Tµi liÖu tham kh¶o -
NguyÔn Minh §êng 1985. KÕt qu¶ bíc ®Çu vÒ ph¬ng thøc trång dÇu níc vµ sao ®en. TTKHKTLN phÝa Nam (sè 2. 1985).
-
§iÒu kiÖn ®Êt ®ai, ¸nh s¸ng vµ ph¬ng thøc g©y trång rõng sao ®en- dÇu níc- vªn vªn. TTKHLN phÝa Nam (sè 6. 1981).
-
Vô KHCN Bé L©m NghiÖp 1984. Kü thuËt trång mét sè loµi c©y rõng. Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp.
-
ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch 1986. C©y rõng ViÖt Nam. NXB N«ng nghiÖp.
c©y h«ng
Tªn kh¸c: c©y bao ®ång (kinh); m¹y djoäc (TÇy); m¹y khang (Nïng), t«ng ®»ng l¨ng (H’m«ng)
Tªn khoa häc: Paulownia fortunei (Seem) Hemsl
Hä Hoa mâm chã: Scrophulariaceae.
1. M« t¶ h×nh th¸i
C¸c loµi thuéc chi Paulownia cã vá c©y mÇu x¸m, n©u hoÆc mÇu tr¾ng.
L¸ thêng mäc tha r¶i r¸c. HÇu nh tÊt c¶ c¸c bé phËn trõ nh÷ng cµnh giµ ®Òu ®îc bao phñ bëi l«ng cã tuyÕn nhÇy, nh÷ng l«ng dÇy nhiÒu mÊu ®èt, c¸c l«ng h×nh c©y hoÆc h×nh sao. HÇu hÕt c¸c loµi Paulownia cã cµnh mäc ®èi xøng.
Paulownia fortunei h¬i kh¸c biÖt t¹i nh÷ng bóp trªn cïng ®«i khi mäc thµnh c¸c cµnh míi. Khi c©y cßn non phiÕn l¸ rÊt lín vµ trßn ®Çy, kÝch thíc cã thÓ réng ®Õn 40-50cm vµ dµi 50-60cm, cuèng l¸ dµi.
L¸ c©y trëng thµnh nhá vµ thu«n h¬n, chiÒu dµi phiÕn l¸ cã thÓ lín h¬n hai lÇn chiÒu réng, mÐp l¸ nh½n hoÆc cã h×nh gîn sãng.
Hoa tù mäc côm gåm hai ®Õn n¨m hoa cã cuèng hoÆc cã ®èt ë tËn cïng. §µi hoa nhiÒu cïi, h×nh chu«ng vµ cã 5 thïy kh«ng ®Òu nhau. C¸c thïy cã h×nh tam gi¸c vµ phÇn gi÷a phÝa trªn h¬i réng h¬n vµ th«ng thêng ®îc bao phñ víi nh÷ng l«ng dÇy ®Æc. Trµng hoa lín mÇu ®á tÝa ®Õn tr¾ng hång, cã hai m«i. Hai thïy phÇn m«i trªn vµ ba thïy dµi phÇn m«i díi.
èng trµng h×nh chu«ng vµ uèn cong 5-7mm tõ gèc, tõ vÞ trÝ ®ã nã dÇn réng ra. PhÝa trong c¸nh trµng thêng cã c¸c vÕt ®èm mÇu ®á tÝa vµ c¸c nÕp nh¨n mÇu vµng.
C¸c nhÞ hoa cã chiÒu dµi b»ng kho¶ng nöa chiÒu dµi c¸nh trµng. Nhôy hoa dµi b»ng hoÆc dµi h¬n nhÞ hoa chót Ýt. BÇu nhôy chia lµm hai ng¨n.
Qu¶ cã h×nh trøng hoÆc h×nh elip. Theo c¸c tµi liÖu ph©n lo¹i c¸c b¶n m« t¶ ®· cã, ®èi chiÕu víi c¸c mÉu tiªu b¶n cã ®îc ë níc ta, Vò V¨n CÇn, TrÇn Quang ViÖt ®· x¸c ®Þnh nã chÝnh lµ loµi Paulownia fortunei (Seem) Hemsl.
2. §Æc ®iÓm sinh th¸i
C©y h«ng ph©n bè tù nhiªn vµ sinh trëng tèt ë nh÷ng khu vùc cã ®é cao 300-1500 m so víi mÆt níc biÓn, n¬i cã lîng ma b×nh qu©n 1500-1884 mm, nhiÖt ®é b×nh qu©n n¨m 18-23,5oC. NhiÖt ®é b×nh qu©n th¸ng nãng nhÊt 28-32oC, cã 1-2 th¸ng kh« nhng kh«ng cã th¸ng h¹n hoÆc chØ cã 1 th¸ng h¹n trong n¨m (n¬i cã lîng ma nhá h¬n nhiÖt ®é b×nh qu©n th¸ng).
§Êt Feralit ph¸t triÓn trªn c¸c lo¹i ®¸ mÑ gnai, phiÕn th¹ch sÐt, sa phiÕn th¹ch, phiÕn th¹ch mica, bazan... cßn t¬ng ®èi tèt, tû lÖ mïn tÇng mÆt 2-3%, thµnh phÇn c¬ giíi nhÑ ®Õn trung b×nh. TÇng ®Êt dÇy trªn 60cm, t¬i xèp, cã kh¶ n¨ng thÊm vµ tho¸t níc tèt.
C©y h«ng kh«ng phï hîp víi ®Êt chÆt bÝ, ®Êt trèng träc ®· tho¸i hãa nhiÒu sái ®¸, ®Êt ®· bÞ ®¸ ong hãa.
3. C«ng dông
Gç Paulownia nhÑ, s¸ng, cã v©n ®Ñp, dÔ sÊy kh«, dÔ ch¹m kh¾c, chÕ biÕn dÔ dµng, Ýt bÞ cong vªnh vµ kh«ng bÞ mèi mät ph¸ ho¹i nªn rÊt phï hîp ®Ó s¶n xuÊt c¸c lo¹i hµng méc th«ng dông, c¸c hµng ch¹m kh¾c, nh¹c cô. Gç cã mÇu tr¾ng h¬n vµng nh¹t .Vßng sinh trëng râ rµng vµ døt kho¸t, thêng réng 5-8mm cã khi tíi 15mm. Gç mÒm vµ nhÑ, khèi lîng thÓ tÝch gç kh« 384kg/m3. HÖ sè co rót thÓ tÝch 0,45. §iÓm b·o hoµ thí gç 25%. Giíi h¹n bÒn khi nÐn däc thí 206kg/cm2, uèn tÜnh 583 kg/cm2. Søc chèng t¸ch 4,6kg/cm. HÖ sè uèn va ®Ëp 1,00. Gç h«ng cã kh¶ n¨ng dïng lµm ®å méc th«ng thêng, v¨n phßng phÈm, s¶n xuÊt bét giÊy vµ lµm d¨m. Kh«ng nªn dïng gç h«ng vµo nh÷ng kÕt cÊu chÞu lùc. Cã thÓ sö dông gç h«ng vµo nh÷ng cÊu kiÖn cÇn chÞu ®ùng va ch¹m vµ rung ®éng. MÆt kh¸c, chóng cßn cã ®Æc ®iÓm hÖ rÔ ph©n bè tËp trung ë tÇng s©u nªn rÊt phï hîp cho viÖc thiÕt lËp c¸c m« h×nh n«ng l©m kÕt hîp.
Trung Quèc - mét quèc gia cã l·nh thæ réng lín - ®· t×m ®îc cho m×nh c¸c loµi c©y gç thuéc chi Paulownia (gåm 9 loµi cã ph©n bè tù nhiªn ë Trung Quèc) ®Ó trång réng r·i ë nhiÒu vïng víi diÖn tÝch kh¸ lín (1.800.000 ha), chñ yÕu lµ c¸c m« h×nh trång kÕt hîp víi c©y n«ng nghiÖp. Mét sè níc vµ vïng l·nh thæ nh NhËt, Lµo, ViÖt Nam, §µi Loan còng cã c¸c loµi thuéc chi nµy ph©n bè tù nhiªn. Loµi P.fortunei cã tªn c©y h«ng lµ loµi c©y th©n gç quan träng vµ lµ mét trong hai loµi c©y mäc nhanh nhÊt thuéc chi Paulownia.
Paulownia fortunei mäc kh¸ nhanh so víi mét sè loµi c©y trång kh¸c. T¹i mét sè vïng trång ë Trung Quèc c©y trång sau 10 n¨m ®¹t chiÒu cao b×nh qu©n 16-20 m, ®êng kÝnh ngang ngùc b×nh qu©n 35-40cm, thÓ tÝch 0,5 m3/c©y. §©y lµ loµi c©y thÝch hîp cho viÖc g©y trång trong c¸c hÖ canh t¸c n«ng l©m kÕt hîp, ph©n t¸n trªn c¸c trôc ®êng giao th«ng, ven c¸c bê kªnh m¬ng, xung quanh c¸c c¬ quan, trêng häc võa t¹o ra c¶nh quan m«i trêng sèng phï hîp võa cung cÊp nguån nguyªn liÖu t¹i chç cho ngêi d©n.
T¹i Trung Quèc, sinh trëng cña c©y P. fortunei vµ c©y P.elongata ë mét sè ®Þa ph¬ng nh sau:
Loµi
|
N¬i trång
|
Tuæi
(n¨m)
|
§êng
kÝnh (cm)
|
ChiÒu cao
(m)
|
ThÓ tÝch
(m3)
|
VÜ ®é
|
Kinh ®é
|
P.fortunei
|
TØnh Szechuan
|
75
|
134,4
|
44.0
|
22,48
|
28o 06’
|
108o 54’
|
P.fortunei
|
TØnh Szechuan
|
31
|
100,5
|
21,7
|
6,65
|
28o 06
|
108o 55’
|
P.fortunei
|
TØnh Qu¶ng T©y
|
11
|
75,1
|
22,0
|
3,69
|
25o 00’
|
109o 50’
|
P.fortunei
|
TØnh QuÝ Ch©u
|
80
|
202
|
49,5
|
34,0
|
26o 13’
|
108o 45’
|
P.fortunei
|
Wu Gueng
|
5
|
14,7
|
9,3
|
0,0433
|
34o26’
|
107o42’
|
P.elongata
|
TØnh Hå Nam
|
19
|
104
|
17,1
|
4,81
|
34o 51’
|
115o 50’
|
P.elongata
|
TØnh Hå Nam
|
13
|
73
|
17,5
|
2,50
|
34o 50’
|
115o 55’
|
4. §¸nh gi¸ rõng trång
C©y h«ng ®· ®îc trång thÝ nghiÖm ë nhiÒu n¬i trong níc, n¬i cã ®iÒu kiÖn t¬ng tù vµ c¶ n¬i cã ®iÒu kiÖn kh¸c víi n¬i nã ph©n bè tù nhiªn. KÕt qu¶ cho thÊy ë c¸c lo¹i ®Êt ®· tho¸i hãa nh ®Êt ®· cã hiÖn tîng ®¸ ong hãa (Ba V×, Hµ T©y), ®Êt bazan tho¸i hãa cã mïa kh« kÐo dµi (Pleiku) víi c¸c biÖn ph¸p g©y trång th«ng thêng ®Òu bÞ thÊt b¹i. Trong n¨m ®Çu c©y cã thÓ vÉn sinh trëng b×nh thêng nhng sau ®ã ®· ph¸t triÓn rÊt kÐm vµ lôi dÇn trong mïa kh« vµ chÕt dÇn hoÆc sèng nhng kh«ng sinh trëng ®îc.
HiÖn trêng thÝ nghiÖm t¹i Hßa B×nh thuéc Xãm Lßn, Thung Nai ®é cao 164 vµ 300 m, thùc b× lµ c©y bôi cao xen lÉn Ýt c©y gç tiªn phong vµ lau chÝt. MËt ®é trång 1600 c©y/ha. C¸c « thÝ nghiÖm cã gieo cèt khÝ ph©n c¸ch vµ còng ®Ó h¹n chÕ xãi mßn vµ c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn m«i trêng. Giai ®o¹n ®Çu cã kÕt hîp trång ng«. §Êt Feralit ph¸t triÓn trªn ®¸ mÑ phiÕn th¹ch, tÇng ®Êt trung b×nh. KÕt hîp bè trÝ c¸c c«ng thøc bãn lãt ph©n chuång 1 kg/gèc. Ph©n vi sinh 500g/gèc vµ ph©n NPK (5.10.3) 100g/gèc. Lµm ®Êt thñ c«ng, ph¸t dän thùc b× vµ ®µo hè 40 x 40 x 30cm. C©y trång vµo ®Çu th¸ng 7. C¸c « ®îc bè trÝ gieo cèt khÝ lµm gi¶i ph©n c¸ch vµ h¹n chÕ dßng ch¶y, chèng xãi mßn.
T¹i Ba V× thö nghiÖm trång trªn ®Êt cña trung t©m gièng. §Êt ph¸t triÓn trªn phï sa cæ ®· qua mét chu kú trång b¹ch ®µn. §Êt ®· tho¸i hãa mét ®«i chç ®· ®¸ ong hãa. T¹i ®©y tiÕn hµnh lµm ®Êt c¬ giíi, cÇy toµn diÖn sau ®ã tiÕn hµnh ®µo hè 40 x 40 x 30cm, trång víi cù ly 2 x 3m. C¸c « thÝ nghiÖm ®îc trång cèt khÝ ph©n c¸ch vµ ®µo r·nh trªn dèc ®Ó gi÷ Èm.
H«ng trång thuÇn loµi cù ly trång 3 x 3m t¹i hiÖn trêng x· D©n Chñ. §Êt cã tÇng trung b×nh ph¸t triÓn trªn ®¸ mÑ lµ phiÕn th¹ch sÐt. Thùc b× lµ c©y bôi cao xen lÉn mét sè Ýt c©y gç t¸i sinh nh lim xÑt, lim xanh, kh¸o v.v... Lµm ®Êt thñ c«ng. Ph¸t dän thùc b× vµ ®µo hè 40 x 40 x 30 cm. C©y trång th¸ng 4. C©y con ®îc lùa chän lµ c¸c lo¹i c©y tèt ®ång ®Òu cã tiªu chuÈn cao 30-35cm vµ ®êng kÝnh gèc 5-6 mm.
Trång xen víi chÌ ®îc tiÕn hµnh t¹i c«ng ty chÌ Thanh S¬n vµ Long Phó. Trªn c¸c n¬ng chÌ cã tuæi trªn 10 n¨m ®ang trong thêi kú kinh doanh. C©y h«ng ®îc trång xen víi cù ly 5 m trªn c¸c ®êng vËn chuyÓn vµ 10 x 10 m trªn n¬ng chÌ. §Êt tÇng trung b×nh ph¸t triÓn trªn phiÕn th¹ch sÐt.
H«ng trång hçn giao víi c¸c loµi c©y b¶n ®Þa kh¸c trªn ®Êt Feralit ph¸t triÓn trªn phiÕn th¹ch tÇng trung b×nh. C©y trång xen lµ lim xÑt, l¸t hoa... T¹o ra c¸c b¨ng cèt khÝ xung quanh c¸c « thö nghiÖm. C©y ®îc trång hµng c¸ch hµng 3 m c©y c¸ch c©y 2 m. C¸c c«ng thøc ®îc bè trÝ tõng cÆp hai loµi c©y: h«ng-lim xÑt, h«ng-l¸t hoa, h«ng thuÇn loµi. Trång kÕt hîp c©y n«ng nghiÖp trong n¨m ®Çu lóa n¬ng, ng«.
Trång xen cµ phª 5 tuæi t¹i Trung t©m L©m nghiÖp nhiÖt ®íi vµo th¸ng 7 n¨m 1997. §Êt tÇng dÇy trªn ®¸ mÑ granit.
Sinh trëng cña c©y trång thÝ nghiÖm víi ph¬ng thøc kh¸c nhau
Tuæi
|
ChØ tiªu
Quan s¸t
|
Sinh trëng cña c©y víi c¸c ph¬ng thøc trång kh¸c nhau
|
H«ng trång
ThuÇn lo¹i
|
H«ng
xen chÌ
|
H«ng xen cµ phª
|
H«ng trång hçn giao
|
H«ng
|
L¸t hoa
|
LimxÑt
|
9 th¸ng
|
D (cm)
|
4,16
|
2,46
|
|
3,16
|
|
|
SD (cm)
|
1,20
|
0,49
|
|
0,80
|
|
|
H(cm)
|
1,39
|
0,86
|
|
2.58
|
0.70
|
1.47
|
SH(m)
|
0,11
|
0,09
|
|
0.58
|
0.12
|
0.31
|
18
th¸ng
|
D (cm)
|
5.16
|
6.63
|
|
4.79
|
|
|
SD (cm)
|
1.05
|
1.23
|
|
0.71
|
|
|
H(cm)
|
5.90
|
4.42
|
|
4.06
|
1.88
|
3.01
|
SH(m)
|
1.12
|
0.70
|
|
1.10
|
0.42
|
0.53
|
40
th¸ng
|
D (cm)
|
12.6
|
12.57
|
23.16
|
|
|
|
SD (cm)
|
2.21
|
3.75
|
6.39
|
|
|
|
H(cm)
|
10.11
|
7.97
|
8.09
|
|
|
|
SH(m)
|
1.39
|
1.02
|
1.54
|
|
|
|
Cã thÓ thÊy r»ng hai m« h×nh trång xen h«ng víi chÌ vµ cµ phª, sinh trëng cña c©y ®Çy triÓn väng. Lîng t¨ng trëng b×nh b×nh qu©n vÒ ®êng kÝnh lµ 3,7cm/n¨m vµ 7cm/n¨m, vÒ chiÒu cao lµ 2,39 m/n¨m vµ 2,43 m/n¨m. M« h×nh trång xen cµ phª trªn ®Êt granit tÇng dÇy ë Gia Lai cã sinh trëng nhanh nhÊt. Rõng trång th¸ng 7/1997 vµ sè liÖu thu thËp th¸ng 11/2000. Sau 40 th¸ng trång c©y h«ng ®· ®¹t ®êng kÝnh b×nh qu©n 23,16 cm vµ chiÒu cao b×nh qu©n 8,09 m. Cµ phª ë tuæi 5 mËt ®é 1.100 c©y/ha (cù ly trång 3 x 3 m). N¨ng suÊt 16 tÊn qu¶ t¬i/ha. C©y h«ng ®îc trång th¸ng 7 n¨m 1997 víi cù ly c©y trªn hµng lµ 5m. NÕu trång 100 c©y/ha th× cù ly gi÷a hai hµng h«ng lµ 20 m vµ sÏ cã 330 c©y chÞu ¶nh hëng cña t¸n c©y h«ng. Thêi ®iÓm hiÖn nay c©y cã ®êng kÝnh t¸n trung b×nh 5,88 m. DiÖn tÝch t¸n c©y 27,15m2 t¹o ra ®é che phñ 27,15% nÕu cã ®ñ 100 c©y/ha. Theo dâi n¨ng suÊt cµ phª hai bªn hµng h«ng vµ khu vùc kh«ng cã h«ng che bãng 1 c©y gi¶m ®i 1,51 kg (c©y díi bãng b×nh qu©n 16,78kg qu¶, c©y ngoµi s¸ng c¸ch hµng h«ng 30 m cã lîng qu¶ b×nh qu©n 18,29 kg/c©y).
Ngoµi c¸c ph¬ng thøc trång trªn, c©y h«ng ®îc trång ph©n t¸n xung quanh nhµ ë vïng ®ång b»ng tuy sè lîng Ýt nhng còng tá ra cã triÓn väng. Mét sè c©y trång sau 3,5 n¨m ®· cã ®êng kÝnh lín h¬n 30 cm vµ cao trªn 10 m.
T¹i mét sè n¬i ®Êt xÊu nh trªn ®Êt ®¸ ong hãa Ba V×, Hµ T©y c©y h«ng ®îc trång cã bãn ph©n trong n¨m ®Çu, c©y sinh trëng kh«ng kÐm c¸c lËp ®Þa kh¸c nhng qua mïa kh«, mét sè c©y ®· bÞ chÕt sau ®ã sinh trëng chËm l¹i vµ chÕt dÇn. C¸c diÖn tÝch do ngêi d©n tù trång trªn ®Êt bazan tho¸i hãa t¹i Gia Lai còng cho kÕt qu¶ t¬ng tù, c©y chÕt hÇu hÕt sau mïa kh« h¹n kÐo dµi. Mét thö nghiÖm ë vïng nµy sau khi trång 18 th¸ng c©y h«ng chØ ®¹t ®êng kÝnh 3,82-5,22 cm vµ chiÒu cao 1,14-1,62 m. §ã lµ mét kÕt qu¶ rÊt kÐm.
5. KhuyÕn nghÞ
C©y H«ng (Paulownia fortunei (Seem) Hemsl) lµ mét loµi c©y b¶n ®Þa l¸ réng, gç nhÑ tr¾ng, kh¸ mÞn, Ýt mèi mät.
KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ tÝnh chÊt c¬ lý gç h«ng mäc tù nhiªn ë níc ta chØ ra r»ng gç h«ng cã thÓ sö dông trong c«ng nghÖ v¸n nh©n t¹o, gç d¸n. Ngoµi ra còng cã thÓ sö dông gç h«ng s¶n xuÊt c¸c ®å méc th«ng dông trong c¸c bé phËn kh«ng chÞu lùc. MÆt kh¸c c©y h«ng cã ph©n bè kh¸ réng ë ViÖt Nam, nã cã mÆt ë tÊt c¶ c¸c tØnh biªn giíi phÝa B¾c vµ mét sè tØnh vïng trung t©m níc ta, do vËy nªn ®îc tiÕp tôc nghiªn cøu g©y trång ®Ó ®a thµnh c©y trång chÝnh. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu ban ®Çu cha ®ñ c¬ së v÷ng ch¾c cho viÖc ph¸t triÓn g©y trång loµi c©y nµy. Cho tíi nay cha cã m« h×nh trång h«ng tËp trung ®¹t kÕt qu¶ cã thÓ më réng trong s¶n xuÊt. HÇu hÕt c©y sinh trëng kÐm sau 3 – 4 n¨m trång vµ nhiÒu n¬i c©y chÕt dÇn trong mïa kh«.
Bíc ®Çu cã thÓ ph¸t triÓn g©y trång h«ng theo híng n«ng l©m kÕt hîp cho chÌ hoÆc cµ phª hoÆc trång ph©n t¸n quanh c¸c lµng b¶n, ®êng giao th«ng, trªn bê ruéng.
|