Instrumentet metalprerese

Secila vegel e mpreht ka pjesen punuse me nje ose me disa tehe.Shofim veglat me nje tehe ( p.sh.brisqit) dhe veglat me shum tehe ( p.sh.burgija, lemuesja etj) .Secili dhomb i vegles mund te konsiderohet si brisk i ndar me tegjitha veqorit gjeometrike sipas fig.2.4. Kryesori i ketyre: kendi kerkues ose i lir 9, kendi i par Y ,kendi mprehs # , vendosesi kryesor alfa , kendi mbeshtets i tehve mprehse alfa dhe forma e parapjesve .

Kendi kerkus ose i lir alfa thirret kend ne mes te pjeses kryesore ferkuese dhe mprehjeve te rrafshta .

Kendi pran Y thirret kendi ne mes pjeses se par dhe rrafshit, rrethuar mprehjen e rrafsht, te instaluar per gjat tehut kryesor te mpreht

Kendi kryesor i nen darjes alfa eshte kendi i cili percakton drejtimin dhe projektimin e tehut kryesor te mpreht e cila gjendet kah mprehja e rrafsht dhe rrafshi i thjesht paralel.

Me se shumti renditja e formave te pjesve te para tregon fig.2.4.

1. 
   Maja e briskut me radijus per thyrjen e mbeturines dhe fazat (fig.2.5a),
   
2. 
   Maja e briskut te rrafsht pa faza (fig.2.5b)
   
3. 
   Maja e briskut te rrafsht me faza (fig.2.5c)
   

Studimi i mprehjes lejon konstruktorin te percakton drejt kendet e thjeshta te pjesve mprehse dhe format e veglave .

Te konstruktimi i instrumenteve prerse konstruktori duhet ta ket parasysh edhe mprehjen shtes me rastin e tupitjes se instrumentit preres.

Mprehja e dhembve te instrumentit preres mbeshtetet ne heqeje e shtres se materjalit, te hargjuar ne procesin e mpehjes (fig.2.6).

Mprehja mund te kryhet ne tri menyra:

1.Vetem nje pjes e kerkuar,

2.Vetem nje pjes e perpunuar,

3.Njokohsisht pjesen e perpunuar dhe te kerkuar .

FIG.2.6.SKEMA E MPREHJES SE DHEMBEZOREVE

Tek instrumentet prerse te cilat i takojn konstruktorit te ndryshoj ket apo at metod te mprehjes kemi mardhonjet e ardhshme :

1.Karakteri hargjues: tek nje instrumen preres ( psh brisku me mprehje te shpejt tek punimi i qelikut ) hargjimi ne pjesen e perparme ka rendesi te madhe.Tek instrumentet prerse tjera ( psh te frezat fazore ) dhembi hargjohet dukshum ma shum ne pjesen e kerkuar. Sipas kesaj nga kypikveshtrim te instrumentet prerse te cilat kan hargjim me shum ne pjesen e meparme , parsore osht te mprehet dhembi ne pjesen e perparme .Tek instrumentet prerse qe hargjohen ne anet ansore te dhembve parsore eshe te mprehet ne anet ansore te dhembeve .

2. Ruajtja e domosdoshme e formes se tehut te mpreht te instrumentit preres te mprehja gjithashtu ndikon ne zgjedhjen e metodave te mprehjes se instrumentit preres.Rendesi te veqant e ruajtjes se formes se tehut te mpreht per instrumentet prerse te destinuara per punimin e siperfaqeve fazore (psh per brisqit fazor,burgijat fazore, frezat fazore,dhembezoret etj).Me mir dhe sukses ruhet te forma e tehut te mpreht te ndryshimi i metodave te mprehjes sipas anes se perparme (psh veglat e punuara prapthi,freza ,dhembezoret etj).Gjithasht kerkesat e ruajtjes se formes se tehut te mpreht tek mprehja nuk perjashton ndrushimin e metodave te mprehjes sipas anes se prapme, qe e veshterson teknologjin e mprehjes, por duhet perdorur makineri te posaqme dhe reparte.

3. Rujtja e dimenzjoneve te instrumentit preres per gjat mprerjes (psh gjatsija, thellsija,gjersija etj)ndikon ne ket apo ne at menyr te mprehjes.

Ne varsi nga llojet e instrumenteve prerse, mprehja nga para ose nga ana e prapme mun te siguroj disa raste te ruajtjes se dimenzjoneve te instrumenteve prerse.

1. Fortesija e dhembit ne lakim, falenderuar thellsis se ngadalshme l(l>l1) dhembi rritet gjat mprehjes se instrumentit preres.

2. Mprehja nga ana e prapme siguron heqjen menimala te shtreses se materjali .

3. Mprehja nga prama siguron qe te arrihet pastrim me i madh i siperfaqes, sepse tek ato eliminohen pjeset jo te rrafshta ne pjesen e dhembit,i cili ndikon ne pastrimin e shum punimeve, se sa ndikimi jo i rrafsht i pjeseve te para. Pjeset e prapme jo te rrafshta do te ndryshojn gati ne gjith madhsin e punimit te pjesve. Jo rrafshimi prap se prap arrin ne pjesen e perparme te transmentohet ne mas me te vogel.

Forma te ketilla, qe te arrihet siperfaqja e rrafsht eshet e nevojshme te pastrohet (mprehet ) punohet ana e prapme, posaqerisht ne kalibrimin e pjeseve te dhembit te instrumentit preres.



FIG.2.7.Skema e mprehjes se dhembeve prapthi

Mangesit e mprehjes prapthi jan si vijon:

1. 
   Mprehja prapthi veshtersohet ne rastin kur duhet te arrihet profili (instrumentet prerse fazore) .Ne disa raste psh te freza e modeluar, mprehja nga ana e prapme te behet prktikisht nuk eshe e mundur.
   
2. 
   Mprehja nga ana e prapme qon ne ndryshimin e madhsis se dhembit te instrumenteve prerse.Nese aj eshe brisku, ky zvoglim nuk esht me rendesi, por nese eshte dhembi i instrumenteve prerse, tek i cili osht me rendesi te ruhet gjatsija nuk osht e nevojshme te mprehet prapthi. Menyra e ndikimit te mprehjes ne drushimin e diametrit eshte treguar qart ne figuren 2.8.
   

Ne fig.2.8a tregohet dhembi i mpreht i instrumenteve prerese nga ana e mprapme. Nese tek heqja e shtreses se thellesise ∆l2 ateher diametri do te zvoglohet ne madhesi.

Ne fig.2.8b tregohet dhembi i instrumenteve prerese te mprehta nga ana e perparme.

Nese tek mprehja heqim shtresen ∆l , ateher diametri do te zvoglohet ne madhesi. ?????

Nese i rendisim do te shohi veqorit:

?????

Sipas kesaj ndryshimi i diametrit te instrumentit preres me dhembe , mprehja nga ana e prapme do te jete me e vogel tek ndikimi i heqjes se shtreses ∆l.

224. 
     MPREHJA NGA ANA E PERPARME
     

∆p = 2∆l tg

Nga kjo rrjedh, zvoglimi i kendit alfa diqka do te ndikoj ne ∆p. Kur ti afrohet zeros, ndryshimi i diagramit praktikisht do te jete e pandashme.

Sipas kesaj , tek konstruktimi i instrumenteve prerese, te te cilat duhet mbajtur diametrin ose ne qdo rast ndryshimi te jet minimal, te mprehja duhet mprehur nga ana e perprame. Mprehja nga ana e perparme ofron mundesine e mbajtjes se diametrit te instrumenteve prerese tek mprehja, qka eshte posaqerisht e rendesishme per instrumentet prerese fazonike, te cilat kane kombinimin e profilit te dhembeve (psh, freza muskulore, freza fazore pllakore, brisku fazor pllakor). Dhembi i tille ka formen punuese nga siperfaqja e prapme dhe mbane ecurine e dhembit te punuar prapthi.

Metoda e treguar e mprehjes nga ana e prapme ose perparme percakton dimensionet gjeometrike kryesore te dhembit dhe formes se tij. Shqyrtuar veqorite e punes se instrumenteve prerese konstruktori zgjedh metoden adekaute te mprehjes dhe sipas kesaj edhe formen e dhembit. Pasi qe hargjimi i instrumenteve prerese me te nga ana e prapme dhe e perparme, dhe kur vendi i hargjimit eshte intensiv edhe ne njeren dhe tjetren ane (humbja e briskut) merren metodat e kombinuara te mprehjse se briskut etj, sipas anes se perparme dhe te prapme njekohesisht.

224. 
     HAPESIRA PER VENDOSJEN OSE KANALIZIMIN E THRMIJAVE
     

Veqorite e pandryshuara te punes se drejt te mprehjes se instrumenteve prerese dhe hapesira e mjaftueshme per vendosjen e thermijave nuk e pengon kanalizimin e thermijave nga tehu gjate mprehjes se instrumeneteve prerese. Kanalizimi i mire e thermiave permireson transmetimin e nxehtesise e cila krijohet te mprehja, permireson pastrimin e perpunimit, sepse thermiat nuk perfshihen ne dhembet e ardhshem te instrumenteve prerese, nuk perfshin hapesriren para tehut te mprehte dhe me vet kete nuk e demton siperfaqene punuar.

Tek konstruktimi mund te dallohen tri forma te vendosjes se thermiave:

1)Hapesirat per vendosjen dhe kanalizimine thermiave, thermiat mund te shkojn pa pengese ne te gjith drejtimet (fig.2.10a).

2) Metali per kanalizimin e thermiave te drejtuara ne nje drejtim (fig.2.10c)

3)Hapesira e mbyllur per vendosjen e thermiave ( fig.2.10b).

Nen hapesiren e hapur nenkuptohet qe ajo foreme e vendosjes se thermiave, tek e cila gdhenden e me tutje thermia nga tehu i mprehte i instrumenteve prerese kalon lirisht. Psh tek puna kalimtare e briskut tornues (fig.2.10a) thermiat nuk hasin pengesa ne rrugen e saj, lirisht largohet.

Kjo eshte e mire kur shpejtesia e mprehjes nuk eshte e madhe. Tek formimi me shpejtesi te madhe shpesh paraqitet ne menyre suksesshme dhe ofron mundesine qe thermia te kanalizohen dukshem ose te zhduken. Ne kete rast nxjerret mbeturina e thermiave ne form shkalle ne maje te briskut ose ne form te hedhurines, gjithashtu edhe konstruksionet tjera te cila sigurojn lakimin e thermiave ne gishterinje te vegjel.

Me hapesiren e mbyllur per vendosjen e thermiave nenkuptohet se forma e tille e vendosjes se thermiave, te te cilat ne proqesin e mprehjes thermiat lirisht dalin dhe mebesin ne vijat para dhembit. Shembulli i instrumeneteve prerese per hapesiren e mbyllur, per vendosjen e thermiave eshte treguar ne fig. 2.10v. Nga figura shihet se tek lakimi i gjilperes ose lima se cilit dhemb hjek thermiat te cilat munden me qene varesisht nga karakteri (materiali) te perpunuar, te lakuar ose te demtuar. Lakimi por edhe thermiat e demtuara duhet te jene te vendosura ne thellesin ne mes dhembeve te instrumenteve prerese.

Volumi i grumbullimit te thermiave ne thellesite e instrumenteve prerese merren nga faktoret si vijojne:

1.Gjatesia qe perfshine siperfaqja e punuar L,

2.Thellesia e heqjes se thermiave (distanca ne mes te dhembeve S)

3.Forma e gdhendjes se thermiave, te cila varen nga ana e tyre nga vrima e punimit te materialit.

Me tutje, per perpunimin e volumit te pergithshem te thellesise se instrumenteve prerese duhet te verifikohet:

1.Volumi i metalit, heqet me dhembet e instrumenteve prerese me perfshirjen e perpunimit.

2.Rritja e atij volumi tek shnderrimi imetalit ne thermia. Kjo rritje percakton madhesine ne distance dhe veqorine e metalit te perpunuar. Tek perpunimi i metaleve te qelikut krijohet thermiat e lakuara, do te mar nje volum me te madh sesa qe eshte volumi i heqjes se metalit, sepse thermia e lakuar ne forme spirale dhe duke falenderuar elasticitetin e tij, ajo mund te jet e lakuar ngusht, pa mbyllje ne mes lakimeve, dhe sipas kesaj zen me shum volum.

Te perpunimi i metaleve te forta krijohen thermiat e llomitura, e cilamerr gjithashtu me shum volum, me shum se volumi i hequr i metalit, por duke iu falenderuar keasj, volumi i hapesires qe zen do te jet volum me i vogel nga marrja e thermiave te lakuara.

Na rastin e pare dhe te dyte volumi i hapsires te cilen e zejne thermiat mund te llogaritet sipas formules:

Ku eshte:

Vsta – Volumi te cilin e zejna thermijat(m)

Vmer – Volumi i metalit te gdhendur (m)

k- koeficienti i rritjes se volumit te thrmijave. Volumi i heqjes se metalit llogaritet:

Ku eshte

1. 
   gjatesia e thermiave (m)
   
2. 
   gjersia e thermiave(m)
   
3. 
   thellsia e siperfaqes se perpunuar(m) (ose thellsia e harkut dikton dhembet e instrumenteve prerese)
   

Nga fig.2.11. shihet se volumi... i thellsise se punes se pjese se dhembit Vu , tek punimi i materialit e cila jep thermia duhet te jet volumi i njejt te cilin e zejn thermiat:

Volumi i hapesires se lire Vsp ne vendosjen e thermiave te lakuara nuk merr pjese dhe nuik eshte e nevojshme temerret parasysh tek perpunimi i thellesise se volumit per metalet e qelikut.

Fig.2.11 Hapesira te cilen e zejne thermiat ne thellesine e dhembit

Ne formulen e volumit punues te hapesires per thermija vlene koeficienti k, e cila percaktohet me prova. Per percaktimin e volumit te thellesise gjilperat per nxjerrje vlera e koeficientit k perfshine : K=3......6

Thermiat e nxjerra mund te dalin nga tehu i mpreht sipas perberjes se metalit te instrumenteve prerese.

Ne fig.2.10c eshte treguar shembulli i shkurjes se thermijave tek shpuarja.

Ne praktik, tek konstruktimi i instrumenteve prerse me teh i takon gjepat e jashtum dhe te mbrendeshum per hargjimin e thermijave.

Te bergija spirale egzistojn edhe tehet te mbrehta, thermijat nga ato largohen sipas gjepave spiral. Sot eshte profili spirali gypave i ndertuar me mjaft kujdes dhe ne varsi nga vlera e perpunimit te burgis. Gjepat e materjalit kan volumin adekuat. Thermijat e krijuara metehin e mpreht lakohen tek shpurja e metaleve ngjitse ne spirale dhe percjell sipas gjepit ne form spirale.

Gjithashtu te shpurja e vrimave te thella me shum se pes diametra, largimi i thermijave eshe i veshtersuar per shkak te ngjitjes se ashlave dhe per kete eshte e nevojshme shpesh te nxirret burgija nga vrima per shkak te pastrimit nga thermijat. Tek shpimi i vrimave te thella te materialit rezistojn thermiat jane nene presjon dhe ajo mund te vije edhe deri te thyrja e burgis, sepse shum rritet momenti i rrotullimit nga ferkimi i thermijave te imta ne muret e vrimes.

Sipas kesaj konstruktori per shpurjen e vrimave te thella duhet te gjet menyr per lehtesimin e largimin e thermijave nga zona, te cilat ajoi ka krijuar nga mprehja e tehut te burgis.

Largimi i thermijave eshet vendosur dhe siguron ashtu qe nga muret e vrimes qe punohet dergohet me shtypje te madhe mjete per ftohje, e cila i hedh mbetjet e imta te thermijave nga vrima.

Percaktimi i vrimes se mjaftueshme per vendosjen e thermijave eshte e obliguar. Nese thermijat tek volumi i pamjaftueshum i gjepit te instrumenteve prerse bllokohet, ajo domesdoshmerisht do te jet shkak i thyrjes se dhembit te instrumentit preres. Natyrisht kujdes duhet ti kushtohet volumit te mjaftueshum gjat perpunimit por thermijat tek instrumentet prerse per punim te vrimes me instrumente prerse te kombinuara, gjilpera per nzerrje, freza, dhembezoret etj. Tek rastet e veqanta konstruktori i instrumenteve prerse me tehe me qellimin me te mir per hargjimin e thermijave i shmanget largimit te ti me dhune. Ajo mund te arrihet me mjetet e ftohjes me shtypje, format spirale te metalit ose xhepat dhe kendet e tyre. Psh. Tek konstruktimi i dhembezoreve per bulon eshte e mundur te drejtohen thermiat ne kendin e xhepit i cili eshte parapare sipas nevojes. Tek brisqit arrihet me zgjedhjen e kendit adekuat te lakimit te tehut te mpreht.

224. 
     Eleminimi i nxehetesise nga tehu i mprehte i instrumenteve prerese
     

Procesi i formimit dhe nxjerrjes se thermiave percillet me krijimin e nje sasie te nxehtesis tek deformimit te metalit.

Kjo nxehtesi mund te jet shkak i hargjimit te tehut te mprehte, sepse me ngritjen e temperatures ne tehun e mprehte ne kufije jo te lejuar vie deri te dobesimi i tehut te materialit te instrumenteve prerese.

Nje nder prioriteteve themelore te konstruktorit te trupit te instrumenteve prerese te punes, e cilaparaqitet tek projektimi i instrumenteve prerese esht sigurimi i eleminimit te nxehetesise nga tehu i mpreht. Tek brisqit kjo arrihet mekosntruktimin e kendeve adekuate te tehut te mprehte, psh. Kendi i prapem alfa , kendi i perparem y, kendi i vendosjes x, dhe perpos kesaj perdorimin e mjeteve per ftohje. Tek konstruktimet e nderlikuara sipas fig. 2.12 me shqetesimin perlargimin e nxehetesise dhe shqetesimin e formesimit te profilit te instrumeneteve prerese.

224. 
     FORTESIA DHE NGURTESIA E DHEMBIT TE PJESES SE MPREHTE TE INSTRUMENTEVE PRERESE
     

Paraqesin tehun e mprehte te cilit do dhembe te instrumentit preres. Nga rezultatet e lakimit te tyre ne siperfaqe, d.m.th. nga materiali i perpunuar del materiali i gdhendur, krijohet thermia.

Forca F e cil;a vepron ne tehun e mprehte mundemi me e rendit ne komponentet Fx, Fy dhe Fz te cilat veprojn ne baze te koordinatave.

Kete mund ta paraqesimne menyren si vijon:

Ku eshte:

t- thellesia re mprehjes (m)

s- distanca (m/ork)

YPz, Ypy,Ypz - - perpunimit

Por tehu i mprehte nuk mund te jete vija e menduar ne hapesire. Ajo gjithmon paraqet prerjen e trupit perpara dhe mbrapa te nje dhembi te krijuar te instrumentit preres. Dhembin mund ta konsiderojm si nje shtylle te nje pjese te ngjitur ne trupin e instrumentit preres, si tregon fig.2.13. Percaktojm burimin e dhembit, lartesia e cila buron nga trupi i germes L.

Tash mundemi te percaktojm psh. Momenti i lakimit nga forca Fz e cila vepron ne dhembe:

Mm = Fz · l......................................................2.8

Ku eshte:

Mm – diametri i lakimit (N/m)

Fz – forca e mprehjes (N)

L – gjatesia boshtore e dhembit (m)

Por ne anen tjeter ne ketemoment i kundervihet rezistenca ne material, te cilin mundemi ta shprehim ne momentin intern:

Mp=W.gy........................................2.9

Ku eshte:

W-momenti i inercise(m3)

Abdaz- ferkimet e lejuara (N/mm2)

Nese i barazojm te dy momenetet , mundemi te llogarisimi momentin e rezistences se dhembit:

Kjo formul e pergjithshme percakton presionin e dhembit te instrumenteve prerese ne vendet e rrezikshme qka del veqorite e forces.

Te permendim se praktikisht nga forma e kombinuar e dhembit, ky lloj i llogaritjes eshte veshtire te percaktohet.

Te percaktohet momenti i rezistences IV , eshte e nevojshme te dihet ferkimi i lejuar ......... Ne burikmet egzistuese te literatures ...........eshte parapare per kosntruktimin e qelikut. Ferkimi i lejuar i perpunimit ne instrumentet prerese nga qeliku eshte detyre e nderlikuar , sepse ferkimi i lejuar, varet nga shume faktore edhe per instrumenete prerese nga qeliku me pa te retifikuar.

Ne tabelen 2.1 jane dhene ferkimet e lejuara per instrumentet prerese nga qeliku:

Forma e dhembit te instrumenteve prerese dhe rezistenca e cila vepron ne dhembe japin ferkime te sinkronizuara dhe sipas kesaj eshte detyre e veshtire qe te llogaritet fortesia e dhembit. Tek konstruktimi i instrumeneteve pre4rese kjo parallogari nuk aplikohet qdo here .

Praktikisht vlera e fortesise zvogelohet edhe per ate se eshte veshtire te llogariten ndryshimet e ferkimit, e cila gjithashtu nga kuptimi i panjohur i tehut te mprehte , ato ndryshime lidhen me ngarkesen ne drejtimi te rrafshet ne dhembin e instrumenteve prerese. (psh. Tek goditja e frezes ne tehet e mprehta , pjesa e dhembit zakonisht nuk mer pjes ne punimin dhe rritjen e ferkimit ku kalon ne dhembet e tjere te frezes. Prap se prap tekkonstruktimi i instrumeneteve prerese eshte e nevojshme te kryhen disa verifikime te ndryshme te varianteve te konstruktmit dhe zgjidhet me e mira nga to.

Ne ferkimin e instrumenteve prerese me se shumti ndikon nxehtesia gjate punes. Tek kalitja e veglave prej qeliku fitohet nje ferkim i konsiderueshem i brendshem, e cila mund te sjell deri tek pelcitja (kersitja) dhe shkaperderdhja e instrumenteve prerese. Ko9nstruktimi i ferkimit te brendshemparaqitet ne vendet e ndryshimit te dhunshem ne muret e kendeve te mprehta ).

Kjo eshte e kjarte se bash te kendet e mprehta ndodh ftohja e shpejt. Ne fig.2.14 jane treguar disa shembuj te drejte dhe jo te drejt te konstruktimit te instrumenteve prerese. Ne anen e majt jane treguar kosntruktimet jo te drejta te instrumenteve prerese. Ne kende nuk eshte parapare grumbullimi qe paraqet gabim. Ne anen e djathet eshte treguar konstruktimi i drejt e instrumenteve prerese, jne te cilen te gjitha kendet e mprehta jane te grumbulluara.

Ata zvogeloujne fortesine disa here dhe vjen deri te pelcitja dhe shkaperderdhja e instrumenteve prerese , ne procesin e punes gjate nxehtesise. Konstruktori duhet tu ike kalimeve te dhunshme dhe te gjitha kendet e mprehta ti grumbulloj.