Ana səhifə

Muhammed Abdulhamîd Îsâ Sakr Çeviri: Mustafa Hizmetli


Yüklə 218 Kb.
səhifə2/2
tarix27.06.2016
ölçüsü218 Kb.
1   2

Muhammed b. Mûsâ er-Râzî:


Endülüs’te tarih nehrinin akışını hızlandıran önemli kanallardan biri Muhammed b. Mûsâ b. Beşir b. Cenad b. Lukayt el-Kinanî er-Râzî öncülüğünde başlamıştır. Mûsâ, daha sonra oğlu Ahmet ve torunu İsa’yı Endülüs’ün iki seçkin tarihçisi olarak yetiştiren meşhur ailenin başıdır.

İbn Hayyân, torun İsa b. Ahmed er-Râzî’den dedesi Muhammed b. Mûsâ’nın Emir Muhammed b. Abdurrahmân el-Evsat nezdindeki elçiliği ile ilgili bir hikaye nakletmektedir. Dedesi beraberinde doğunun malları ve şaşırtıcı şeyleri olduğu halde Afrika hakimi Emir İbrahim b. el-Ağleb’in mektubunu getirince Emir Muhammed buna sevinmiş ve Muhammed b. Mûsâ er-Râzî’yi kendisine bol mükafat vererek hoş bir konakta ağırlamıştır. Daha sonra onu İbnu’l-Ağleb’e bir mektup götürmekle görevlendirmiştir. Böylece o, iki emir arasında her birinin diğerinin daha çok istifade ettiğinden şüphelendiği bir elçilik görevi yapmış, aralarındaki bağları sağlamlaştırmış ve her ikisinden de en güzel mükafatları almıştır103.

Yine İbn Hayyân, İsa b. Ahmed er-Râzî’den naklen dedesi Muhammed’in Endülüs ile doğu arasında ticari mallar ve hediyeler taşıyarak dolaşmasını ve Emir Muhammed b. Abdurrahmân ve oğlu Emir Munzir’le aralarındaki iyi ilişkileri anlatan bir rivayet daha nakletmektedir. Demiştir ki: “Emir Munzir onu en güzel yerlerde ağırlar, devamlı meclisinde bulundurur, ona önem verir ve danışırdı. Emir Munzir ansızın vefat ettiğinde dedem ülkesine dönmek niyetiyle Kurtuba’dan yola çıktı. Elbire şehrine giderken yolda hastalanarak 277 yılında vefat etti.104

Muhammed b. Mûsâ er-Râzî, Ahmed isminde üç yaşında bir oğul bıraktı. İşte bu Ahmed Endülüs’te yetişti ve daha sonra hicri IV. asırda Endülüs tarihçilerinin meşhurlarından biri oldu. İnşallah onu başka bir yerde araştırma konusu yapacağız.

Üzerinde uzun tartışmaların yapıldığı asıl mesele, Muhammed b. Mûsâ’nın tarihteki yeri ve tarihi eser bırakıp bırakmadığıdır?

Kuşku yok ki adam, Endülüs ve Afrika arasında elçilik yapmaya ehil görülmesine yetecek bariz akli yeteneklere sahipti. Yine o, bir tüccar olması dolayısıyla doğası gereği haberleri aktarmak durumundadır. Bununla beraber araştırıcılar, bu noktada farklı tutumlar benimsemişlerdir.

Fransız Levi Provençal ve İspanyol Emilio Garcia Gomez, Muhammed er-Râzî’nin tarih yazımında hiçbir rolünün olmadığı kanaatindedirler. Bu konudaki delilleri ise torunu İsa b. Ahmed er-Râzî’nin dedesinin herhangi bir tarihi çalışmasından söz etmemiş olmasıdır105.

Fakat Franz Rosenthal, Müslümanlarda Tarih İlmi isimli eserinde adamın bugün kayıp olan diğer eserlerin kendisine atıfta bulunduğu Kitâbu’r-Ra’yât isimli Endülüs tarihini yazmış olma ihtimaline işaret etmektedir.106 Endülüs’e girişi sırasında Mûsâ b. Nusayr’la beraber Endülüs’e giren Kureyş bayraklarının sayısını anlatan kitabın varlığını doğrulayan Palencia da bu görüştedir107.

Abdulvahid Taha, Muhammed er-Râzî’nin Kitâbu’r-Ra’yât isimli tarih konusunda bir eser yazdığına dair açık işaretler bulunduğunu nakletmektedir. O, 471/1078 yılında sağ olan Endülüslü yazar Ebû Bekr Muhammed b. İsa b. Mezîn’in h.471 senesinde İşbiliye kütüphanelerinin birinde bir kitap gördüğünü zikretmektedir. Bu, Muhammed b. Mûsâ er-Râzî’nin yazdığı Kitâbu’r-Ra’yât isimli eserdir. Bu kitapta Endülüs’ün komutan Mûsâ b. Nusayr tarafından fethi, şehirlere girişi, beraberindeki Arap kabileleriyle birlikte fetihle ilgili izlediği plan konusunda değerli bilgiler bulunmaktadır. Eserde yine, bu kabileler ve toplanmaları, altında savaştıkları bayraklar konusunda da tafsilatlı bilgi bulunmaktadır. Kitabın adı da bu bayraklara nispet edilmektedir108.

Dr. Hüseyin Mu’nis, Kitâbu’r-Ra’yât’ın varlığını kesin olarak doğrulamak eğilimindedir. O, Muhammed b. Mûsâ er-Râzî’nin coğrafyanın yanı sıra tarih konusunda yazan ilk kişi olduğu görüşündedir. Dr. Mu’nis, Endülüslü tarihçi Muhammed b. Mezîn’in ifadesinin metnini bize delil olarak nakletmektedir. Muhammed b. Mezîn şöyle demiştir: “471 senesinde İşbiliye kütüphanesinde Râzî b. Mu’temid döneminde Muhammed b. Mûsâ er-Râzî’nin yazdığı ve Kitâbu’r-Ra’yât ismini verdiği küçük bir kitap buldum. Eserde Emir Mûsâ b. Nusayr’ın Endülüs’e girişi, kendisiyle birlikte Endülüs’e Kureyş’in ve Arapların kaç sancağının girdiği sayılmakta ve sancak sayısı 20 küsur olarak verilmektedir. Sancakların ikisi Mûsâ b. Nusayr’a aitti. Birini Emir Abdulmelik b. Mervân, Afrika ve çevresindekiler için; diğerini de Emirül-Müminin Velid b. Abdulmelik yine Afrika ve onun ötesindeki Mağrib için; üçüncü sancağı da kendisiyle beraber oraya giren oğlu Abdülaziz için vermiştir. Diğer bayraklar ise Kureyş’in ve Arapların öncülerinden ve amillerden kendisiyle beraber oraya girenlere aitti. Yine eserde oraya sancaksız giren boylardan bahsedildikten sonra şöyle denilmektedir: “...denildi ki onlar bu yüce savaş için el-Ceziretu’l-Hadra’da, sancaklar mescidinin bulunduğu mevkide toplandılar ve orası o gün bu sancakların toplanması dolayısıyla bu ismi aldı ve bu yüzden Râzî kitabına o ismi verdi. Râzî dedi ki: “Mûsâ b. Nusayr (Allah ona rahmet etsin) yer belirlenip mescit yapılana kadar yerinden ayrılmadı ve konumunu bırakmadı.”109

Dr. M. Alî Mekkî, modern araştırmacıların görüşlerini ortaya koyduktan sonra -Huseyn Mu’nis’in daha sonra yazdığı hariç- nihai görüşünü ortaya koymaya çalışarak bu konuda kesin bir görüş belirtmenin zor olduğunu söylemektedir110.

Bu şahısları ele aldıktan sonra, Endülüs tarih okulunun kuruluşundan bahsedemeyiz. Çünkü biz halen tarih yazıcılığı alanında zenginlik, bolluk ve şaheserlerin ortaya çıktığı bir asır olan hicri IV., miladî X. asrın başına gelmiş bulunmaktayız. Bu asırda tarih konusunda yazan pek çok isim ortaya çıkmıştır. Daha sonra bu konuları araştırmamız sırasında Allah’ın bizi muvaffak kılmasını diliyoruz.



* el-Cami‘âtu’l-İslâmiyye, 1990, Sayı 24, Rabat-Fas.

** Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı.

1 Nedvetu’t-Târihi’l-İslamî ve’l Vasît, Dâru’l-Me‘ârif 1983 c. II, s. 265-298

2 Bkz. İbn Nedîm, Fihrist, s. 131 vd.

3 Bkz. Sehâvî, el-İlân, Beyrut 1983, s. 541

4 a.g.e. s. 549

5 Fuat Sezgin, Târihu’t-Turâsi’l-Arabî, Riyad 1983, c. I, s. 247-253

6 es-Seyyid Abdulazîz Sâlim, et-Târih ve’l-Muverrihûne’l-Arab, İskenderiye 1981, s. 179

7 Huseyn Mu’nis, et-Târih ve’l-Muverrihûn, Kahire 1985.

8 Ebû Zeyd Şelebî, Târihu’l-Hadâreti’l-İslâmiyye, Kahire 1984.

9 Ahmed Alî el-Molla, Eseru’l-Ulemâ’i’l-Muslimîn fi’l-Hadâreti’l-Avrûbiyye, 2. bs, Şam 1981

10 İzzeddin Ferec, Fazlu’l Ulemâi’l-Müslimîn ala’l Hadâreti’l-Avrubiyye, Beyrut

11 Mahmud A. Makky, Egipto y los Origenes de la Historiografia Arabe-Espanola, Revista del Instituto Egyptios de Estudios Islamicos en Madrid, No 5, pp. 157-247 El ano 1957

12 Aynı eser, s. 174.

13 Palencia, Tarihu’l-Fikru’l-Endelüsî, Kahire 1955.

14 Palencia, Historia de la Literatura Arabigo-Espanola, 2. bs., Madrid 1975, s. 141

15 Palencia, a.g.e. s. 144.

16 Şâkir Mustafâ, Târihu’l-Arabî ve’l-Muverrihûn c. II, s. 461, Beyrut 1980.

17 Abdulvâhid Zennûn Tâhâ, Neş’etu Tedvîni’t-Târihi’l-Arabî fi’l-Endelus, Bağdat 1988.

18 Bkz. M. A. Îsâ Sakr, el-Fethu’l-İslâmî li-Bilâdi’l-Endelus, Kahire 1985, s. 173.

19 İbnu’l-Kûtiyye, Târihu İftitâhi’l-Endelus, Kahire 1982, s. 38.

20 Yazarı meçhul, Ahbâr Mecmû‘a, Thk. İbrâhîm el-Ebyârî, Kahire 1982, s. 30.

21 Bkz. M. A. Îsâ Sakr, Târihu’t-Ta‘lîm fi’l-Endelus, Kahire 1982, s. 73 vd.

22 M. Alî Mekkî, a.g.e., s. 228.

23 İbnu’l-Faradî, Târihu Ulemâ’i’l-Endelus, Kahire1966, c. I, s. 199, No: 597; el-Humeydî, Cezvetu’l-Muktebes, Thk. et-Tancî s. 222.

24 Fuad Sezgin, Ahbâru’t-Turâsi’l-Arabî, m I., c. II, s. 361.

25 el-Humeydî, a.g.e., s. 144.

26 Şâkir Mustafâ, a.g.e., c.II, s.156; Ayrıca Bkz. el-Humeydî, a.g.e., s. 112-113.

27 el-Humeydî, a.g.e., s. 318, No: 796.

28 Mekkî, Mısr ve’l-Masâdır, s. 173.

29 Şâkir Mustafa, a.g.e., c. II, s. 182.

30 Şâkir Mustafa, a.g.e., c. II, s. 183.

31 Mekkî, Mısr ve’t-Tarihu’l-Endelusî el-Mulahhas, s. 326.

32 Mekkî, a.g.e., s.327, Bkz. Şâkir Mustafâ, et-Târih ve’l-Muverrihûn, c. II, s. 185.

33 el-Humeydî, a.g.e., s. 6.

34 Mekkî, a.g.e., s.328; Şâkir Mustafâ, a.g.e., s. 182.

35 İbnu’n-Nedîm, el-Fihrist, Beyrut, s. 281.

36 Şâkir Mustafâ, a.g.e., c. II, s. 157.

37 Bkz. İbn Ferhûn, ed-Dibâcu’l-Muzhib, Beyrut, s. 132-138.

38 Mekkî, a.g.e., İspanyolca metin s. 181.

39 İbn Ferhûn, aynı eser, s. 134.

40 Şâkir Mustafâ, et-Târihu’l-Arabî..., c. II., s. 159.

41 Bkz. İbn Ferhûn, aynı eser, s. 350; Mekkî, a.g.e., İspanyolca metin, s. 162 vd.

42 Mekkî, aynı makale, s. 184.

43 İbnu’l-Faradî, Târihu Ulemâ’i’l-Endelus, no: 587.

44 el-Humeydî, a.g.e., s. 222, İbnu’l-Faradî, a.g.e., .597.

45 İbnu’l-Faradî, a.g.e., no 587.

46 Ebû’l-Arab Temîm, Tabakâtu Ulemâ’i İfrîkiya, s. 97.

47 Mekkî, aynı makale, s. 188.

48 Mekkî, aynı makale, s. 187.

49 Şâkir Mustafâ, et-Târihu’l-Arabî, c. II, s. 165.

50 Mekkî, aynı makale, s. 201; Bkz. İbnu’l-Faradî, no: 76; el-Humeydî, no: 237.

51 Bkz. el-Humeydî, a.g.e., no: 237, s. 130.

52 ez-Zabbî, Buğyetu’l-Multemis, 1967, no: 929.

53 Bkz, Mekkî, aynı makale, s. 201.

54 el-Humeydî, a.g.e, no: 796, s. 318.

55 İbnu’l-Faradî, a.g.e., no: 595, c. I, s. 198, el-Humeydî, a.g.e., no: 505, s. 221.

56 el-Humeydî, a.g.e., no: 521, s. 231.

57 el-Humeydî, a.g.e., no: 204, s. 112.

58 Bkz, Mekkî, aynı makale, s.185,186; İbnu’l-Faradî, a.g.e., c.I, s.195; Ebû’l-Arab Temîm, Tabakâtu Ulemâi İfrîkiya, s. 97.

59 el-Huşenî, Kudâtu Kurtuba, Kahire 1966, s. 32.

60 Aynı eser, s. 39 vd.

61 Aynı eser, s. 15 vd.

62 el-Humeydî, a.g.e., s. 227, no: 510.

63 el-Humeydî, a.g.e., no: 748; İsa Sakr, et-Ta‘lîm fi’l-Endelus, s. 82.

64 el-Makkarî, Nefhu’t-Tîb, c. III., s. 256.

65 el-Kadı İyâz, Tertîbu’l-Medârik, c. I., s. 8.

66 Bkz. Îsâ Sakr, aynı eser, s. 78.

67 İbn Ferhûn, ed-Dîbâc, s. 154.

68 İbn Ferhûn, aynı yer.

69 İbnu’l-Faradî, a.g.e., c. I, s. 269, no: 816.

70 el-Humeydî, a.g.e., s. 263, no: 628.

71 Palencia, Tarihu’l-Fikri’l-Endelusî, s.141.( İspanyolca metin.)

72 İbn Ferhûn, ed-Dîbâc, s. 155.

73 İbn Ferhûn, aynı eser, s. 157.

74 Mekkî, aynı makale, s. 190 vd.

75 Palencia, aynı eser, s. 143.

76 Mekkî, aynı makale, s. 193

77 Mekkî, aynı makale, s. 194-197.

78 İbn İzârî, el-Beyânu’l-Muğrib, Thk. L. Provencal, Beyrut, s. 2.

79 Tâhâ, a.g.e., s. 8-9.

80 Palencia, aynı eser, s.144; Tâhâ, a.g.e. s. 9.

81 Mekkî, aynı makale, s. 200.

82 el-Huşenî, Kudâtu Kurtuba, s. 30.

83 el-Humeydî, a.g.e., s. 3,7 no: 793.

84 Tâhâ, a.g.e., s. 11.

85 Makky: De nuevo sobre el autor de la parte relativa a Espano de la obra anonima titulada Al imama Wal Siyasa. R.I.E.E.I. Madrid. Yine yazarı meçhul, el-İmâme ve’s-Siyâse isimli eserin Endülüs’e ait bölümünün yazarına dair, Mecelletu’l-Ma‘hadi’l-Mısrî li’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, Madrid, s. 5, 1957, s. 210-220.

86 Mekkî, aynı eser, s. 215 vd.

87 İbnu’l-Faradî, a.g.e., c. II., s. 5, no: 1102.

88 Bkz, Îsâ Sakr, a.g.e., s. 96.

89 el-Huşenî, a.g.e., s. 7; en-Nubâhî, Kudâtu’l-Endelus, s. 18; Ekrem Ziya el-Umerî, Bakî b. Mahled, s. 56.

90 İbnu’l-Faradî, a.g.e., c. I., s. 92.

91 İbnu’l-Faradî, a.g.e., s. 92; İbn Hayyân, el-Muktebes, Thk. Mekkî, Beyrut 1973, s. 264; Ekrem Ziyâ el-Umerî, Musnedi Baki b. Mahled, s. 52, Mukaddimetu Tarihu Halife b. Hayyât s. 31.

92 Bkz, el-Umerî, aynı eser, s. 32-33; el-Umerî, Musnedi, Bakî b. Mahled, s. 53 vd.

93 Bkz, el-Umerî, aynı eser.

94 İbnu’l-Faradî, a.g.e., c.II., s. 146, no: 1456; Târihu İbn Hayyât, s. 304.

95 Kadı İyâz, a.g.e., c III., s. 332, el-Umerî, aynı eser, s. 59.

96 el-Humeydî, a.g.e., s. 252, no: 887.

97 M. Sâlih el-Bindak, Yahyâ b. el-Hakem el-Gazzâl, Beyrut 1979, s. 20.

98 el-Makkarî, a.g.e, c. III, s. 27-28; Îsâ Sakr, a.g.e., s. 323.

99 el-Makkarî, a.g.e, c. I, s. 268; Bkz. el-Bindak a.g.e., s. 29.

100 el-Bindak a.g.e., s. 27.

101 İbnu’l-Ebbar, el-Hulletu’s-Siyerâ, c. I, s. 144.

102 el-Humeydî, a.g.e., s. 340, no: 757.

103 İbn Hayyân, el-Muktebes, Mekkî neşri, s. 265 vd.

104 İbn Hayyân, aynı eser, s. 269.

105 Tâhâ, a.g.e., s. 19.

106 Rosenthal, İlmu’t-Târih, s. 224.

107 Palencia, Târihu’l-Fikr, (İspanyolca metin) s. 114.

108 Tâhâ, a.g.e., s. 21.

109 Huseyn Mu’nis, “el-Coğrafiyyetu ve’l-Coğrafiyyûn fi’l-Endelus”, Mecelletu’l-Ma‘hedil-Mısrî li’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, Madrid, S.7-8, 1959-1960, s. 225.

110 Mekkî, İbn Hayyân’ın el-Muktebes’indeki 463 nolu not, s. 579.


NÜSHA, YIL: II, SAYI: 5, BAHAR 2002


1   2


Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©atelim.com 2016
rəhbərliyinə müraciət