Ana səhifə

Masarykova univerzita


Yüklə 1.06 Mb.
səhifə15/15
tarix18.07.2016
ölçüsü1.06 Mb.
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15

Použitá literatúra

Bańkowski, A. Etymologiczny słownik języka polskiego. Tom 1: A-K. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, 2000.

Bańkowski, A. Etymologiczny słownik języka polskiego. Tom 2: L-P. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, 2000.

Boryś, W. Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005.

Długosz-Kurczabowa, K.: Słownik etymologiczny języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, wydanie II, 2009.

Havránek, B., Jedlička, A. Česká mluvnice. Praha: Státní pedagogické nakladatelství, 6. vydání, 1988.

Houša, V., Štys, P. Mezinárodní pravidla zoologické nomenklatury. Praha: Academia, 3. vyd., 1988.

Machek, V. Etymologický slovník jazyka českého a slovenského. Praha: Nakladatelství Československé akademie věd, 1957.

Machek, V. Etymologický slovník jazyka českého. Praha: Nakladatelství lidových novin, 4. vydanie, 1997.

Mrhačová, E., Balowski, M. Česko-polský frazeologický slovník. Ostrava: Ostravská univerzita v Ostravě, 2009.

Pauliny, E., Ružička, J., Štolc, J. Slovenská gramatika. Bratislava: Slovenské pedagogické nakladateľstvo, Piate vydanie, 1968.

Poštolková, B., Roudný, M., Tejnor, A. O české terminologii. Praha: Academia, 1983.

Rejzek, J. Český etymologický slovník. Praha: Leda, 2001.

Rusínová, Z. Tvoření slov v současné češtině. Brno: Masarykova univerzita, 2. vyd., 1990.

Skorupka, S. Słownik frazeologiczny języka polskiego (a-p). Warszawa: Wiedza Powszechna, 1974.

Skorupka, S. Słownik frazeologiczny języka polskiego (r-ż). Warszawa: Wiedza Powszechna, 1974.

Stano, M., Buffa, F. Poľsko-slovenský a slovensko-poľský slovník. Bratislava: Slovenské pedagogické nakladateľstvo, 2. opravené vydanie, 1982.
ABC přírody. Praha: Reader’s Digest Výběr, 1997.

Detská ilustrovaná  encyklopédia (Živý svet). Bratislava: Slovart, 1992.

Encyklopedický slovník češtiny. Praha: Nakladatelství lidové noviny, 2002.

Gramatyka współczesnego jezyka polskiego. Morfologia. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, Wydanie drugie, 1998.

Gramatyka współczesnego języka polskiego. Gramatyka. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, Wydanie drugie, 1998.

Přiruční mluvnice češtiny. Brno: Nakladatelství lidové noviny, 1995.

Slovník slovenského jazyka. I. diel (a-k). Bratislava: Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied, Druhé nezmenené vydanie, 1971.

Slovník slovenského jazyka. II. diel (l-o). Bratislava: Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied, 1960.

Slovník slovenského jazyka. III. diel (p-r). Bratislava: Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied, 1963.

Slovník slovenského jazyka. IV. diel (s-u). Bratislava: Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied, 1964.

Slovník slovenského jazyka. I. diel (v-ž). Bratislava: Vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied, 1965.

Slovník spisovné češtiny pro školu a veřejnost. Praha: Academia, 1978.

Slovník spisovného jazyka českého. 1. diel (a-m). Praha: Nakladatelství československé akademie, 1960.

Slovník súčasného slovenského jazyka. Bratislava: VEDA vydavateľstvo Slovenskej akadémie vied, 2006.

Słownik języka polskiego. Tom pierwszy (a-k). Warszawa: Państwowe wydawnictwo naukowe, wydanie drugie, 1982.

Słownik języka polskiego. Tom drugi (l-p). Warszawa: Państwowe wydawnictwo naukowe, 1979.

Słownik języka polskiego. Tom trzeci (r-ż). Warszawa: Państwowe wydawnictwo naukowe, 1981.

Zvieratá a ich svet. Martin: Osveta, 1992.
www.wikipedia.sk

www.wikipedia.cz

www.wikipedia.pl

Przybyłowicz, A. Atlas płazów i gadów [online]. 2009

[cit. 12. marec 2010]. Dostupné z: .

Resumé

Praca powinna objaśnić, dlaczego w języku słowackim, czeskim i polskim jest tyle różnic w nazwach zwierząt. To pytanie nie ma dokładnej odpowiedzi, jednak w pierwszych czterech rozdziałach, z których każdy zajmuje się inną problematyką, są podane pewne różnice w badanych językach, które częściowo wyjaśniają różnorodość nazw zwierząt. Podstawową ideą było znalezienie pochodzenia etymologicznego każdej wybranej nazwy zwierzęcia. Uważam, że właśnie ta część jest opracowana w dostatecznym stopniu. Oprócz części etymologicznej dodałam też dokładniejszy opis nomenklatury zoologicznej i zasady z nią związane. Żeby pokazać gramatyczne różnice w nazwach zwierzęcych, zajmowałam się też podstawowymi kategoriami gramatycznymi – rodzajem, żywotnością i liczbą. Dalej przeanalizowałam sufiksy wybranych nazw zwierząt, zapożyczenia, nazwy alternatywne i nazwy wieloznaczne zwierząt.

Pierwszy, krótszy rozdział zaczyna się ogólnym opisem języka słowackiego, czeskiego i polskiego. Na marginesie przytoczyłam tematykę zmian głoskowych w każdym z języków słowiańskich. Materiałów do tej problematyki jest dużo, jednak nie zamierzałam szczegółowo zajmować się tą tematyką. W tym rozdziale zwróciłam uwagę głównie na zapożyczenia, które w pracy często występują. Przy największych grupach zapożyczeń, to jest przy zapożyczeniach z łaciny, języków germańskich i romańskich, wymieniłam nie tylko zapożyczenia nazw zwierzęcych występujące w niniejszej pracy. Wymieniłam też dziedziny, które cechuje duża liczba zapożyczeń z danego języka.

W drugim rozdziale zaplanowałam zająć się szczególnie terminologią, czyli sposobem tworzenia nazw, w tym przypadku nazw zwierząt. Dokładny sposób i proces tworzenia tych nazw jest niestety czasami niejasny, podobnie jak nieznany jest ich autor lub autorzy. Znalazłam jednak pewne informacje dotyczące użycia nazw zwierząt, ich sufiksów i tego, jak się w języku „zachowują“ latynizmy. Więcej informacji znalazłam na temat taksonomii – nauki o tworzeniu i opisywaniu jednostek systematycznych i włączaniu ich w układ kategorii taksonomicznych. W tej części przedstawiłam klasyfikację Linneusza i wymieniłam jej podstawowe kategorie w języku słowackim, czeskim i polskim. Żeby porównać różnice w nazwach, wybrałam parę zwierząt różnych typów i gromad i wymieniłam podstawowe kategorie systematyczne we wszystkich trzech językach. W następnej części umieściłam podrozdział z nazwami alternatywnymi. Chodzi o nazwy zwierząt, u których nie byłam pewna, czy należą do odmiany ogólnej języka, czy odmiany potocznej; czy są fachowe, czy ludowe; czy nazwa zwierzęcia jest w rodzaju męskim, czy też żeńskim. Tych nazw nie jest dużo, uważam jednak, że wyjaśnienie problematyki tych nazw jest ważne. Przy kilku zwierzęciach też dodałam, czy nazwa ma jeszcze inny charakter (semantyczny). Właśnie tym zagadnieniem zajmowałam się w ostatniej części: frazeologizmami i znaczeniami przenośnymi. Niektóre z nazw zwierząt występują w dużej liczbie frazeologizmów, które są w języku słowackim, czeskim i polskim często bardzo podobne. W tym przypadku wymieniłam frazeologizm tylko w jednym języku (w przypadku, że struktura językowa jest prawie taka sama). Zawsze najpierw podałam frazeologizm z jeho użyciem, a potem jego znaczenie.

Trzeci rozdział zaczyna się ogólnym opisem wybranych nazw zwierząt od strony językowej i opisem wyników z tabelek I i III–V. W tabelce I analizowałam, ile nazw się zgadza w dwu językach i na odwrót, ile słów jest w każdym języku innych. Dalej zajmowałam się bliżej przyrostkami. Według tabelek III, IV i V ustaliłam, których sufiksów używają się w wybranych nazwach najczęściej. Jeżeli było to możliwe, to przy wybranych przyrostkach podałam, jak dokładnie tworzy się słowa z danymi przyrostkami. Po sufiksach zajmowałam się gramatyczną kategorią liczby, rodzaju i żywotności. W każdym z wybranych języków porównałam mianownik i dopełniacz liczby pojedynczej z mianownikiem liczby mnogiej. Każdy język analizowałam pod tym względem samodzielnie i opisałam najważniejsze cechy w danych kategoriach. Żywotność jest bowiem traktowana inaczej w każdym z języków, o czym pisałam w ostatniej części rozdziału, gdzie też pokazałam podstawowe różnice w zakresie niektórych kategorii gramatycznych.

Przedostatni, czwarty, rozdział obejmuje wyniki przeprowadzonych badań etymologicznych, często z bogatym komentarzem. U większości nazw zwierząt udało mi się znaleźć pochodzenie etymologiczne, sprawdzić, czy słowo jest zapożyczeniem, z jakiego języka pochodzi itp. Jest jednak kilka nazw, w przypadku których nie ma jednoznacznych objaśnień, czy też w ogóle nie można znaleźć żadnych żródeł, które mogłyby być pomocne w takich badaniach. Takich nazw na szczęście nie jest dużo. Podstawą większości wybranych nazw jest rzeczownik lub przymiotnik, który dane zwierzę częściowo charakteryzuje.

Czasami spotyka się błędne tłumaczenie pochodzenia nazwy zwierzęcia. W takim przypadku mówi się zwykle o etymologii ludowej. Przykładem może być czeska nazwa ledňáček, która na skutek etymologii ludowej nazwa została błędnie przetłumaczona z języka niemieckiego na język czeski. Ludzie myśleli, że wyrazem motywującym było „Eis“ (lód), lecz w rzeczywistości  podstawą był wyraz „Eisen“ (żelazo). Podobnych przykładów jest w pracy więcej. Przy kilku nazwach jest tylko wyjaśnienie etymologii ludowej, ponieważ nie znalazłam innych informacji, lub chodzi tylko o moje przypuszczenia.

Oprócz danych etymologicznych uzupełniłam każdą nazwę krótkim opisem zwierzęcia. Najczęściej chodzi o charakterystyczne znaki, które wiążą się z zachowaniem lub wyglądem zwierzęcia. Tekst uzupełniłam także nazwą łacińską. W wypadkach, w których istnieje więcej nazw łacińskich, przytaczam wszystkie lub te najpowszechniejsze. W języku słowackim (jak również czeskim i polskim) istnieje jednak w takiej sytuacji jeden odpowiednik. Podane przykłady zwierząt należą w większości przypadków do jednego konkretnego rodzaju, czasami jednak chodzi też o większe grupy, czyli o rzędy.

Między charakterystyką zwierzęcia i notatkami etymologicznymi znajduje się jeszcze krótka część gramatyczna, w której określono rodzaj gramatyczny nazwy i podano formy słowa w dopełniaczu liczby pojedynczej i mianowniku liczby mnogiej.

Etymologiczną część oparto na kilku słownikach, zawierających jednak czasami znajdują się zupełnie odmienne informacje. Autorzy słowników mają różne zdania na temat pochodzenia nazw, czasami wzajemnie uzupełniają się. W takich sytuacjach wymieniłam wszystkie możliwe wyniki ekscerpcji, które znalazłam, oczywiście wraz z autorami. Wyniki z tabelki II więc nie muszą być zawsze miarodajne, gdyż czasami nie jest jasne, czy wyraz jest pochodzenia słowiańskiego, czy też germańskiego.

W rozdiale piątym umieściłam wszystkie tabelki, które są dla moich badań konieczne. W tabelce I kolorowo zaznaczyłam, ile nazw zwierząt brzmi w badanych językach (prawie) tak samo, o które języki konkretnie chodzi, a także  wyszczególniłam nazwy mające we wszystkich językach inną postać. W tabelce jest też kilka przykładów nazw, które na pozór wyglądają, że są inne, jednak z etymologicznego punktu widzenia jest oczywiste, że te wyrazy mają takie samo pochodzenie. Następna tabelka obejmuje podstawowe dane etymologiczne. Niektóre nazwy zwierząt zaznaczono na kolorowo – znaczy to, że chodzi o zapożyczenie. Tabelki III–V poświęcono przyrostkom. Każdą tabelkę podzieliłam na dwa kolory: jeden oznacza słowa z sufiksami, drugim kolorem są oznaczone nazwy bez sufiksów. Czasami nie było jasne, czy w danym słowie chodzi o sufiks, gdyż pochodzenie wyrazu nie jest jednoznaczne (np. škorec, oliheň i inne).

Przed rozpoczęciem pisania tej pracy postawiłam sobie zbyt wysokie cele, które jednak nie zawsze udało mi się osiągnąć. Miałam nadzieję, że znajdę więcej nazw zwierząt, z którymi będę mogła pracować, czyli że będę miała więcej materiału. Niestety po napisaniu niemal połowy pracy okazało się, że dziewięćdziesiąt dziewięć nazw zwierząt w każdym języku jest za mało, żeby osiągnąć wymaganą objętość pracy dyplomowej. Dlatego musiałam do pracy włączyć części, z którymi się na początku nie liczyłam. Uważam, że części etymologicznej poświęciłam najwięcej czasu i że jest opracowana moim zdaniem najlepiej. Ze względu na to, że w przypadku niektórych nazw zwierząt nie jest pochodzenie etymologiczne jasne, część z sufiksami może zawierać pewne nieścisłości. Myślę jednak, że właśnie ta część w porównaniu np. z częścią, w której przedstawiłam różnice pomiędzy rodzajem, liczbą a żywotnościa w języku słowackim, czeskim i polskim, jest mniej ważna.

Niniejsza praca koncentruje się przede wszystkim na etymologii wybranych nazw, pozostałe rozdziały (i podrozdziały) mają więc charakter uzupełniający. Wynika to także z głównego celu pracy: sprawdzić, dlaczego istnieje tyle różnic w terminologii biologicznej w języku słowackim, czeskim i polskim.



1 „Při jazkovém kontaktu různé tenzity dochází k (přímému nebo zprostředkovanému) převzetí jazykových jednotek nebo forem z jednoho jazyka do druhého.“

Encyklopedický slovník češtiny. Praha: Nakladatelství lidové noviny, 2002, s. 542, vlastný preklad.

2 Viac o druhoch viď ibid.

3 Viď 4. kapitola.

4 „ne zcela adaptované, labilní, často hovorové a pociťované jako cizí: basketbal, mobil“

Encyklopedický slovník češtiny. op. cit., s. 542, vlastný preklad.

5 Niektoré z týchto názvov sú v dvoch jazykoch rovnaké, preto uvediem názov zvieraťa len raz. Uvedené zvieratá nie sú zoradené ani podľa abecedy, ani podľa jazykov, ale podľa poradia, ako idú za sebou v tabuľke na konci 4. kapitoly.

6 „nauka o vlastnostech, tvorbě a užívání termínů“

Encyklopedický slovník češtiny. op., s. 489, vlastný preklad.

7 „soubor, soustava termínů týkající se jednotlivých vědních nebo výrobních oborů“

Ibid.


8 „soubor termínů uspořádaných podle předem dohodnutých pravidel (např. nomenklatura zoologická, botanická, chemická)“

Ibid.


9 „vytvářejí soustavu kmenů, tříd, řádů atd. Názvosloví těchto kasifikačních skupin má svá pravidla, takže podle jazykové utvářenosti názvu můžeme poznat, zda jde např. o název řádu, který je označován podstatným jménem v množném čisle (šelmy, kytovci), nebo o název čeledi (přídavné jméno v množném čisle, např. psovití, delfínovití)“

Poštolková, B., Roudný, M., Tejnor, A. O české terminologii. Praha: Academia, 1983, s. 12.



10 „třeba s takovým jménem nebo složeninou zacházet jako s řeckým nebo latinským slovem, pokud autor neuvede jinak, když činí jméno použitelným“

Houša, V., Štys, P. Mezinárodní pravidla zoologické nomenklatury. Praha: Academia, 3. vyd., 1988, s. 43, vlastný preklad.



11 Viď ibid., s. 31, 43–45.

12 Carl von Linné – švédsky prírodovedec, lekár, botanik, zakladateľ taxonómie. Žil v rokoch 1707–1778. Tiež zaviedol binomickú nomenklatúru (rodové a druhové meno).

13 V češtine a poľštine tento príklad neplatí. Viď kapitola 4.

14 Prehľadnejšie viď tabuľka I.

15 Podrobnejšie viď Kolektív autorov Přiruční mluvnice češtiny. Brno: Nakladatelství lidové noviny, 1995, s. 112.

16 „podle jiné substance na základě vykonávání nějaké činnosti s touto substancí spjatou“

Ibid., s. 113.



17 Viď 4. kapitola.

18 „Substantivum má schopnost reflektovat ve svých formách vztah k množsví, tj. k jednotlivině nebo mnohosti jednotlivin, souboru jednotlivin atd.“

Kolektív autorov. Op.cit., s. 229, vlastný preklad.



19 Pauliny, E. Slovenská gramatika. Bratislava: Slovenské pedagogické nakladateľstvo, Piate vydanie, 1968, s. 154.

20 Viac viď Kolektív autorov. Op. cit., s. 230.

21 „Singulárové koncovky substantiv jednotlivých rodů se liší větším množství forem, než je tomu u plurálových koncovek týchž substantiv. Lze mluvit o rodové unifikaci koncovek substantiv v plurálu.“

Ibid., s. 233, vlastný preklad.



22 Ibid., s. 155.

23 Ibid., s. 156.

24 „u jmen zvířat bývá někdy základním názvem slovo jednoho rodu, ženského nebo mužského, např. Husa, žába, kůň, tygr, a teprve podle potřeby se užije názvu rodově specifikovaného (husák nebo houser, žabák, kobyla, tygřice)“; vlastný preklad.

Havránek, B., Jedlička, A. Česká mluvnice. Praha: Státní pedagogické nakladatelství, 6. vydání, 1981, s. 118.



25 „Za podstawę klasyfikacji rodzajowej rzeczowników polskich przyjęto tu łączliwość form biernika obu liczb“

Laskowski, R. Gramatyka współczesnego języka polskiego. Gramatyka. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, Wydanie drugie, 1998, s. 210, vlastný preklad.



26 Viď ibid.

27 V tejto práci sa nezhodujú jedine popielica, czaplażmija.

28 „spočívá v mylné etymologicky významové interpretaci slova – mluvčí slovo, které je pro něj neprůhledné, spojí s nějakým jemu známým ‘silným’, ve skutečnosti však nepříbuzným kořenem“

Rejzek, J. Český etymologický slovník. Praha: Leda, 2001, s. 31, vlastný preklad.



29 J. S. Presl (1791–1846) bol český prírodovedec a spoluzakladateľ českej odbornej terminológie najmä v mineralógii, zoológii, botanike a chémii.

30 Za odrážkami nasleduje buď opis zvieraťa s latinským názvom, alebo popis jeho gramatických kategórií. Etymologickému pôvodu vždy budú predchádzať šípky (→).

31 Wiesław Boryś – poľský jazykovedec 20. a 21. storočia. V svojom slovníku Słownik etymologiczny języka polskiego používal informácie zo slovníkov A. Bańkowského, A. Brücknera, K. Długosz-Kurczabowej a iných.

32 Hovorový a viac rozšírený názov v slovenčine je čmeliak.

33 Tento latinský názov označuje aj iné plemená psov, ktorých druhové meno je tiež slovenský.

34 V češtine žížala môže označovať ako rodové meno, tak aj podrad žížaly (lumbricina). Medzi tento podrad patrí aj rousnice (dešťovka) a iné žížaly s druhovými menami, ako obecná, hnojní atd. V slovenčine a poľštine je prípad s podradom rovnaký, no rodové mená sú vždy jednotné (dážďovka/dżdżownica).

35 Andrzej Bańkowski – poľský etymológ, autor trojdielneho etymologického slovníka Etymologiczny słownik języka polskiego, z ktorého boli vydané len dva diely.

36 Václav Machek (1894–1965) bol český jazykovedec a autor Etymologického slovníka jazyka českého a slovenského. Jeho slovník je jedným z najvýznamnejších etymologických slovníkov českého jazyka, ale mnohé vysvetlivky k slovenským výrazom sú nepresné, alebo neúplné. Machek sa zameral najmä na český jazyk.

37 Rozšírenejší názov pre chrobáky je v poľštine chrząszcz. Oba názvy sú spisovne správne a majú rovnaký etymologický základ.

38 Existuje aj názov lúčny koník, ten však označuje druh, ktorý je menší ako kobylka.

39 Trichechus manatus je celý názov zvieraťa, ktorého poznáme pod rodovým a druhovým menom lamantín širokonosý.

40 Podobne je tomu tak aj v češtine, kde sa stále vyskytuje názov nedvěd, ale už nespĺňa tento význam.

41 Názvy medvedíkkrtonôžka označujú to isté zviera a oba sú správne.

42 V češtine existuje tiež názov zvieraťa mlok, ale je to iné zviera.

43 V. J. Rosa – český jazykovedec 20. storočia.

44 V slovenčine sa tiež vyskytuje názov kura, no je skôr zastaraný. Taktiež sa kura používa viac pri názve jedla, pričom sa mení rod zo ženského na stredný. V češtine názov kuře označuje mláďa sliepky.

45 Odborný názov českého slimáka je hlemýžď; šnek je ľudový názov, ale spisovný. Základ slova je v praslovanskom *glĕmyždžь, prípadne *glĕmyščь. V češtine jestvuje tiež názov slimák, ale na rozdiel od slovenčiny a poľštiny je rozdiel medzi týmito dvoma zvieratami: šnek má ulitu, slimák nemá.

46 Taktiež je v slovenčine označenie osol, ktoré je prevzaté z češtiny, ale je neodborné.

47 V poľštine jaszczur označuje bežného jaštera. Slovenské označenie radu týchto zvierat je veľmi podobné – šťúry.

48 Viď Boryś, W. Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2005, s. 65, 66.

49 „Nazwa tego gada pochodzi od trójkątnego wyrostka w kształcie "roga", umieszczonego nad każdym okiem.“

Przybyłowicz, A. Atlas płazów i gadów [online]. 2009



[cit. 12. marec 2010]. Dostupné z: , vlastný preklad.

50 Iný druh vráskavca sa nazýva Balaenoptera. V slovenčine je názov ten istý, ale v češtine to je plejtvák a v poľštine płetwal. Oba názvy majú základ v slove ploutev/płetwa.

1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15


Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©atelim.com 2016
rəhbərliyinə müraciət