yordamida morfologik tekshirish uchun biopsiya olish mumkin. FEGDS o’tkazish uchun asosiy ko’rsatmalardan biri bu hazm trakti yuqori qismidan qon ketish va epigastral sohada og’riq hisoblanadi.Bu metodning qulayliklaridan biri bu uzoq vaqt qon ketishini mahalliy davolash shuningdek rentgenologik tekshirishda aniqlab bo’lmaydigan shilliq qavatdagi o’zgarishlarni aniqlash mumkin. Rentgenologik tekshirishda oshqozonda yara aniqlanganda, o’smaning yaraga aylanmaganligini gistologik tasdiqlash uchun endoskopik tekshirish olib borish kerak.Oshqozonning har qanday o’smasiga gumon qilinganda(shuningdek tana massasining kamayishi, anemiya) endoskopik tekshirilishi shart. Vaxolanki endoskopik tekshirish rentgenologik tekshirishdan farqli ravishda bazi bir holatlarda oshqozon o’smalarini aniqlashga yo’l qo’ymaydi.Masalan infiltrativ o’suvchi oshqozon o’smasini aniqlab bo’lmaydi, chunki u shilliq qavat butunligini deyarli o’zgartirmaydi. Oshqozon shilliq qavatidan biopsiya olish va uni gistologik tekshirish. Ushbu tekshirish metodan o’sma bor yo yo’qligini aniqlash uchun foydalaniladi. Tekshirish uchun bir necha joydan to’qima olinadi. 80-90% holatlarda diagnoz to’g’ri chiqadi. Bazn yolg’pn manfiy yoki musbat natija berishini ham inobatga olish kerak. Oxirgi paytlarda bu metoddan Helicobacter pylorini aniqlash uchun foydalanilmoqda. Bioptatni tekshirish nafaqat mikroorganizmni o’z vaqtida aniqlashga shuningdek morfologik o’zgarishlarni aniqlashga ham yordam beradi.(maslan yallig’lanish, atrofiya, metop laziya.) 30.Gastrit,uning turlari. Tekshirish usullari,davolash Gastrit – me’da shilliq qavatining shikastlanishi bo`lib, yallig`lanish o`zgarishlari o`tkir jarayon bilan rivojlanadi va morfologik hamda funksional qayta qurilishi rivojlanib boruvchi atrofiya bilan surunkali davom etadi. Gastrit klinik, endoskopik va morfologik nuqtai nazaridan ko`pincha nomutanosib, lekin klinik–morfologik jihatdan ular o`tkir va surunkali gastritlarga bo`linadi. O`tkir gastrit Kasallik sababsiz rivojlanishi mumkin. Bunda dag`al va to`liq bo`lmagan yaxshi sifatli mhsulotlar, turli mikroorganizmlar (stafilakokk,salmonellalar) bilan zararlanish, dori vositalar birinchi o`rinda aspirin va boshqa NPVS qabul qilishdan paydo bo`ladi. NPVS prostglandinlarni ingibitsiyalanishi bilan bog`liq bo`lib,bunda ko`pincha o`tkir eroziv gastrit kelib chiqadi; oxiri ichimlik ichish, ma’lum bir oziqa mahsulotlariga allergiya, kuyish, travma va operatsiya natijasidagi stress tufayli kelib chiqishi mumkin. Eroziv gastritning kelib chiqishi me’da shilliq qavatida qon aylanishining buzilishi blan kechdigan (yurak yetishmovchiligidagi dimlanish) nafas, buyrak va jigar yetishmovchiligida ham kuzatilishi mumkin. Klinik namoyon bo`lishi O`tkir kataral gastritda epigastral sohada og`riq, dispeptik sindrom (ko`ngil aynishi, oziqa, shilliq va o`t araralashgan qusish), ba’zan subfibril isitma bilan xarakterlanadi. Simptomlari me’da shilliq qavatida pathogen faktorlar ta’siri 6-8 soatdan keyin paydo bo`ladi. FEGDS qo`llanilganda odatda me’da shilliq qavatid diffuz giperimiya kuzatiladi. O`tkir eroziv gastrit turli ko`rinishdagi va davomiylikdagi qon ketishi bilan asortlanishi mumkin. ( shuning uchun bu o`tkir gastritning xafli shaklidir). Bemorning epigastral sohasi palpatsiya qilinganda yengil og`riq yoki diskonfort sezishi, ko`ngil aynishi kuzatilishi mumkin. Rentgenologik tekshirish ma’lumot b ermaydi. Diagnoz FEGDS bilan tasdiqlanadi, bunda ko`p sonly eroziya va giperimiya aniqlanadi. Davolash Birinchi o`rnda meda shilliq qavatini ta’sirlaydigan dori vositalari rad etiladi. Asosiy kasallikni davolash bilan bir vaqtda uning asosida rivojlangan eroziyani og`riqsizlantirish,qon ketishlar o`rni to`ldiriladi. Yaraga qarshi zarar yetkazmaydigan dieta tayinlanadi. Kerak bo`lganda me’da shirasi kislotaligini kamaytiradigan dori vositalari bilan davolanadi. Surunkali gastrit Surunkali gastrit-me’da shilliq qavatining surunkali yallig`lanishi bo`lib, bunda strukturasining qayta qurilishi va rivojlanib boruvchi atrofiya motor,secretor va boshqa funksiyalarining buzilishidir. Diagnoz qo`yish ko`pincha endoskopik usul bilan bo`lib, asosan ma’lumotlar biopsiya materialini gistologik tekshirishda olinadi. Kasallik boshlang`ich stadiyalarida shilliq qavat yuzaki buzilishlari limfotsitar va plazmotsitar infiltratsiya bilan birga bo`lib, kechki stadiyalarida esa shilliq qavat bezlari shikastlanadi va oxirida gastrit rivojlanib shilliq qavat atrofiyalanadi, burmalari kamayadi. Etiologik faktorlar orasida birinchi o`rinda Helicobacter pylori turadi, shuningdek mikrob bo`lmagan faktorlar (alkogol, NPVS, kimyoviy agentlarning ta’siri, o`t reflyuksi, dori vositalari) va autoantitelo ishlab chiqarish hisoblanadi. Klinik namoyon bo`lishi Surunkali gastrit simptomsiz kechishi mumkin. Kasallikning klinik ko`rinishiga quyidagilar xos: -epigastral sohada og`riq bo`lib, u kuchki emas va aniq lokalizatsiyalanmagan. -dispeptik ko`rinishi: epigastral sohaning shishishi, u ovqat iste’mol qilish bilan bog`liq; kekirish, ko`ngil aynishi, qusish, ishtahaning buzilishi, qorinning shishishi, g`uldirashi, metiorizm, turg`un bo`lmagan ich ketishi. Gastritda yuqori yoki normal secretor funksiyaning klinik namoyon bo`lishida gastritda hosil bo`ladigan kislota va pepsin ishlab chiqarishining yetarli bo`lmaganligi bilan farq qiladi. -sekretor funksiyasi normal yoki yuqori bo`lgan gastritda, zarda qaynashi, nordon kekirish, ovqat iste’mol qilgandan keyin epigastral sohaning og`irlashuvi va to`mtoq sanchiluvch og`riqning bo`lishi ( ba’zan “och qolish” yoki “kechki” og`riqlar), ich qotishga moyil bo`ladi. -sekretsiyasi yetarli bo`lmagan gastritlarda quyidagilar xarakterli: epigastral sohada to`mtoq og`riq va shish, ko`ngil aynishi, ishtahaning pasayishi, og`izda yoqimsiz ta’m, hidlangan kekirish, g`uldirash, ich ketishiga moyil bo`lish.bulardan tashqri, gipovitaminoz(terining qurishi,tirnoqlarning o`zgarishi) va ba’zan demping sindromi (ovqat yegandan keyin kuchsizlik, ko`p terlash, bosh aylanishi, yurak tez urishi) belgilar kuztiladi. Instrumental tekshirish metodlari Oxirgi diagnoz ko`pincha FEGDS yoki shuningdek biopsiya materialini gistologik o`rganib qo`yadi. Nihoyatda muhim Helicobacter pylorini aniqlash hisoblanadi (eradikatsion terapiya bilan davolash mumkin). Me’da secretor funksiyasi me’dani fraksion zondlash orqali unda me’da sekretsiyasini stimullovchilar (gistamin, pentagistamin) qo`llash orqali aniqlanadi. Qon zardobida gastrin darajasining kamayishi asosan me’da antral sohasi shikastlanganda aniqlanadi. Contrast rentgenologik tekshirish o`tkazish maqsadga muvofiq emas, chunki unda o`zgarishlar xarakteri aniqlanmaydi. Davolash Surunkali gastrit yengil davom etsa odatda davolanmaydi. Dietaga rioya qilish tayinlanadi, u yengil o’zlashtiradigan ovqatdan iborat bo`ladi va alkogol va NPVS qabul qilmasligi kerak. -kerak bo`lganda B12, shuningdek me’da shirasi yoki ovqat bilan xlorid kislota tayinlanadi. -agar Helicobacter pylori aniqlansa eradikatsion terapiya o`tkaziladi. NPVS-gastropatiya. 1986-yil S.N.Roth tomonidan NSAID-gastropathy (NPVS-gastropatiya) terminini taklif qildi. Bu dunyoda gastroduodenal zonaning eroziv yarali shikastlanishi hisoblanadi va u shu preparatlarni iste’mol qilish bilan bog`liq bo`lib, klinik endoskopik ko`rinish bilan xarakterlanadi. NPVS-gastropatiya patogenezi NPVS-gastropatiyalarining patogenezi to`risidagi zamonaviy tushunchalar siklooksigenaza (SOK, prostagalandin sintetaza) konsepsiyasiga asoslangan. Ammo NPVS terapiyaning birinch kunlarida bu vositalarning asosiy roli mahalliy jarohatlovchi effektlarga bog`liq: ko`pchlik NPVS kuchsiz organic kislota hosilalari bo`lib, me’daning kislotali muhitiga ionlanishmaydi va epiteliotsitazollarning gidrofob membranasi orqali o`tadi. O`sha vaqtning o`zida shilliq qavatda local shikastlanish ro`y beradi- adaptatsiya fenomeni qisqa davrda yarimchiqaruvchi preparatlar uchun yozilgan (diklofenak, ibuprofen): ularni prostagalandinlar ifodalamaydi, balki o`stiruvchi faktorlarifodalaydi va erta NPVS-gastropatiyaga adaptatsiya spontan bitishga moyil bo`ladi. Konstitutsional izoforma SOK-1 ingibitsiyalanganda NPVS og`ir gastroduodenal shikastlanish- endoskopik va klinik yaralarni keltiri chiqaradi. Prostaglandin12 yetishmovchiligida me’da devorida qon oqimi yomonlashadi, bu NPVS-gastropatiyaning muhim patogenetik zvenosi hisoblanadi. Prostaglandin E2 sintezining pasayishi bikarbonat va shilliq sekretsiyasini kamaytiradi, kislota mahsulotlarining ortishi himoya hamda agressiya faktorlari disbalansi kuchayadi. Bu ulserogenezga ega bo`ladi va antisekretor hamda gastroprptektor moddalarning kuchli prafilaktik effekti bilan tushuntiriladi. NPVS-gastropatiya lokalizatsiyasi ko`pincha me’da antral qismida bo`ladi. Nihoyat gastroduodenal zonada NPVS ikkilamchi adaptatsiyasi sodir bo`ladi (prostaglandinli gastroproteksiya fenomeni) 3-4 oydan keyin NPVS-gastropatiya qabul qilish xavfi pasayadi.
Bu kasallik shilliq qavat butunligini xlorid kislota va pepsin saqlagan oshqozon shirasi ta`sirida buzilib,peptic yara paydo bo`lishi bilan xarakterlanadi. Shilliq qavatdagi yara dispeptik sindrom va qorindagi uzoq davom etuvchi og`riqning asosiy sababi hisoblanadi. Kasallik siklik kechib,unga mavsumiylik xos(bahor va kuz) Etiologiyasi va patogenezi Yara rivojlanishi shilliq qavat butunligini ta`minlaydigan himoya va agressiya omillar o`rtasidagi balans buzilishi bilan ta`riflanadi.
Yara kasalligi rivojlanishida irsiy moyillik ham muhim ahamiyatga ega. Bu kasallik patogenezida bir qancha genetic defektlar aniqlangan. Yara rivojlanishida noxush omil bo`lib albatta tashqi omillar:stress,parhezning buzilishi,chekish kabilar ham xizmat qiladi. Xlorid kislota,pepsin,o`t kislotasi. Yara kasalligida HCl sekretsiyasi normada,hatto pasaygan bo`lishi mumkin. Kasallik patogenezida shilliq qavat rezistentligining pasayishi yotadi,bundan tashqari pilorik sfinkterning susayishi natijasida o`t kislotalarining me`daga otilishi ham ahamiyat kasb etadi. 12 barmoqli ichak yara kasalligida esa asosiy rolni kislota-peptid faktori o`ynaydi. Gistamin Gastrin yoki xolinergik mediatorlarni,parietal hujayralar kislota ishlab chiqarishini gistamin stimullaydi.bu esa H2-gistamin retseptorlari antogonistlarini(simetidin,ranitidine va b.) terapevtik effektini tasdiqlaydi. Prostoglandinlar Ular shilliq qavat epiteliysini agressiv omillardan himoya qilishda markaziy rol o`ynaydi. Prostoglandinlar sintezida kalit ferment – siklooksigenaza(SOG) bo`lib,organizmda 2 formada uchraydi. SOG-1 va SOG-2
NPVS klinik effekti SOG-2ni kamaytirish bilan bog`liq bo`lib,nojo`ya ta`sir sifatida SOG-1ni ham kamaytiradi. Bu esa me`da shilliq qavati himoya qatlami buzilishi bilan kechadigan,yara kasalligiga yaqin xarakterga ega bo`lgan gastropatiya rivojlanishiga olib keladi. Hozirda yallig`lanish kasalligida effektiv va bexavotir bo`lgan SOG-2 selektor ingibitorlariga katta umid bog`langan. Shilliq qavat rezistentligini pasaytiruvchi boshqa omillar IgA yetishmovchiligi va ishemiyaga olib keluvchi mikrosirkulyatsiya ham shilliq qavat rezistentligini kamayishiga olib keladi Ulserogenezni asosiy nazariyalari
Klinik kechishi Xarakterli belgilari – ovqat qabul qilish bilan bog`liq bo`lgan qorindagi og`riq va dispeptik belgilar. -- Og`riq epigastral sohada lokalizatsiyalanadi,belga,umurtqaga(bel qism) irradiatsiyalanadi,bu ko`proq yara me`daning orqa devorida bo`lganda xos. Og`riq ovqat qabul qilganda paydo bo`ladigan – erta(ovqatdan 30-40mindan keyin,bu oshqozon yara kasalligiga xos),kechki(ovqatdan 3-4 soat keyin,12 barmoq ichak yarasiga xos) paydo bo`ladi. Og`riq sindromini kislotalilikni kamaytiradigan modda va ovqat mahsulotlari(masalan sut) kamaytiradi -- og`riq xurujida kislotali tarkibga ega oshqozon massasi bilan qusish kuzatiladi,bundan keyin esa og`riq tez susayadi -- yara kasalligining o`tkirlashuvi(ayniqsa 12 barmoqli ichak yarasi)ko`pincha yo`g`on ichak motorikasi buzilishi bilan bog`liq qabziyat bilan kechadi(5% bemorda bu asosiy symptom hisoblanishi mumkin) -- zarda qaynash,kekirish kuzatilishi mumkin. Ko`rikda odatda karash bilan qoplangan tilni ko`rish mumkin. Qorinni palpatsiya qilganda epigastral sohada yoki 12 barmoqli ichak ildizi sohasida og`riqni aniqlash mumkin. |