Mesih inancı asırlardır insanların zihnini meşgul etmekte, sonuçta dinlerde ortak bir fenomen olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu fenomen bir takım benzerliklerin yanında dinler arasında farklılıklarda arz etmektedir

1.1.2.2. Haçı Kırmasının Anlamı: Gerçekte İsa(a.) haçı kırmakla Hıristiyanlık dinini kaldırır, Hıristiyanların iddia ettikleri,haça hürmetin gerekliliği inancını son verir.¹³³

1.1.2.3. Domuzu Öldürmesinin Anlamı:İbni Hacer,bundan domuzu mülk edinmenin ve onu yemenin haramlığı anlaşılır. Çünkü domuz necistir¹³⁴ demiştir.

1.1.2.4. Cizyeyi Kaldırmasının Anlamı: İbni Hacer bununla ilgili şu görüşlere yer verir. Birincisi; din tek bir din olur ve ehli zimmetten cizye verecek kimse kalmaz. İkincisi; mal o kadar çoğalır ki cizyenin harcanacağı kimse kalmaz. Cizyeye ihtiyaç kalmadığı içinde cizye alınması terk edilir. Üçüncüsü; Kadı Iyaz’ın şu görüşüdür: muhtemelen cizyeyi kaldırmaktan maksat onu iltimas etmeden bütün kafirlere uygulaması ve bu sayede malın çoğalmasıdır. Dördüncü bir görüşte Nevevî’nin görüşüdür: Nevevî Kadı Iyaz’ın görüşüne yer verdikten sonra doğrusu cizyeyi kaldırmaktan maksat, İsa(a.)’ın İslam’ın kabul edilmesinden sonra başka bir şeyi kabul etmemesidir.¹³⁵ Burada şöyle bir soru akla gelebilir. Bu ümmet için meşrû olan şey cizyeyi İsa(a.s)’ın kaldırması bu şeriatı neshetmesi anlamına gelmez mi? İbni Hacer bu konuda Nevevî’nin şu görüşüne yer verir. Ahmed b. Hanbel’in Ebû Hureyre’den başka bir rivayetinde “dâva tek bir dâva olur” ibaresi geçer. Nevevî bunun anlamının İsa(a.s)’ın cizyeyi kaldırması olduğunu söyler. Bununla birlikte cizye bu şeriatta meşrûdur. Bu haberin delalet ettiğine göre de cizyenin meşruiyeti İsa(a.)’ın inişiyle sınırlanmıştır. Bu nedenle cizyenin hükmünü nesheden de İsa(a.) değildir. Bilakis bu haberiyle neshi açıklayan peygamberimizdir. İbni Battal: Biz cizyeyi İsa(a.)’ın nüzulunden önce mala olan ihtiyaçtan kabul ettik. Çünkü İsa(a.)’ın zamanında mal çoğalacak ve kimse ona ihtiyaç duymayacaktır. Yahudi ve Hıristiyanlardan cizye alınmasının meşrû olduğunun söylenmesinin, ellerindeki kitabın şüpheli olması ihtimalinden ve kadim şeriata bağlılıklarını iddia etmelerinden dolayıdır. İsa(a.) inince onun bizzat görünmesiyle bu şüphe ortadan kalkmıştır. Delilleri de sonuçsuz kaldığı içinde puta tapanlar gibi oldular ve böylece durumları ortaya çıktı. Sonuçta onlarla yapılan muamelelerde onlardan cizye kabul edilmeyeceği görüşünün uygunluğu ortaya çıktı.¹³⁶

1.1.2.5. İsa(a.)’ın nasıl tanınacağı: Yukarıda zikrettiğimiz hadisin Tayalesî ve Ahmed b. Hanbel versiyonunda onun orta boylu , beyaza çalar kırmızı renkli, hafif sarı renkli iki elbise içinde, yağmur yağmasa da saçı damlıyor.¹³⁷ şeklinde vasıflanmıştır. Buhari, Ebu Hureyre’den rivayet ettiği başka bir hadiste peygamberimizin miraçta İsa(a.) ile karşılaştığını, onun orta boylu, kırmızımsı ve sanki hamamdan çıkmış birisi gibi olduğunu söyledi.¹³⁸ Buhari aynı bab başlığı altında Hz.Peygamber’in İsa(a.)’ı kırmızı renkli, kıvırcık saçlı ve geniş göğüslü olarak vasıflamaktadır. Başka bir hadiste ise Urve b. Mesud’a benzetilmektedir.¹³⁹ İbni Ömer yemin ederek, Mesihin teninin renginin kırmızı değil de esmer olduğunu ifade etmiştir.¹⁴⁰ Dikkat edilirse zaman zaman Mesih diye ortaya çıkan kişiler, hadislerdeki Mesihin şemailine uygun bir dış görünümle ortaya çıkmaktadır. Denilebilir ki ortaya çıkan bu insanlar hadislerde şemaili ortaya konan İsa(a.)’ın dış görünümüyle ortaya çıktıklarına göre, İsa(a.s)’ın nüzülüne inananların bunlara inanmaları gerekmez miydi? Bilakis bunları meczup diye damgalamaları neden? Buna şu şekilde cevap vermek mümkündür. Mesih diye ortaya çıkan insanların özgeçmişleri bellidir. Bunları herkes tanıyor ve biliyorlar ki bu falancanın oğlu falandır. Oysa İsa(a.) gökten inecekse onu hiç kimse herhangi bir kimseye nispet edememelidir.

1.1.2.6. İsa(a.)’ın sosyal barışı gerçekleştirmesi ve yeryüzünde bereketin yayılması: İsa(a.)’ın ineceği zaman emniyet,esenlik ve bolluk zamanıdır. O zaman Allah (c.c.) bolca yağmur indirir, yeryüzünü mahsulünü ve bereketini çıkarır, mal çoğalır, kin düşmanlık ve haset ortadan kalkar.¹⁴¹ Fazlurrahman bu haberleri siyasi bakımdan hayal kırıklığına uğramış ve ahlâki mahrumiyete terkedilmiş halk kitlelerini teselli ve memnun etmek isteyen 2. yüzyılın vâizleri ve tebliğcileri getirdiği iddiasındadır.¹⁴² İlerde “yabancı kültürlerin etkisi iddiası” başlığı altında bu konuya daha geniş yer vereceğiz.

1.1.3. Hadisin Genel Bir Değerlendirilmesi: Buhari, bu hadisi müşterek râvileri “ …Zührî, İbni Müseyyeb ve Ebû Hureyre” olan üç farklı tarikle rivayet etmiştir. Daha önceki Ebû Hureyre’den gelen rivayetlerin en sağlam tarikinin bu tarik olduğuna işaret etmiştik. Bu müşterek râvilerin dışında birer birer incelediğimiz diğer râvilerinde hadis otoriteleri tarafından kabul görmüş sika raviler olduğunu görmekteyiz. Aynı zamanda bu râviler arasında öğrenci hoca ilişkisinin veya bu râvilerin birbirlerinden hadis rivayetinde bulunduklarını ve senette bir kopukluğun olmadığını tespit etmiş bulunmakta ve râvilerin doğum ve ölüm tarihlerinin de bunu doğrular nitelikte olduğunu görmekteyiz.

Müslim ise hadisi sekiz tarikle rivayet etmiştir. Bu rivayetlerden birinin senedi Buhariyle aynıdır. Müslim’in diğer tarikleri ise Süfyan, Leys, Yunus gibi tanınmış hafızlar vasıtasıyla hadisin müşterek râvileri olan Zührî, İbni Müseyyeb ve Ebû Hureyre vasıtasıyla Hz.Peygambere ulaşmaktadır. Müslim’de sadece Muhammed b. Rumh rivayetinde geçen Harmele ve Abdullah b. Vehb adındaki râviler hakkında kullanılan ta’dil lafızları mütâbi’ yahut şahid’e ihtiyaç duyuran lafızlardır ki zaten adil olan bu râvilerin zaptı konusundaki şüpheleri de diğer rivayetler haliyle gidermektedir. Yine hadisin Müslim varyantında ki Hasan el-Hulvânî(242) hakkında Ahmed b. Hanbel’in olumsuz düşünceye sahip olması onun “Kur’an mahluktur” düşüncesine sahip olduğu haberinin kendisine ulaşmasındandır. Mihne döneminin sıkıntısını en çok çekenlerin başında gelen Ahmed b. Hanbel’in böyle bir düşünceye sahip olan birisine pek olumlu bakmaması da yadırganamaz. Hasan el-Hulvânî’nin böyle bir düşünceye sahip olmadığı şeklinde bir rivâyetin de olduğunu, Ebû Davut ve rical tenkidinde ince eleyip sık dokuyan biri olarak bilinen Nesâî’nin de onu sika saydığını daha önce ifade etmiştik. Ayrıca Zehebî’nin ifade ettiği gibi çağdaş olan şahısların birbiri hakkında olumsuz konuşmaları ihtiyatla karşılanmalıdır. Yukarıda şemada da görüldüğü gibi İbni Mâce, Tirmizî ve Ma’mer’de hadisi Buhari ve Müslim gibi sahih senetlerde rivâyet etmişlerdir. Hadisi farklı lafızlarla rivâyet eden Tayalesî, Ebû Davut ve Ahmed b. Hanbel’in müşterek râvilerlerinden olan Katade, İbni Main’e göre Abdurrahman b. Adem’den hadis işitmemiştir. Yine hadisin müşterek râvilerinden Abdurrahman b. Adem meçhul birisidir. Diğer yandan hadisin lafızlarla eski ahidle benzerlik arzetmesi dikkat çekicidir.¹⁴³ Ancak farklı lafızlarla Zührî ve İbni Müseyyeb vasıtasıyla ve onbir ayrı tarikle Ebû Hureyre’ye ulaşan rivayetlerin senetleri muttasıl, râvileride sağlam ve güvenilir râvilerdir. Hiç şüphesiz hadisin senet bakımından sağlam olması metin açısından da sağlam olmasını gerektirmez.¹⁴⁴ Olaya bu açıdan baktığımızda; metnin içeriğini oluşturan İsa(a.)’ın ne ile hükmedeceği, haçı kırması, domuzu öldürmesi, cizyeyi kaldırması, nasıl tanınacağı, yeryüzünde barışı temin etmesi gibi konularda hadis şârihlerinin yapmış olduğu yorumlar özellikle günümüz insanını ikna edici olmayabilir. Çağının insanına hitap eden bu şârihlerinin yaptıkları yorumların günümüz insanını tatmin edememesi de hayretle karşılanacak bir durum değildir. Bu durumda takip edilmesi gereken yol hadisleri yok saymak değil, günümüz insanının anlayabileceği yorumlar geliştirmek olmalıdır. Konuyla ilgili düşüncelerimizi inceleyeceğimiz hadislerin tümü üzerinde genel bir değerlendirme yaparken daha geniş bir şekilde ortaya koymaya çalışacağız.

1.2. Ebû Hureyre’den gelen diğer bir rivâyette Hz.Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurdu: “Nefsim yedi kudret elinde olan Allah’a yemin ederim ki Meryem oğlu hac veya umre yahut ikisini birden yapmak için mutlaka Feci Ravha’da telbiye getirecektir.”¹⁴⁵ Muhtelif varyantlarıyla hadisi bir şema halinde şu şekilde gösterebiliriz.

Müslim Ahmed b. Hanbel

1.2.1. Hadisin Senet Tahlili:

1.2.1.1. İbni Ebî Şeybe Versiyonu:

1.2.1.2. Ahmed b. Hanbel Versiyonu:

1.2.1.2.1. Abdurrezzak Rivâyeti:

1.2.1.2.1.1. Abdurrezzak(211): Ebû Ahmed; Abdurrezzak, çokça hadis rivâyet eden, Müslümanların sikalarının kendisinden rivâyet etmek için yanına seyahatler yaptıkları bir kişidir. Müslümanların imamları ondan hadis yazdılar, hadislerini rivâyet hususunda bir beis görmediler. Ancak onun Şia mezhebine iltihak ettiğini söylediler. Fezâil konusunda sikaların rivâyetine uygun düşmeyen hadisler rivâyet etti. Onun rivâyetlerinden en çok kınanan bu hadislerdir, sıdk babına gelince onun rivâyetinde bir beis olmadığına inanıyorum. Ancak ehli beytin faziletine dair ve diğerlerini ayıplama noktasındaki hadisleri münkerdir.¹⁴⁹ Mahled eş-Şa’iri şöyle diyor: Abdurrezzak’ın yanındaydım bir kişi Muaviye’den bahsedince Abdurrezzak; Ebû Süfyan’ın çocuğunu anarak meclisimizi murdar etme. ¹⁵⁰

1.2.1.2.1.2. Ma’mer(153): Künyesi, Ebû’l-Urve el-Ezdi’dir. Kütüb-i Sitte alimlerinden hepsi ondan rivâyet etmiştir. Sika ve fazıl bir kişidir. Basra’daki rivâyetleri ile Sabit, Âmeş ve Hişam b. Urve’den yaptığı rivâyetler kabul görmemiştir. ¹⁵¹ Aslen Basralıdır. Yemene yerleşmiştir. Sika ve Salih bir kişidir. San’a’ya gittiğinde San’alılar aralarından ayrılmasını istemediler. İçlerinden biri “onu bağlayın” dedi ve bunun üzerine onu evlendirdiler. ¹⁵² Tasnif çağının önemli şahsiyetlerinden biridir. “Cami” adlı eseri, talebesi Abdurrezzak’ın musannefinin son iki cildindedir.

1.2.1.2.2. Revh Rivâyeti:

1.2.1.2.2.1.Revh b. Ubâde(205): İbni Main, saduk; Hatib ise tarihinde sika olduğunu söylemiştir. İbni Sa’d; “inşallah sikadır” demiş, Bezzar’da Müsned’inde sika olduğunu söylemiştir. Ahmed b. Hanbel; onda bir beis yok herhangi bir şeyle itham olunmamıştır. ¹⁵³

1.2.1.2.2.2. Muhammed b. Hafsa(?):Buhari, Müslim, Nesâî ve Ebû Davut’da merasilde kendisinden rivâyet etmiştir. Sadûk olup bazen hata yapan birisidir. ¹⁵⁴ İbni Main bir defasında sika, bir defasında zayıf demiştir. Ahmed;Salih’ul-Hadis, Nesâî;Zaif’ül-Hadis, İbni Adiyy;Hadisleri yazılan zayıflardandır, ¹⁵⁵ demişlerdir.

1.2.1.2.3. Muhammed b. Mus’ab Rivâyeti:

1.2.1.2.3.1.Muhammed b.Mus’ab(208):Dokuzuncu tabakanın küçüklerindendir. Sadûktur,çok hata yapar. ¹⁵⁶ Nesâî; Salih b. Muhammed; Evzâî’den rivâyeti zayıftır. İbni Adiyy; bana göre rivâyetinde bir beis yok demiş ve ondan hadis rivâyet etmiştir. İbni Hibban; hıfzı kötü idi, senetleri kalbeder ve mürselleri ref’ ederdi. Onunla ihticac olunmaz. ¹⁵⁷

1.2.1.2.3.2. Evzâî(157): İshak b. Râhuye: Sevrî, Evzâî ve Mâlik bir işte ittifak etti mi o sünnettir. Zehebî bu ifadeyi açıklama ihtiyacı hissetmiş, İshak ‘ın bu ifadesindeki maksat; bu üç şahıs bir meselede birleşince o mesele çoğunlukla doğrudur anlamında olduğunu söylemiştir. ¹⁵⁸ Hakim; Evzâî,genel olarak asrının, özel olarak da Şam ehlinin imamıydı. ¹⁵⁹ İbni Sa’d:sika,Fadıl, çok hadis rivâyet eden büyük ilim sahibi ve fıkıhta hüccet birisiydi, ¹⁶⁰ demişlerdir. Yedinci tabakadan sika ve büyük bir şahsiyet olan Evzâî’den Kütüb-i Site müelliflerinin hepsi rivâyet etmiştir. ¹⁶¹

1.2.1.3. Hadisin Müslim Versiyonu:

1.2.1.3.1. Said b. Mansurb. Şûbe b. el-Belhî(227): Başta Buhari ve Müslim olmak üzere Kütüb-i Sitte müellifleri ondan rivâyet etmiştir. Keza İbni Huzeyme,Ebû Avane, Dârimî, Hakim, Ahmed b. Hanbel gibi önde gelen müellif muhaddislerde ondan rivâyette bulunmuşlardır. Ahmed b. Hanbel hakkında övgü dolu sözler söylemiştir. Yahya b. Mâin,Abdullah b. Numeyr ve Ebû Hâtim er-Râzi onu sika sayanlardan sadece bir kaçıdır. Halilî; üzerinde ittifak edilen sika birisidir. Zehebi ilmin damarlarından biriydi, ¹⁶² demiştir.

1.2.1.31.Amr b. Nakd(232): Onuncu tabakadandır. Tirmizî hariç Kütüb-i Site müelliflerinin hepsi rivâyet etmiştir. Sika, hafız birisidir.¹⁶³

1.2.1.4. Humeydî Versiyonu: Bu senette ismi geçen râviler ve hadisin diğer senedlerinde ismi geçip te burada zikretmediğimiz râvilerin ahvâline daha önce işaret etmiş bulunmaktayız.

1.2.2. Hadisin Metin Tahlili: Hadiste geçen “Fecc-i Ravha” denilen yerin Mekke ile Medine arasında bir yerde olduğu söylenmiştir. ¹⁶⁴ İsa(a.s.)’ın hac ve umre yapacağını ifade eden bu ve benzer nitelikli anlatımlardan İsa(a.s.)’ın nüzulünün somut olarak gerçekleşeceğine dair yorumlar geliştirilmiş, şârihler de hadisleri bu istikâmette yorumlamışlardır.

1.2.3. Hadisin Genel Bir Değerlendirmesi: Hadis sika râviler tarafından rivâyet edilmiştir. Sadece Ahmed b. Hanbel’in dört tarikinden biri olan Mus’ab b. Muhammed’in Evzâî’den rivâyeti pek kabul görülmemiştir. Hadisin diğer tariklerinde ise böyle bir problem yoktur.

1.3. Ebû Hureyre’nin bir başka rivâyetine göre Hz.Peygamber şöyle buyurmaktadır. “İmamınız kendinizden olduğu halde, Meryem oğlu inince durumunuz nice olacak”¹⁶⁵ Hadisi muhtelif varyantlarıyla şu şekilde bir şema halinde gösterebiliriz.

1.3.1. Hadisin Senet tahlili

1.3.1.1. Buhari Versiyonu:

1.3.1.1.1. İbni Bukeyr(281): Yahya b. Abdillah b. Bukeyr el-Mahzûmî,el-Basrî Ebû Hatim; hadisi yazılır, onunla ihticac olunmaz.Nesâî: zayıftır. Buhari Tarihi Sağır’inde İbni Bukeyr’in hicaz ehlinden tarih konusunda yaptığı rivâyetleri kabul etmem demiştir. İbni Hibban sikat’ında zikretmiş,¹⁶⁶ Zehebî sika olduğunu söylemiştir.¹⁶⁷

1.3.1.1.2. Yunus b. Yezid el-Eylî(159): Sika ve Huccet birisidir. İbni Sa’d’ın “huccet değildir”, Veki’in “hafızası kötüdür” ifadeleri şazdır.¹⁶⁸

1.3.1.1.3. Nafi’ Mevla Ebî Katade(?):Kütüb-i Sitte müelliflerinin hepsi kendisinden rivâyet etmiştir. Sika birisidir.¹⁶⁹

1.3.1.2. Müslim Versiyonu:

1.3.1.2.1. İbni Ebî Zi’b(158): Muhammed b. Abdurrahman b. el-Muğire b. el-Hâris b. Ebî Zi’b: Tabiindendir, Medine’de fetva verirdi, Said b.Müseyyeb’e benzetilirdi. Denildi ki:Kaderî idi ve bundan dolayı da Malik onu terk etmişti.¹⁷⁰ Vakidî; Kaderîlikle itham olundu ama kaderi değildi.¹⁷¹ Sika alimlerden birisidir. Adil oluşlarında ittifak vardır. Fakat Zührî’den rivâyeti hususunda zayıf sayılmıştır. Ahmed b. Hanbel’de onun Zührî’den rivâyetini kabul etmemiştir.¹⁷²

1.3.1.3. Ahmed Versiyonu:

1.3.1.3.1. Osman b. Ömer(209): Kütüb-i Sitte müelliflerinin hepsi ondan hadis almıştır. İbni Sa’d, Ahmed b. Hanbel,İbni Mâin ve İclî onu sika sayanlardandır. Ebû Hatim sadûk kabul etmiş, Yahya b. Sa’id rical konusunda çok katı idi. Oysa Osman b. Ömer sikaydı ve kişiliğinde bir zâfiyeti yoktu.¹⁷³

1.3.2. Hadisin Metin Tahlili: Bazı mütekaddimîn alimler “imamınız sizden olduğu halde” ifadesinde İsa(a.s.)’ın İncil’ değil, Kur’an ile hükmedeceği anlamını çıkarmışlardır. İbnu’t-Tîn’de şöyle demiştir: Şeriat-ı Muhammediyye kıyamete bitişiktir. Her asırda ilim ehlinden bir topluluk vardır. Her asırda mevcut bu ilim ehli, İsa(a.s.) indiği zaman onun imam yahut me’mum olmasına ihtiyaç duyurmaz. Dolayısıyla bu ifadenin anlamı, İsa(a.s.) sizinle birlikte bu ümmetten bir cemaatle birlikte olur.¹⁷⁴

1.3.3. Hadisin Genel Bir Değerlendirmesi:Hadisi Buhari bir tarikle, Müslim ve Ahmed b. Hanbel ise birbirlerinden farklı iki tarikle rivâyet etmiştir. İbni Hacer’in ifadesine göre hadisin müşterek râvilerinden olan Nafi’in,Ebû Hureyre’den bir rivâyet dışında sahihte başka rivayeti yoktur.¹⁷⁵ Müsned’in tahkikçisi hadisin isnadının sahih olduğunu söylemiş, Nafi’inde tabîinden az hadis rivâyet eden sika birisi olduğunu belirtmiştir.¹⁷⁶

1.4. Ebû Hureyre diğer bir rivâyetinde Hz.Peygamber şöyle buyurduğunu söylemiştir: “Şayet ömrüm uzun olursa, İsa b. Meryem’e yetişeceğime ümit ederim. Eğer ölüm erken gelirde ona yetişemezsem, sizden ona yetişeniniz olursa, benden ona selam söylesin”¹⁷⁷ Hadisin senedini şu şekilde gösterebiliriz

Hz.Peygamber

Muhammed b. Ziyad

Şu’be



Muhammed b. Ca’fer Yezid b. Harun

Ahmed

1.4.1.1. Yezid b. Harun(206): Ebû Halid İbnu’l-Medinî, İbni Main, Iclî, İbni Sa’d onu sika saymışlardır. Zâferânî,ondan daha hayırlısını görmedim.¹⁷⁸ Ebû Hatim sikadır. “onun gibisinden de sorulur mu?”¹⁷⁹ demiştir. Dokuzuncu tabakadandır. Kütüb-i Sitte müelliflerinin hepsi ondan hadis rivâyet etmiştir. Sika ve abiddir.¹⁸⁰

1.4.1.2. Muhammed b. Ziyad(120 ?): Künyesi Ebu’l-Haris’tir. Üçüncü tabakadan sika birisidir. Bazen irsal yapar. Kütüb-i Sitte müelliflerinin hepsi ondan hadis rivâyet etmişlerdir.¹⁸¹ Ahmed b. Hanbel’de onu sika sayanlardandır.¹⁸²

1.4.1.3. Muhammed b. Cafer(194): Künyesi Ebû Abdullah’tır. İbni Sa’d, inşallah sikadır,¹⁸³demiştir. Kütüb-i Sitte müelliflerinin hepsi ondan hadis rivâyet etmişlerdir. Medinî; Yahya b. Said’e , Muhammed b. Cafer’den bahsedildiğinde dudağını büktü, sanki onu zayıf saydı. Iclî,özellikle Şûbe’den rivayeti konusunda onu insanların en sikası saymıştır.¹⁸⁴ Kendisi, yirmi yıl Şûbe’nin yanından ayrılmadığını söylemiştir. İbni Ma’in, elli yıl boyunca bir gün oru. Tutup bir gün iftar ettiğini sölemiştir. İbni Mehdî, Şûbe hayatta iken Muhammed b. Cafer’in kitaplarından istifade ederdik,¹⁸⁵demiştir. Seneddeki diğer râvilerin durumundan daha önce bahsetmiştik.

1.4.2. Hadisin Genel Bir Değerlendirmesi:Hadis Muhammed b. Cafer tarikiyle merfu’dur. Yezid b. Harun tarikiyle ise lafzan mevkuf, hükmen merfu’dur. Bu hadisle ilgili olarak Müsned’in tahkikçisi şöyle der: Araştırmacı Şûbe’nin ihtiyaten merfu’ haberleri çoğu kez mevkuf saydığını bilir. İsa(a.s.)’ın ahir zamanda nuzülü kat’i bir şekilde tevatürle sabittir. Hadis lafzan mevkuf, hükmen merfu’dur. Çünkü bu haber rey ve kıyas ile bilinmeyen gayb haberlerindedir. Ancak Rasulullah’ın bildirmesiyle bilinir. Hadisin her iki tarikle isnadı sahihtir.¹⁸⁶ Aynı hadisi Hakim, Enes’ten muhtasar olarak şu metinle rivayet etmiştir. “Sizden kim Meryem oğlu İsa’ya ulaşırsa benden ona selam söylesin.”¹⁸⁷ Hakim’in Enes’ten yaptığı bu rivayet Muzdarip’tir. Çünkü senette geçen İsmail, sika birisi olmakla beraber beldesinin dışında yaptığı rivayetler muzdarip kabul edilmiştir. Bu rivayette bunlardandır.¹⁸⁸ Hadisi Ahmed b. Hanbel’in rivayet ettiği şekilde Heysemî de rivayet etmiş, biri merfû, biriside mevkuf olarak gelen bu iki rivayetin ricalinin sahih’in ricalinden olduğunu söylemiştir.¹⁸⁹

1.5. Ebû Hureyre, Hz.Peygamber (s.)’in şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: “ Rumlar, Âmak yahut Dâbık’a¹⁹⁰ inmedikçe kıyamet kopmayacaktır. O vakit gelince Medine’den o günde yeryüzü halkının en hayırlılarından olan bir ordu Rumlara karşı çıkar, Müslüman ordusu Rumlara karşı harb konumuna geçtikleri zaman Rumlar Müslümanlara bizimle, bizden esir olanlar –yahut esir alanlar- arasını serbest bırakın da onlarla harb edelim diyecekler. Müslümanlar da: Hayır! Vallahi sizinle din kardeşlerimiz arasını serbest bırakamayız, diye cevap vereceklerdir. Müteakiben onlarla harp edecekler ve üçte biri yenilgiye uğrayıp, Allah katında şahitlerin en faziletlisi olacaklardır. Sonra İstanbul fethedilecektir. Gaziler kılıçlarını zeytin ağaçlarına asmış ganimetleri taksim ederken aniden içlerinden şeytan bağıracaktır: “ Ne duruyorsunuz. Mesihu’d-Deccal çıktı, ailelerinizi bastı.” Ortada bir şey yokken hemen çıkacaklardır. Şam’a geldiklerinde gerçekten çıkmış olacak. Onlar saflarını teşkil edip savaşa hazırlanırken namaza kamet getirilecek, derken gökten inen Meryem oğlu İsa inip onlara imamlık edecek, Allah’ın düşmanı (Deccal) onu görünce, suda tuzun eridiği gibi eriyecek. Onu haliyle bıraksa tamamen eriyecek, fakat daha tam erimeden onu kendi eliyle öldürüp mızrağındaki kanını halka gösterecektir.” ¹⁹¹ Hadisin senedi şu şekildedir.

İbni Hibban

1.5.1. Hadisin Senet Tahlili:

1.5.1.1. Mualla b. Mansur(212): Ebû Ya’la er-Râzî; kendisine kadılık teklif edilmiş fakat kabul etmemiştir. Ahmed b. Hanbel’in onu yalancılıkla itham ettiğini söyleyen hata etmiştir. Kütüb-i Sitte müelliflerinin hepsi ondan hadis rivâyet etmişlerdir.¹⁹² İbni Sa’d sadûk olduğunu ve Ehli Hadis’in bir kısmının ondan rivayet ettiğini, bir kısmının da rivayet etmediğini söylemiştir. ¹⁹³ İbni Mâin; sikadır,İbni Adıyy; onda bir beis olmadığını umuyorum. Çünkü onun münker hadisine rastlamadım. Ahmed b. Hanbel; Mualla b. Mansur, Ebû Yusuf ve Muhammed’in talebelerinin büyüklerindendir. Nakil ve rivayet konusunda onların sikalarındandır.¹⁹⁴

1.5.1.2. Süleyman b. Bilal(177): Sekizinci tabakadandır. Sikadır. Kütüb-i Sitte müelliflerinin hepsi ondan hadis rivâyet etmişlerdir.¹⁹⁵ İbni Sa’d ve İbni Ma’in de sika olduğunu söyleyenlerdendir.¹⁹⁶

1.5.1.3. Süheyl b. Ebî Salih(139): İbni Ma’in,huccet değildir. Ebû Hatim hadisi yazılır. Fakat onunla ihticac edilmez.¹⁹⁷ Çokça hadis rivayet eden sika birisiydi. Medine ve Irak ahalisi ondan hadis rivayet ederdi.¹⁹⁸ Nesâi onun rivayetinde bir beis olmadığını,İclî ise Süheyl ve kardeşi “Abbad”’ın sika olduğunu söylemiştir.¹⁹⁹ İbni Hibban sikatînda zikretmiş ve bazen hata yaptığını söylemiştir. Kütüb-i Sitte müelliflerinin hepsi ondan hadis rivâyet etmişlerdir. Ömrünün sonunda hafızasında bozulma olmuştur.²⁰⁰ Yahya hadiste sağlam ve huccet değildir, demiştir. Bir defasında da sika olduğunu söylemiştir ki bu daha doğrudur.²⁰¹

1.5.1.4. Zekvan(101): Künyesi Ebû Salih es-Sem’ândır. Sikadır. Kütüb-i Sitte müelliflerinin hepsi ondan hadis rivâyet etmişlerdir.²⁰² Ahmed b. Hanbel,insanların en yücelerinden ve en sikalarından biri olduğunu söylemiştir.²⁰³

Burada izahına çalıştığımız durumdaki rical, Müslim’in ricalidir. İbni Hibban’ın rical’î hakkında Şuayb Arnavut şöyle demiştir: Hadisin isnadı sahihtir. Ebû Sevr’in haricinde ki raviler Sahih’in ricalindedir ve sikadırlar. Ebu Sevr’inde İbni Mace ve Ebû Davut sika olduğunu söylemişlerdir.²⁰⁴

1.5.2. Hadisin Genel Bir Değerlendirmesi: Doğrusu hadisin metninin sağlıklı yorumlanabilmesi oldukça zordur. Hadiste gerçekleşeceği belirtilen fetih, Fatih’in gerçekleştirdiği fetihse bu durumda İsa(a.s.)’ın zamanımıza kadar inmesi gerekirdi. Eğer kastedilen fetih, ikinci fetihse o zaman İstanbul’un iki kez fethedileceğine işaret edilmesi gerekmez miydi? Yoksa Türklerin bu işi daha önce başaracağı düşünülmemiş miydi? şeklindeki sorulara tatminkar bir cevap bulmak oldukça zor gözükmektedir. Ancak daha öncede işaret ettiğimiz gibi her ne kadar senedin sağlam olması metnin sağlam olmasını gerektirmese de yukarıda hadisin ravilerinin durumlarını tek tek inceleyerek gördük ki hadisin isnadı açısında bir problemi yoktur ve hakkında ihtilaf edilen Süheyl dışında raviler sika ravilerdir.

2. Nevvas B. Sem’an Hadisi: “… sonra Deccal yetişkin bir genci çağırır, onakılıçla vurup iki parçaya böler, parçalara bir ok atımı mesafesi kadar birbirinden ayırır. Sonra Deccal, parçaladığı genci çağırır, o da hemen yüzü parıldayarak ve güler halde ona yönelir. Deccal bu işle meşgul bulunduğu sırada birdenbire Allah, Mesih İbni Meryem’i gönderir. O da Dımaşk’ın doğu tarafındaki beyaz minare yanına boyalı iki parça elbise içinde ellerini iki meleğin kanatları üzerine koymuş vaziyette iner. Başını aşağıya eğince su damlatır, yukarıya kaldırdığı zamanda ondan iri iri inci tanesi gibi duru ve güzel su iner. Artık hiçbir kafir için onun nefesinin rüzgarının diri olduğu halde bulması mümkün olmaz. Onun nefesi de gözününgöreceği yere kadar ulaşır. Sonra İsa, Deccal’ı arar ve nihayet onu Beytü’l-Makdis’e yakın bir yer olan Bab-ı Tüdd denilen mevkîde yetişerek öldürür….”²⁰⁵ Hadisi muhtelif varyantlarıyla şöyle bir şema halinde göstereceğiz.

Ali b. Hucr Müslim

Tirmizî

2.1. Hadisin Senet Tahlili:

2.1.1.1 Muhammed b. Mihran(239): Künyesi Ebu’l-Müsennâ’dır. Ebû Hatim sadûk olduğunu söylemiş, İbni Hibban sikat’ında zikretmiştir. Horasan’ın üç büyük şeyhinden biri olduğu söylenmiştir. İbni Ma’in rivayetinde bir beis olmadığını, Müslim b. Kasım ise sika olduğunu söylemiştir.²⁰⁶

2.1.1.2. Velid b. Müslim(189): Ebû Müshir, Velid’in müdellis olduğunu, bazen yalancılardan da tedlis yaptığını söylemiştir. İbni Sa’d; onu sika, çokça hadis rivayet eden bir alim olduğunu söylemiş, İbni Adıyy’de onu sika kabul etmiştir. Ebû Hatim ise “Salihu’l-Hadis” ²⁰⁷ saymıştır. ²⁰⁸

2.1.1.3. Abdurrahman b. Yezid (153): İbni Ma’in, İbni Sa’d, Nesâi ve Ebû Davut gibi muhaddisler onu sika kabul etmiştir. Ali b. el-Medinî(234); sahabeden sonra, ikinca tabakadan Şam ehlinin fakihlerinden sayılır. ²⁰⁹

2.1.1.4. Yahya b. Cabir et-Taî(126): İbni Ma’in, Humus’ta kadılık yapmış sika birisi olduğunu söyler. Ebû Hatim “Salihu’l-Hadis” lafzını kullanır. ²¹⁰

2.1.1.5. Abdurrahman b. Cübeyr(118): Künyesi, Ebû Humeyd’dir. Sika bir râvidir. ²¹¹ Meşhur sikalardan birisi olup, Ebû Zur’a ve Nesâi de onu tevsik edenlerdendir. İbni Sa’d sika olduğunu söylemiş, bazıları da hadisin münker görmüşlerdir. ²¹²

2.1.1.6. Cübeyr b. Nüfeyr(80): Künyesi, Ebû Abdurrahman’dır. Cahiliyye dönemine yetişti ancak Nebi (s.) ‘i görmedi. Ebubekir (r.)’ın zamanında Müslüman oldu. Şam’daki Tabîinin büyüklerinden sayılmıştır.²¹³ İbnü’l-Esir’e göre Cübeyr, Rasulullah’ın zamanında Yemen’deyken Müslüman oldu, Hz.Peygamber’i görmedi. Daha sonra Medine’ye gitti ve orada Hz.Ebubekir’e ulaştı. Sonra Şam’a seyahat etti ve Humus’a yerleşti.²¹⁴ Bazen sahabenin büyüklerinden tedlis yaptığı için Buhari kendisinden hadis rivayet etmemiştir.²¹⁵ Ebû Hatim ve Ebû Zur’a sika olduğunu söylemişlerdir. ²¹⁶

2.1.1.7. Nevvas b. Sem’an el-Kilâbi(?): İbni Abdilberr’in rivayetine göre babası kızkardeşini Rasulullah (s.) ile evlendirmiştir. Kız kardeşi Rasulullah (s.)’in yanına girince, Rasulullah (s.)’den Allah’a sığındığını söylemiş, Rasulullah (s.)’de onu terk etmiştir. ²¹⁷

2.1.2. Tirmizî Versiyonu:

2.1.2.1. Ali b. Hucr(244): Künyesi, Ebu’l-Hasen’dir. Buhari, Müslim, Ebû Davut ve Nesâi ondan hadis almışlardır. Sika ve hafız birisidir.²¹⁸

2.1.2.2. Abdullah b. Abdurrahman b. Yezid(?): Künyesi, Ebû İsmail’dir. Başta babası ve amcası Yezid’den olmak üzere bir çok kişiden rivayette bulunmuştur. Kendisinden de Ali b. Hucr ve başkaları rivayette bulunmuşlardır. İbni Ma’in rivayetinde bir beis olmadığını, Nesâi ve Ebû Hatim “Salih’l-Hadis” olduğunu söylerler. İbni Hibban da sikat’ında zikretmiştir. Müslim, Tirmizî ve Nesâi ondan hadis rivayet etmişlerdir.²¹⁹

2.1.3. İbni Mâce Versiyonu:

2.1.3.1. Hişam b. Ammar(245): Velid b. Müslim ve başka hocalardan rivayet etti. İbni Ma’in sika, Dârekutnî ise sadûk olduğunu söylemiştir.²²⁰

2.1.3.2. Yahya b. Hamza(183): Ahmed b. Hanbel rivayetinde bir beis olmadığını, Ebû Hatim sadûk olduğunu söyler.²²¹ İbni Hacer; kaderî olmakla itham olunmuştur, sikadır.²²² Müşterek raviler hadisin Müslim varyantında geçti.

2.2. Hadisin Genel Bir Değerlendirmesi: Ahmed Muhammed Şakir, hadisin senedinin sahih olduğunu ve senette ismi geçen ricalin sika ravilerden oluştuğunu söylemektedir.²²³ Tirmizî bu hadis “ hasen-sahih- garib”²²⁴ bir hadis olup onu Abdurrahman b. Yezid’den başka bir birisinden bilemiyoruz, demiştir. Hakim ise hadisin Şeyhayn’ın şartlarına uygun olduğunu söyler.²²⁵

3.Mücemmi’ b. Cariye El-Ensarî Hadisi: “Meryem oğlu, Deccal’ı Lud kapısında öldürecektir.²²⁶ Muhtelif varyantlarıyla rivayeti bir çizelge halinde şöyle gösterebiliriz.

Tirmizî

3.1.1. Ubeydullah b. Abdullah b. Sa’lebe el-Ensârî (?): Üzerinde çok ihtilaf edilen bir ravidir. Zührî’den başka hiç kimse ondan rivayette bulunmamıştır.²²⁷ Buhari Tarih’inde, İbni Ebî Hatim kitabında onu zikretmedi. Tirmizî ondan bir hadis rivayet etmiştir.²²⁸

3.1.2. Abdurrahman b. Yezid b.Cariye(98): Az rivayette bulunan sika bir ravi idi.²²⁹ Darekutnî ve İbni Hibban’da onu sika saymışlardır.²³⁰

3.1.3. Mücemmi’ b. Cariye El-Ensarî(?): Medine ehlinden sayılmıştır. Muaviye’nin son zamanlarında vefat etmiştir. Kendisinden kardeşinin oğlu olan Abdurrahman b. Yezid rivayet etmiştir. İbni İshak şöyle demiştir: Mücemmi’ Rasulullah (s.)’in zamanında küçük yaşta iken Kur’an’ı cem’ etmiştir. Babası Cariye ise münafıklardan olup Mescid-i Dırar’ı mescid edinenlerdendir. Mücemmi’ de onlara namaz kıldırıyordu. Sonra Rasulullah (s.) Mescid-i Dırar’ı yaktırdı. Hz.Ömer’in hilafeti zamanına gelince Mücemmi’in kavmine namaz kıldırması hususunda Hz.Ömer’le konuşuldu. Hz.Ömer: Hayır! O Mescid-i Dırar’da münafıkların imamı değimliydi?dedi. Bunun üzerine Mücemmi’ kendisinden başka ilah olmayan Allah’a yemin olsun ki ben onların münafık olduğunu bilmiyordum deyince Hz.Ömer namaz kıldırmasına müsaade etti.²³¹

3.2. Hadisin Genel Bir Değerlendirmesi: Tirmizî hadisin hasen-sahih olduğunu söylemiştir. Hadisin müşterek ravilerinden biri olan Ubuydullah yukarıda da durumuna işaret edildiği gibi hakkında çokça ihtilaf edilen bir ravidir. Ondan sadece Zührî rivayet etmiş, Tirmizî’de sadece tek bir hadisini almıştır. Hadis Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde bu varyantıyla zayıf olmakla beraber bundan başka üç farklı senetle rivayet edilmiştir.²³²

4.Cabir Hadisi: “ Ümmetimden bir grup hak üzere galip olarak ta kıyamete kadar devamlı olarak savaşaklardır. O zaman Meryem oğlu İsa da inecek; (ümmetimin) emirleri: “Haydi gel! Bize namaz kıldır.” diyecek buna karşılık İsa: “Kiminiz kiminizin emiridir. Bu, Allah’ın bu ümmete bir lütfu keremidir”diyecektir.”²³³ Rivayeti bir çizelge halinde şu şekilde gösterebiliriz.

Müslim

4.1.1.Müslim Versiyonu:

4.1.1.1. Velid b. Şura’(243): Künyesi, Ebû Hemmam b. Ebî Bedr’dir. Müslim kendisinden üç hadis rivayet etmiştir. Ebû Davut, Tirmizî ve İbni Mâce de ondan rivayette bulunmuşlardır. Ebû Hatim hadisi yazılır fakat hadisiyle hüküm verilmez demiş, İbni Hibban sika saymış, İbni Ma’in ise, o yalan söyleyen biri değildir, ondan rivayet etmede bir beis yoktur.²³⁴

4.1.1.2. Harun b. Abdillah b. Mervan(243): Künyesi, Ebû Musa’dır. Onuncu tabakadan sika bir ravidir. Buhari haricindeki Kütüb-i Sitte müelliflerinin hepsi ondan hadis rivâyet etmişlerdir.²³⁵ Nesâi,onu sika kabul etmiştir. Lakabı; Hammal’dır. Önceleri kumaş tüccarı iken bu işi bırakır sonra hamallığa başlar. İlminin çokluğundan da bu lakabın verildiği de söylenmiştir.²³⁶

4.1.1.3. Haccac b. Şa’ir (259): Künyesi, Ebû Muhammed b. Yakup’tur. On birinci tabakadan sika, hafız bir ravidir.²³⁷ Haccac b. Muhammed ve daha başkalarından hadis almış, kendisinden de Müslim ve Ebû Davut rivayette bulunmuştur. Ebû Hatim sadûk, Nesâi ise sika olduğunu söylemiş, İbni Hibban’da sikat’ında zikretmiştir.²³⁸

4.1.1.4. Haccac b. Muhammed(206): İbni Ebî Zi’b, Leys, İbni Cüreyc, Şûbe ve daha bir çok kişiden rivayette bulunmuştur. İbni Medinî ve Nesâi sika olduğunu söylemiştir. Ömrünün sonunda bir takım karışıklıklar yapmıştır. Bu sebeple Kayrevânî onu zayıf saymıştır. Icli, Müslim ve İbni Hibban da onu sika sayanlardandır.²³⁹

4.1.1.5. İbni Cureyc(!50): Sahabenin küçüklerine yetişti fakat onlardan bir şey ezberlemedi. Ahmed b. Hanbel onun ilmin damarlarından biri olduğunu söylemiştir. İbni Cureyc ve İbni Ebî Arûbe kitapları ilk tasnif edenlerdir. Cerir şöyle demiştir: İbni Cureyc mut’a’yı caiz görürdü ve altmış kadınla evlenmiştir.²⁴⁰ Şafi muta nikahıyla yetmiş kadınla evlendiğini söylemiştir.²⁴¹ İbni Sa’d, çok hadis rivayet eden sika birisi olarak tanıtır.²⁴² Ebû Zur’a çok sağlam imamlardan biri olduğunu söylemiştir. İbni Hibban sikat’ında zikretmiş, Hicaz ehlinin fakih ve kârîlerinden olup tedlis yaptığına da işaret etmiştir. Abid biriydi. Her aydan üç gün hariç seneyi oruçlu geçirirdi. Malik ise İbni Cureyc’in Hatıb’ul-Leyl²⁴³ olduğunu iddia etmiştir.²⁴⁴

4.1.1.6. Ebû Zübeyr(126): İsmi, Muhammed b. Müslim b. Tedrûs’tur. İbni Ma’in ve Nesâi sika olduğunu söylemişlerdir, Ebû Hatim,hadisi yazılır fakat hadisiyle hüküm verilmez. İbni Ma’in’de bir defasında bu anlamda “Salih’ul-Hadis” ifadesini kullanmıştır. İbni Adıyy; Malik ondan rivayette bulunmuştur. Malik’in ondan rivayette bulunması Sıdk olarak Ebû Zübeyr’e yeter. Zira Malik sikadan başkasından rivayette bulunmazdı. İbni Medinî sika olduğunu söylemiş, İbni Hibban da sikat’ında zikretmiştir.²⁴⁵

4.1.1.7. Cabir(r.) (78): Akabe biatına katılan sahabelerdendir. Müslim’in rivayetine göre Ebû Zübeyr Cabir’den şu rivayette bulunmuştur: “ Rasulullah (s) ile 19 savaşa katıldım. Bedir ve Uhud’a babam beni engellediği için katılamadım. O öldürülünce daha geri kalmadım.” Katade’nin rivayetine göre Medine’de son ölen sahabedir.²⁴⁶

4.1.2. Ahmed b. Hanbel Versiyonu:

4.1.2.1. İbni Lehi’a (174): Buhari’nin Yahya b. Bukeyr’den rivayet ettiğine göre 170 senesinde İbni Lehi’a ‘nın kitapları yanmıştır. Yahya es-Sehmî’nin babasından rivayetine göre bır kısmı yanmış bir kısmı yanmamıştır. İbni Ebî Meryem yanmadığını söylemiştir. Nesâi ondan çokça hadis almıştır. İbni Ma’in, zayıftır, hadisi delil olmaz. Hakim’e göre ise yalan kastetmemiştir fakat kitapları yandıktan sonra hafızasından rivayet etti ve hata etti. Ebû Cafer et-Taberî ömrünün sonunda aklının karıştığını söyler.²⁴⁷

4.2. Hadisin Genel Bir Değerlendirmesi: Hamza Ahmed, hadisin müsneddeki varyantlarından biri olan İbni Lehi’a rivayetinin isnadı hasendir, ancak hadis sahihtir. Zira Müslim’de hadisi farklı bir senetle rivayet etmiştir.²⁴⁸ Yukarıdaki çizelgede görüldüğü gibi hadisi Ahmed b. Hanbel, Müslim’in varyantıyla da rivayet etmiştir.

5. Abdullah b. Amr Hadisi: Abdullah b. Amr’ın rivayet etmiş olduğu hadis çok uzunca olup bizi ilgilendiren kısmı şöyledir: “….Abdullah dedi ki: Rasulallah (s) şöyle buyurdu: “Deccal ümmetimin içinden çıkar ve kırk müddet kalır. (Râvi:Kırk gün mü, yahut kırk ay mı, veya da kırk yıl mı bilemiyorum dedi) sonra Allah Meryem oğlu İsa’yı gönderir. Meryem oğlu İsa, Urve b. Mes’ud’a benzemektedir. İsa Deccal’i arayıp öldürecektir. Sonra insanlar arasında yedi sene duracak; bu müddet içerisinde iki kişi arasında düşmanlık olmayacaktır. Sonra Allah Şam tarafından soğuk bir rüzgar gönderecek ve yeryüzünde kalbinde zerre kadar hayır yahut iman bulunan hiç kimse kalmayacak, hepsinin ruhunu kabz edecektir. Hatta sizden biriniz bu dağın ta ortasına girmiş olsa bile bu rüzgar o kimseyi kabzetmek için muhakkak onun saklandığı yere girecektir…” ²⁴⁹ Yalnızca Müslim’in rivayet ettiği bu hadisin senedi şöyledir.

Hz.Pygamber

Abdullah b. Amr

Yakup b. ‘Asım

Numan b. Salim

Şûbe

Mu’az b. Mu’az

Ubeydullah b. Mu’az

Müslim

5.1.1. Ubeydullah b. Mu’az(237):Künyesi, Ebû Amr’dır. Buhari, Müslim, Ebû Davut ve Nesâi ondan hadis rivayetinde bulunmuşlardır. İbni Ma’in’e Ubeydullah’ın kardeşi Müsenna’yı Ubeydullah’tan daha sağlam kabul etmiştir.²⁵⁰ Ebû Hatim sika olduğunu söylemiştir.²⁵¹ İbni Hibban’da sikat’ında zikretmiştir.²⁵²

5.1.2 Mu’az b. Mu’az(197): (Ebu’l-Müsennâ el-Anberî) Ahmed b. Hanbel onu Basra’nın en önde gelen sikalarında olduğunu kabul eder. Ebû Hatim, İbni Ma’in ve Nesâi de sika olduğunu söylemişlerdir. ²⁵³

5.1.3. Şûbe b. el-Haccac(160):Güvenilir sikalardan biridir.²⁵⁴ Sevrî; hadiste Emir’ul-Müminin’dir. Şafii; Şûbe olmasaydı Irakta hadis bilinmezdi. Şiirde de bilgin birisiydi. Asmaî, şiirde Şûbe’den daha alimini görmedim,demiştir. Tedlisten son derece kaçınırdı.²⁵⁵

5.1.4.Numan b. Salim(?): İbni Ma’in, Ebû Hatim, Nesâi ve İbni Hibban sika olduğunu söylemiştir.²⁵⁶

5.1.5. Yakup b. Asım(?):İbni Hibban sikat’ında zikretmiştir.²⁵⁷ Üçüncü tabakadandır. Müslim, Ebû Davut ve Nesâi kendisinden hadis tahric etmiştir. Makbul bir ravidir.²⁵⁸ Yani mütabi’ yahut şahit olmadan rivayeti kabul edilmez.

5.1.6 Abdullah b. Amr b. ‘As(65): Hz.Peygamber’den işittiklerini yazma konusunda izin almış, Sahife-i Sadıka sahibi bir sahabîdir. Mücahid; Abdullah b. Amr’ın elinde bir sahife gördüm. Ona ne olduğunu sorunca şöyle dedi: Bu benimle Allah Rasülü arasına hiç kimse girmeden ondan işittiğim doğru sahifedir.²⁵⁹

5.2. Hadisin Metin Tahlili:

5.2.1. İsa (a.s.)’ın Deccal’i Öldürmesi: Bununla ilgili Nevevî, Kadı Iyaz’dan şu yorumu nakleder: İsa (a.s.)’ın gökten inmesi ve Deccal’i öldürmesi haktır. Bu konudaki sahih hadislerden dolayı ehli sünnet bunu böyle kabul etmiştir. Bunu aklen ve şer’an iptal edecek bir durum da yoktur. Bu nedenle ispatı sabit olmuştur.²⁶⁰ Görüldüğü gibi şarihler olayları yorumlarken İsa (a.s.)’ın Deccal’i öldürmesinin somut bir hakikat olduğu fikrinden yola çıkarak bu yorumlarda bulunmuştur. Hatta bu olayı tasvir eden minyatürler yapılmıştır.²⁶¹ Fakat bu Said Nursi’ye göre bu olay, tasvir edildiği gibi maddî değil, manevî bir öldürmedir. Bu da İsa (a.s.)’ın hakiki diniyle İslam’ın birleşerek insanlığın uluhiyeti inkar fikrinden kurtarılması şeklinde gerçekleşecektir.²⁶²

5.2.2. İsa (a.s.)’ın Yeryüzünde Kalacağı Zaman: İsa (a.s.)’ın yeryüzünde ne kadar kalacağı konusunda çelişkili bilgiler mevcuttur. Azimâbâdi, bu konuda ihtilaf edildiğine dikkat çektikten sonra bu rivayetlerden en doğrusunun yedi yıl olduğunu kabul etmektedir.²⁶³ Ebû Nuaym’ın K.Fiten’de İbni Abbas’tan yaptığı rivayete göre İsa (a.s.) yeryüzünde evlenir ve on dokuz sene kalır. Ebû Hureyre’den bir rivayete göre de 40 sene kalır.²⁶⁴ Ayrıca 24 veya 45 yıl kalacağına dair rivayetler mevcuttur.²⁶⁵

5.3. Hadisin Genel Bir Değerlendirmesi: Hadiste konusu edilen İsa (a.s.)’ın Deccal’i öldürmesi Nuzül-i İsa ile ilgili hadislerde İsa (a.s.)’ın en önemli icraatlarından biri olarak göze çarpmaktadır. Bu olay geçmişte her ne kadar somut bir hakikat olarak gerçekleşecek şeklinde anlaşılmışsa da günümüzde “uluhiyeti inkar fikrinin sonu” veya “mitolojik bir anlatım” şeklinde de yorumlanmıştır. Hadisin senedine baktığımız zaman Yakup b. Asım’dan başka diğer râvilerin sika olduğunu görürüz. Yakup b. Asım ise Makbul (rivayeti başka hadislerle desteklenmeden kabul edilmeyen) bir ravidir fakat hadisi anlam bakımından destekleyen hadisler de mevcuttur.

6. Huzeyfe b. Esid el-Gıfarî Hadisi: Huzeyfe b. Esid el-Gıfarî şöyle dedi: Bizler (kıyamet hakkında) müzakere ederken Peygamber (s) ansızın yanımıza çıkageldi ve : “Neyi müzakere ediyorsunuz?” diye sordu. Orada bulunan sahabeler: “Kıyameti müzakere ediyoruz” dediler. Peygamber: “ Sizler daha evvel on alamet müşahede etmedikçe asla kıyamet kopmayacaktır” buyurdu ve şunları zikretti: “Duhan,Deccal, Dâbbetü’l-Arz, Güneşin batıdan doğması, İsa (a.s.)’ın nuzülü, Ye’cuc ve Me’cuc’un çıkması,biri şarkta, biri garbda, biri de Arap yarımadasında olmak üzere üç yerin batacağı , bu alametlerin sonuncusu ise Yemen’den çıkıp ta insanları toplanacakları yerlerine doğru önüne katarak süren bir ateştir.”²⁶⁶ Muhtelif varyantlarıyla hadisi şu şekilde gösterebiliriz.