Použitá literatúra
Bańkowski, A. Etymologiczny słownik języka polskiego. Tom 1: A-K. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, 2000.
Bańkowski, A. Etymologiczny słownik języka polskiego. Tom 2: L-P. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, 2000.
Boryś, W. Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005.
Długosz-Kurczabowa, K.: Słownik etymologiczny języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, wydanie II, 2009.
Havránek, B., Jedlička, A. Česká mluvnice. Praha: Státní pedagogické nakladatelství, 6. vydání, 1988.
Houša, V., Štys, P. Mezinárodní pravidla zoologické nomenklatury. Praha: Academia, 3. vyd., 1988.
Machek, V. Etymologický slovník jazyka českého a slovenského. Praha: Nakladatelství Československé akademie věd, 1957.
Machek, V. Etymologický slovník jazyka českého. Praha: Nakladatelství lidových novin, 4. vydanie, 1997.
Mrhačová, E., Balowski, M. Česko-polský frazeologický slovník. Ostrava: Ostravská univerzita v Ostravě, 2009.
Pauliny, E., Ružička, J., Štolc, J. Slovenská gramatika. Bratislava: Slovenské pedagogické nakladateľstvo, Piate vydanie, 1968.
Poštolková, B., Roudný, M., Tejnor, A. O české terminologii. Praha: Academia, 1983.
Rejzek, J. Český etymologický slovník. Praha: Leda, 2001.
Rusínová, Z. Tvoření slov v současné češtině. Brno: Masarykova univerzita, 2. vyd., 1990.
Skorupka, S. Słownik frazeologiczny języka polskiego (a-p). Warszawa: Wiedza Powszechna, 1974.
Skorupka, S. Słownik frazeologiczny języka polskiego (r-ż). Warszawa: Wiedza Powszechna, 1974.
Stano, M., Buffa, F. Poľsko-slovenský a slovensko-poľský slovník. Bratislava: Slovenské pedagogické nakladateľstvo, 2. opravené vydanie, 1982.
ABC přírody. Praha: Reader’s Digest Výběr, 1997.
Detská ilustrovaná encyklopédia (Živý svet). Bratislava: Slovart, 1992.
Encyklopedický slovník češtiny. Praha: Nakladatelství lidové noviny, 2002.
Gramatyka współczesnego jezyka polskiego. Morfologia. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, Wydanie drugie, 1998.
Gramatyka współczesnego języka polskiego. Gramatyka. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, Wydanie drugie, 1998.
Přiruční mluvnice češtiny. Brno: Nakladatelství lidové noviny, 1995.
Slovník slovenského jazyka. I. diel (a-k). Bratislava: Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied, Druhé nezmenené vydanie, 1971.
Slovník slovenského jazyka. II. diel (l-o). Bratislava: Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied, 1960.
Slovník slovenského jazyka. III. diel (p-r). Bratislava: Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied, 1963.
Slovník slovenského jazyka. IV. diel (s-u). Bratislava: Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied, 1964.
Slovník slovenského jazyka. I. diel (v-ž). Bratislava: Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied, 1965.
Slovník spisovné češtiny pro školu a veřejnost. Praha: Academia, 1978.
Slovník spisovného jazyka českého. 1. diel (a-m). Praha: Nakladatelství československé akademie, 1960.
Slovník súčasného slovenského jazyka. Bratislava: VEDA vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied, 2006.
Słownik języka polskiego. Tom pierwszy (a-k). Warszawa: Państwowe wydawnictwo naukowe, wydanie drugie, 1982.
Słownik języka polskiego. Tom drugi (l-p). Warszawa: Państwowe wydawnictwo naukowe, 1979.
Słownik języka polskiego. Tom trzeci (r-ż). Warszawa: Państwowe wydawnictwo naukowe, 1981.
Zvieratá a ich svet. Martin: Osveta, 1992.
www.wikipedia.sk
www.wikipedia.cz
www.wikipedia.pl
Przybyłowicz, A. Atlas płazów i gadów [online]. 2009
[cit. 12. marec 2010]. Dostupné z: .
Resumé
Praca powinna objaśnić, dlaczego w języku słowackim, czeskim i polskim jest tyle różnic w nazwach zwierząt. To pytanie nie ma dokładnej odpowiedzi, jednak w pierwszych czterech rozdziałach, z których każdy zajmuje się inną problematyką, są podane pewne różnice w badanych językach, które częściowo wyjaśniają różnorodość nazw zwierząt. Podstawową ideą było znalezienie pochodzenia etymologicznego każdej wybranej nazwy zwierzęcia. Uważam, że właśnie ta część jest opracowana w dostatecznym stopniu. Oprócz części etymologicznej dodałam też dokładniejszy opis nomenklatury zoologicznej i zasady z nią związane. Żeby pokazać gramatyczne różnice w nazwach zwierzęcych, zajmowałam się też podstawowymi kategoriami gramatycznymi – rodzajem, żywotnością i liczbą. Dalej przeanalizowałam sufiksy wybranych nazw zwierząt, zapożyczenia, nazwy alternatywne i nazwy wieloznaczne zwierząt.
Pierwszy, krótszy rozdział zaczyna się ogólnym opisem języka słowackiego, czeskiego i polskiego. Na marginesie przytoczyłam tematykę zmian głoskowych w każdym z języków słowiańskich. Materiałów do tej problematyki jest dużo, jednak nie zamierzałam szczegółowo zajmować się tą tematyką. W tym rozdziale zwróciłam uwagę głównie na zapożyczenia, które w pracy często występują. Przy największych grupach zapożyczeń, to jest przy zapożyczeniach z łaciny, języków germańskich i romańskich, wymieniłam nie tylko zapożyczenia nazw zwierzęcych występujące w niniejszej pracy. Wymieniłam też dziedziny, które cechuje duża liczba zapożyczeń z danego języka.
W drugim rozdziale zaplanowałam zająć się szczególnie terminologią, czyli sposobem tworzenia nazw, w tym przypadku nazw zwierząt. Dokładny sposób i proces tworzenia tych nazw jest niestety czasami niejasny, podobnie jak nieznany jest ich autor lub autorzy. Znalazłam jednak pewne informacje dotyczące użycia nazw zwierząt, ich sufiksów i tego, jak się w języku „zachowują“ latynizmy. Więcej informacji znalazłam na temat taksonomii – nauki o tworzeniu i opisywaniu jednostek systematycznych i włączaniu ich w układ kategorii taksonomicznych. W tej części przedstawiłam klasyfikację Linneusza i wymieniłam jej podstawowe kategorie w języku słowackim, czeskim i polskim. Żeby porównać różnice w nazwach, wybrałam parę zwierząt różnych typów i gromad i wymieniłam podstawowe kategorie systematyczne we wszystkich trzech językach. W następnej części umieściłam podrozdział z nazwami alternatywnymi. Chodzi o nazwy zwierząt, u których nie byłam pewna, czy należą do odmiany ogólnej języka, czy odmiany potocznej; czy są fachowe, czy ludowe; czy nazwa zwierzęcia jest w rodzaju męskim, czy też żeńskim. Tych nazw nie jest dużo, uważam jednak, że wyjaśnienie problematyki tych nazw jest ważne. Przy kilku zwierzęciach też dodałam, czy nazwa ma jeszcze inny charakter (semantyczny). Właśnie tym zagadnieniem zajmowałam się w ostatniej części: frazeologizmami i znaczeniami przenośnymi. Niektóre z nazw zwierząt występują w dużej liczbie frazeologizmów, które są w języku słowackim, czeskim i polskim często bardzo podobne. W tym przypadku wymieniłam frazeologizm tylko w jednym języku (w przypadku, że struktura językowa jest prawie taka sama). Zawsze najpierw podałam frazeologizm z jeho użyciem, a potem jego znaczenie.
Trzeci rozdział zaczyna się ogólnym opisem wybranych nazw zwierząt od strony językowej i opisem wyników z tabelek I i III–V. W tabelce I analizowałam, ile nazw się zgadza w dwu językach i na odwrót, ile słów jest w każdym języku innych. Dalej zajmowałam się bliżej przyrostkami. Według tabelek III, IV i V ustaliłam, których sufiksów używają się w wybranych nazwach najczęściej. Jeżeli było to możliwe, to przy wybranych przyrostkach podałam, jak dokładnie tworzy się słowa z danymi przyrostkami. Po sufiksach zajmowałam się gramatyczną kategorią liczby, rodzaju i żywotności. W każdym z wybranych języków porównałam mianownik i dopełniacz liczby pojedynczej z mianownikiem liczby mnogiej. Każdy język analizowałam pod tym względem samodzielnie i opisałam najważniejsze cechy w danych kategoriach. Żywotność jest bowiem traktowana inaczej w każdym z języków, o czym pisałam w ostatniej części rozdziału, gdzie też pokazałam podstawowe różnice w zakresie niektórych kategorii gramatycznych.
Przedostatni, czwarty, rozdział obejmuje wyniki przeprowadzonych badań etymologicznych, często z bogatym komentarzem. U większości nazw zwierząt udało mi się znaleźć pochodzenie etymologiczne, sprawdzić, czy słowo jest zapożyczeniem, z jakiego języka pochodzi itp. Jest jednak kilka nazw, w przypadku których nie ma jednoznacznych objaśnień, czy też w ogóle nie można znaleźć żadnych żródeł, które mogłyby być pomocne w takich badaniach. Takich nazw na szczęście nie jest dużo. Podstawą większości wybranych nazw jest rzeczownik lub przymiotnik, który dane zwierzę częściowo charakteryzuje.
Czasami spotyka się błędne tłumaczenie pochodzenia nazwy zwierzęcia. W takim przypadku mówi się zwykle o etymologii ludowej. Przykładem może być czeska nazwa ledňáček, która na skutek etymologii ludowej nazwa została błędnie przetłumaczona z języka niemieckiego na język czeski. Ludzie myśleli, że wyrazem motywującym było „Eis“ (lód), lecz w rzeczywistości podstawą był wyraz „Eisen“ (żelazo). Podobnych przykładów jest w pracy więcej. Przy kilku nazwach jest tylko wyjaśnienie etymologii ludowej, ponieważ nie znalazłam innych informacji, lub chodzi tylko o moje przypuszczenia.
Oprócz danych etymologicznych uzupełniłam każdą nazwę krótkim opisem zwierzęcia. Najczęściej chodzi o charakterystyczne znaki, które wiążą się z zachowaniem lub wyglądem zwierzęcia. Tekst uzupełniłam także nazwą łacińską. W wypadkach, w których istnieje więcej nazw łacińskich, przytaczam wszystkie lub te najpowszechniejsze. W języku słowackim (jak również czeskim i polskim) istnieje jednak w takiej sytuacji jeden odpowiednik. Podane przykłady zwierząt należą w większości przypadków do jednego konkretnego rodzaju, czasami jednak chodzi też o większe grupy, czyli o rzędy.
Między charakterystyką zwierzęcia i notatkami etymologicznymi znajduje się jeszcze krótka część gramatyczna, w której określono rodzaj gramatyczny nazwy i podano formy słowa w dopełniaczu liczby pojedynczej i mianowniku liczby mnogiej.
Etymologiczną część oparto na kilku słownikach, zawierających jednak czasami znajdują się zupełnie odmienne informacje. Autorzy słowników mają różne zdania na temat pochodzenia nazw, czasami wzajemnie uzupełniają się. W takich sytuacjach wymieniłam wszystkie możliwe wyniki ekscerpcji, które znalazłam, oczywiście wraz z autorami. Wyniki z tabelki II więc nie muszą być zawsze miarodajne, gdyż czasami nie jest jasne, czy wyraz jest pochodzenia słowiańskiego, czy też germańskiego.
W rozdiale piątym umieściłam wszystkie tabelki, które są dla moich badań konieczne. W tabelce I kolorowo zaznaczyłam, ile nazw zwierząt brzmi w badanych językach (prawie) tak samo, o które języki konkretnie chodzi, a także wyszczególniłam nazwy mające we wszystkich językach inną postać. W tabelce jest też kilka przykładów nazw, które na pozór wyglądają, że są inne, jednak z etymologicznego punktu widzenia jest oczywiste, że te wyrazy mają takie samo pochodzenie. Następna tabelka obejmuje podstawowe dane etymologiczne. Niektóre nazwy zwierząt zaznaczono na kolorowo – znaczy to, że chodzi o zapożyczenie. Tabelki III–V poświęcono przyrostkom. Każdą tabelkę podzieliłam na dwa kolory: jeden oznacza słowa z sufiksami, drugim kolorem są oznaczone nazwy bez sufiksów. Czasami nie było jasne, czy w danym słowie chodzi o sufiks, gdyż pochodzenie wyrazu nie jest jednoznaczne (np. škorec, oliheň i inne).
Przed rozpoczęciem pisania tej pracy postawiłam sobie zbyt wysokie cele, które jednak nie zawsze udało mi się osiągnąć. Miałam nadzieję, że znajdę więcej nazw zwierząt, z którymi będę mogła pracować, czyli że będę miała więcej materiału. Niestety po napisaniu niemal połowy pracy okazało się, że dziewięćdziesiąt dziewięć nazw zwierząt w każdym języku jest za mało, żeby osiągnąć wymaganą objętość pracy dyplomowej. Dlatego musiałam do pracy włączyć części, z którymi się na początku nie liczyłam. Uważam, że części etymologicznej poświęciłam najwięcej czasu i że jest opracowana moim zdaniem najlepiej. Ze względu na to, że w przypadku niektórych nazw zwierząt nie jest pochodzenie etymologiczne jasne, część z sufiksami może zawierać pewne nieścisłości. Myślę jednak, że właśnie ta część w porównaniu np. z częścią, w której przedstawiłam różnice pomiędzy rodzajem, liczbą a żywotnościa w języku słowackim, czeskim i polskim, jest mniej ważna.
Niniejsza praca koncentruje się przede wszystkim na etymologii wybranych nazw, pozostałe rozdziały (i podrozdziały) mają więc charakter uzupełniający. Wynika to także z głównego celu pracy: sprawdzić, dlaczego istnieje tyle różnic w terminologii biologicznej w języku słowackim, czeskim i polskim.
|